Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 178/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Marta Brylińska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Lucjana Nowakowskiego
w sprawie D. Z.
oskarżonego z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 1 października 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 7 lutego 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w W.
z dnia 25 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W. w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
D. Z. został oskarżony o to, że: „w dniu 15 sierpnia 2010 r. około godz.
22:40 w miejscowości S., na drodze 631, na wysokości 33,6 kilometra, kierując
samochodem osobowym marki VW Polo, umyślnie naruszył zasady
bezpieczeństwa w ruchu drogowym określone w art. 3 ust. 1, art. 5 ust. 1, art. 19
ust. 1, art. 22 ust. 1 i 4, art. 45 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku
prawo o ruchu drogowym oraz § 86 ust. 5, Rozporządzenia Ministrów Infrastruktury
oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 roku w sprawie
znaków i sygnałów drogowych w ten sposób, że będąc w stanie nietrzeźwości, to
jest 0,7 0
/00 alkoholu we krwi, jadąc drogą 631 z kierunku N. w kierunku drogi
krajowej nr 8 niewłaściwie obserwował drogę, nie zachował szczególnej
ostrożności, nie dostosował techniki i taktyki jazdy oraz prędkości do panujących
warunków drogowych, w wyniku czego na prostym odcinku drogi stracił panowanie
nad pojazdem, w następstwie czego zjechał na przeciwny pas ruchu, gdzie zderzył
się z prawidłowo jadącym z kierunku Z. w kierunku N. samochodem ciężarowym
marki DAF, kierowanym przez R. K., w następstwie czego nieumyślnie
spowodował obrażenia ciała u pasażerki samochodu VW Polo M. A. w postaci:
złamania kości nosa, rany ciętej twarzoczaszki, stanowiących - jak wynika z opinii
biegłego lekarza - naruszenie czynności narządów ciała na okres powyżej 7 dni w
myśl art. 157 § 1 k.k., tj. o czyn z art. 177 § k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. w zb. z
art. 178a § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.”
Wyrokiem z dnia 25 marca 2013 r., Sąd Rejonowy w W. uznał oskarżonego
D. Z. za winnego popełnienia zarzucanego czynu z tym ustaleniem, iż czyn ten
stanowił przestępstwo z art.177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. i za ten czyn na
podstawie art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 1 k.k. skazał go na karę roku
pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1
pkt 1 k.k. wykonanie tej kary warunkowo zawiesił na okres 3 lat, zaś na podstawie
art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego karę grzywny w wysokości 100 stawek
dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na 10 zł. Na podstawie art. 42 § 2 k.k.
orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres 3 lat, a w oparciu o przepis art. 43 § 3 k.k. nałożył na
oskarżonego obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia
pojazdów.
3
Wyrok ten został zaskarżony przez obrońcę oskarżonego. Zaskarżając
wyrok w całości zarzucił mu obrazę przepisów postępowania, tj. art. 4, 5 § 2 oraz
art. 7 k.p.k., a w konkluzji wniósł o zmianę wyroku poprzez uniewinnienie
oskarżonego od zarzucanego mu czynu lub o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu tej apelacji Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 7 lutego
2014 r., zaskarżony wyrok uchylił i na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
postępowanie karne przeciwko oskarżonemu o przestępstwo z art. 177 § 1 k.k. w
zw. z art. 178 § 1 k.k. umorzył, a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że przestępstwo z art. 177
§ 1 k.k. jest przestępstwem względnie wnioskowym, zaś pokrzywdzona – będąca
osobą najbliższą dla oskarżonego – nie złożyła wniosku o ściganie, co skutkowało
wystąpieniem negatywnej przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 10
k.p.k.
Kasację od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny. Zaskarżając wyrok w
całości na niekorzyść oskarżonego zarzucił mu:
„rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa
karnego materialnego, tj. art. 11 § 1 k.k. polegające na uchyleniu wyroku Sądu I
instancji skazującego D. Z. za czyn z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. i
umorzeniu wobec niego postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
wobec braku wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej za czyn z
art. 177 § 1 k.k. przy całkowitym pominięciu i nierozważeniu możliwości
zakwalifikowania czynu oskarżonego z art. 178a § 1 k.k. w sytuacji gdy D. Z.
oskarżony został również o prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, a Sąd I
instancji dokonując redukcji ocen karnych uznał, iż zachowanie to realizujące
znamiona czynu z art. 178a § 1 k.k. stanowi współukarane przestępstwo uprzednie
i tylko z tego powodu wyeliminował ten przepis z kwalifikacji prawnej przypisanego
czynu, co skutkowało bezpodstawnym uwolnieniem oskarżonego od
odpowiedzialności karnej za czyn z art. 178a § 1 k.k.”
Tak formułując zarzut kasacji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
4
W trakcie rozprawy kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł
wniesioną kasację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna, aczkolwiek trzeba stwierdzić, iż jej uzasadnienie
wskazuje, że rażąca obraza przepisów prawa nastąpiła także w odniesieniu do
przepisu art. 11 § 2 k.k., w takim zakresie, w jakim przepis ten obliguje
każdorazowo sąd do dokonywania prawnokarnych ocen w sytuacji, gdy przyjęcie
określonej pierwotnie kwalifikacji prawnej stało się niemożliwe z uwagi na
określone przeszkody procesowe. Do takiego postrzegania i ujmowania treści
zarzutu prowadzi wywód na stronie 6 i 7. Trzeba przy tym podkreślić, że trudność
z precyzyjnym skonstruowaniem zarzutu kasacji wzięła się w zasadniczej części z
wyjątkowo niespójnych wywodów sądu I instancji oraz zaaprobowania
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 15 listopada 2011 r., sygn. V
KK 155/11 (LEX nr 1095964), gdzie w tożsamym układzie faktycznym zarzut
obrazy art. 11 § 1 k.k. został podzielony.
Odnosząc się zatem do tak sprecyzowanego zarzutu stwierdzić należy, iż
jest bezsporne, że sąd I instancji w wyroku skazującym przyjął, iż zachowanie
oskarżonego polegające na prowadzeniu samochodu w stanie nietrzeźwości i
spowodowaniu wypadku drogowego w typie wskazanym w art. 177 § 1 k.k.
stanowi jeden czyn (tak zresztą ujął to również prokurator), a zatem i jedno
przestępstwo (art.11 § 1 k.k.), do którego to opisu (kształtu normatywnego) mają
zastosowanie znamiona zawarte w kilku przepisach ustawy karnej (zbieg
przepisów). O ile prokurator w akcie oskarżenia wskazując właściwą według niego
kwalifikację wyraził pogląd, że rzeczywisty zbieg przepisów odnosi się do art. 177
§ 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. oraz do przepisu art. 178a § 1 k.k., o tyle sąd
meriti uznał, że czyn ten winien być zakwalifikowany tylko z art. 177 § 1 k.k. w zw.
z art. 178 § 1 k.k. Podstawą wyeliminowania z kwalifikacji prawnej tego
przestępstwa przepisu art. 178a § 1 k.k. było przyjęcie przez sąd i instancji, iż
występek z art. 178a § 1 k.k. stanowi współukarane przestępstwo uprzednie
(k.161v), zatem, jak to ujął sąd I instancji: ”…nie musi znaleźć się w części wyroku
określającego kwalifikację zarzucanego i przypisanego czynu…” oraz
„…zakwalifikowanie czynu z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. pozwala na
5
oddanie stopnia bezprawia kryminalnego zachowania sprawcy” (k. 161 v).
Przypomnieć należy zatem, że redukcja ocen prawnokarnych z zastosowaniem
konstrukcji czynu współukaranego (uprzedniego lub następczego) ma miejsce w
sytuacji, gdy przedmiotem ocen są co najmniej dwa czyny w znaczeniu naturalnym
(zbieg przestępstw) integralnie ze sobą powiązane, przy czym porównanie
różnego stopnia społecznej szkodliwości tych czynów wskazuje, iż skazanie za
czyn, którego stopień społecznej szkodliwości jest wyraźnie wyższy, czyni
zbytecznym karanie za drugi z tych czynów (por. np. uchwała połączonych Izb
Karnej i Wojskowej z dnia 26 czerwca 1964 r., VI KO 57/63, OSNKW 1964, z.10,
poz.142; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 25 lutego 2002 r., I KZP 1/02,
OSNKW 2002, z. 5-6, poz. 35; z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 4/02, OSNKW 2002,
z.5-6, poz.37; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 maja 2006 r., II
AKa 114/06, LEX nr 196114). Na tle właśnie zbiegu czynów w doktrynie wyrażany
jest pogląd, iż w przypadku prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości i
spowodowania wypadku drogowego (art.177 § 1 lub 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1
k.k.) kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości uznawać trzeba za czyn
współukarany uprzedni, co wyłączałoby przyjęcie realnego zbiegu przestępstw z
konsekwencjami w postaci kary łącznej (np. A. Marek, P. Gensikowski,
Konstrukcja czynów współukaranych, Prok. i Pr. 2004, nr 10, s.11 - 12). Z kolei
podkreśla się również, że w koncepcji zbiegu przepisów (art.11 § 2 k.k.) eliminacja
jednego ze zbiegających się przepisów występuje wówczas, gdy zakwalifikowanie
zachowania z jednego ze zbiegających się przepisów czyni zbędnym, z punktu
widzenia potrzeby oddania zawartości kryminalnej, kwalifikowanie z drugiego
przepisu (A. Zoll w: A. Zoll [red.] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, wyd. II, s.188).
Podstawą takiej eliminacji jest wówczas reguła konsumpcji, przy czym nie chodzi
wówczas o „współukaranie”, ale o oddanie w jednej kwalifikacji całej zawartości
kryminalnej czynu (A. Zoll, op.cit., s. 189). Zważywszy na to, iż w uzasadnieniu
wyroku sądu I instancji pojawiają się zarówno elementy przestępstwa
współukaranego, jak i wskazuje się na oddanie pełnej zawartości bezprawia
kryminalnego przez kwalifikację z art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 §1 k.k., trudno
uznać wywód w tym zakresie za spójny i za zrozumiały od strony prawnej.
Nadmienić należy przy tym, że skoro w regule konsumpcji sąd I instancji
6
postrzegał przeszkodę w kwalifikowaniu jednego zachowania oskarżonego także z
przepisu art. 178a § 1 k.k., to trudno nie zauważyć, iż w powołanych przepisach
(art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.) nie sposób znaleźć określenia
kwalifikującego sprawcę przestępstwa jako „prowadzącego pojazd mechaniczny”.
Sprawcą przestępstwa wypadku komunikacyjnego może być przecież każdy jego
uczestnik, a zatem przepis art. 178a § 1 k.k. określający podmiot przestępstwa w
nim opisanego węziej niż w przypadku przestępstwa z art. 177 § 1 lub 2 k.k., tj.
jako osoby prowadzące pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub
powietrznym, nie zostaje wyłączony (skonsumowany) ani przez przepis art. 177 §
1 lub 2 k.k., ani tym bardziej przez art. 178 § 1 k.k., który nie określa przecież
odrębnego typu czynu zabronionego, a jedynie stanowi okoliczność zaostrzającą
odpowiedzialność karną (por. uchwała SN z dnia 16 marca 1999 r., I KZP 4/99,
OSNKW 1999, z.5-6, poz. 27; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 28 marca
2002 r., I KZP 4/02, OSNKW 2002, z.5-6, poz. 37). Słusznie zatem przyjmuje się,
że czyn taki winien być kwalifikowany także z art. 178a § 1 k.k. (R.A.Stefański,
Przegląd uchwał Izby Karnej SN., WPP 2003, z.1, s. 88). Nie trzeba też szerzej
uzasadniać, iż z kolei przy koncepcji „czynu współukaranego” kwestia pomijalności
zachowania wyczerpującego znamiona przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. ma
znaczenie tylko w przypadku skazania za czyn „główny”; kiedy skazanie takie nie
jest możliwe, koncepcja ta traci rację bytu.
W sytuacji, gdy w toku kontroli odwoławczej sąd ad quem uznał, że w
zakresie zachowania stanowiącego przestępstwo wypadku drogowego z art. 177 §
1 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. wystąpiła przeszkoda procesowa w postaci braku
wniosku o ściganie (art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 177 § 3 k.k.), to w ramach
opisu przestępstwa przyjętego w zaskarżonym wyroku jego obowiązkiem było
dokonanie oceny prawnej, czy przeszkoda ta dotyczy wszystkich zachowań w nim
opisanych, a więc także i tych, których opis prawny (zawarty w określonym typie
czynu zabronionego) został „wyeliminowany” z powodów niecelowości ukarania
(koncepcja czynu współukaranego wyrażona przez sąd I instancji), czy też z
powodu „oddania pełnej zawartości kryminalnej” (koncepcja konsumpcji). Z
uzasadnienia wyroku sądu I instancji wynikało bowiem w sposób oczywisty, że
„zredukowanie” oceny prawnej poprzez wyeliminowanie przepisu art. 178 a § 1 k.k.
7
wiązało się z przyjęciem odpowiedzialności za wypadek drogowy z art. 177 § 1 k.k.
Skoro zatem oskarżony nie mógł ponieść odpowiedzialności za przestępstwo
wypadku drogowego, to eliminacja przepisu art. 178 a § 1 k.k. z obrazu
przestępstwa (art. 11 § 2 k.k.) utraciła swoją normatywną podstawę, albowiem nie
spełniony został ani warunek oddania pełnej zawartości kryminalnej czynu (istniała
przeszkoda w postaci braku wniosku o ściganie), ani też czyn z art. 178 a § 1 k.k.
nie miał statusu czynu współukaranego uprzednio (nie wymierzono kary za czyn
„główny”). W tym układzie ma rację Prokurator Generalny, że sąd II instancji nie
rozważył, z rażącą obrazą art. 11 § 1 i 2 k.k., iż zachowanie oskarżonego
zrealizowało znamiona przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., które to przestępstwo nie
jest ścigane na wniosek, a zatem co do niego nie istniała przeszkoda procesowa.
Uchybienie to nie tylko mogło, ale miało istotny wpływ na treść wyroku, albowiem
doprowadziło do umorzenia postępowania karnego z art.17 §1 pkt 10 k.p.k. w
odniesieniu do przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., które nie jest przecież ścigane na
wniosek.
Z tych powodów konieczne stało się uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Przy ponownym rozpoznaniu
sprawy sąd odwoławczy odniesie się do apelacji oskarżonego ponownie, a w
przypadku jej niepodzielenia dokona oceny zachowania oskarżonego na
płaszczyźnie odpowiedzialności za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k.
Z tych względów orzeczono jak w wyroku.