Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 80/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSA Anna Szczepaniak - Cicha
w sprawie z powództwa Biura Techniczno-Handlowego S. Spółki z o.o. w K. w
likwidacji
przeciwko W. G.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 12 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
W. G. był od dnia 1 stycznia 2007 r. pracownikiem zatrudnionym na
stanowisku prezesa zarządu Biura Techniczno-Handlowego S., Spółki z
2
ograniczoną odpowiedzialnością. W dniu 2 maja 2011 r., po rezygnacji z funkcji,
złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. W
okresie wypowiedzenia, w dniu 4 lipca 2011 r., rozwiązał umowę w trybie
natychmiastowym, zarzucając pracodawcy ciężkie naruszenie podstawowych
obowiązków wobec niego, jako pracownika, przez niewypłacenie nagrody rocznej
za 2010 r.
Pracodawca – S. wniósł przeciwko W. G. powództwo o odszkodowanie,
podnosząc, że rozwiązanie przez niego umowy o pracę było nieuzasadnione.
Wyrokiem z dnia 7 maja 2013 r. Sąd Rejonowy w K. powództwo oddalił.
Ustalił, że strony w umowie o pracę przewidziały dla pozwanego, jako prezesa
zarządu, wynagrodzenie składające się z ryczałtowo wyliczonego wynagrodzenia
miesięcznego oraz premii kwartalnej i rocznej, stanowiącej równowartość 5% zysku
netto osiągniętego przez spółkę w danym roku obrotowym, wypłacaną w terminie
30 dni od zatwierdzenia zysku netto. Zatwierdzenie przez zgromadzenie
wspólników sprawozdania zarządu z działalności spółki w 2010 r. oraz
sprawozdania finansowego za rok obrotowy 2010 r. nastąpiło w dniu 16 maja 2011
r., więc czas wypłaty premii rocznej minął w dniu 15 czerwca 2011 r. Powód nie
podjął wypłaty premii w reakcji na wiadomość o pełnieniu przez pozwanego funkcji
prezesa zarządu i posiadaniu udziałów w W., spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością, której działalność uznał za konkurencyjną. Jednocześnie
zastrzegł domaganie się od pozwanego odszkodowania.
Premia roczna za 2010 r. w kwocie 73.445,89 zł z ustawowymi odsetkami
została zasądzona prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 13
listopada 2012 r. na rzecz W. G. od będącej stroną powodową w niniejszej sprawie
Biura Techniczno - Handlowego S. Uwzględniając treść tego wyroku, Sąd
Rejonowy stwierdził w niniejszej sprawie, że strona powodowa nie wykazała, iżby
rozwiązanie przez pozwanego umowy o pracę było nieuzasadnione, natomiast
miało podstawę w zachowaniu strony powodowej, która – w pełni świadoma
ciążącego na niej obowiązku wypłacenia pozwanemu premii rocznej za 2010 r. –
przez jej niewypłacenie dopuściła się ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracodawcy. Powódka – jak oświadczyła – wypłaciłaby premię, gdyby
nie dowiedziała się o działalności konkurencyjnej pozwanego, bez względu na to,
3
że jej roszczenia odszkodowawcze z tytułu naruszenia zakazu konkurencji są
przedmiotem odrębnego postępowania, toczącego się poza łączącym strony
stosunkiem pracy i nie mają wpływu na relacje pomiędzy stronami wynikające z
umowy o pracę.
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy uwzględnił apelację, w
której powodowa spółka zarzuciła błędne uznanie, że premia roczna stanowiła
składnik wynagrodzenia pozwanego w rozumieniu art. 84 i nast. k.p., oraz
niewłaściwe zastosowanie art. 55 § 11
k.p. przy stwierdzeniu, iż jej zachowanie
wypełniło przesłanki określone w tym przepisie, twierdząc, że wstrzymanie się z
wypłatą ruchomego składnika wynagrodzenia było uzasadnione naruszeniem przez
pozwanego zakazu konkurencji i doprowadzeniem powódki do straty majątkowej
wielkich rozmiarów. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i zasądził od
pozwanego na rzecz powódki kwotę 52.621,26 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
28 marca 2012 r. Odmiennie niż Sąd pierwszej instancji ocenił, że rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pozwanego pracownika było
nieuzasadnione, argumentując, że zachowaniu strony powodowej nie można było
przypisać znamion ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy.
Za prawidłowe uznał ustalenie, że premia roczna była składnikiem wynagrodzenia
pozwanego i korzystała z ochrony przewidzianej w art. 84 k.p. oraz że strona
powodowa miała obowiązek jej wypłacenia przed dniem 15 czerwca 2011 r., lecz „z
drugiej strony” odwołał się do oceny strony powodowej, iż pełnienie przez
pozwanego funkcji prezesa zarządu spółki W. naruszało zakaz konkurencji
określony w art. 211 k.s.h. oraz wskazał na tok sprawy o zapłatę przez pozwanego
kwoty 2.334.259,11 zł na podstawie pozwu spółki S. z dnia 7 listopada 2011 r.
Następnie stwierdził, że premia roczna nie stanowiła istotnej części wynagrodzenia
miesięcznego pozwanego ani nie wykazał on, by wstrzymanie jej wypłaty zagrażało
jego istotnym interesom lub spowodowało uszczerbek w tej sferze. Stwierdził, że
miesięczne wynagrodzenie pozwanego, liczone jak za urlop, ustalone zostało na
kwotę 17.540,42 zł.
Po tych ustaleniach Sąd drugiej instancji wskazał wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 4 listopada 2010 r., II PK 106/10, w którym miał być wyrażony pogląd, iż
ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków w rozumieniu art. 55 § 11
k.p.
4
oznacza naruszenie przez pracodawcę z winy umyślnej lub wskutek rażącego
niedbalstwa obowiązków wobec pracownika, stwarzające realne zagrożenie
istotnych interesów lub powodujące uszczerbek w tej sferze. Zacytował także
fragment komentarza do Kodeksu pracy (K. Jaśkowski, E. Maniewska, Warszawa
2012, t. I, s. 250), że w przypadku niewypłacenia niewielkiej części wynagrodzenia
trudno mówić o ciężkości naruszenia obowiązków przez pracodawcę. Ostatecznie
stwierdził, że „w orzeczeniu z dnia 8 lipca 2009 r. Sąd Najwyższy dla oceny
ciężkości przewinień pracodawcy, zwraca uwagę na powtarzalność i uporczywość
zachowania pracodawcy, co nie zachodzi w niniejszej sprawie”, a „mając na
uwadze powyższe okoliczności” uznał, że zachowaniu strony powodowej nie
można przypisać znamion ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych w
znaczeniu obiektywnym, które uzasadniałoby rozwiązanie umowy o pracę na
podstawie art. 55 k.p.
Skarga kasacyjna W. G., obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji w całości,
z wnioskiem o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie
apelacji powoda albo uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,
została oparta na podstawie naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy – art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
ze względu na sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób
pobieżny, bez zamieszczenia wszystkich koniecznych elementów, w tym wskazania
podstawy faktycznej wyroku. Skarżący zarzucił, że Sąd drugiej instancji nie ustalił
faktów, które uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, ani nie
przeprowadził analizy i nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku. W szczególności nie
rozpoznał podnoszonych w apelacji zarzutów dotyczących naruszenia art. 8 i 55 §
11
k.p., błędu w ustaleniach faktycznych dotyczących ustalenia uszczerbku
majątkowego pozwanego, jak też art. 233 § 1 oraz art. 328 § 2 k.p.c., przy
jednoczesnym braku wskazania, w jakim zakresie Sąd drugiej instancji
zaakceptował ustalenia Sądu pierwszej instancji.
Na wypadek, gdyby mimo tych braków uzasadnienia zaskarżonego wyroku
Sąd Najwyższy uznał jego kontrolę za możliwą, zarzucił naruszenie art. 55 § 11
k.p.
przez przyjęcie, że do uznania ciężkości naruszenia przez pracodawcę jego
podstawowych obowiązków niezbędne jest wystąpienie uszczerbku majątkowego
5
oraz że niewypłacenie premii rocznej nie stanowi naruszenia interesu pracownika,
mimo że jest wykroczeniem z art. 282 k.p.; art. 55 § 11
k.p. w związku z art. 8 k.p.
przez uwzględnienie przy wykładni art. 55 § 11
k.p. zasad współżycia społecznego i
pozbawienie pozwanego ochrony jego prawa ze względu na wzajemne roszczenia
powódki; art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. przez przyjęcie, że pozwany
zobowiązany był do wykazania, iż wstrzymanie premii rocznej zagrażało jego
istotnym interesom lub spowodowało uszczerbek w tej sferze; art. 382 k.p.c. w
związku z art. 328 § 1 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c. przez pominięcie zebranych przez
sąd pierwszej instancji dowodów, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy i
niewskazanie dowodów, na których Sąd drugiej instancji oparł się uwzględniając
apelację, a którym odmówił wiarygodności, oraz niezastosowanie art. 378 § 1 k.p.c.
i nierozpoznanie apelacji w jej granicach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu wyroku sądu rozpoznającego apelację należy wskazać
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, tj. – jak stanowi art. 328 § 2 w związku z art.
391 § 1 k.p.c. – fakty, które sąd uznał za udowodnione, dowody, na których się
oparł, i przyczyny, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów
prawa. Uzasadnienie wyroku pozwala na stwierdzenie, czy sąd drugiej instancji
wypełnił swe obowiązki w zakresie postępowania apelacyjnego; chodzi przede
wszystkim o dokonanie – niezależnie od treści zarzutów apelacji – ponownych,
własnych ustaleń, a następnie poddanie ich własnej ocenie pod kątem prawa
materialnego (por. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasady
prawne – z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999 nr 7-8, poz. 124 i z
dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 155, a także wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 125/97, OSNC 1997 nr 11,
poz. 172, z dnia 13 kwietnia 2000 r., III CKN 812/98, OSNC 2000 nr 10, poz. 193, z
dnia 16 listopada 2000 r., I CKN 239/99, niepubl., z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK
219/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 404, z dnia 25 sierpnia 2004 r., I PK 22/03, OSNP
2005 nr 6, poz. 80 i z dnia 21 października 2005 r., I PK 77/05, OSNP 2006 nr 19-
6
20, poz. 293, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r.,
II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214 i z dnia 4 października 2002 r., III CZP
62/02, OSNC 2004 nr 1, poz. 7). Wykorzystanie dorobku sądu pierwszej instancji i
uznanie jego ustaleń za własne nie zmienia tego, że podłożem wyroku sądu
apelacyjnego są ustalenia faktyczne dokonane przez ten sąd (por. np. orzeczenia
Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r., C.III. 680/34, Zb.Urz. 1936, poz. 379,
z dnia 1 sierpnia 1936 r., C.III. 344/35, RPEiS 1936, nr 4, s. 839, z dnia 25
listopada 1937 r., C.II. 1334/37, Zb.Urz. 1938, poz. 375, z dnia 14 lutego 1938 r.,
C.II. 2172/37, PS 1938, poz. 364 i 380 i z dnia 9 kwietnia 1938 r., C.II. 2613/37, PS
1938 nr 9, poz. 595 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r.,
II CKN 923/97, OSNC 1999 nr 3, poz. 60).
W tym kontekście trafna jest teza skarżącego, że Sąd Okręgowy sporządził
uzasadnienie wyroku pobieżnie i ogólnikowo, poprzestając na przedstawieniu
ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji w cząstkowym tylko zakresie
dotyczącym charakteru prawnego premii rocznej, jej należności i obowiązku
wypłacenia pozwanemu. W pozostałym zakresie brak jakichkolwiek ustaleń,
własnych lub przyjętych za własne ustaleń Sądu pierwszej instancji.
Niezależnie od tego nawet te fragmentaryczne ustalenia nie zostały przez
Sąd drugiej instancji poddane samodzielnej ocenie jurydycznej, skonfrontowanej z
zaskarżonym orzeczeniem oraz jego motywami. W uzasadnieniu Sądu drugiej
instancji pozostała zawieszona w próżni teza o niepodzieleniu oceny prawnej i
stanowiska Sądu pierwszej instancji, co do tego, że rozwiązanie umowy o pracę
przez pozwanego było uzasadnione, oraz że strona powodowa naruszyła swój
podstawowy obowiązek wobec pracownika. Nie można uznać za argumentację na
jej rzecz luźnych cytatów judykatury i doktryny nieprzystających do cząstkowych
ustaleń stanu faktycznego. Nie można zresztą stwierdzić, czy Sąd Okręgowy
wyraził wypowiedziany w uzasadnieniu wyroku pogląd, że ocena naruszenia przez
pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika musi być
zindywidualizowana i uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, przy czym na
pewno pogląd ten nie znajduje oparcia we wskazanym przez Sąd Okręgowy
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2010 r., II PK 106/10 (OSNP 2012 nr
3-4, poz. 30). Sąd Okręgowy nie wyjaśnił także, jakie znaczenie miało to, że w
7
przypadku niewypłacenia niewielkiej części wynagrodzenia trudno mówić o
ciężkości naruszenia obowiązków przez pracodawcę, i ostatecznie, że „w
orzeczeniu z dnia 8 lipca 2009 r. Sąd Najwyższy dla oceny ciężkości przewinień
pracodawcy, zwraca uwagę na powtarzalność i uporczywość zachowania
pracodawcy”. Nawiasem, bez podania sygnatury trudno – tak jak w poprzednim
wypadku – stwierdzić, czy rzeczywiście przytoczony cytat odpowiada poglądowi
Sądu Najwyższego.
W rezultacie, wbrew dyrektywie wynikającej z art. 328 § 2 k.p.c., Sąd drugiej
instancji nie wyjaśnił podstawy prawnej wydanego orzeczenia. Jego uzasadnienie
jest pozbawione analizy prawnej i wykładni przepisów mających zastosowanie w
przedmiotowej sprawie, tj. art. 55 § 11
i 8 k.p., których naruszenie zarzucono w
apelacji. Uzasadnia to postawiony przez skarżącego zarzut uchybienia
wynikającemu z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. obowiązkowi rozpoznania
sprawy w granicach apelacji.
Przyjmuje się, że rozpoznanie sprawy w granicach apelacji oznacza zarówno
bezwzględny zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice, ale też
nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji
zarzutów i wniosków. Mimo niewiążącego charakteru zarzutów apelacyjnych Sąd
drugiej instancji ma obowiązek rozważenia i omówienia w uzasadnieniu wyroku
wszystkich, które zostały przez skarżącego postawione (por. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004 nr 10,
poz. 161). Sąd Okręgowy tymczasem, mimo wymienienia, a więc i dostrzeżenia
apelacyjnych zarzutów naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwą
subsumcję art. 84 w związku z art. 8 oraz art. 55 §11
k.p. we wstępnej,
„historycznej” części uzasadnienia, nie rozpoznał ich w żadnym aspekcie,
stwierdzając, że „zachowaniu strony powodowej nie można przypisać znamion
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych w znaczeniu
obiektywnym, które uzasadniałoby rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 55 § 11
k.p.”
W tej sytuacji jest oczywiste, że Sąd drugiej instancji dopuścił się obrazy
przepisów postępowania ujętych w podstawie skargi kasacyjnej.
8
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).