Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 557/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie ze skargi "P." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Z.
przeciwko "P. G." Spółce Akcyjnej w P.
o uchylenie wyroku sądu polubownego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2014 r.,
skargi kasacyjnej skarżącego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 3 kwietnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Skarżąca – P. Spółka z o.o. wniosła o uchylenie wyroku Stałego Sądu
Polubownego Sądu Gospodarczego Izby Przemysłowo - Handlowej w P. z dnia 26
czerwca 2012 r. oddalającego powództwo przeciwko P. G. Spółce Akcyjnej. Jako
podstawy uchylenia wyroku powołała w skardze: nienależyte zawiadomienie o
postępowaniu (art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c.), pozbawienie możliwości obrony swoich
praw przed Sądem Polubownym (art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c.), niezachowanie przez
Sąd Polubowny podstawowych zasad postępowania wyrażonych w § 16
regulaminu, tj. zasady koncentracji dowodów i szybkości postępowania oraz
zasady równego traktowania stron określonej w art. 1183 k.p.c. (art. 1206 § 1 pkt 4
k.p.c.), oraz naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów Regulaminu
Sądu Polubownego (art. 1206 § 1 pkt 4), wydanie wyroku oczywiście niezgodnego
ze stanem faktycznym, a przez to uchybienie podstawowym zasadom porządku
prawnego (art. 45 Konstytucji RP) i ustanowionej w art. 32 Konstytucji zasadzie
równości stron wobec prawa (art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.).
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 21 grudnia 2012 r. uwzględnił skargę w
oparciu o następujące ustalenia.
Strony, jako przedsiębiorcy zawarły w dniu 20 sierpnia 2007 r. umowę
udzielenia licencji i wdrożenia zintegrowanego systemu informatycznego GR.
Oświadczyły wolę ugodowego załatwiania sporów wynikłych z tych umów,
a w razie niemożności uzyskania rozwiązania sporu określiły jako właściwy do
jego rozstrzygnięcia Sąd Polubowny Izby Przemysłowo - Handlowej w P. Przed
Sądem tym skarżąca domagała się zasądzenia od pozwanego kwoty 148.989 zł z
ustawowymi odsetkami z tytułu zwrotu wynagrodzenia w związku z odstąpieniem
od umów. W odpowiedzi na pozew, doręczonej powódce na posiedzeniu w dniu 15
maja 2012 r., pozwana wnosiła o oddalenie powództwa, zarzucała przedawnienie
dochodzonego roszczenia, kwestionowała skuteczność odstąpienia przez powódkę
od wykonanej umowy o dzieło. Sąd Polubowny wraz z doręczaniem odpowiedzi na
pozew zakreślił stronie powodowej 14 - dniowy termin do ustosunkowania się do
zawartych w niej twierdzeń i zarzutów. W kolejnych pismach procesowych strony
podtrzymały swoje dotychczasowe stanowisko. Na posiedzeniu w dniu 12 czerwca
3
2012 r. powódkę reprezentował zastępujący ją radca prawny oraz dyrektor spółki, a
pozwaną ustanowiony jako jej pełnomocnik adwokat i prezes zarządu. W toku
posiedzenia stanowisko powódki zaprezentował pełnomocnik, nadto wysłuchany
został prezes zarządu pozwanej, po czym głos zabrał ponownie pełnomocnik
powódki. Po zarządzonej przerwie strony podtrzymały swoje twierdzenia w
zakresie zarzutu przedawnienia, a następnie przewodniczący zamknął rozprawę i
odroczył ogłoszenie orzeczenia do dnia 26 czerwca 2012 r. Pismem z dnia 14
czerwca 2012 r. pełnomocnik powódki wniósł o otwarcie rozprawy, odroczenie
terminu posiedzenia i wyznaczenie nowego terminu po dniu 2 lipca 2012 r. W dniu
26 czerwca 2012 r. Sąd Polubowny ogłosił wyrok oddalający powództwo. Sąd
Polubowny przyjął jako umowną datę oddania dzieła przez powodową spółkę 31
marca 2008 r. zaś jako dzień jego wykonania 23 lutego 2009 r. Na tej podstawie
uznał, że oświadczenie powódki o odstąpieniu od umowy z dnia 1 marca 2011 r.
zostało złożone po zakreślonym przez ustawę terminie dwóch lat i po upływie
dwóch lat od podanej przez pozwaną daty wykonania dzieła i niezależnie od tego
czy było merytorycznie zasadne, nie wywarło skutków prawnych wiążących się ze
skutecznym odstąpieniem od umowy. W związku z tym zarzut przedawnienia
wywodzony przez pozwaną z treści art. 646 k.c. jest chybiony, co nie zmienia faktu,
że powództwo obejmujące żądanie zwrotu wynagrodzenia jest niezasadne i jako
takie nie zasługuje na uwzględnienie. Stanowisko to przesądziło jednocześnie o
oddaleniu przez Sąd Polubowny zbędnych w jego ocenie w tej sytuacji wniosków
dowodowych powódki.
W ocenie Sądu Okręgowego rozpoznającego skargę powódki podlegała ona
uwzględnieniu z uwagi na wystąpienie przesłanek określonych w art. 1206 § 2 pkt
2 i § 1 pkt 4 k.p.c., a to wobec nierozpoznania przez Sąd Polubowny istoty sprawy,
nieuwzględnienia twierdzeń powódki zawartych w piśmie z dnia 23 maja 2012 r., co
stanowiło naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczypospolitej
Polskiej, tj. zasady równości i bezstronności. Nie zaistniały natomiast dalsze
wskazane przez skarżącą podstawy uchylenia wyroku Sądu Polubownego.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła apelacją strona pozwana.
4
Sąd Apelacyjny, przychylając się do podniesionego przez skarżącą zarzutu
naruszenia art. 1206 § 2 pkt 2, i art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c., wyrokiem z dnia 3
kwietnia 2013 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego przez oddalenie skargi powódki o
uchylenie wyroku Sądu Polubownego.
W motywach wyroku Sąd Apelacyjny, odnosząc się do istoty postępowania
o uchylenie wyroku sądu polubownego wskazał, że sąd powszechny nie może
w ramach tego postępowania rozpoznawać merytorycznie sporu pomiędzy
stronami postępowania polubownego, a naruszenie przez sąd polubowny prawa
materialnego może prowadzić do uchylenia jego wyroku jedynie wówczas, gdy
powoduje to jego sprzeczność z podstawowymi zasadami porządku prawnego
Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd rozpoznający skargę nie bada, czy doszło do
naruszenia prawa materialnego i czy wyrok ma oparcie w ustalonych faktach lecz
rozpoznaje sprawę tylko z punktu widzenia przyczyn uchylenia wyroku
wymienionych wyczerpująco w art. 1206 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie zgodził się
z oceną Sądu Okręgowego, że przed Sądem Polubownym rozstrzygającym spór
między stronami doszło do naruszenia zasad postępowania w następstwie
nierównego ich taktowania, poprzez niewzięcie pod uwagę zgłoszonych przez
powódkę twierdzeń dotyczących wykonania dzieła zawartych w jej piśmie
procesowym. Kwestia ta była bowiem przedmiotem rozważań Sądu Polubownego,
który rozstrzygnął ją w oparciu o załączone do akt dowody i umowy, zaś odmienna
ocena materiału dowodowego, niż prezentowana przez oferującą go stronę nie
może być traktowana jako naruszenie zasady bezstronności. Tym samym nie
zachodziła wskazana w art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. podstawa uzasadniająca
uchylenie wyroku Sądu Polubownego. Sąd Apelacyjny nie stwierdził też podstawy
do uchylenia wyroku Sądu Polubownego w oparciu o art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c.
z powodu podnoszonej przez skarżącą sprzeczności wyroku z podstawowymi
zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, do której dochodzi gdy
naruszenie prawa materialnego prowadzi do pogwałcenia zasad państwa prawa
(praworządności). Wskazał przy tym, że przesłanka ta powinna być traktowana
w sposób zawężający. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, stanowisko Sądu
Okręgowego wyrażające przekonanie, że Sąd Polubowny błędnie ocenił
przedawnienie roszczenia w oparciu o art. 646 k.c., stanowiło w istocie dokonanie
5
niedopuszczalnego merytorycznego badania sporu. Nie może więc zyskać
aprobaty wniosek, do jakiego w wyniku tego doszedł Sąd Okręgowy, jakoby wyrok
Sądu Polubownego był sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego
w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy stosowaniu tej zasady nie chodzi bowiem o to
aby oceniane orzeczenie było zgodne ze wszystkimi wchodzącymi w grę
przepisami prawa materialnego lecz o to, czy wywarło skutek sprzeczny
z podstawowymi zasadami krajowego porządku prawnego. Takiej zaś
sprzeczności w okolicznościach sprawy Sąd Apelacyjny nie stwierdził.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego skarżąca - powódka
sformułowała zarzuty naruszenia art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. i art 646 k.c. oraz art.
636 k.c. i art. 491 k.c., art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 45 i art. 32 Konstytucji
RP przez ich błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, art.
1206 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 1183 k.p.c. i w zw. z § 48 i § 58 Regulaminu Sądu
Polubownego Izby Przemysłowo Handlowej w P.
Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez orzeczenie
co do istoty sprawy i oddalenie apelacji lub uchylenia wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prawidłowo, na tle poglądów przyjmowanych w doktrynie i judykaturze, Sąd
Apelacyjny określił istotę i cel postępowania ze skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego, jako zmierzającego do zbadania i oceny, czy w sprawie wystąpiła
określona podstawa uchylenia tego wyroku.
Kognicja sądu powszechnego rozpoznającego skargę nie obejmuje, co do
zasady, kontroli zgodności wyroku sądu polubownego z prawem materialnym, ani
badania czy ma on oparcie w faktach wskazanych w jego uzasadnieniu (m. in.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 grudnia 2004 r., I CK 405/04, niepubl., z dnia
8 grudnia 2006 r., V CSK 321/06, niepubl., z dnia 11 maja 2007 r., I CSK 82/07,
OSNC 2008, nr 6, poz. 64, z dnia 3 września 2009 r., I CSK 53/09, niepubl.).
Kwestia zgodności rozstrzygnięcia sądu polubownego z ustalonym stanem
faktycznym pozostaje przy tym poza zakresem kontroli kasacyjnej w zw. z treścią
art. 3983
§ 3 k.p.c. Naruszenie przez sąd polubowny prawa materialnego
6
właściwego dla rozstrzyganej sprawy, którym co do zasady jest związany na
podstawie art. 1194 § 1 k.p.c., podlega kontroli sądu powszechnego
rozpoznającego skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego jedynie pod kątem
zastosowania klauzuli porządku publicznego - z urzędu lub na podstawie zarzutu
skargi. Sama tylko nieprawidłowa wykładnia prawa materialnego, ani też jego
niewłaściwe zastosowanie przez sąd polubowny nie uzasadnia uwzględnienia
skargi. Naruszenie prawa materialnego będzie stanowić podstawę uchylenia
wyroku jedynie wówczas, gdy jego skutki nie dają się pogodzić z podstawowymi
zasadami porządku prawnego. Trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny, że
wykładnia tego pojęcia powinna mieć charakter zawężający i jak podnosi się
w orzecznictwie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2007 r., I CSK 82/07)
przeprowadzana ad casum ocena, czy orzeczenie narusza podstawowe zasady
porządku publicznego powinna być dokonywana ostrożnie. Strony dokonując
wyboru polegającego na poddaniu sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego,
w którym mogą uzyskać szybsze niż przed sądem powszechnym rozstrzygnięcie
sprawy, powinny jednocześnie mieć na uwadze, że wiąże się on z rezygnacją
z niektórych gwarancji procesowych obowiązujących w postępowaniu sądowym
i liczyć się z ograniczonym zakresem kontroli sądu powszechnego w odniesieniu
do wyroku wydanego w postępowaniu polubownym.
Przed przystąpieniem do oceny podstaw wniesionej skargi kasacyjnej
wskazać trzeba na istotne dla kwalifikacji objętych nimi zarzutów, wyłączenie
z zakresu stosowania klauzuli porządku publicznego, jako przyczyn uchylenia
wyroku sądu polubownego, okoliczności odrębnie wymienionych w art. 1206 § 1
k.p.c., których udowodnienie leży przede wszystkim w interesie strony (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 listopada 2013 r., IV CSK 187/13, niepubl.). Stanowią je
okoliczności wymienione w art. 1206 § 1 pkt 2 k.p.c., (w tym pozbawienie strony
możności obrony swoich praw przed sądem polubowny) w art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c.
(w tym niezachowanie podstawowych zasad postępowania przed sądem
polubownym wynikających z ustawy lub określonych przez strony) i art. 1206 § 1
pkt 5 k.p.c.
Z tej przyczyny, podnoszone przez skarżącą uchybienia w zakresie
niezachowania zasad postępowania przed Sądem Polubownym podlegają
7
rozpoznaniu w ramach zarzutu naruszenia art. 1206 § 1 pkt 4 z pominięciem,
objętej także podstawami wniesionej skargi, klauzuli porządku prawnego.
Zarzucane w skardze kasacyjnej naruszenie art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw.
z art. 1183 k.p.c. skarżąca uzasadniała bezpodstawnym oddaleniem przez Sąd
Apelacyjny jej skargi o uchylenie wyroku Sądu Polubownego, mimo uchybienia
w postępowaniu polubownym zasadzie równego traktowania stron, co było
następstwem nieuwzględnienie jej twierdzeń i dowodów przedstawionych w piśmie
z dnia 23 maja 2012 r. oraz nierozpoznania istoty sprawy.
Gwarantowana przepisem art. 1183 k.p.c. równość stron w postępowaniu
arbitrażowym przejawia się w zapewnieniu stronom możliwości skorzystania
z takich samych środków procesowych tj. wysłuchania oraz przedstawienia swoich
twierdzeń i dowodów. Przeprowadzenie przez sąd polubowny postępowania
z pominięciem zaoferowanego przez stronę dowodu może uzasadniać zarzut
naruszenia art. 1183 k.p.c., jeżeli dowód ten był konieczny do rozstrzygnięcia
sprawy. O tym, jakie okoliczności są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy
a w konsekwencji tego, czy wymagają one dowodzenia decyduje wykładnia
normy prawnej, która została prze sąd zastosowana. Jeżeli sądowi polubownemu
nie można przypisać bezpodstawnego zaniechania obowiązku orzeczniczego,
a pominięcie zgłoszonego przez stronę dowodu - jak w sprawie niniejszej - było
wynikiem przyjętej przez ten sąd wykładni prawa materialnego, to sam fakt, że
może być ona oceniona jako błędna nie może uzasadniać uwzględnienia skargi
o uchylenie tego wyroku chyba, że wyrok uchybia jednocześnie podstawowym
zasadom porządku prawnego. Stanowią je fundamentalne reguły konstytucyjne
i naczelne zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa materialnego
i procesowego (m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia prawa 3 września 2009 r.,
I CSK 53/09 i z dnia 9 marca 2012., I CSK 312/11, niepubl.).
Aktualny w obecnym stanie prawnym pozostaje pogląd wyrażony przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 1973, I CR 663/73 (P i P 1976 r. nr 5, s. 131),
podzielany przez skład obecnie orzekający, zgodnie z którym nie można uważać
za uchybienie podstawowym zasadom porządku prawnego zastosowania przez
8
sąd polubowny przepisów o przedawnianiu lub prekluzji, choćby nastąpiło to na
podstawie ich błędnej wykładni.
Z tych względów pozbawiona uzasadnionych podstaw skarga kasacyjna
podlegała oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c.