Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 310/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa A.B. i J.R.
przeciwko Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu C.
i Agencji Nieruchomości Rolnych
o wydanie nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 13 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2007 r., sygn. akt [...],
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powodów na rzecz Skarbu Państwa
- Nadleśnictwa C. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta)
złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
A.B. i J.R. wystąpili z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa -
Nadleśnictwu C. i Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa o wydanie
nieruchomości położonej we wsi M., [...], uregulowanej w księdze wieczystej
„[Folwark...]”, składającej się z działek ujętych w działach V, VII i VIII.
Wyrokiem częściowym z dnia 15 marca 2006 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
powództwo. Sąd ustalił, że właścicielem rzeczonej nieruchomości był P.D.,
spadkobiercami P.D., który zmarł 7 kwietnia 1945 r., powodowie są zaś
spadkobiercami jego spadkobierców A.R. i I.D. W dniu 18 maja 1945 r. Wójt Gminy
N. na mocy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. polecił opuszczenie terenu
Folwarku i Gminy N. w ciągu trzech dni. Rzeczona nieruchomość została
protokołem z dnia 10 grudnia 1947 r. przekazana przez Powiatowy Urząd Ziemski
Nadleśnictwu Państwowemu C. W dniu 28 października 1933 r. zostały
sporządzone przez mierniczego przysięgłego plany rozparcelowanych gruntów
działów V, VII i VIII. W wyniku tego planu miały powstać działki do celów
budowlanych nieprzekraczające 2000 m2
. Rzeczona nieruchomość nie została
rozparcelowana ani też wcześniej nie uzyskano zatwierdzenia projektu i zabudowy
przez Urząd Wojewódzki. Nieruchomość ta nigdy nie straciła swojego leśnego
charakteru. Wobec tego Sąd Okręgowy uznał, że kwestią wymagającą wyjaśnienia
w niniejszej sprawie było ustalenie, czy w stosunku do rzeczonej nieruchomości
istniały podstawy do przejęcia jej przez Państwo, a także ustalenie, czy
nieruchomość ta odpowiadała przesłankom z art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia
1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 15,
poz. 82 ze zm.; dalej: dekret o lasach), tj. czy stanowiła las bądź grunt leśny w
rozumieniu tego przepisu, a jeżeli tak, to czy dotyczyły jej wyłączenia przewidziane
w art. 1 ust. 3 tego dekretu. Sąd Okręgowy podkreślił, że dołączone do akt sprawy
plany parcelacyjne miały na celu parcelację lasów i gruntów leśnych do celów
budowlanych, a nie do celów związanych z hodowlą lasu, wobec czego art. 1 ust. 3
lit. b dekretu o lasach w ogóle nie miał zastosowania, ponieważ celem parcelacji
działów V, VI i VIII miało być dokonanie podziału nieruchomości na działki
3
budowlane, a nie leśne. Ponadto podniósł, że ponieważ P.D. był ponadto
właścicielem nieruchomości położonej w gminie L., gmina N., o powierzchni 102,4
ha, objętej art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu
reformy rolnej (Dz.U. Nr 4, poz. 17 ze zm.; dalej: dekret o reformie rolnej), to
rzeczona nieruchomość nie podlegała wyłączeniu na podstawie art. 1 ust. 3 lit. b
dekretu o lasach.
Powodowie wnieśli apelację od wyroku częściowego Sądu Okręgowego,
zaskarżając go w całości. W piśmie z dnia 27 lutego 2007 r. poinformowali,
że wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił
skargę kasacyjną A.B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 2
lutego 2005 r. wydanym w sprawie ze skargi na decyzję Ministra Rolnictwa z dnia
15 lipca 2003 r., na podstawie której została utrzymana w mocy decyzja Wojewody
z dnia 4 lipca 2001 r. stwierdzająca, że nieruchomość ziemska położona w gminie
L. podlegała działaniu art. 2 ust. 1 lit e dekretu o reformie rolnej. W tej sytuacji
powodowie oświadczyli, że częściowo cofną powództwo. Jednocześnie podnieśli,
iż, ich zdaniem, w niniejszej sprawie powstało zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości, ujęte w trzech pytaniach, co uzasadnia przedstawienie tego
zagadnienia do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 marca 2007 r. oddalił apelację. W
uzasadnieniu podzielił zapatrywanie skarżącego, że, wobec wydania przez
Naczelny Sąd Administracyjny wyroku z dnia 23 sierpnia 2006 r., zasadnicze
znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma odpowiedź na pytanie, czy
określenie „grunty których” zawarte w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach odnosi się
do wszystkich innych gruntów właścicieli podzielonych lasów, a zatem, czy wyjątek
od wyłączenia lasów i gruntów leśnych, stanowiących własność osób fizycznych,
podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie
większe niż 25 ha spod działania dekretu o lasach, zachodził zawsze wtedy, kiedy
osoba fizyczna będąca właścicielem lasów i gruntów leśnych podzielonych w wyżej
opisany sposób była jednocześnie właścicielem jakiejkolwiek nieruchomości
ziemskiej przechodzącej na własność Skarbu Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit. e
dekretu o reformie rolnej, czy też tylko wtedy, kiedy lasy i grunty leśne były częścią
nieruchomości ziemskiej przechodzącej na własność Skarbu Państwa na podstawie
4
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. Wbrew jednak twierdzeniom skarżących,
w sprawie niniejszej nie powstało zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości, co uzasadniałoby jego przedstawienie Sądowi Najwyższemu,
ponieważ podniesione przez powodów wątpliwości były przedmiotem rozważań
Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 22 kwietnia 2005 r., II CK 653/04 (OSNC 2006,
nr 3, poz. 56). Sąd Apelacyjny podzielił w całości stanowisko Sądu Najwyższego,
że z art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach wynika, iż lasy i grunty leśne należące do
osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. b dekretu o
reformie rolnej, podlegały nacjonalizacji niezależnie od swojego obszaru.
Powodowie w skardze kasacyjnej zarzucili naruszenie art. 1 ust. 3 lit. b
dekretu o lasach oraz art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach, lasy i grunty leśne o obszarze
ponad 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych,
nie przechodzą na własność Skarbu Państwa, jeżeli przed dniem 1 września
1939 r. zostały podzielone prawnie lub faktycznie na parcele nie większe niż 25 ha,
a stanowiące własność osób fizycznych, grunty których nie są objęte przepisami
art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu o reformie rolnej. Według zaś art. 2 ust. 1 lit. e dekretu
o reformie rolnej, stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub
prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej
bądź 50 ha użytków rolnych. W okolicznościach niniejszej sprawy – jak trafnie
podkreślił Sąd Apelacyjny – wymaga wyjaśnienia kwestia, czy zwrot
„grunty których” zamieszczony w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o lasach odnosi się
do wszystkich gruntów, w tym nieruchomości ziemskich, należących do właścicieli
podzielonych lasów, czy tylko do takich nieruchomości ziemskich, w skład których
wchodziły podzielone lasy i grunty leśne.
W wyroku z dnia 22 kwietnia 2005 r., II CK 653/04 (OSNC 2006, nr 3,
poz. 56), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że na podstawie przepisów dekretu o lasach na
własność Skarbu Państwa przeszły także lasy i grunty leśne o obszarze powyżej
25 ha, stanowiące własność osób fizycznych, których grunty były objęte przepisem
art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy
5
podkreślił, że analiza celów reformy rolnej prowadzi do wniosku, iż przez określenie
nieruchomości ziemskie, użyte w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej, należy
rozumieć te obiekty mienia nieruchomego, które mają charakter rolniczy. Takie
stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 19 września 1990 r.,
W 3/89, wskazując, że z przepisów dekretu, jak również z rozporządzenia Ministra
Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu
Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r.
o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51) wynika, iż intencją
ustawodawcy było przeznaczenie na cele reformy rolnej tych nieruchomości lub ich
części, które są lub mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności
wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej czy sadowniczej.
Z przepisów tych nie wynika natomiast, ażeby na cele reformy rolnej były
przeznaczone nieruchomości niemające takiego charakteru, a więc m.in. działki
budowlane niepozostające w funkcjonalnym związku z gospodarstwem rolnym.
To stwierdzenie można odnieść także do nieruchomości leśnych. Za przyjęciem
takiego rozumienia określenia „nieruchomość ziemska” przemawia także treść,
a nawet sam fakt wydania dekretu o lasach. W szczególności należy zwrócić
uwagę na art. 1 ust. 3 lit. b, na podstawie którego nie przechodziły na własność
Skarbu Państwa lasy i grunty leśne podzielone prawnie lub faktycznie przed dniem
1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, stanowiące własność osób
fizycznych, grunty, które nie są objęte art. 2 lit. e dekretu o reformie rolnej.
Z przepisu tego wynika, że lasy i grunty leśne należące do osób fizycznych, których
grunty były objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. b dekretu o reformie rolnej, podlegały
nacjonalizacji, niezależnie od swojego obszaru. Wykładnia gramatyczna, która ma
pierwszeństwo, nie pozostawia w tym względzie wątpliwości. Na marginesie można
zauważyć, że treść tego przepisu pozostaje w zgodzie w założeniami ówczesnej
władzy, której celem było odebranie właścicielom majątków ziemskich wszelkiej
własności.
Przedstawione stanowisko Sądu Najwyższego zostało potwierdzone m.in.
w niepublikowanych wyrokach z dnia 26 maja 2006 r., V CSK 97/06 oraz z dnia
14 września 2006 r., III CSK 119/06. Również Sąd Najwyższy w niniejszym
6
składzie, podobnie jak Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku, podziela
to stanowisko.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.