Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 281/13
POSTANOWIENIE
Dnia 5 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
SSN Andrzej Tomczyk
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie M. S.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 lutego 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 26 marca 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego z dnia 19 września 2012 r.,
1. oddala kasację,
2. zwalnia skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego i poniesionymi w jego toku wydatkami obciąża
Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ż. po rozpoznaniu sprawy M. S. „skazanego prawomocnie:
I. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 23 grudnia 2009 r., sygn. akt III K
2335/07, za przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z
art. 12 k.k., popełnione w okresie od dnia 30 sierpnia 2001 r. do dnia 27
września 2011 r., na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, za
2
przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., popełnione w okresie od dnia 18
października 2001 r. do dnia 28 grudnia 2011 r. oraz od dnia 15 listopada
2001 r. do dnia 8 grudnia 2001 r., przy zastosowaniu art. 91 § 1 k.k. na karę
2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, za które to przestępstwa na mocy
art. 91 § 2 k.k. skazano go na karę łączną 3 lat pozbawienia wolności;
II. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 stycznia 2011 r., sygn. akt II K
937/09/N, za przestępstwo z art. 271 § 1 k.k. popełnione w dniu 7 sierpnia
2008 r. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;
III. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 24 lutego 2011 r., sygn. akt II K 1369/10,
za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., popełnione w dniach
16 stycznia 2009 r. oraz 24 stycznia 2009 r. na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności”,
- w wyroku łącznym z dnia 19 września 2012 r., sygn. akt II K 373/12, orzekł:
„1. na mocy art. 569 § 1 k.p.k. w zw. z art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. łączy
kary pozbawienia wolności orzeczone wobec skazanego M. S. opisanymi powyżej
w punktach 1, 2 i 3 prawomocnymi wyrokami: Sądu Rejonowego, sygn. akt III K
2335/07, Sądu Rejonowego, sygn. akt II K 937/09/N, oraz Sądu Rejonowego, sygn.
akt II K 1369/10 i orzeka wobec niego karę łączną 3 (trzech) lat i 10 (dziesięciu)
miesięcy pozbawienia wolności;
2. na mocy art. 577 k.p.k. orzeka, iż na poczet wymierzonej skazanemu M. S.
w punkcie 1 kary łącznej pozbawienia wolności zaliczone zostały okresy odbywania
kary pozbawienia wolności w sprawie:
a) sygn. akt III K 2335/07 od dnia 28 maja 2010 r. do dnia 17 maja 2012 r.;
3. na mocy art. 624 § 1 k.p.k. zwalnia skazanego M. S. od uiszczania kosztów
sądowych w sprawie o wydanie wyroku łącznego”.
Apelację od powyższego orzeczenia Sądu Rejonowego w Ż. wniósł obrońca
skazanego M. S., zarzucając temu wyrokowi:
1. naruszenie przepisów prawa procesowego, a to:
- art. 570 k.p.k. poprzez wydanie wyroku łącznego w sposób sprzeczny z
wnioskiem skazanego,
3
- art. 424 § 2 k.p.k. poprzez brak wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku między innymi dlaczego i na jakich przesłankach Sąd wydał wyrok
łączny z urzędu,
- art. 410 k.p.k. w zw. z art. 571 k.p.k. poprzez pominięcie w zakresie wymiaru
kary okoliczności dotyczących stanu zdrowia skazanego,
- art. 7 k.p.k. w zw. z art. 5 § 2 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej
oceny dowodów, a to wobec przyjęcia, iż w stosunku do skazanego istnieje
„istotny czynnik prognostyczny” przemawiający za orzeczeniem kary
surowszej,
2. naruszenie prawa materialnego, a to:
- art. 53 k.k. poprzez wymierzenie kary łącznej w sposób sprzeczny z
dyrektywami wynikającymi z tego przepisu,
- art. 569 k.p.k. w zw. z art. 85 k.k. i 86 k.k. poprzez uznanie przez Sąd, że
oskarżony nie może skorzystać z dobrodziejstwa orzeczenia wobec niego
wyroku łącznego z zastosowaniem zasady pełnej absorpcji.
W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i wymierzenie
kary łącznej zgodnie z zasadą absorpcji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r., sygn. akt VII Ka 942/12, Sąd Okręgowy
w B. po rozpoznaniu apelacji obrońcy skazanego M. S. utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w Ż., uznając apelację za oczywiście
bezzasadną; zwolnił skazanego M. S. od ponoszenia kosztów sądowych za
postępowanie odwoławcze.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 26 marca 2013 roku, sygn. akt
VII Ka 942/12, wniósł obrońca skazanego M. S. zaskarżonemu wyrokowi
zarzucając:
1. rażące naruszenie prawa mające istotny wpływ na treść orzeczenia:
a) art. 85 k.k. poprzez jego błędne zastosowanie, a w konsekwencji
połączenie w zaskarżonym wyroku łącznym wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 23 grudnia 2009 roku, sygn. akt III K 2335/07 pomimo, że czyny
objęte wskazanym wyrokiem pozostawały w realnym zbiegu z czynami
opisanymi w wyroku Sądu Rejonowego z dnia 23 lutego 2006 roku, sygn.
4
akt II K 182/05 oraz wyroku Sądu Rejonowego z dnia 27 czerwca 2011
roku, sygn. akt XII K 648/06, tym samym wydanie wyroku łącznego
wbrew dyspozycji normy z art. 85 k.k.,
b) art. 86 § 1 k.k. poprzez jego błędne zastosowanie, a w konsekwencji
oparcie wymiaru kary łącznej na zasadzie asperacji, podczas gdy
właściwą metodą łączenia kar jednostkowych winna być zasada pełnej
absorpcji.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt I oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu I instancji w Ż., sygn. akt II K 373/12, oraz
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w pisemnej odpowiedzi na kasację wniósł
o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego M. S. nie zasługiwała na uwzględnienie.
Na wstępie – jedynie dla przypomnienia – wskazać należy, że zgodnie z art.
519 k.p.k. przedmiotem zaskarżenia kasacją może być tylko prawomocny wyrok
sądu odwoławczego kończący postępowanie. Oznacza to wymóg podnoszenia w
skardze kasacyjnej tylko takich zarzutów, które tego właśnie orzeczenia dotyczą.
Nie jest przy tym wykluczone wskazywanie w kasacji konkretnych uchybień
wyrokowi sądu pierwszej instancji, jednak w takiej sytuacji należy wskazać – z
przywołaniem konkretnych przepisów popartych stosowną argumentacją – sposób,
w jaki błędy orzeczenia pierwszoinstancyjnego „przeniknęły” do zaskarżonego
kasacją wyroku sądu odwoławczego (zob. postanowienie SN z dnia 4 listopada
2010 r., II KK 108/10, LEX nr 783261).
Nie ulega ponadto wątpliwości, że zgodnie z art. 523 § 1 k.p.k. kasacja może
być wniesiona tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k. lub innego
rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść
orzeczenia. Natomiast granice orzekania sądu kasacyjnego wyznacza art. 536
k.p.k., zgodnie z którym Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym – tylko w wypadkach
określonych w art. 435, 439 i 455 k.p.k.
5
W realiach niniejszej sprawy żadna z tych sytuacji nie wystąpiła, co sprawiło,
że kognicją Sądu Najwyższego objęte były wyłącznie zarzuty podniesione w kasacji
obrońcy skazanego M. S. Skarżący podniósł bowiem w nadzwyczajnym środku
zaskarżenia dwa zarzuty – naruszenia art. 85 k.k. oraz naruszenia art. 86 § 1 k.k.,
które wprost odnoszą się do wyroku Sądu I instancji, nie będącego – o czym mowa
powyżej – przedmiotem zaskarżenia w trybie kasacyjnym. Bezsprzecznie przecież
Sąd odwoławczy nie mógł naruszyć art. 85 k.k. oraz art. 86 § 1 k.k., skoro sam
wymiaru kary łącznej nie kreował. Wskazywane naruszenie wymienionych
przepisów nie zostało natomiast przez skarżącego powiązane z żadnym przepisem
mającym stricte kasacyjny charakter, w tym chociażby z art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457
§ 3 k.p.k., a tym samym nie mógł on oczekiwać, że Sąd Najwyższy zweryfikuje
trafność orzeczenia sądu odwoławczego. Uchybienia tego orzeczenia – o czym
będzie mowa poniżej – nie są bowiem takimi, które stosownie do brzmienia art. 536
k.p.k., nawet nie podnoszone przez skarżącego, mogłyby być konwalidowane z
urzędu, stosownie do nakazów wskazanych w art. 435 k.p.k., art. 439 k.p.k., art.
455 k.p.k. To zaś musiało doprowadzić do oddalenia kasacji obrońcy skazanego M.
S.
Niezależnie od powyższego zwrócić należy uwagę na następujące
okoliczności. Przede wszystkim nie jest wiadome, na jakiej podstawie Sąd
Rejonowy w Ż. – procedując w niniejszej sprawie – w pkt I części wstępnej wyroku
łącznego z dnia 19 września 2012 roku ustalił końcową datę przestępstw
popełnionych przez M. S. na 27 września 2011 roku (przestępstwo z art. 286 § 1
k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.) oraz na 28 grudnia 2011 roku
(przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.), skoro wyrok Sądu Rejonowego, sygn. akt III K
2335/07, którym objęto między innymi wymienione przestępstwa zapadł w dniu 23
grudnia 2009 roku, a zatem jeszcze przed ustaloną datą popełnionych przez
skazanego przestępstw. Uchybienie to – popełnione zapewne na skutek oczywistej
omyłki pisarskiej – zostało powielone przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku
łącznego. Jeszcze większe zdumienie budzi natomiast, że Sąd Okręgowy
dokonując kontroli zaskarżonego apelacją orzeczenia Sądu I instancji nie
konwalidował tej omyłki w zakresie popełnionego przez M. S. przestępstwa z art.
6
286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw.
z art. 12 k.k. również przyjmując, że zostało ono popełnione w okresie od dnia
18.10.2001 r. do dnia 28.12.2011 r. (vide: s. 1 i 3 uzasadnienia wyroku SO z dnia
26 marca 2013 r., VII Ka 942/12).
Dezaprobatę Sądu Najwyższego budzi także przyjęcie przez Sąd
procedujący w instancji a quo, że decydując się na połączenie kar orzeczonych w
sprawach Sądu Rejonowego, sygn. akt III K 2335/07, Sądu Rejonowego, sygn. akt
II K 937/09/N oraz Sądu Rejonowego, sygn. akt II K 1369/10, Sąd „miał możliwość
wymierzenia skazanemu kary łącznej od 3 lat pozbawienia wolności (kara
najwyższa za pozostające w zbiegu przestępstwa) do 4 lat i 4 miesięcy
pozbawienia wolności (suma kar orzeczonych za pozostające w zbiegu realnym
przestępstwa)” [k. 41v]. To nieprawidłowe stanowisko stanowi zapewne
konsekwencję pominięcia jednoznacznego brzmienia treści art. 86 § 1 k.k., z
którego wynika wprost, że sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z
kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa (a nie od uprzednio orzeczonej
już kary łącznej) do ich sumy, jak i powszechnie akceptowanego w orzecznictwie
Sądu Najwyższego stanowiska, zgodnie z którym „gdy wyrok łączny obejmuje
wyrok, w którym wymierzono karę łączną lub dochodzi do wydania kolejnego
wyroku łącznego obejmującego wyrok, w którym orzeczono karę jednostkową z
wcześniej wydanym wyrokiem łącznym, to granic nowej kary łącznej w wyroku
łącznym nie wyznaczają poprzednie kary łączne, tylko kary jednostkowe
wymierzone za poszczególne przestępstwa” (zob. postanowienia SN: z dnia 22
lipca 2010 r., IV KK 162/10, Biul. PK 2010/4/14; z dnia 4 lipca 2007 r., V KK 419/06,
OSNKW 2007/10/74; wyrok SN z dnia 3 listopada 2009 r., V KK 148/09, R-OSNKW
2009, poz. 2178). W tej zaś sytuacji wskazać należy, że uwzględniając kary
jednostkowe wymierzone w sprawach, które objął wyrokiem łącznym Sąd Rejonowy
w Ż. można było wymierzyć karę łączną w granicach od 2 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności (kara jednostkowa orzeczona w sprawie Sądu Rejonowego,
sygn. akt III K 2335/07) do 5 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności (suma kar
wymierzonych za pozostające w zbiegu przestępstwa). Dla granic kary łącznej bez
znaczenia była wysokość orzeczonej uprzednio kary łącznej w sprawie Sądu
Rejonowego o sygn. akt III K 2335/07.
7
Kolejnym uchybieniem, które wytknąć należy Sądowi Rejonowemu, jest
zaniechanie dołączenia do akt sprawy o wydanie wyroku łącznego odpisów
prawomocnych wyroków, które podlegać miały połączeniu. Obowiązek dołączenia
tych odpisów oraz akt spraw, w których wydano te wyroki wynika wprost z treści §
432 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w
sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów
administracji sądowej (Dz. Urz. MS z 2003 r. Nr 5, poz. 22 ze zm.). Dlatego też
dołączenie do akt przedmiotowej sprawy tylko odpisów wyroków wydanych w
sprawach Sądu Rejonowego, sygn. akt II K 937/09/N oraz Sądu Rejonowego, sygn.
akt II K 1369/10, a także zaakceptowanie takiego postąpienia przez sąd
odwoławczy musi budzić głęboką dezaprobatę.
W realiach niniejszej sprawy nieodzowne staje się również zwrócenie uwagi
na jeszcze jedną – niezwykle ważką – okoliczność. Już z załączonej do akt sprawy
w dniu 12 lipca 2012 roku karty karnej wynikało, że M. S. został skazany między
innymi wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 23 lutego 2006 roku, sygn. akt II K
182/05, na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania. Z analizowanej karty karnej wynika ponadto, że wykonanie tej
warunkowo zawieszonej kary zostało zarządzone postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 25 marca 2011 roku (k. 12). Co więcej, w aktach sprawy
znajduje się sporządzona przez Dyrektora Aresztu Śledczego w K. opinia o
skazanym wraz z wykazem wykonywanych kar, z których wynika, że M. S. został w
dniu 17 maja 2012 roku zwolniony z jednostki penitencjarnej z uwagi na udzielenie
mu przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności oraz że kara 2 lat
pozbawienia wolności orzeczona powołanym wyrokiem Sądu Rejonowego w C. nie
została jeszcze wprowadzona do wykonania (k. 28-31v). Sąd a quo bezkrytycznie
pominął jednak te informacje i nawet nie rozważał – na co wskazuje treść wyroku
łącznego – czy zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej z uwzględnieniem ww.
orzeczenia Sądu Rejonowego w C. Taki stan rzeczy zaakceptował Sąd ad quem,
pomimo tego, że dołączył do akt sprawy odpis wyroku Sądu Rejonowego w C. z
dnia 23 lutego 2006 r. o sygn. akt II K 182/05 (k. 63-64).
Nie sposób jednocześnie pominąć, że jak wynika z wywiedzionej w niniejszej
sprawie skargi kasacyjnej M. S. został także skazany wyrokiem Sądu Rejonowego
8
z dnia 27 czerwca 2011 r., sygn. akt XII K 648/06, między innymi na karę 2 lat
pozbawienia wolności. Okoliczność ta również pozostała poza zakresem
zainteresowania procedujących w niniejszej sprawie sądów, przy czym o ile w
przypadku Sądu Rejonowego w Ż. wydaje się to być o tyle zrozumiałe, że
prawomocność powołanego wyroku Sądu Rejonowego w W. w części dotyczącej M.
S. stwierdzono na dzień 15 listopada 2012 roku (vide: notatki urzędowe, 17-18 akt
SN), a zatem już po wydaniu wyroku łącznego przez Sąd Rejonowy w Ż., o tyle
zaniechanie podjęcia w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń przez Sąd Okręgowy w
B. nie jest zrozumiałe.
Powyższe uchybienia, wobec rodzaju zarzutów zawartych w kasacji, nie
mogły jednak – o czym była mowa powyżej – skutkować wydaniem orzeczenia o
charakterze kasatoryjnym.
Zwrócić należy jednak Sądowi Rejonowemu uwagę, że art. 570 k.p.k.
przewiduje możliwość wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie wydania
wyroku łącznego. Wszczynając ewentualnie takie postępowanie Sąd Rejonowy
winien pamiętać, że zgodnie z art. 569 § 1 k.p.k. właściwy do wydania wyroku
łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji, a
także mieć na względzie, iż w komparycji wyroku łącznego winny być wymienione
wszystkie skazania, a dopiero w części dyspozytywnej wyroku łącznego sąd
powinien rozstrzygnąć, jakie kary z wymienionych skazań nadają się do połączenia.
Niezależnie jednak od faktu, że nowy wyrok łączny właściwy Sąd Rejonowy
może wydać z urzędu, stosowny wniosek w tym zakresie może oczywiście złożyć
także sam skazany (a w jego imieniu jego obrońca).
Wskazać bowiem należy, że już chociażby pobieżna lektura wyżej
wymienionych wyroków, w tym dat ich wydania oraz dat popełnienia przypisanych
skazanemu przestępstw, a także rodzajów orzeczonych kar, które podlegałyby
połączeniu wskazuje, że chronologicznie pierwszy (chociażby nieprawomocny)
wyrok skazujący w sprawie Sądu Rejonowego w C., w sprawie o sygn. akt II K
182/05, zapadł w dniu 23 lutego 2006 roku, a skazany M. S. przed tą datą dopuścił
się przestępstwa nie tylko przypisanego tym wyrokiem, ale także przestępstw
popełnionych w latach 2000-2001, przypisanych wyrokami Sądu Rejonowego z
9
dnia 23 grudnia 2009 r., sygn. akt III K 2335/07, oraz Sądu Rejonowego z dnia 27
czerwca 2011 r., sygn. akt XII K 648/06.
Ponadto, w przedmiotowej sprawie – jak się wydaje – zachodzi jeszcze drugi
realny zbieg przestępstw, albowiem w odniesieniu do pozostałych wyroków
pierwszy z nich zapadł w dniu 19 stycznia 2011 r. (wyrok Sądu Rejonowego w
sprawie o sygn. akt II K 937/09/N), a przed jego wydaniem skazany dopuścił się nie
tylko przestępstwa nim przypisanego, popełnionego w dniu 7 sierpnia 2008 r., ale i
przestępstwa popełnionego w dniach 16 i 24 stycznia 2009 r., które zostały
przypisane skazanemu wyrokiem Sądu Rejonowego w Ż. z dnia 24 lutego 2011r.,
sygn. akt II K 1369/10.
Na koniec przypomnieć również wypada, że stosowanie instytucji kary
łącznej, jako instytucji prawa karnego materialnego, jest nie tylko uprawnieniem
sądu, ale i jego powinnością (obowiązkiem). Skoro zaś zarówno „zbieg
przestępstw”, jak i „kara łączna” są instytucjami prawa materialnego, to nie
uwarunkowania procesowe – i to niezależne od sprawcy – powinny wpływać na ich
kształt. Zawarty w art. 85 k.k. zwrot „zanim zapadł pierwszy wyrok” odnosi się do
pierwszego chronologicznie wyroku, który zapadł przed popełnieniem przez
sprawcę kolejnego (kolejnych) przestępstwa, natomiast zwrot „jeżeli sprawca
popełnił dwa lub więcej przestępstw” odwołuje się do kategorii obiektywnej –
popełnienia przez sprawcę co najmniej dwóch przestępstw. Powyższe oznacza
również, że możliwe jest wystąpienie nie tylko jednego zbiegu realnego, ale i
dalszych, przy spełnieniu warunków wskazanych w art. 85 k.k. Jednakże nawet
przy kolejnych zbiegach obejmujących drugą, trzecią, czy kolejną grupę
przestępstw, zawsze wyjściowym punktem odniesienia będzie pozostawał ten
chronologicznie „pierwszy wyrok”, zamykający kolejne pozostające w zbiegu „grupy
przestępstw”. Oceny zbiegu realnego dokonywać należy z perspektywy
postępowania sprawcy – czy kolejnych przestępstw dopuszcza się po wydaniu
wobec niego wyroku (kolejnych wyroków), czy przed nim (nimi). Tylko te ostatnie
tworzą zbieg realny, pozwalający na orzeczenie kary łącznej (zob. uchwała SN 7
sędziów – zasada prawna z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 36/04, OSNKW
2005/2/13).
10
W tym stanie rzeczy, Sąd Najwyższy orzekł, jak w części dyspozytywnej
postanowienia, przy czym zwolnił skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego i poniesionymi w jego toku wydatkami obciążył Skarb Państwa.