Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 211/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Michał Laskowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 kpk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 16 lipca 2014 r.,
sprawy H. A.
w przedmiocie zmiany orzeczonej kary pozbawienia wolności
z powodu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 14 stycznia 2014 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w G.
z dnia 9 listopada 2013 r.
uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Rejonowego w G. i przekazuje sprawę
Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 23 czerwca 2008 r., sygn. akt …
807/07, uznał H. A. za winnego tego, że w dniu 13 sierpnia 2007 r. w G.,
działając wspólnie i w porozumieniu z W. P. oraz trzecią nieustaloną osobą w
celu osiągnięcia korzyści majątkowej, dokonał zaboru w celu przywłaszczenia
mienia w postaci pilarki tarczowej marki „SKILL” i młotka łącznej wartości 311,49
2
zł na szkodę marketu budowlanego „P.”, przy czym opisanego czynu dopuścił
się w okresie pięciu lat od odbycia ponad 6 miesięcy kary pozbawienia wolności
za umyślne przestępstwo podobne, tj. występku z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art.
64 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 278 § 1 k.k. skazał go na karę 8 miesięcy
pozbawienia wolności, zaś na podstawie art. 33 k.k. wymierzył mu karę grzywny
w wysokości 50 stawek dziennych po 10 zł każda. Ponadto na mocy art. 230 § 2
k.p.k. zwrócił sklepowi „P.” w G. dowód rzeczowy opisany w wykazie nr
1/1368/07, jako zbędny dla postępowania, oraz obciążył oskarżonego kosztami
sądowymi (k.240-241).
Sąd Okręgowy w G. po rozpoznaniu apelacji oskarżonego wyrokiem z dnia 2
października 2008 r., sygn. akt … 622/08, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok,
uznając apelację za oczywiście bezzasadną (k. 271).
W związku z wejściem w życie części przepisów ustawy z dnia 27 września
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. z 25 października 2013 r., poz. 1247) zwanej dalej także ustawą
nowelizującą (u.n.), Sąd Rejonowy w G. stosownie do dyspozycji art. 50 tejże
ustawy skierował sprawę na posiedzenie celem rozważenia potrzeby dokonania
określonych w tym przepisie przekształceń w zakresie wymiaru kary.
Postanowieniem z dnia 9 listopada 2013 r., sygn. akt … 807/07, tenże
Sąd na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
stosowanego a contrario stwierdził brak podstaw do zamiany podlegającej
wykonaniu kary 8 miesięcy pozbawienia wolności, wymierzonej skazanemu H. A.
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 23 czerwca 2008 r.,
sygn. akt … 807/07, za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.,
na karę 30 dni aresztu (k. 289-291).
Powyższe postanowienie zaskarżył zażaleniem skazany H. A., który
odwołując się do przepisów art. 2 i 50 ustawy nowelizującej wyraził pogląd, że
Sąd I instancji naruszył przepisy cyt. ustawy odmawiając zamiany podlegającej
wykonaniu kary pozbawienia wolności według zasad określonych w art. 50,
ponieważ błędnie przyjął na użytek tego rozstrzygnięcia wysokość minimalnego
wynagrodzenia za pracę z daty czynu, a nie z daty wejścia w życie ustawy
3
nowelizującej (k. 297).
Sąd Okręgowy w G. po rozpoznaniu zażalenia postanowieniem z dnia 14
stycznia 2014 r., sygn. akt … 691/13, zaskarżone postanowienie utrzymał w
mocy (k. 304-305), podzielając argumentację Sądu I instancji. W uzasadnieniu
swojego stanowiska podniósł, że przepisy ustawy nowelizującej nie wskazują
jednoznacznie, czy przy ocenie kategorii czynu objętego prawomocnym
wyrokiem skazującym na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko
mieniu należy uwzględniać wynagrodzenie minimalne za pracę obowiązujące w
dacie czynu, w dacie orzekania w I instancji, czy też w dacie wejścia w życie tej
ustawy. Posługując się wykładnią celowościową nie doszukał się racjonalnych
powodów, dla których przy ocenie czy czyn skazanego stanowi przestępstwo,
czy wykroczenie należałoby przyjmować sztywną wysokość minimalnego
wynagrodzenia za pracę z daty wejścia w życie ustawy. Jednocześnie za
kluczowy argument wspierający prawidłowość wydanego orzeczenia uznał fakt,
iż nowelizacja art. 119 § 1 k.w. dotyczy jedynie znamienia wartości mienia
stanowiącego przedmiot kradzieży, która obecnie jest zmienna i odnosi się do
minimalnego wynagrodzenia za pracę aktualizowanego w rocznych
przedziałach czasowych. Dlatego jedyną okolicznością petryfikującą tę zmienną
w sposób jednakowy dla wszystkich sprawców jest czas popełnienia
przestępstwa. Nadto Sąd odwoławczy podniósł, że czyn kwalifikowany z art.
278 § 1 k.k., za który prawomocnie skazano H. A., polegający na dokonaniu w
dniu 13 sierpnia 2007 r. zaboru w celu przywłaszczenia mienia o wartości
311,49 zł, ze względu na wysokość tej kwoty stanowił wówczas, przestępstwo,
skoro minimalne wynagrodzenie za pracę w 2007 r. wynosiło 936 zł, a próg 1/4
wysokości minimalnego wynagrodzenia osiągnął 234 zł.
Od powyższego orzeczenia Sądu Okręgowego w G. kasację na korzyść
skazanego złożył Prokurator Generalny, który na zasadzie art. 523 § 1 k.p.k., art.
526 § 1 k.p.k. oraz art. 537 § 1 i 2 k.p.k., zarzucił rażące i mające istotny wpływ
na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 433 § 2
k.p.k. polegające na dokonaniu nienależytej kontroli odwoławczej i utrzymaniu
w mocy postanowienia Sądu I instancji wydanego z naruszeniem przepisu
prawa karnego materialnego - art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o
4
zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw,
poprzez zaniechanie dokonania zamiany wobec skazanego kary 8 miesięcy
pozbawienia wolności prawomocnie orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w
G. z dnia 23 czerwca 2008 r., sygn. akt … 807/07, na karę 30 dni aresztu, w
sytuacji gdy istniały ku temu przesłanki określone we wskazanym przepisie,
ponieważ według ustawy nowelizującej czyn objęty powołanym wyrokiem
stanowił wykroczenie.
W związku z tym wniósł on o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego
w G. oraz postanowienia Sądu Rejonowego w G. i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na korzyść skazanego
okazała się oczywiście zasadna, dlatego podlegała uwzględnieniu na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
W dniu 9 listopada 2013 r., na podstawie art. 56 ust.1 ustawy z dnia 27
września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw, weszła w życie część przepisów tej ustawy, a w
szczególności jej art. 2 i 50. Przepis art. 2 ust. 4 znowelizował art. 119 k.w.,
zmieniając wartość graniczną szkody decydującą o tym, kiedy kradzież
stanowiącą tzw. czyn przepołowiony, należy kwalifikować jako wykroczenie z art.
119 k.w., a kiedy jako przestępstwo z art. 278 § 1 lub § 3 k.k., poprzez
odniesienie jej do ¼ minimalnego wynagrodzenia za pracę, w miejsce
dotychczas funkcjonującego wyznacznika kwotowego usytuowanego na
poziomie nie przekraczającym 250 zł. Natomiast przepis art. 2 ust.2 u.n. dodał
do art. 47 k.w. § 9, który precyzuje pojęcie minimalnego wynagrodzenia użyte m.
in. w dyspozycji art. 119 k.w., ograniczając je do wynagrodzenia za pracę
ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407
oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314). Z kolei art. 50 u.n. nakazuje sądom w
odniesieniu do czynów objętych prawomocnymi wyrokami skazującymi za
przestępstwo badać, czy według tej ustawy nie stanowią one wykroczenia i w
przypadku pozytywnej weryfikacji dokonywać zamiany orzeczonej kary według
5
zasad określonych w tym przepisie ( art. 50 ust.1 i 2 u.n.).
Rację ma skarżący, iż w przypadku przestępstwa z art. 278 § 1 k.k.
popełnionego przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 27 września 2013 r. o
zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw,
za które prawomocnie orzeczono określone kary, analizę wartości granicznej
mienia stanowiącego przedmiot kradzieży dla celów kontrawencjonalizacji, w
myśl art. 119 § 1 k.w, w brzmieniu nadanym tą ustawą, należy odnosić do ¼
minimalnego wynagrodzenia, jednak nie z chwili popełnienia czynu
zabronionego, jako to przyjęły Sądy obu instancji, a z daty wejścia w życie
ustawy z dnia 27 września 2013 r. Wartość ta wynosi 400 zł, bowiem zgodnie z
§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 września 2012 r. w sprawie
minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2013 r. (Dz. U. z 17 września 2012 r.,
poz. 1026), wydanym na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 10 października
2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, od dnia 1 stycznia 2013 r.
wynagrodzenie to ustalone zostało w wysokości 1.600 zł.
Na wstępie należy zauważyć, że ustawodawca wprowadzając normy
nawiązujące do wartości mienia stanowiącego przedmiot czynu zabronionego,
podlegającego ocenie w dacie innej od tej, którą przewidziano dla wejścia w
życie ustawy, zazwyczaj wyraźnie to zastrzega. Stąd przykładowo przepisy art.
115 § 5 i 6 k.k. zawierające legalną definicję mienia znacznej i wielkiej wartości
odwołują się do czasu popełnienia czynu zabronionego. Takiego zastrzeżenia
nie zawiera natomiast art. 119 k.w. w zw. z art. 47 § 9 k.w.
Ocena znamienia wartości szkody wyrządzonej kradzieżą pod kątem
kwalifikacji prawnej będzie odmienna, w sytuacji gdy czyn ten zostanie
popełniony pod rządami starej ustawy, a nowelizacja art. 119 k.w.
wprowadzona ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks
Postępowania Karnego oraz niektórych innych ustaw nastąpi przed wydaniem
prawomocnego wyroku, od tej jaka powstanie, gdy wskazana zmiana art. 119
k.w. następuje po prawomocnym wyroku skazującym.
W pierwszym z rozważanych wariantów, który odnosi się do
postępowania sądowego rozstrzygającego o odpowiedzialności oskarżonego za
zarzucany mu czyn zabroniony, znajdzie zastosowanie art. 4 § 1 k.k. obligujący
6
Sąd do zastosowania ustawy nowej, chyba, że ustawa obowiązującą
poprzednio, okaże się względniejszą dla sprawcy. Dokonując wyboru ustawy,
Sąd rozważy, czy art. 119 k.w. przewidujący w poprzednim stanie prawnym,
obowiązującym w chwili czynu, kwotową wartość graniczną między
wykroczeniem i przestępstwem kradzieży, jest dla sprawcy korzystniejszy od
obowiązującego w dacie wyrokowania znowelizowanego art. 119 k.w.,
odnoszącego tę wartość do ¼ minimalnego wynagrodzenia za pracę, którego
wysokość przyjmie według najkorzystniejszych dla oskarżonego przepisów
płacowych obowiązujących po dacie wejścia w życie ustawy z dnia 27 września
2013 r.
Natomiast w drugiej sytuacji, która występuje w sprawie niniejszej, reguły
intertemporalne określone w art. 4 k.k. nie znajdą zastosowania, skoro przepis
art. 50 u.n. dotyczy wyłącznie wyroków skazujących, które uprawomocniły się
przed wejściem w życie ustawy nowelizującej i w tym zakresie zawiera
autonomiczne - w stosunku do art. 4 k.k. - zasady przekształcania orzeczonych
kar za przestępstwa, które w związku ze zmianą ustaw stały się wykroczeniami,
na co chociażby wskazuje porównanie dyspozycji art. 4 § 2 i 3 k.k. i art. 50 ust.
1 i 2 u.n. Nadto użyte w art. 4 § 1 k.k. pojęcia "czas popełnienia przestępstwa" i
"czas orzekania", odnoszą się do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności
karnej sprawcy za popełniony czyn, a nie przekształceń dokonywanych w
ramach kontrawencjonalizacji (zob. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 28
sierpnia 2013 r., V KK 160/13, OSNKW 2013/12/106, uchwały SN z dnia 30
kwietnia 2014 r.: I KZP 3/14, OSNKW 2014/6/44, I KZP 6/14, OSNKW
2014/6/47 ).
Ponieważ, jak wyżej wspomniano, art. 50 u.n. dotyczy orzeczeń, które
uprawomocniły się przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z dnia 27
września 2013 r., to zmiana ustawy, mocą której dane zachowania będące
wcześniej przestępstwami stanowią obecnie wykroczenia nie powoduje, iż możliwa
jest zmiana oceny prawnej czynu ustalonego w prawomocnym wyroku, a więc że
następuje "przekształcenie" owego przestępstwa w wykroczenie (zob. uchwały SN:
z dnia 27 września 1985 r., VI KZP 25/85, OSNKW 1986/3-4/19 i z dnia 30 kwietnia
2014 r., I KZP 6/14, OSNKW 2014/6/47). Zatem, przekwalifikowanie czynu z
7
kategorii przestępstw do wykroczeń w trybie art. 50 u.n. nie powoduje zmiany
charakteru prawomocnego skazania, które w dalszym ciągu jest skazaniem za
przestępstwo, a modyfikuje jedynie wymiar kary, jej wykonanie oraz
przedawnienie wykonania kary i zatarcie ukarania według zasad przewidzianych w
Kodeksie wykroczeń. Dlatego też przyjęty w art. 50 u.n. model
kontrawencjonalizacji ograniczający się do przekształceń prawomocnego wyroku w
zakresie orzeczenia o karze nie uzasadnia stosowania ustawy nowelizującej z dnia
27 września 2013 r. wstecz poprzez dokonanie oceny znamion znowelizowanego
art. 119 k.w., przez pryzmat przepisów określających minimalne wynagrodzenie za
pracę w dacie popełnienia czynu, ponieważ w tym czasie obowiązywał inny stan
prawny, który został uwzględniony przez Sąd orzekający o odpowiedzialności
sprawcy i ta ocena zyskała przymiot prawomocności. W tym aspekcie trzeba
jednoznacznie stwierdzić, że przepis art. 50 ust. 1 u.n., którego zastosowanie nie
może prowadzić do pogorszenia sytuacji skazanego, odnosi się do stanu
prawnego obowiązującego w dacie wejścia w życie ustawy nowelizującej, o czym
przekonuje sformułowanie „ Jeżeli według niniejszej ustawy ( podkreślenie SN)
czyn objęty prawomocnym wyrokiem skazującym za przestępstwo na karę
pozbawienia wolności stanowi wykroczenie …”. Pojęcie „ustawa” w rozumieniu art.
50 u.n. obejmuje wszystkie przepisy obowiązujące w dacie wejścia w życie ustawy
z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz
niektórych innych ustaw, od których zależy ocena, czy czyn objęty prawomocnym
wyrokiem skazującym za przestępstwo na karę pozbawienia wolności stanowi
obecnie przestępstwo czy wykroczenie. Dotyczy to również tych unormowań, które
nie mają charakteru regulacji z zakresu szeroko rozumianego prawa karnego (zob.
też wyrok SN z dnia 11 października 2000 r., III KKN 356/99, Prok.i Pr.-wkł.
2001/2/1, uchwała SN z dnia 30 kwietnia 2014 r., I KZP 3/14, OSNKW 2014/6/44).
Zatem, stosując zasady określone w art. 50 u.n. do kradzieży, która ze względu na
wartość mienia będącego przedmiotem zaboru, stanowi czyn przepołowiony,
należy uwzględniać także obowiązujące w dacie wejścia w życie ustawy
nowelizującej przepisy regulujące wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę,
tym bardziej, że nawiązują do nich znowelizowane przepisy Kodeksu wykroczeń -
art. 119 w zw. z art. 47 § 9.
8
Uwzględniając powyższe rozważania trzeba stwierdzić, że wysokość szkody
wyrządzonej czynem objętym opisanym wyżej prawomocnym wyrokiem
skazującym wynosiła 311,49 zł, a więc w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 27
września 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw, kształtowała się poniżej kwoty 400 zł, stanowiącej 1/4 minimalnego
wynagrodzenia za pracę, co uzasadniało zamianę prawomocnie orzeczonej
skazanemu kary 8 miesięcy pozbawienia wolności na karę 30 dni aresztu,
albowiem do dokonania takiego przekształcenia kary obligował Sądy orzekające w
tej sprawie art. 50 ust. 1 u.n.
Sąd Okręgowy w G., utrzymując w mocy postanowienie Sądu Rejonowego
odmawiające zamiany orzeczonej wobec H. A. kary pozbawienia wolności na karę
aresztu, powielił uchybienie tegoż Sądu, dopuszczając się w ten sposób rażącego
naruszenia art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, które to uchybienie
miało istotny wpływ na treść zaskarżonego postanowienia.
Natomiast nie można się zgodzić ze skarżącym, że w omawianej sprawie
doszło do rażącego naruszenia art. 433 § 2 k.p.k., albowiem obraza tego przepisu
zachodzi wtedy, gdy sąd w ogóle nie rozważy wniosków i zarzutów wskazanych w
środku odwoławczym, podczas gdy w sprawie niniejszej Sąd rozpoznając zażalenie
skarżącego odpowiedział na podniesione zarzuty i wnioski na wystarczającym
poziomie szczegółowości, lecz swoją argumentację oparł na błędnym poglądzie
prawnym.
Nie oznacza to jednak, że przedmiotowa kasacja nie zasługiwała na
uwzględnienie w całości, na podstawie art. 535 § 5 k.p.k., bowiem wniosek
zasadniczy rozpatrywanej skargi, w kontekście oceny postawionego w niej zarzutu,
w tym akcentowanego błędu pierwotnego Sądów obu instancji w postaci rażącej
obrazy przepisów prawa materialnego - art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 września
2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych
ustaw, jest trafny.
Należy podkreślić, że jeśli ocena zaistnienia przynajmniej jednego
uchybienia (art. 436 w zw. z art. 518 k.p.k.), jako powodującego konieczność
wzruszenia prawomocnego orzeczenia, w nie mniejszym niż oznaczony w skardze
9
zakresie zaskarżenia i zgodnie ze wskazanym w niej (na korzyść) kierunkiem, nie
nasuwa żadnych wątpliwości i zastrzeżeń, to określony przepisem art. 535 § 5 k.p.k.
warunek uwzględnienia kasacji w całości wobec jej oczywistej zasadności jest
spełniony (zob. wyrok SN z dnia 26 stycznia 2001 r., IV KKN 578/00, OSNKW
2001/5-6/49).
Z tych powodów na podstawie art. 537 § 2 k.p.k. Sąd Najwyższy
uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego uchylił zaskarżone postanowienie
oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu I instancji, przekazując sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd uwzględni przedstawione wyżej
zapatrywania prawne dotyczące kontrawencjonalizacji przewidzianej w art. 50
ustawy nowelizującej z dnia 27 września 2013 r. Nadto z uwagi na treść art. 50 ust.
4 tej ustawy rzeczą Sądu meriti będzie rozważenie, jak na sytuację prawną
skazanego, rzutuje data uprawomocnienia się wyroku skazującego, a w
szczególności odniesienie się do problemu przedawnienia wykonania kary w
kontekście dyspozycji art. 45 § 3 k.w. oraz w relacji do art. 15 § 4 k.k.w.,
przewidującego wstrzymanie biegu przedawnienia w przypadku wykonywania
orzeczonej kary pozbawienia wolności.