Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KZ 29/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski
w sprawie L. P.
skazanego z art. 297 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 13 sierpnia 2014 r.
zażaleń skazanego na zarządzenia:
- Przewodniczącej IV Wydziału Karnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. z
dnia 24 marca 2014 r., o odmowie wyznaczenia kolejnego obrońcy z urzędu;
- Zastępcy Przewodniczącej IV Wydziału Karnego Odwoławczego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 5 maja 2014 r., o odmowie przyjęcia kasacji własnej
skazanego
p o s t a n o w i ł:
1. na podstawie art. 430 § 1 k.p.k. pozostawić bez rozpoznania
zażalenie na zarządzenie o odmowie wyznaczenia kolejnego
obrońcy z urzędu;
2. utrzymać w mocy zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji
sporządzonej i podpisanej przez skazanego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 r., utrzymał w mocy,
uznając apelację oskarżonego za oczywiście bezzasadną, wyrok Sądu
Rejonowego w S. z dnia 29 maja 2012 r., skazujący L. P. za czyn z art. 297 § 1 k.k.
i art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Aktualnie skazany L. P. w dniu 14 lutego 2014 r. sporządził kasację od wyroku
2
Sądu drugiej instancji, przesyłając ją wprost do Sądu Najwyższego, skąd po
przekazaniu w celu podjęcia stosownych czynności Sądowi Okręgowemu w P.
wpłynęła do tego Sądu w dniu 4 marca 2014 r. Wcześniej, bo zarządzeniem
Przewodniczącej IV Wydziału Karnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. z
dnia 9 stycznia 2014 r., przyznano skazanemu obrońcę z urzędu, którego wezwano
do sporządzenia kasacji od wyroku Sądu odwoławczego, albo poinformowania na
piśmie o niestwierdzeniu podstaw do wniesienia kasacji. Wyznaczony obrońca
złożył umotywowaną opinię, w której wyraził pogląd o braku podstaw do wniesienia
kasacji. Opinia ta została doręczona skazanemu wraz z wezwaniem – na podstawie
art. 120 § 1 k.p.k. w zw. z art. 526 § 1 k.p.k. oraz art. 524 § 1 zd. pierwsze k.p.k. –
do uzupełnienia w terminie 30 dni braków formalnych jego własnej kasacji z dnia 14
lutego 2014 r., poprzez sporządzenie jej i podpisanie przez adwokata, pod rygorem
odmowy przyjęcia kasacji. Jednocześnie poinformowano skazanego, że
niedostrzeżenie przez wyznaczonego z urzędu adwokata podstaw do sporządzenia
kasacji nie jest powodem do żądania wyznaczenia dla tej czynności innego
adwokata z urzędu. Jednakże skazany L. P. pismem z dnia 17 marca 2014 r.
zwrócił się do Sądu Okręgowego w P. o wyznaczenie innego obrońcy z urzędu w
celu sporządzenia kasacji wywodząc, że obrońca, który został wyznaczony,
nienależycie wypełnił swoje obowiązki. Zarządzeniem z dnia 24 marca 2014 r.,
Przewodnicząca IV Wydziału Karnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w P.
odmówiła przyznania L. P. kolejnego obrońcy z urzędu, natomiast po
bezskutecznym upływie wspomnianego 30-dniowego terminu, Zastępca
Przewodniczącej Wydziału zarządzeniem z dnia 5 maja 2014 r. na podstawie art.
530 § 2 k.p.k. w zw. z art. 120 § 2 k.p.k. odmówiła przyjęcia kasacji sporządzonej
przez L. P., z uwagi na nieuzupełnienie wytkniętych braków formalnych.
Zażalenia na oba zarządzenia wniósł w ustawowym terminie skazany.
Skarżąc zarządzenie z dnia 24 marca 2014 r. ponownie twierdził, że wyznaczony
obrońca z urzędu nienależycie wypełnił swoje obowiązki, w szczególności nie
nawiązał ze skazanym kontaktu „w celu omówienia błędów proceduralnych” oraz
„tak naprawdę nie przeglądał akt sprawy”, skutkiem czego zlekceważył
nieprawidłowości jakie, zdaniem skazanego, zaistniały w postępowaniu
odwoławczym, jak też pierwszoinstancyjnym (skazany wymienił te uchybienia). W
3
tym stanie rzeczy nie zostało zrealizowane przysługujące skazanemu prawo do
obrony. W konkluzji skarżący wniósł o wyznaczenie mu innego obrońcy z urzędu w
celu sporządzenia kasacji. W Sądzie Okręgowym w P. zarządzeniem Zastępcy
Przewodniczącej IV Wydziału Karnego Odwoławczego zażalenie to zostało przyjęte
i przedstawione do rozpoznania Sądowi Najwyższemu, jako złożone w terminie, jak
też prawnie dopuszczalne, bowiem w świetle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 8 października 2013 r., K 30/11 (OTK-A 2013, Nr 7, poz. 98; Dz. U. z 2013 r.,
poz. 1262), „strona, której odmówiono przyznania obrońcy z urzędu na podstawie
art. 78 § 1 k.p.k. ma prawo zarządzenie takie zaskarżyć”.
W zażaleniu na zarządzenie z dnia 5 maja 2014 r. skazany twierdził, że „są
podstawy bezwzględne do wniesienia kasacji”, w szczególności z powodu
zaistnienia uchybień określonych w art. 439 § 1 pkt 8 i 11 k.p.k. oraz, powołując się
na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2004 r., V KZ 3/04 (OSNKW
2004, z. 4, poz. 41), wywodził, że jego wniosek o wyznaczenie kolejnego obrońcy z
urzędu powinien zostać uwzględniony. Również i to zażalenie zawierało wniosek o
„wyznaczenie adwokata do sporządzenia kasacji – zażalenia od wyroku Sądu
Rejonowego S., obecnie Sądu Okręgowego P”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wypowiadając się na początku w kwestii formalnej – dopuszczalności
zaskarżenia zarządzenia z dnia 24 marca 2014 r., odmawiającego wyznaczenia
skazanemu kolejnego obrońcy z urzędu, należy wskazać, że pozytywne w tym
względzie stanowisko Zastępca Przewodniczącej IV Wydziału Karnego
Odwoławczego Sądu Okręgowego w P. zajęła bez rozważenia istotnych
okoliczności. Zasadnicza to ta, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8
października 2013 r., K 30/11, stwierdzający, iż przepis art. 81 § 1 k.p.k., w zakresie,
w jakim nie przewiduje sądowej kontroli zarządzenia o odmowie wyznaczenia
obrońcy z urzędu dla oskarżonego, który złożył wniosek w trybie art. 78 § 1 k.p.k.,
jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i z art. 78 Konstytucji RP, nie
oznacza, że przestał obowiązywać przepis art. 528 § 1 pkt 2 k.p.k., zgodnie z
którym środek odwoławczy nie przysługuje na odmowę wyznaczenia adwokata lub
radcy prawnego w celu sporządzenia kasacji. W dalszej kolejności należy
zauważyć, że wskazany w wyroku Trybunału Konstytucyjnego art. 78 Konstytucji
4
RP mówi, iż „każda ze stron ma prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych
w pierwszej instancji”. Chociaż trzeba uwzględnić, że niekiedy decyzja (orzeczenie)
wydana na szczeblu sądu odwoławczego ma cechy decyzji pierwszoinstancyjnej
(zob. pkt 4.3.2. uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26
listopada 2013 r., SK 33/12, OTK-A z 2013 r., Nr 8, poz. 124; Dz. U. z 2013 r., poz.
1436), jednak wypada uznać, że nasuwają się wątpliwości, czy odnosi się to do
podejmowanych na szczeblu sądu odwoławczego decyzji w przedmiocie
przydzielenia oskarżonemu obrońcy z urzędu. W piśmiennictwie prawniczym
wskazując, że w następstwie wspomnianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego
zarządzenie prezesa sądu o odmowie wyznaczenia obrońcy z urzędu dla
oskarżonego, który wnioskował o to na podstawie art. 78 § 1 k.p.k., jest
zaskarżalne zażaleniem na podstawie bezpośrednio stosowanego przepisu art. 78
w zw. z art. 8 Konstytucji RP zarazem stwierdzono, iż przepis ten „nie stanowi
wystarczającej podstawy do przyjęcia zaskarżalności zarządzenia o odmowie
wyznaczenia obrońcy z urzędu wydanego przez prezesa sądu odwoławczego. Na
takie zarządzenie zażalenie nie przysługuje” [S. Steinborn w: J. Grajewski (red.),
Komentarz aktualizowany do art. 78 Kodeksu postępowania karnego, LEX/el].
Dostrzec wreszcie trzeba, że w rozpatrywanej sprawie sytuacja procesowa istotnie
odbiega od sytuacji rozpatrywanej w powołanym wyroku Trybunału
Konstytucyjnego. Chodzi bowiem nie o odmowę ustanowienia skazanemu obrońcy
z urzędu w ogóle, po dokonaniu oceny jego sytuacji materialnej (pozytywna w tym
względzie decyzja była przecież podjęta), ale o odmowę ustanowienia kolejnego
obrońcy, o której decydowały okoliczności nie związane z sytuacją materialną
skazanego. W konsekwencji niezasadnie przyjęte zażalenie na zarządzenie o
odmowie przyznania skazanemu kolejnego obrońcy z urzędy należało pozostawić
bez rozpoznania.
Nie oznacza to, że wspomniane zarządzenie nie podlega jakiejkolwiek
kontroli. Wobec treści art. 528 § 2 k.p.k., zakładającego odpowiednie stosowanie
art. 447 § 3 k.p.k., grę wchodzi dokonanie pośredniej kontroli tej decyzji
procesowej, która zablokowała skazanemu możliwość wystąpienia z kasacją (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego m.in.: z dnia 9 stycznia 2013 r., III KZ 91/12,
LEX nr 1235891; z dnia 23 maja 2013 r., III KZ 22/13, LEX nr 1317951; z dnia 27
5
września 2013 r. LEX nr 1375178). Przeprowadzenie takiej kontroli umożliwiło
wniesienie przez skazanego zażalenia na zarządzenie o odmowie przyjęcia
sporządzonej przez niego kasacji.
Zażalenie to nie mogło zostać uwzględnione, bowiem zaskarżone
zarządzenie jest zgodne z prawem. Art. 526 § 2 k.p.k. stanowi, że jeżeli kasacja nie
pochodzi od prokuratora albo któregoś z podmiotów wymienionych w art. 521
k.p.k., powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika
będącego adwokatem albo radcą prawnym. Po wyczerpaniu stosownej procedury,
w sprawie L. P. nie została wniesiona kasacja spełniająca ten warunek, natomiast
w Sądzie odwoławczym należało podjąć decyzję co do kasacji sporządzonej przez
skazanego. Wobec tego, że nie odpowiada ona wymaganiom formalnym, zaś
istniejące braki nie zostały w terminie uzupełnione (okoliczność, o której mowa w
art. 120 § 2 k.p.k.), zgodnie z art. 530 § 2 k.p.k. jedynie poprawną była decyzja o
odmowie przyjęcia kasacji. Należy przy tym skazanemu wyjaśnić, że powołane
przez niego postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2004 r., V KZ 3/04,
dotyczyło zagadnienia w niniejszej sprawie niewystępującego. Mianowicie, odnosiło
się do wyznaczenia adwokata do sporządzenia zażalenia na odmowę przyjęcia
kasacji osobiście sporządzonej przez skazanego, w sytuacji, gdy wyznaczony z
urzędu obrońca nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji. Wymienione
orzeczenie przestało być aktualne, bowiem po nadaniu przez ustawę z dnia 12
stycznia 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 20,
poz. 116) nowego brzmienia art. 530 § 3 k.p.k., obecnie wspomniane zażalenie nie
jest objęte przymusem adwokacko-radcowskim.
Jeżeli zaś chodzi o zarządzenie o odmowie wyznaczenia skazanemu
kolejnego obrońcy z urzędu, należy stwierdzić, że w jego uzasadnieniu w sposób
wyczerpujący zostały podane powody podjętej decyzji, w szczególności słusznie
przyjęto, że na adwokacie wyznaczonym z urzędu dla potrzeb sporządzenia kasacji,
nie ciąży bezwzględny obowiązek sporządzenia i podpisania takiej skargi, zaś
negatywne stanowisko adwokata co do wniesienia kasacji nie daje podstaw do
„przymuszania” adwokata do odmiennego postąpienia, jak i do wyznaczenia innego
adwokata z urzędu, aby zgodnie z oczekiwaniem skazanego sporządził kasację.
Podkreślono również, że ta zasada nie pozostaje bez wyjątku, bowiem
6
ustanowienie kolejnego adwokata z urzędu w celu sporządzenia kasacji jest
możliwe, ale wtedy, gdy stwierdzone zostanie, czy to w postępowaniu
wewnątrzkorporacyjnym, czy też przez sąd z urzędu, zaniedbanie uprzednio
wyznaczonego adwokata. Przewodnicząca Wydziału słusznie uznała, że taki
przypadek nie zachodzi w sprawie L. P., bowiem z pisma złożonego przez
wyznaczonego z urzędu obrońcę wynika, że w kontekście przepisu art. 523 k.p.k.
przeanalizował on dokładnie sprawę pod kątem możliwości wywiedzenia kasacji.
Skazany argumentów tych nie podważył, natomiast w sporządzonym piśmie
zawarł treści, które każą przyjąć, że niezbyt dobrze rozumie istotę kasacji jako
nadzwyczajnego środka zaskarżenia kończącego postępowanie wyroku sądu
odwoławczego. W szczególności najwyraźniej uznaje, iż środek ten służy także
kontroli wyroku wydanego przez sąd pierwszej instancji, skoro wywodząc, że
odmawiając sporządzenia kasacji, obrońca pominął zaistniałe w toku postępowania
uchybienia procesowe, wymienił głównie te, które miały zaistnieć w postępowaniu
przed Sądem Rejonowym. Wcześniej przedstawił je w apelacji (k. 711-712 akt
sprawy) i były one przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego w P., który mając na
uwadze postanowienie prokuratora Prokuratury Rejonowej w P. o umorzeniu
śledztwa w sprawie o sygn. akt 1 Ds. …/10, wypowiedział się też w kwestii
zaistnienia bezwzględnej przyczyny uchylenia wyroku określonej w art. 439 § 1 pkt
8 k.p.k. Skazany zdaje się przywiązywać szczególne znaczenie do faktu, że Sąd
Okręgowy przyjął, iż w toku wspomnianego śledztwa zarzucono mu działanie w
ramach czynu ciągłego w okresie od 27 do 31 sierpnia 2007 r., gdy w
rzeczywistości chodziło o okres od 27 sierpnia do 31 października 2007 r., jeżeli
jednak, jego zdaniem, miałoby to przesądzać o tym, że uchybienie wymienione w
art. 439 § 1 k.p.k. jednak zaistniało, w trybie art. 9 § 2 k.p.k. może je
zasygnalizować Sądowi Apelacyjnemu, który będzie wtedy zobligowany do zajęcia
stanowiska, czy zachodzi przesłanka do wznowienia postępowania z urzędu (art.
542 § 3 k.p.k.). Wobec tego, że we wniosku o wyznaczenie kolejnego obrońcy
skazany podnosił, iż nienawiązanie przez adwokata osobistego z nim kontaktu
świadczy o nienależytym wypełnieniu obowiązków obrończych, brakiem
uzasadnienia zarządzenia odmownego jest pominięcie tej kwestii. Nie mogło mieć
to jednak wpływu na treść zarządzenia, bowiem myli się skazany, że warunkiem
7
rzetelnego zbadania sprawy pod kątem istnienia podstaw do wniesienia kasacji był
osobisty z nim kontakt adwokata. Tenże, jako podmiot fachowy, na podstawie
analizy dostępnych dokumentów był w stanie wychwycić ewentualne uchybienia
uzasadniające zaskarżenie wyroku Sądu odwoławczego, zaś wysłuchanie przez
obrońcę skazanego nie było konieczne o tyle, że na tym etapie postępowania nie
wchodziło już w grę uzgadnianie linii obrony, ale rozważenie, czy zachodzą
wymienione w art. 523 § 1 k.p.k. przesłanki do wniesienia kasacji. W tym zaś
względzie dostateczną wiedzą skazany nie dysponuje. Dodatkowo można
zauważyć, że obrońca był zorientowany, jakie okoliczności L. P. traktuje jako
uzasadniające wniesienie kasacji, skoro w złożonej opinii stwierdził, że sporządził ją
m.in. „przy uwzględnieniu zarzutów podnoszonych przez skazanego”.
Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Najwyższy orzekł jak na
wstępie.