Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 482/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: K. D. i in. ,
o ustalenie istnienia ubezpieczeń społecznych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 września 2012 r.,
I. prostuje oczywistą omyłkę w zaskarżonym wyroku w ten
sposób, że w miejsce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. wpisuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.,
II. oddala skargę kasacyjną,
III. zasądza od skarżącej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w E. 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 12 września 2012 r. oddalił apelację
wnioskodawczyni A. R. od wyroków Sądu Okręgowego w E. z 29 lutego 2012 r. w
sprawach […], którymi oddalono jej odwołania od decyzji pozwanego organu
rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w E. z dnia 7 i 9 czerwca 2011 r.
Spór dotyczył zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz. 1442; niżej
jako „ustawa o sus”), zgodnie z którym „Za pracownika, w rozumieniu ustawy,
uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy
zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem
cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli
umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli
w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje
w stosunku pracy”. Pozwany ustalił, że zainteresowane […] były zatrudnione na
zlecenia z wnioskodawczynią a pracę wykonywały na rzecz swojego pracodawcy
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w E., z którym pozostawały w stosunku
pracy. Pozwany stwierdził, że składki nie obciążają wnioskodawczynię lecz Szpital.
Sądy decyzje pozwanego uznały za prawidłowe. Ustalono, że wnioskodawczyni
prowadzi działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług lekarskich i
pielęgniarskich. W 2006 r. zawarła z Wojewódzkim Szpitalem Zespolonym w E.
umowę i przyjęła do wykonania udzielanie świadczeń zdrowotnych z zakresu
całodobowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem w tym Szpitalu, pełnionych w
ramach dyżurów uzupełniających obsadę (zastępstwa). W 2007, 2009 i 2010 r.
wnioskodawczyni i Szpital zawierali kolejne umowy. W celu realizacji umowy ze
Szpitalem wnioskodawczyni zawarła z zainteresowanymi umowy zlecenia i zgłosiła
je do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania tych umów.
Zainteresowane pozostawały w stosunku pracy ze Szpitalem. W ramach umów
zlecenia wykonywały te same czynności, które wykonywały w ramach stosunku
pracy w Szpitalu. Miały dostęp do środków i pomieszczeń znajdujących się na
terenie szpitala. Ich pracę nadzorował lekarz dyżurny, przełożona oddziałowa. Sąd
Okręgowy rozstrzygnął, że zainteresowane były pracownikami w rozumieniu art. 8
ust. 2a ustawy o sus, gdyż w ramach zleceń świadczyły usługi medyczne na rzecz
3
swojego pracodawcy i dlatego to Szpital, a nie wnioskodawczyni, był płatnikiem
składek (uchwała Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r., II UZP 6/09 i wyrok z 22
lutego 2010 r., I UK 259/09). Sąd Apelacyjny dodatkowo zauważył, że przepis art. 8
ust. 2a został wprowadzony po to, aby wyeliminować sytuacje, gdy w ramach
umowy cywilnoprawnej ubezpieczony wykonywałby te same obowiązki, które
świadczył w ramach umowy o pracę, wskutek czego pracodawca nie musiałby
zatrudniać pracownika w większym wymiarze czasu pracy lub w godzinach
nadliczbowych i odprowadzać składek na ubezpieczenie społeczne od wyższego
wynagrodzenia. Pracodawca w wyniku umowy o podwykonawstwo przejmuje w
ostatecznym rachunku rezultat pracy wykonywanej na rzecz zleceniodawcy, przy
czym następuje to w wyniku zawarcia umowy zlecenia/świadczenia usług z osobą
trzecią oraz zawartej umowy cywilnoprawnej między pracodawca i zleceniodawcą.
Nie ma podstaw, aby stosowanie art. 8 ust. 2a ustawy o sus ograniczać tylko do
sytuacji, gdy pracodawca zatrudnia swojego pracownika równolegle na podstawie
umowy cywilnoprawnej. Pracodawcę obciąża zatem obowiązek poboru i
odprowadzenia do ZUS składek na ubezpieczenie zdrowotne za osobę „uznaną za
pracownika” (art. 66 ust. 1 pkt 1a ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w związku z art. 8 ust. 2a
ustawy o sus). Za obciążeniem obowiązkiem rozliczania i poboru składek
przemawia zasada racjonalnego ustawodawcy. Podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia
finansowane przez ubezpieczonych nie będących płatnikami składek. W sytuacji
trójkąta umów, to obowiązkiem ubezpieczonego, jest udzielenie płatnikowi
wszelkich niezbędnych danych pozwalających mu terminowo wywiązać się z
obowiązków płatniczych wobec ZUS. Ubezpieczony (zainteresowane) ma
obowiązek ujawnienia świadczeniodawcy (Szpitalowi) przychodu z umowy
cywilnoprawnej zawartej ze skarżącą.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie: 1) art. 8 ust.
2a ustawy o sus, w szczególności zdanie ostatnie tego przepisu, „czy ma on
zastosowanie do umów zawartych przez wnioskodawczynię o świadczenie usług
medycznych Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu w E. oraz zawartych z
osobami fizycznymi o świadczenie usług medycznych na jej rzecz, przez przyjęcie
4
przez Sąd, że świadczenie usług na rzecz wnioskodawczyni przez wymienione
osoby fizyczne stwarza obowiązek odprowadzenia składek na ubezpieczenia
społeczne przez pracodawcę tych osób na zasadach ogólnych (pracodawca nie
posiada umów cywilnoprawnych podpisanych ze swoimi pracownikami i nie
wypłaca im wynagrodzenia z tych umów)”; 2) przepisów postępowania wskutek
oddalenia wniosku wnioskodawczyni o zwrócenie się z pytaniem prawnym do
Trybunału Konstytucyjnego, czy przepis art. 8a ust. 2a ustawy o sus, dotyczący
zdania ostatniego tego przepisu jest zgodny z Konstytucją RP, bowiem
rozstrzygnięcie tego zagadnienia miałoby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej
przed sądem.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma zasadnej podstawy i dlatego została oddalona.
Sedno sprawy jest w regulacji przyjętej w art. 8 ust. 2a sus. Orzecznictwo
Sądu Najwyższego utrwaliło już wykładnię, że przepis ten nie dotyczy tylko sytuacji,
gdy pracownik zawiera ze swoim pracodawcą umowę cywilną na dodatkową pracę
na jego rzecz, czyli obok lub ponad dotychczasowe pracownicze zatrudnienie.
Regulacja ta obejmuje także sytuację - taką jak w obecnej sprawie -, gdy pracownik
„w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje
w stosunku pracy”, czyli gdy pracownik pracuje na rzecz swojego pracodawcy także
na podstawie umowy zawartej z innym podmiotem. Pierwszą wypowiedzią Sądu
Najwyższego była powołana w tej sprawie uchwała z 2 września 2009 r.,
II UZP 6/09. Powiedziano w niej, że to pracodawca, którego pracownik wykonuje na
jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem
składek na ubezpieczenia społeczne. Wówczas płatnikiem składek nie jest ta osoba
trzecia. Natomiast kolejne orzeczenia Sądu Najwyższego jednolicie utrwalają to
stanowisko i odnoszą się do dalszych kwestii, wynikających z przyjęcia, że
płatnikiem składek jest pierwotny pracodawca (wyroki z 14 stycznia 2010 r., I UK
252/09, z 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, z 18 października 2011 r., III UK 22/11, z
11 maja 2012 r., I UK 5/12, z 22 października 2013 r., III UK 155/12, z 6 lutego
5
2014 r., II UK 279/13, z 3 kwietnia 2014 r., II UK 399/13). Obecny skład podziela
stanowisko dotychczasowe orzecznictwa, nie tylko ze względu na wartość
wynikającą z jednolitej wykładni. Inna wykładnia – taka jak proponowane w skardze
– musiałby wpierw wyjaśnić, jakie znaczenie ma i po co w ogóle wprowadzono tę
regulację (art. 8 ust. 2a sus in fine). Skoro pierwsza sytuacja z art. 8 ust. 2a, czyli
gdy pracownik pracuje dodatkowo na podstawie umowy cywilnej zawartej ze swoim
pracodawcą, stanowi odpowiedź na nadużycia sprzeczne z ochroną zatrudnionego
(choćby w zakresie czasu pracy, co zresztą skarżąca samo pośrednio zauważa
wskazując na problem nadgodzin), to również sytuacja druga, czyli ujęta w drugiej
części przepisu, nie może być oderwana od pierwszej, albowiem dopiero wówczas
regulacja może być oceniona jako całościowa ze względu na cel zakładany przez
ustawodawcę. W przeciwnym razie, jak pokazuje praktyka, bez większych
problemów można by wyłączyć pierwszą regulację, właśnie przez zatrudnianie do
pracy na rzecz pracodawcy przez podmioty trzecie. Nieuprawniona jest więc teza
skargi, że art. 8 ust. 2a dotyczy tylko i wyłącznie dodatkowych umów zwartych
przez pracodawcę z własnym pracownikiem.
Nie występuje problem kolizji czy potrzeba rozważenia zgłoszonego w
skardze „problemu korelacji art. 8 ust. 2a z art. 9 ust. 1 i ust. 2 sus”. Skoro
rozszerzone zostało pojęcie pracownika na gruncie ubezpieczeń społecznych, to
nie zachodzi kolizja z przepisem art. 9 ust. 1 sus, gdyż nie dotyczy pracowników
objętych regulacją z art. 8 ust. 2a sus. Natomiast art. 9 ust. 2 sus ma na uwadze
zbieg inny niż z art. 8 ust. 2a sus.
Zarzut procesowy skargi nie jest zasadny. Nie wskazuje przepisu
postępowania, który miałby zostać naruszony (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Pytanie
prawne o konstytucyjność regulacji z art. 8 ust. 2a sus nie jest aktualne, gdyż
wpierw należałoby uznać, że jest sprzeczna z określonym przepisem ustawy
zasadniczej. Dopiero wówczas można by rozważać potrzebę pytania prawnego
(art. 193 Konstytucji RP) Takiej analizy skarżąca w uzasadnieniu wniosku skargi nie
przedstawia. Ponadto zabezpieczenie społeczne to domena ustawy zwykłej (art. 67
Konstytucji RP). Przepis art. 8 ust. 2a ma do spełnienia określone cele, nie tylko z
zakresu ubezpieczeń społecznych. To tłumaczy i uzasadnia oparcie tej dziedziny
prawa są na szczególnych regulacjach. W tym przypadku rozwiązanie przyjęte w
6
art. 8 ust. 2a ma swoje racjonalne uzasadnienie, choćby łączone z
przeciwdziałaniem instrumentalnemu wykorzystywaniu przepisów prawa. Natomiast
kwestie dalsze, w tym praktyczne a pochodne tezy, że płatnikiem składek jest
pracodawca, nie zostały przedstawione w skardze w stopniu, który wymagałby
dalszej szczegółowej analizy. Innymi słowy Sąd nie zwraca się z pytaniem
prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, gdy nie stwierdza sprzeczności przepisu
ustawy z Konstytucją. Niezależnie Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 2014 r., I
UK 323/13, stwierdził, że przepis art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych nie narusza art. 51 ust. 1 i art. 84 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
Z urzędu należało sprostować oczywistą omyłkę w zaskarżonym wyroku,
gdyż pozwanym był Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. (art. 350 k.p.c.
w związku z art. 39821
k.p.c.).
O kosztach zastępstwa procesowego należnych stronie pozwanej orzeczono
na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 i § 12 ust. 4 pkt 2 (stosowanego
odpowiednio do odpowiedzi na skargę kasacyjną) rozporządzenia z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.