Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 228/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa C. sp. z o.o. w O.
przeciwko T. sp. z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 6 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...]
z dnia 16 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok uwzględniający powództwo
odnośnie do kwoty 2.536.913,27 zł (dwa miliony pięćset
trzydzieści sześć tysięcy dziewięćset trzynaście złotych i
dwadzieścia siedem groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia
15 lutego 2012 r. (punkt 1. wyroku) oraz odnośnie do
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje
zawarte w punktach 1 (pierwszym) i 2 (drugim) i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka C. spółka z o.o. domagała się zasądzenia od pozwanej T. spółki z
o.o. kwoty 3.362.284, 00 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 3 lutego 2012 r.
tytułem bezpodstawnie uzyskanych korzyści w następstwie czynu nieuczciwej
konkurencji polegającego na pobieraniu innych niż marża handlowa opłat za
przyjęcie towarów do sprzedaży w okresie od dnia 14 stycznia 2009 r. do dnia 24
lutego 2010 r.
Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 22 listopada 2012 r. oddalił powództwo
i zasądził od powódki na rzecz pozwanej zwrot kosztów procesu. Wyrok ten Sąd
oparł na ustaleniu, że strony w 2008 i 2009 roku łączyła ramowa umowa sprzedaży
z dnia 1 stycznia 2008 r., w której zostały przewidziane opłaty za usługę wymiany
elektronicznych danych, bonus od obrotu i akcje promocyjne. W okresie współpracy
powódka sprzedawała pozwanej wyłącznie mąkę do produkcji wyrobów. Pozwana
nie zapłaciła powódce części ceny sprzedaży, dokonując pobrania z tytułu akcji
promocyjnej oraz z tytułu bonusu od obrotu. Mając na względzie, że powódka nie
sprzedawała towaru do odsprzedaży („dystrybucji”) konsumentom. Sąd Okręgowy
uznał, że nie doszło do czynu nieuczciwej konkurencji wymienionego w art. 15 ust.
1 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(jedn. tekst Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz.,1503 ze zm. – dalej jako u.z.n.k.) co
uzasadniało oddalenie opartego na tej podstawie powództwa. Sąd Okręgowy
podniósł, że powódka nie wskazała okoliczności faktycznych, które mogłyby
usprawiedliwiać powództwo na podstawie art. 3 ust. 1 u.z.n.k. Odnosząc się do
wskazanej przez powódkę podstawy powództwa opartej na treści art. 3531
k.c., a
także rozważając bezwzględną nieważność umowy na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.
Sąd Okręgowy uznał między innymi, ze bonus od wielkości sprzedaży stanowił
dopuszczalny prawnie element ceny a powódka nie musiała podejmować
współpracy w oparciu o rozliczeniem z bonusem albowiem istniał równoległy
system rozliczeń netto-netto. Powódka nie występowała o taki sposób rozliczeń
lecz podpisała warunki handlowe sprzedaży z warunkowym bonusem miesięcznym.
3
Opłaty za usługę promocyjną dotyczyły innego segmentu współpracy stron,
a mianowicie sprzedaży mąki w opakowaniach detalicznych „M.”, o którym
powódka nie wspomniała w pozwie. Sąd w końcu ustalił, że była wykonywana
usługa elektronicznej wymiany danych podzielił stanowisko pozwanej. Z tych
wszystkich względów Sąd Okręgowy oddalił w całości powództwo.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji powódki, zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz strony
powodowej kwotę 2.536.913,27 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia
15 lutego 2012 r. do dnia zapłaty, oddalił apelację w pozostałej części i orzekł
o kosztach procesu za pierwszą i drugą instancję.
Sąd Apelacyjny, dokonał własnych, uzupełniających, częściowo odmiennych
ustaleń faktycznych od dokonanych przez Sąd I instancji. Wskazał, że już w
porozumieniu zawartym dnia 1 kwietnia 2005 r. strony ustaliły, iż pozwana miała
zapewnić powódce możliwość elektronicznej wymiany danych i dokumentów
związanych ze współpracą umożliwiającej bieżące monitorowanie stanów
magazynowych oraz stanów rozliczeń między stronami (EDI). W załączniku nr 3
określającym warunki handlowe sprzedaży na rok 2008 strony ustaliły bonus
przyznany kupującemu przez sprzedawcę za osiągnięcie miesięcznego i rocznego,
przy obrotach miesięcznych powyżej 100.000 złotych do 700.000 złotych - 16%
a przy obrotach rocznych od 10.000.000 złotych do 12.000.000 złotych - 75%.
Z tytułu elektronicznej wymiany danych EDI powód był zobowiązany zapłacić
pozwaniu 0,2% od obrotu, płatne miesięcznie. Wysokość tych bonusów była do
2010 r. uzgadniana w warunkach handlowych sprzedaży na kolejne lata. Ponadto
jak ustalił Sąd Apelacyjny, powódka skierowała do pozwanej zamówienie
przeprowadzenia za wynagrodzeniem akcji promocyjnej polegającej na
umieszczeniu logo w gazetce powoda T. w miejscu oferowanego produktu
z hasłem „Używana do produkcji mąka pochodzi od polskich producentów”.
Należności objęte wystawianymi przez pozwanego fakturami bonusowymi za akcje
promocyjne oraz z tytułu usługi elektronicznej wymiany danych były przez
pozwanego potrącane z należnej powódce ceny za dostarczany towar. Z tytułu
bonusu od obrotu pozwana potrąciła 2.364.317,50 złotych, z tytułu „usługi EDI”
4
potrąciła kwotę 25.871,49 złotych, z tytułu usług promocyjnych kwotę 246.723,67
złotych.
Na tej podstawie faktycznej Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu
Okręgowego o braku możliwości konstruowania czynu nieuczciwej konkurencji po
stronie pozwanej tylko z tego powodu, że w pozwie wskazano, iż strona pozwana
pobierała opłaty za przyjęcie towaru „do sprzedaży”, podczas gdy strona pozwana
tego towaru używała do produkcji własnych wyrobów, które następnie sprzedawała
klientom. Sąd Apelacyjny uznał, że przepis art. 15 ust 1 pkt 4 ustawy z dnia
16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j.: Dz. U. z 2003 r. Nr
153, poz. 1503 ze zm., dalej u.z.n.k.) ma zastosowanie także w sytuacji, gdy
przedsiębiorca nabywa towar w celu jego przetworzenia i wprowadzenia do
sprzedaży powstałego w ten sposób produktu. W związku z tym Sąd Apelacyjny
wskazał, że skoro strona pozwana jest nabywcą dostarczanej przez stronę
powodową mąki, przeznaczonej zarówno do dalszej sprzedaży w sieci sklepów, jak
i do produkcji pieczywa sprzedawanego w tejże sieci sklepów, brak było podstaw
do przyjęcia, że przepis art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. nie ma zastosowania, jeśli
spełnione zostaną pozostałe przesłanki z tego przepisu.
Umowa stron nie wyróżniała towaru przeznaczonego do sprzedaży
detalicznej od towaru wykorzystywanego do produkcji. W obu przypadkach
obowiązywały takie same zasady dostaw oraz rozliczeń. Wszelkie dodatkowe
świadczenia (w tym świadczenia objęte pozwem) dotyczyły zarówno mąki
w opakowaniach detalicznych jak i mąki sprzedawanej w workach. Strona pozwana
dokonując obliczenia obrotu na potrzeby ustalenia wielkości bonusu, czy opłat za
EDI również nie rozdzielała tych dwóch rodzajów mąki.
Sąd Apelacyjny uznał za nieistotny fakt że pozwana nie sprzedawała
dostarczonej przez powódkę mąki w swoich sklepach konsumentom, lecz
produkowała z niej pieczywo w celu jego sprzedaży. Istotą czynu nieuczciwej
konkurencji z art. 15 ust 1 u.z.n.k. jest bowiem utrudnianie dostępu do rynku
poprzez sam fakt pobierania opłat innych niż marża za przyjęcie towaru do sklepu
i bez znaczenia jest, czy towary te można było zbyć innemu przedsiębiorcy, oraz
czy zbycie towarów przedsiębiorcy stosującemu takie opłaty jest mniej lub bardziej
opłacalne ekonomicznie dla dostawcy, niż zbycie innemu przedsiębiorcy.
5
Sąd Apelacyjny uznał, że stosowane przez stronę pozwaną w zawartych
ze stroną powodową umowach handlowych opłaty z tytułu „bonusu od obrotu”,
usługi EDI, usługi promocyjnej, zostały zastrzeżone na rzecz pozwanej bez ich
powiązania z ekwiwalentnymi świadczeniami na rzecz strony powodowej. Nie uznał
bonusu od obrotu za upust od ceny sprzedaży, czyli pomniejszenie ceny
ale za dodatkową opłatę, stanowiącą w istocie świadczenie be ekwiwalentu.
W konsekwencji sporne postanowienia umowy stron Sąd Apelacyjny potraktował,
jako sprzeczne nie tylko z naturą stosunku zobowiązaniowego, ale i z ustawą
(art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.), uznane na mocy art. 58 § 3 k.c. za nieważne, co w
efekcie uzasadniało - w świetle art. 18 ust. 1 pkt 5 u.z.n.k. - żądanie przez powódkę
zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
Zasądzając odsetki od kwoty 2.536.913, 27 zł. od dnia wniesienia pozwu,
Sąd Apelacyjny miał na uwadze brak przedstawienia przez powódkę dowodu
doręczenia stronie pozwanej wezwania do zapłaty.
Pozwana wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego, opartą
na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., zarzucając naruszenie:
- art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. w zw. z art. 3 ust. 1 u.z.n.k. poprzez ich
niewłaściwą wykładnię i uznanie, że „przyjęcie towaru do sprzedaży” eliminuje
również przypadek nabycia produktów nieprzeznaczonych do dalszej odsprzedaży
w sklepach kupującego, a w konsekwencji błędne przyjęcie, że nabycie przez
stronę pozwaną od strony powodowej surowców do produkcji własnego pieczywa
stanowi przyjęcie towarów do sprzedaży;
- art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. w zw. z art. 536 k.c. poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że bonus o charakterze warunkowym, którego przyznanie
stronie pozwanej przez stronę powodową uzależnione było od osiągnięcia
określonego przez strony poziomu obrotów, stanowił inną niż marża handlowa
opłatę za przyjęcie towaru do sprzedaży, podczas gdy był on wyłącznie elementem
marży, to jest czynnikiem cenotwórczym wpływającym na obniżenie ceny
sprzedaży towarów dostarczanych przez stronę powodową;
- art. 15 ust. 1 u.z.n.k. i art. 3 ust. 1 u.z.n.k. poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie domniemania utrudnienia dostępu do rynku, pomimo
że działania strony pozwanej nie stanowiły żadnego z deliktów nazwanych z art. 15
6
ust. 1 pkt 1-5 u.z.n.k., a z ustaleń Sądu II instancji, który w tym zakresie nie
prowadził żadnego postępowania dowodowego nie wynikało, aby działania strony
pozwanej utrudniały stronie powodowej dostęp do rynku;
- art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie,
że pobieranie „innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży”
zawsze stanowi utrudnienie dostępu do rynku, a w konsekwencji błędne uznanie,
że ze względu na takie domniemanie nie jest konieczne dodatkowe wykazanie
przez stronę powodową przesłanki utrudnienia dostępu do rynku;
- art. 321 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez naruszenie zasady
związania Sądu orzekającego podstawą faktyczną powództwa, którą
w przedmiotowej sprawie określał stawiany pozwanej zarzut i orzeczenie
o roszczeniu wynikającym z innego stanu faktycznego niż wskazany w pozwie.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacji, pozwana wniosła o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi II
instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu sądowi
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Strona powodowa w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o jej oddalenie
i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważając w pierwszej kolejności zarzut dotyczący przepisów procesowych
trzeba uznać za usprawiedliwione stanowisko, że nie doszło do naruszenia art. 321
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Powódka kierując roszczenie o zwrot
bezpodstawnie uzyskanych korzyści odnosiła swe żądanie do konkretnych faktur
z których pozwana dokonywała potrąceń. Dlatego bez względu na to, czy objęte
tymi fakturami dostawy mąki były przeznaczone do dalszej sprzedaży, czy też do
produkcji pieczywa, Sąd rozpoznając powództwo co do pobranych przez pozwaną
należności nie wyszedł poza faktyczną podstawę żądania. Inną natomiast rzeczą
jest to, jakie znaczenie ten Sąd nadał różnym sposobom wykorzystania towarów
przez pozwaną.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 u.z.n.k. czynem nieuczciwej konkurencji jest
utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku. Jednym z takich przykładowo
opisanych w art. 15 ust. pkt 4 u.z.n.k. zachowań jest pobieranie innych niż marża
7
handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży. W przepisie tym zostały użyte
określenia „marża handlowa” oraz „przyjęcie towaru do sprzedaży”. Pierwsze z nich
oznacza przypadki przyjęcia towarów przez przedsiębiorców prowadzących wielko
powierzchniową sprzedaż w celu ich dalszej sprzedaży konsumentom – odbiorcom
końcowym albo w imieniu właściciela tych towarów albo na jego rachunek
(np. umowa agencyjna, komis). W doktrynie słusznie podnosi się że analizowana
norma prawna obejmuje także przypadki nabycia prawa własności towarów i ich
sprzedaż przez prowadzących hipermarket jako ich właścicieli. Istotne jest
w każdym przypadku zachowanie tożsamości towaru przyjmowanego przez
przedsiębiorców prowadzących hipermarket z towarem sprzedawanym w tym
hipermarkecie.
Wykładnia językowa tego przepisu prowadzi do wniosku, że jego dyspozycją
objęte są wyłącznie sytuacje, w których ma miejsce zastrzeganie przez
przedsiębiorcę dodatkowych opłat za samo to, że przyjmowane od dostawcy towary,
zachowując swą integralność znajdują się w sprzedaży w sklepach tego
przedsiębiorcy. W rezultacie zakresem normowania art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. nie
będą objęte sytuacje, w których przedsiębiorca nabywa od dostawcy towary w celu
przeznaczenia ich jako komponentów do własnej produkcji, tak jak
w rozpoznawanej sprawie - nabycie mąki, która jest wykorzystywana do produkcji
pieczywa sprzedawanego w hipermarkecie. Ten kierunek wykładni powyższego
przepisu, znajduje potwierdzenie w dotychczasowym orzecznictwie (por. wyrok SN
z 26 stycznia 2006 r. II CK 378/05, niepubl; wyrok SN z 12 czerwca 2008 r., III CSK
23/08 niepubl.; wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. I CK 4/07 niepubl.; wyrok SA
w Gdańsku z 19 kwietnia 2013 r., V ACa 177/13, niepubl; wyrok SA w Warszawie
z dnia 17 stycznia 2014 r. I ACa 946/13), w którym podnosi się, że zastosowanie art.
15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. obejmuje tylko przypadki pobrania od dostawców innych niż
marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży. Potwierdza go również
użycie w tym samym przepisie określenia „ marża handlowa”, która według art. 3
ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 ze zm.)
oznacza różnicę między ceną płaconą przez kupującego a ceną uprzednio
zapłaconą przez przedsiębiorcę wynikającą z kosztów i zysku przedsiębiorcy;
8
marża handlowa może być wyrażona kwotowo lub w procentach. Chodzi zatem
zawsze o różnicę ceny za ten sam towar.
Nie można wobec tego zaakceptować poglądu prezentowanego przez Sąd
Apelacyjny, że przepis art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. ma zastosowanie zarówno
w sytuacji, gdy strona pozwana jest nabywcą dostarczonej przez stronę powodową
mąki do dalszej sprzedaży w sieci sklepów, jak i do produkcji pieczywa
sprzedawanego w tejże sieci sklepów. Czyn nieuczciwej konkurencji stypizowany
w powyższym przepisie, wyczerpują bowiem tylko takie działania, które polegają na
pobieraniu od dostawcy innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie przez
przedsiębiorcę towarów do jego sklepów celem ich sprzedaży. Dlatego też wbrew
stanowisku Sądu Apelacyjnego kwestia, czy towar dostarczony przez powódkę był
w tym rozumieniu przyjęty przez pozwaną „do sprzedaży” miała istotne znaczenie
z punktu widzenia zastosowania art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.
Fakt, że na podstawie art. 15 ust 1 u.z.n.k. można kreować inne niż
stypizowane w nim czyny nieuczciwej konkurencji, utrudniające innym
przedsiębiorcom dostęp do rynku, oznacza że z uwagi na funkcję korygującą
i uzupełniającą art. 3 ust 1 u.z.n.k., zawsze należy wykazać na czym polegają takie
naruszenia lub zagrożenia interesu innego przedsiębiorcy oraz na czym polega
sprzeczność tych działań z prawem lub dobrymi obyczajami. Tymczasem Sąd
Apelacyjny nie dokonał stosownych ustaleń w tym zakresie, ani nie przedstawił
takiej oceny. W szczególności na tle wymienionych przepisów wymagało ustalenia
i rozważenia, czy zachowanie pozwanego można uznać jako utrudnianie powódce
dostępu do rynku lub też, czy z innych przyczyn zachowanie to wyczerpuje
znamiona czynu nieuczciwej konkurencji określonego w art. 3 u.z.n.k. Należy także
podzielić stanowisko skarżącej, kwestionującej nieuwzględnienie treści art. 536 k.c.
oraz założenie Sądu drugiej instancji, że w każde umowne zastrzeżenia dla
nabywcy towarów korzyści cenowej, zależnej od wielkości obrotu, określonej przez
strony jako „bonus od obrotu”, stanowi inną niż marża handlowa opłatę za przyjęcie
towaru do sprzedaży, utrudniającą drugiej stronie dostęp do rynku, w łączącej
strony umowie ustalono bonus miesięczny oraz roczny, przyznany kupującemu
przez sprzedawcę za osiągnięcie miesięcznego i rocznego obrotu, przy obrotach
9
miesięcznych powyżej 100 000 zł do 700 000 zł - 16%, a przy obrotach rocznych od
10 000,000 zł do 12.000.000 zł - 0,75%.
W piśmiennictwie podkreśla się nieostrość pojęcia marży handlowej
i znaczną dowolność jej określania, która może zachęcać do takiej kalkulacji, która
narusza zasady uczciwego obrotu i może być uznana za pobranie zakamuflowanej
niedozwolonej opłaty. Definicja marży handlowej zawarta w art. 3 ust 1 pkt 6 ustawy
o cenach wyjaśnia, że marża ta wynika z kosztów i zysku przedsiębiorcy i że może
być wyrażona kwotowo lub procentowo. Z uwagi na swobodę określenia ceny
płaconej przez kupującego (art. 3531
k.c.) i możliwość jej oznaczenia poprzez
wskazanie podstaw (art. 536 § 1 k.c.), w pojęciu marży handlowej mieszczą się
wszelkie, choćby minimalne nadwyżki ceny kupna nad kosztami i zyskiem
przedsiębiorcy. Z definicji powyższej nie wynika, aby marża musiała stanowić
wartość stałą. Cena też nie musi być wyrażona stałą, bezwzględną wartością
ale wystarczy jej określenie przy użyciu formuł matematycznych. W praktyce
gospodarczej ukształtowane zostały zasady oferowania towarów na
korzystniejszych zasadach w sytuacji, gdy transakcja przybiera wyższe rozmiary,
co stanowi refleks ekonomicznych reguł odnoszących się do opłacalności produkcji
i handlu w mniejszej i większej skali. Istotne jest, że wszystkie te ustalenia zostały
poczynione przy zawarciu umowy.
W rezultacie, co do zasady zbywanie większej ilości towaru po niższej cenie
nie stanowi działań wskazujących na naruszenie reguł konkurencji. Stosowany
w umowie stron bonus od obrotu miesięcznego i rocznego stanowi w istocie rabat
udzielony przez powódkę stronie pozwanej z tytułu osiągnięcia określonego przez
strony pułapu obrotów. Jego skutkiem jest obniżenie przez powoda ceny
dostarczanych towarów. Celem art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. nie jest regulowanie cen
i wpływanie na rozkład zysków stron umowy.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lutego 2014 r. (sygn. akt I CSK 236/13,
niepubl.) Sąd Najwyższy wskazał, że przy analizie dokonywanej w ramach oceny,
czy w świetle art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. zastrzeżony w umowie stron upust (premia
pieniężna) stanowiła rabat, czy też opłatę innego rodzaju, należy także uwzględniać
argumentację zawartą przez Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z dnia
25 czerwca 2012 r. I FPS 2/12, ONSA i WSA 2013/6/85. W uchwale tej przyjęto,
10
że wypłata kontrahentowi bonusu warunkowego (premii pieniężnej) z tytułu
osiągnięcia określonej wielkości sprzedaży lub terminowości regulowania
należności stanowi rabat w rozumieniu art. 29 ust. 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r.
o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54 poz. 535 ze zm.) zmniejszający
podstawę opodatkowania. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu uchwały
wskazał, że premia pieniężna za dany okres, w ujęciu ekonomicznym, sprowadza
się w istocie do zwrotu nabywcy przez sprzedawcę części uiszczonego wcześniej
wynagrodzenia z tytułu dokonanych z nabywcą transakcji, w następstwie czego
zmniejszeniu ulega wcześniej określona globalna wartość tej transakcji. Przy tym
decydująca dla oceny charakteru określonego świadczenia powinna być nie nazwa,
lecz treść tego świadczenia dokonana na podstawie obiektywnej analizy
całokształtu okoliczności faktycznych. Charakter ekonomiczny przyjętego przez
strony rozwiązania, wskazuje na to, że ma ono cechy rabatu obniżającego cenę
pierwotnej transakcji i jednocześnie rzutującego na wielkość marży handlowej.
Nie można więc uznać, jak uczynił to Sąd II instancji, że należności z tytułu bonusu
od obrotów miesięcznych, stanowią co do zasady inną niż marża handlowa opłatę
w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k., których pobranie przez potrącenie
z wierzytelności powódki stanowi utrudnienie dostępu do rynku.
Natomiast dalej idące wnioski Sądu drugiej instancji, uznające zachowanie
pozwanej spółki za czyn nieuczciwej konkurencji polegający generalnie na
utrudnianiu dostępu do rynku (art. 15 u.z.n.k. ) lub też na zachowaniu sprzecznym
z prawem lub dobrymi obyczajami zagrażającym lub naruszającym interes powódki
są przedwczesne. Brak jest bowiem nie tylko bliższych ustaleń co do wielkości
dostaw towarów dokonywanych przez powódkę na rzecz pozwanej w celu ich
sprzedaży w sieci sklepów oraz dostaw tych towarów jako składników służących do
prowadzonej przez pozwaną produkcji chleba, ale także brak jest odniesienia
i oceny samych porozumień w kontekście przyjętych kryteriów ilościowych
usprawiedliwiających zastosowanie rabatów, możliwości negocjowania, ustalonych
zwyczajów i praktyki obrotu a zwłaszcza, czy opłaty, którymi została obciążona
powódka mają realne uzasadnienie w ponoszonych kosztach a nie służą tylko
zwiększeniu zysku przedsiębiorcy. Brak bliższych ustaleń odnosi się do
wynagrodzenia za akcję promocyjną. Jest to wynik nieuzasadnionego stwierdzenia
11
Sądu Apelacyjnego, że nie stanowi reklamy produktu powódki jego umieszczenie
w gazetce pozwanej wraz z nazwą jego producenta, nawet wtedy, gdy produkt ten
miał być jedynie składnikiem produktu pozwanej. Wymaga podkreślenia,
że w ramach swobody zawierania umów (art. 3531
k.c.) dopuszczalne jest zawarcie
przez strony w ramach umowy dostawy zawarcie umowy o dodatkowych usługi,
między innymi o usługi promocyjno – handlowe, informatyczne a poza
wymienionymi wyżej okolicznościami istotne jest rzeczywiste świadczenie tych
usług uzasadniające pobieranie wynagrodzenia ekwiwalentnego do świadczonych
usług. Nie każde z tych umówionych świadczeń może być uznane za utrudniające
dostęp do rynku. Nie można bowiem wykluczyć, że dodatkowe porozumienia stron
mogą wręcz ułatwiać dostawcom, producentom dostęp do rynku. Jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 12 czerwca 2008 r. (sygn. akt III CSK 23/08, OSNC –
ZD 2009/ 1/14), zasadnicze znaczenie przy konstruowaniu deliktu z art. 15 ust. 1
pkt 4 u.z.n.k. będą miały dwa elementy: utrudnienie przedsiębiorcy dostępu do
rynku i nieuczciwy charakter takiego utrudnienia (sprzeczny z prawem lub dobrymi
obyczajami, art. 15 ust. 1 i art. 3 u.z.n.k.).
Uchylenie w całości zaskarżonego wyroku odnosi się także do
wynagrodzenia za korzystanie z usług elektronicznych, którego wysokość została
wprawdzie wskazana w pisemnych motywach ale przedstawione w pisemnych
motywach zaskarżonego wyroku wyliczenia potrąceń dokonanych przez pozwaną
z różnych tytułów nie odpowiadają kwocie ostatecznie uwzględnionego powództwa.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił w całości zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądu Apelacyjnego.
O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy orzekł na podstawie
art. 39821
w zw. z art. 391 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.