Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 100/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania B. G.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o dalszą wypłatę renty rodzinnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 października 2012 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 24 października 2012 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację B. G. od wyroku Sądu Okręgowego,
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 13 czerwca 2012 r.,
2
oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z dnia
24 sierpnia 2011 r. w przedmiocie wstrzymania od dnia 1 września 2011 r. - z
powodu ustania uprawnień - dalszej wypłaty przyznanej od dnia 15 września 2010
r. renty rodzinnej po ojcu J.G., zmarłym w dniu 27 lutego 1991 r. Sąd drugiej
instancji zaakceptował stwierdzenie Sądu pierwszej instancji, że przyznanie renty
rodzinnej decyzją z dnia 26 października 2010 r. było wynikiem błędu polegającego
na oparciu jej na orzeczeniu lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 22 listopada 1996 r., które służyło ustaleniu prawa do renty inwalidzkiej II
grupy pobieranej przez ubezpieczonego od dnia 5 kwietnia 1992 r. Ustalenie w tym
orzeczeniu całkowitej niezdolności do pracy i daty jej powstania na czas przed
ukończeniem 16 roku życia nie dotyczyło spełnienia warunków prawa do renty
rodzinnej. Korekta tego błędu przez Naczelnego Lekarza Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych na podstawie art. 14 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej – ustawa emerytalna) nastąpiła po
ponownym ustaleniu daty powstania niezdolności do pracy wskutek
zakwestionowania tego orzeczenia, oraz orzeczeń z dnia 14 kwietnia 1992 r. i 19
kwietnia 1995 r.
Komisja lekarska w orzeczeniu z dnia 19 lipca 2011 r. stwierdziła, że
ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy od 2011 r., a częściowo od 1992 r.
Wynik badania został potwierdzony w opiniach dwu zespołów biegłych sądowych w
specjalnościach neurologii i ortopedii, z tym że biegli ustalili datę powstania
całkowitej niezdolności do pracy na dzień 12 października 1991 r., wskutek
pogorszenia stanu zdrowia pozostającego w bezpośrednim związku z przebytą w
dzieciństwie chorobą Heinego-Medina. Na podstawie ich opinii Sąd ustalił, że
ubezpieczony nie spełnił określonego w art. 68 ustawy emerytalnej warunku stania
się całkowicie niezdolnym do pracy przed ukończeniem nauki, tj. przed dniem 1
czerwca 1972 r.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji
w całości i zawierająca wniosek o uchylenie tego wyroku oraz wyroku Sądu
pierwszej instancji i orzeczenie co do istoty, została oparta na obydwu podstawach
kasacyjnych. Skarżący zarzucił błędną i godzącą w konstytucyjne zasady ochrony
3
praw nabytych oraz zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie
prawa, wykładnię art. 134 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy emerytalnej polegającą na uznaniu
za dopuszczalne ponownego rozstrzygnięcia (weryfikacji) okoliczności
przewidzianej w art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, „choć jej zaistnienie zostało już
uprzednio potwierdzone przez organ rentowy decyzją w przedmiocie przyznania
prawa do renty, która stała się prawomocna (ostateczna) w rozumieniu art. 4779
§ 3
k.p.c. oraz art. 16 § 1 k.p.a. i do której nie zachodziły podstawy zmiany ani
uchylenia przewidziane w art. 145 § 1 pkt 1-8, 154 § 1 i art. 155 k.p.a.”. Przypisał
Sądowi drugiej instancji niewłaściwe zastosowanie art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy
emerytalnej, podnosząc, że decyzja z dnia 28 lutego 2011 r. została wydana w
okolicznościach uzasadniających stwierdzenie jej nieważności na podstawie art.
156 § 1 pkt 3 k.p.a., stosowanym w związku z art. 124 ustawy emerytalnej. Zarzucił
też bezpodstawne zastosowanie art. 134 ust. 1 pkt 1 i niezastosowanie art. 135 ust.
3 ustawy emerytalnej. Podnosząc, że Sąd pierwszej instancji błędnie wyłożył art.
134 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy emerytalnej i niewłaściwie zastosował art. 134 ust. 1 pkt
1 tej ustawy oraz nie zastosował jej art. 135 ust. 3 i nie uwzględniając odwołania
naruszył art. 47714
§ 1 i 2 k.p.c., zarzucił obrazę art. 385 i 386 § 1 k.p.c. przez
oddalenie apelacji od wyroku tego Sądu, mimo że była uzasadniona.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Konstrukcja skargi kasacyjnej oraz uzasadnienie jej zarzutu formalnego
wskazuje na niekwestionowanie podstawy faktycznej zaskarżonego orzeczenia,
zatem wiążące jest ustalenie Sądu Apelacyjnego, że skarżący nie stał się
całkowicie niezdolny do pracy przed ukończeniem nauki w szkole średniej, a w
konsekwencji nie wypełnił warunku przewidzianego w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy
emerytalnej. Konsekwencje tego mają znaczenie dla spornego wstrzymania
wypłaty renty rodzinnej zwalczanego w skardze kasacyjnej zarzutem niewłaściwego
zastosowania art. 134 § 1 pkt 4 ustawy emerytalnej.
W tym zakresie istotne jest, że organ rentowy w dniu 24 sierpnia 2011 r.
wydał dwie decyzje – o wstrzymaniu wypłaty renty rodzinnej z powodu ustania
uprawnień od dnia 1 września 2011 r. oraz o ponownym ustaleniu renty, z urzędu
4
podejmując wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy w miejsce wstrzymanej
renty rodzinnej. Obydwie decyzje łącznie nawiązują do wyniku postępowania
nadzorczego przeprowadzonego przez Lekarza Orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych odnośnie do orzeczeń zaliczających skarżącego do drugiej grupy
inwalidztwa przed 16 rokiem życia. Zgłoszony przeciwko nim zarzut wadliwości (§
13 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie
orzekania o niezdolności do pracy, Dz.U. Nr 73, poz. 2711 ze zm.) potwierdził się,
co spowodowało wzruszenie poprzednich ustaleń. Zmiana w tej drodze podstawy
faktycznej decyzji stanowiła przesłankę ponownego ustalenia z urzędu prawa do
świadczeń ze względu na ujawnienie po uprawomocnieniu decyzji przyznającej
świadczenie, okoliczności istniejącej przed jej wydaniem, mającej wpływ na prawo
do świadczenia (art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej), a konsekwencją tego było
wstrzymanie wypłaty świadczenia na podstawie art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy
emerytalnej.
Dostrzeżone przez skarżącego niewskazanie przez organ rentowy podstawy
prawnej decyzji zostało naprawione przez Sąd (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 2 października 2008 r., I UK 88/08, OSNP 2010 nr 7-8, poz. 100 oraz uchwałę
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, zasadę prawną z dnia 31 stycznia 2008 r.,
III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55), przy czym skarżący nietrafnie uznał, że
podstawą materialną zaskarżonego wyroku jest art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy
emerytalnej. Wstrzymanie wypłaty świadczeń na jego podstawie następuje po
ustaniu warunku koniecznego do utrzymania prawa, tymczasem Sąd, przystępując
do rozważań, powołał wprawdzie dwa przepisy - art. 134 ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy -
lecz przez to, że expressis verbis stwierdził brak prawa skarżącego do renty
rodzinnej, w sposób oczywisty oparł orzeczenie na podstawie art. 134 ust. 1 pkt 4
ustawy emerytalnej. Bez zakwestionowania nowych ustaleń dotyczących
okoliczności spełnienia warunków prawa do świadczeń, zastosowanie tego
przepisu nie budzi zastrzeżeń.
Nieuzasadniona jest skarga kasacyjna w zakresie, w którym akcentuje brak
jakiejkolwiek możliwości weryfikacji ustaleń dokonanych w prawomocnych lub
ostatecznych decyzjach organów rentowych. Ustalenie spełnienia warunku
rentowego, które stało się podstawą faktyczną prawomocnej decyzji, może być
5
poddane ponownej ocenie. Wynik tej oceny może doprowadzić do wzruszenia
decyzji. Wzruszenie ostatecznych (prawomocnych) decyzji przyznających prawo do
świadczeń przewidziane zostało w art. 114 ustawy emerytalnej i następuje przez
wydanie nowej decyzji organu rentowego. Przepis ten, stanowiący lex specialis
względem art. 145 § 1 pkt 1 k.p.a., wyłącza jego stosowanie w sprawach, których
dotyczy (por. art. 124 ustawy emerytalnej). W postępowaniu odwoławczym w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zaciera się występujące w prawie
administracyjnym rozgraniczenie odrębnych podstaw wzruszenia i unieważnienia
decyzji. Celem ponownego ustalenia prawa do świadczenia nie jest usuwanie wad
postępowania organu rentowego, lecz rozstrzygnięcie o uprawnieniach, zgodnie z
ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego (por. uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., III UZP 1/11, OSNP
2012 nr 5-6, poz. 68).
Stosownie do art. 83a ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze
zm.), wśród przewidzianych w art. 47714
k.p.c. sposobów rozpoznania odwołania w
sprawach o ustalenie uprawnień do emerytur i rent i ich wysokości, nie
przewidziano stwierdzania nieważności decyzji organu rentowego, nawet przy
odpowiednim stosowaniu art. 180 § 1 k.p.a. Podzielając pogląd wyrażony w
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 356/01 (OSNP
2004 nr 3, poz. 52), będący wyrazem ugruntowanego stanowiska w doktrynie i
orzecznictwie, należy powtórzyć, że stwierdzenie nieważności decyzji
administracyjnej w takich sprawach nie mieści się w pojęciu „odwołania” i
naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi
przesłanki wzruszenia decyzji rentowej. W takich sprawach sąd ubezpieczeń
społecznych może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji
administracyjnej, które decyzję - jako przedmiot odwołania - dyskwalifikują w
stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (por. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8, poz.
142, z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz z
dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985 nr 5-6, poz. 65).
Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego
6
i ze skutkami tylko dla tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych orzeka na
podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, rozpoznając
odwołanie w przedmiocie uchylenia, zmiany lub unieważnienia ostatecznej decyzji
w sprawach innych niż wymienione art. 83a ust. 4 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1442 ze zm.) (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
23 marca 2011 r., I UZP 3/10, OSNP 2011 nr 17-18, poz. 233, uchwałę składu
siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 czerwca 2013 r., I
OPS 1/13 oraz wyrok z dnia 21 stycznia 2013 r., II UK 164/12, OSNP 2013 nr 21-
22, poz. 261).
W konsekwencji zarzut, że zaskarżona decyzja zapadła w sprawie
rozstrzygniętej już prawomocną decyzją, pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie.
Błędne przyznanie prawa do renty, mimo niespełniania warunków do jej
nabycia, nie pozwala na ochronę tego prawa z powołaniem się na art. 2 Konstytucji
RP. Zasada trwałości prawomocnych decyzji ustalających (deklaratoryjnych) prawa
do emerytury nie obejmuje przypadków, w których okazało się, że prawo to nie
istniało (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 6/04,
niepubl., z dnia 2 grudnia 2009 r., I UK 180/09, niepubl., z dnia 4 listopada 2009 r.,
I UK 141/09, niepubl., z dnia 4 października 2006 r., II UK 30/06, OSNP 2007 nr 19-
20, poz. 289). Potwierdził to także Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z
dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/11 (OTK-A 2012 nr 2, poz. 16), dostrzegłszy w
utrzymywaniu wadliwej decyzji przyznającej prawo do świadczenia aspekt
naruszenia zasady równości i sprawiedliwości.
W tym stanie rzeczy Sąd drugiej instancji, akceptując zarówno ustalenia, jak
i przyjętą przez Sąd pierwszej instancji podstawę prawną orzeczenia, doszedł do
trafnego wniosku, że apelacja była bezzasadna (art. 385 k.p.c.).
Uwzględniając to, Sąd Najwyższy oddalił skargę (art. 39814
k.p.c.).

III UK 100/13

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia