Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 126/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSA Anna Szczepaniak - Cicha
Protokolant Anna Pęśko
w sprawie z odwołania K. Spółki z o.o. obecna nazwa – J. Spółka Akcyjna w Z.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawnych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 12 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej J. Spółki Akcyjnej w Z.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]z dnia 20 listopada 2013r.
oddala skargę.
UZASADNIENIE
„P.”, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, następnie Spółka Akcyjna w
D., a obecnie J. Spółka Akcyjna z siedzibą w Z., zwróciła się w styczniu 2012 r. do
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z wnioskiem o wydanie interpretacji
indywidualnej na podstawie art. 10 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.; dalej
2
„ustawa o swobodzie działalności gospodarczej”). Jako fakty wymagające
interpretacji przedstawiła zawarcie w dniu 28 grudnia 2011 r. kontraktów
menedżerskich z członkami swego zarządu, których wykonywanie rozpoczęto od
dnia 1 stycznia 2012 r., wskazując, że jej kontrahenci prowadzą jednocześnie
działalność gospodarczą w zakresie usług zarządzania, w rozumieniu przepisów
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, tj. na podstawie wpisu do
Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). W praktyce
działalność ich polega wyłącznie na zarządzaniu przedsiębiorstwem wnioskodawcy,
a w szczególności na kierowaniu przedsiębiorstwem spółki oraz zarządzaniu jej
majątkiem, w tym na gospodarowaniu mieniem i zapewnianiem jego ochrony,
wykonywaniu uchwał i współdziałaniu z pozostałymi organami spółki, prowadzeniu
racjonalnej polityki kadrowej. Umowa zobowiązuje menedżera do zachowania
najwyższej staranności przy jej wykonaniu, z uwzględnieniem charakteru
działalności spółki oraz z zachowaniem troski o wszelkie interesy majątkowe i
niemajątkowe spółki. Menedżer zobowiązany jest do osobistego wykonywania
umowy, za co otrzymuje wynagrodzenie stałe miesięczne oraz premię roczną, po
spełnieniu określonych warunków. Wynagrodzenie stałe i premia roczna
powiększane są o należną stawkę podatku VAT.
Wnioskująca spółka oświadczyła najpierw, że dokonała terminowego
zgłoszenia menedżerów do ubezpieczenia społecznego z tytułu kontraktów
menedżerskich, traktowanych jako umowy o świadczenie usług, do których stosuje
się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o umowie zleceniu, przyjmując, iż
osoby wykonujące taką umowę podlegają ubezpieczeniom społecznym na
zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców, jednak następnie menedżerów
wyrejestrowała w związku z wątpliwościami co do swych obowiązków w zakresie
ich ubezpieczeń społecznych. W drodze interpretacji domagała się więc ustalenia,
czy w przedstawionym stanie faktycznym jest płatnikiem składek za
ubezpieczonych menedżerów, tj. czy na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (wówczas jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej „ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych”) ma obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania co miesiąc do
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe
3
chorobowe i wypadkowe. Przedstawiła własne stanowisko prawne, że członkowie
zarządu spółki prowadzący w zakresie usług zarządzania działalność gospodarczą
na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, którzy zawarli ze
spółką umowy o świadczenie usług w zakresie zarządzania (tzw. kontrakty
menedżerskie), podlegają ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu wyłącznie z
tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, a tym samym są zobowiązani do
samodzielnego zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych faktu rozpoczęcia
działalności gospodarczej oraz do obliczania i przekazywania składek
ubezpieczeniowych. Wywiodła, że wykonywanie działalności na podstawie
przepisów o swobodzie działalności gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych stanowi bezwzględny tytuł do objęcia obowiązkowym
ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu pozarolniczej działalności na
podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Decyzją z dnia 16 lutego 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uznał
stanowisko prawne wnioskodawcy za nieprawidłowe. Wskazał, że tytułem do
objęcia osób wymienionych we wniosku ubezpieczeniem społecznym jest kontrakt
menadżerski, pochłaniający tytuł podlegania ubezpieczeniom z tytułu wpisanej do
ewidencji działalności gospodarczej, gdy w jej ramach menedżer uzyskuje
przychody tylko z tytułu umowy. Podniósł, że ze względu na treść art. 13 pkt 9
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.) przychód z kontraktu
menedżerskiego wykonywanego w ramach działalności gospodarczej jest
kwalifikowany jako przychód z działalności wykonywanej osobiście, a tym samym
nie jest tytułem do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych jako umowa
wykonywana w ramach działalności gospodarczej. W tej samej decyzji organ
rentowy odmówił wydania interpretacji w przedmiocie obowiązku zgłaszania się do
ubezpieczeń społecznych przez osoby zarządzające, jako wykraczającą poza
dopuszczalny jej zakres.
Wyrokiem z dnia 6 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w K. uwzględnił
odwołanie wnioskodawcy i stwierdził, że osoby pełniące funkcję członków zarządu i
w ramach prowadzonej działalności gospodarczej realizujące kontrakt
menedżerski, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wyłącznie z
4
tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, także gdy działalność ta polega tylko
na stałym wykonywaniu rodzajowo jednej umowy (usługi) dla jednego podmiotu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 listopada 2013 r. uwzględnił apelację
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji.
Oddalając odwołanie, wskazał na niezarobkowy charakter działalności prowadzonej
w formie usług menedżerskich i przez to brak istotnej jej cechy wymienionej w art. 2
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Sytuację prawną spółki
przedstawioną we wniosku o interpretację rozstrzygnął stwierdzając, że kontrakt
menadżerski stanowi samodzielną podstawę podlegania ubezpieczeniom
społecznym, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji w
całości, z wnioskiem o jego uchylenie oraz przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, została oparta na podstawie naruszenia
art. 10 ust. 1 i 5 w związku z art. 2 oraz art. 4 ust. 1 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że sąd
drugiej instancji w sprawie zainicjowanej wnioskiem o udzielenie interpretacji prawa
w odniesieniu do wskazanego we wniosku stanu faktycznego, może dokonywać
ustaleń faktycznych oraz prowadzić w tym zakresie postępowanie dowodowe. W
szczególności skarżący zakwestionował możliwość dokonywania ustaleń, czy
działalność gospodarcza w zakresie zarządzania, prowadzona przez B. S. -
jednego z członków zarządu spółki, związanego z nią umową o świadczenie usług
w zakresie zarządzania - spełnia przesłanki określone w art. 2 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej. Podniósł, że procedura przewidziana w art. 10 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej nie obejmuje prowadzenia postępowania
dowodowego, a sąd rozpoznający odwołanie od decyzji organu rentowego wydanej
w trybie art. 10 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie dokonuje
żadnych ustaleń faktycznych, a jedynie kontroluje, czy dokonana interpretacja
przepisów w odniesieniu do wskazanego we wniosku stanu faktycznego jest
prawidłowa. Skarżący zarzucił także naruszenie art. 2 oraz 4 ust. 1 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie, że realizacja umowy o
5
świadczenie usług w zakresie zarządzania (kontraktu menadżerskiego) przez
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą członków zarządu nie stanowi
o rzeczywistym prowadzeniu przez nich pozarolniczej działalności gospodarczej
tylko z tego względu, że realizacja kontraktu menadżerskiego stanowi wyłączny
przedmiot prowadzonej działalności gospodarczej oraz że czynności takie nie mają
zarobkowego charakteru. Dalej zarzucił naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 w związku
z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez błędną
wykładnię a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy,
na skutek przyjęcia, że osoba wykonująca umowę o świadczenie usług w zakresie
zarządzania (kontrakt menadżerski), prowadząca działalność gospodarczą
podlegającą wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności
Gospodarczej, która nie wykonuje innych czynności w ramach zarejestrowanej
działalności gospodarczej, podlega z tytułu kontraktu menedżerskiego
ubezpieczeniom społecznym na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców, a
nie z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Podniósł ponadto
naruszenie przepisów postępowania - art. 391 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c.,
przez to, że Sąd Apelacyjny nie odniósł się w uzasadnieniu wyroku do zarzutów
zgłoszonych w odwołaniu oraz zarzutów apelacyjnych ani do argumentów
podniesionych w odpowiedzi na apelację, w tym powołania się przez stronę na
wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 20 lutego 2014 r., III AUa .../12, w sprawie z
odwołania B. S. od interpretacji w jego indywidualnej sprawie, oddalający apelację
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i tym samym uznający za prawidłowe
stanowisko, iż podlega on ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
działalności pozarolniczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niepowiązany z zarzutami formalnymi wstępny zarzut skargi co do zakresu i
sposobu rozpoznania przez sąd drugiej instancji sprawy zainicjowanej wnioskiem o
udzielenie interpretacji indywidualnej wymaga przypomnienia, że interpretacja, o
której mowa w art. 10 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w kwestiach
wskazanych w art. 83d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przybiera
6
formę decyzji organu ubezpieczeń społecznych wydawanej w sprawie
indywidualnej. Od takich decyzji – zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych – przysługuje odwołanie do sądu na zasadach
określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 r., II UK 331/10, OSNP 2012 nr 11-12,
poz. 147, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r.,
II UK 33/11, niepubl). Odwołanie rozpoznaje sąd ubezpieczeń społecznych jako
sprawę cywilną, w której prowadzi postępowanie dowodowe w sposób regulowany
przepisami Kodeksu postępowania cywilnego zawartymi w księdze pierwszej, tytule
VI, dziale III oraz w tytule VII, dziale III. Może i powinien dążyć do pełnego
wyświetlenia podłoża sprawy oraz wszechstronnego rozważenia wszystkich kwestii
spornych przez podjęcie niezbędnych działań mających na celu ustalenie stanu
faktycznego na podstawie wszelkich dowodów, własnego przekonania oraz
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zwrócił na to uwagę Sąd
Najwyższy, wykładając użyte w art. 10 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej sformułowanie „zaistniały stan faktyczny” jako element wymagania,
by stan faktyczny zaistniał rzeczywiście, a jego skutki trwały w czasie zgłoszenia
wniosku o interpretację i wymagały interpretacji sytuacji prawnej (postanowienie z
dnia 5 grudnia 2013 r., III UK 179/13, niepubl.).
Uznając za trafny pogląd, że stan faktyczny sprawy o udzielenie pisemnej
interpretacji przepisów prawa wyznacza treść wniosku wszczynającego
postępowanie, której organy orzekające nie mogą podważać, uzupełniać ani
zmieniać (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2011 r., III UK
117/10, niepubl.), trzeba respektować fakt, iż postępowanie sądowe prowadzące do
uwzględnienia lub oddalenia odwołania kończy się wydaniem wyroku. Wyrok sądu
ubezpieczeń społecznych nie może być traktowany tak, jak sama interpretacja,
uważana w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego za udzielenie
informacji i będąca tylko informacją (por. uchwałę Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 7 lipca 2014 r., II FPS 1/14, niepubl.). Wyrok w
przedmiocie interpretacji sytuacji prawnej przedsiębiorcy zmienia jej status;
interpretacja staje się wiążąca dla przedsiębiorcy oraz dla organów ubezpieczeń
społecznych w zakresie stanu faktycznego uwzględnionego przez sąd. Strony
7
postępowania związane są już nie interpretacją, lecz wyrokiem, co powoduje
podporządkowanie w zakresie obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym,
zasad obliczania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne,
Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz
Emerytur Pomostowych oraz podstawy wymiaru tych składek (art. 366 k.p.c.).
W ten sposób Sąd Najwyższy odniósł się do przedstawionej w skardze
kasacyjnej kwestii, „czy dopuszczalne - oraz w jakich warunkach procesowych - jest
żądanie przez sąd odwoławczy przedłożenia do akt sprawy dokumentów (w
analizowanym przypadku kontraktów menedżerskich), w oparciu o które
wnioskodawca formułuje wniosek o udzielenie interpretacji w jego indywidualnej
sprawie, przedstawiając samodzielnie stan faktyczny objęty zapytaniem”. Odnosząc
się natomiast do meritum, zważył, że w niniejszej sprawie przedmiotem dowodu
były: „umowa o świadczenie usług – kontrakt menedżerski” zawarty w dniu 28
grudnia 2011 r. między „P.”, spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a B. S., a
ponadto wpis firmy B. S. do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności
Gospodarczej RP z odnotowaniem rozpoczęcia działalności polegającej na
doradztwie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania od
dnia 1 stycznia 2012 r. oraz wpis do Krajowego Rejestru Sądowego w Rejestrze
Przedsiębiorców B. S. jako powołanego uchwałą rady nadzorczej z dnia 15 lutego
2010 r. członka zarządu „P.” przekształconej w spółkę akcyjną. Wszystkie te
dowody dotyczyły faktów wskazanych we wniosku o interpretację i miały dla
rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Fakty te, jako mające wpływ na
obowiązki spółki jako płatnika w zakresie ubezpieczeń społecznych wykonawców
kontraktów menedżerskich, należy rozpatrywać łącznie, co oznacza uwzględnienie
pokrywania się pól aktywności w ramach prowadzenia działalności gospodarczej,
wykonywania kontraktu menedżerskiego i członkostwa w zarządzie spółki.
Skarżący podkreślał, że realizacja kontraktu menadżerskiego stanowi
wyłączny przedmiot prowadzonej działalności gospodarczej, zatem chodzi tylko o
wskazanie na tle art. 17 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jego
obowiązku w zakresie ubezpieczenia osób, z którymi zawarł kontrakty
menedżerskie, co pozbawia znaczenia orzeczenie w przedmiocie wniosku o
8
interpretację złożonego przez B. S. w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 lutego
2014 r., III AUa …/12, które obowiązków wnioskodawcy nie dotyczy.
Pozornie trafny jest wniosek skarżącego, że członkowie zarządu, których
ubezpieczenie społeczne jest przedmiotem interpretacji, spełniali równolegle
warunki podlegania ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w związku z czym usunięcie skutków
zbiegu dwu podstaw ubezpieczenia powinno nastąpić na podstawie art. 9 ust. 2a
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Niewątpliwie, opierając się na
zasadzie wyrażonej w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, że ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają
obowiązkowo między innymi osoby fizyczne, będące na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o świadczenie usług,
do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
zwane „zleceniobiorcami” (ust. 1 pkt 4), należy stwierdzić ich podleganie
ubezpieczeniom z tego tytułu. Są traktowani jako zleceniobiorcy, gdyż co do
świadczenia usług w ramach tzw. kontraktu menedżerskiego w praktyce utrwaliło
się wydzielenie takich umów w ramach umów o świadczenie usług, do których
stosuje się przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.). Ich teść obejmuje obowiązek
starannego działania, jednak w kształcie niepokrywającym się z definicją żadnej
umowy regulowanej w kodeksie cywilnym, jak też w innych ustawach, zatem jako
nienazwane umowy prawa cywilnego ujmowane są jako zawierane między
samodzielnym podmiotem – zarządcą a przedsiębiorcą zlecającym zarządzanie,
mając za przedmiot zarządzanie cudzym przedsiębiorstwem w imieniu
przedsiębiorcy (rzadziej w imieniu własnym), na rzecz i w interesie przedsiębiorcy
zlecającego oraz na jego rachunek i ryzyko. Umowę o zarządzanie wyróżnia
głównie to, że jej zawarcie powoduje przeniesienie przez właścicieli
przedsiębiorstwa na osobę zarządzającą (menedżera) uprawnień do
samodzielnego podejmowania czynności faktycznych i prawnych dotyczących
zarządzania przedsiębiorstwem, a to oznacza samodzielność w zakresie
kierowania, swobodę w wyborze sposobu zarządzania, możliwość wykorzystania
dotychczasowych kontaktów handlowych, doświadczenia zawodowego,
9
umiejętności organizacyjnych, reputacji oraz własnego wizerunku (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2002 r., I PKN 776/00, OSNP 2004 nr 6, poz. 94).
W stanie faktycznym przedstawionym we wniosku o interpretację,
wychodząc od wielości stosunków prawnych łączących menedżerów ze spółką,
należy uwzględnić pierwotne pełnienie przez nich funkcji w zarządzie spółki i
wtórne zawarcie umowy o zarządzanie mającej postać kontraktu zawartego jako
umowa gospodarcza (między przedsiębiorcami). Taka dodatkowa umowa o
zarządzanie może, ale nie musi być zawarta z członkiem zarządu „powołanym”
zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, przy czym nie ma sporu, że
osoba fizyczna pełniąca funkcję członka zarządu spółki handlowej może być
powiązana ze spółką podwójnie, w ramach stosunku organizacyjnego i w ramach
umowy prawa pracy lub umowy cywilnej.
Powierzenie zarządzania przedsiębiorstwem w sposób odpowiadający
umowie o świadczenie usług może nastąpić na podstawie umowy menedżerskiej
zawieranej z osobą fizyczną osobiście lub z taką osobą w ramach prowadzonej
przez nią działalności objętej wpisem do ewidencji działalności gospodarczej w
zakresie zarządzania. Gdy umowa jest zawierana między przedsiębiorcami i w
związku z tym czynności związane z zarządzaniem realizowane są w ramach
prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, nic nie stoi na przeszkodzie,
by osoba prowadząca taką działalność podlegała ubezpieczeniu społecznemu jako
przedsiębiorca (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Taki wniosek wypływa z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r., I UK
138/08 (OSNP 2010 nr 11–12, poz. 144). Także poprzednio Sąd Najwyższy
uwzględniał spełnianie usług zarządczych w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej, jeżeli było powiązane z otrzymywaniem honorarium na podstawie
faktury VAT i z samodzielnym uiszczaniem składek na ubezpieczenie społeczne
oraz zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r., I PK 10/03, niepubl.). Ta linia
orzecznictwa utrwaliła się w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca
2009 r., III UK 24/09 (niepubl.) i z dnia 11 sierpnia 2009 r., III UK 31/09 (niepubl.) i
jest podzielana przez skład Sądu Najwyższego rozpoznający niniejszą sprawę.
Prowadzenie działalności gospodarczej jako tytuł ubezpieczenia w takich
10
wypadkach wyprzedza i pochłania wykonywanie umowy menadżerskiej, stąd
przedsiębiorca zawierający w ramach prowadzonej działalności umowę o
świadczenie usług (umowę gospodarczą) z własnych środków finansuje składki na
ubezpieczenie społeczne, emerytalne i rentowe na ogólnych zasadach
ubezpieczenia wynikającego z prowadzenia działalności gospodarczej.
Sytuacja się zmienia, gdy konieczne staje się określenie jako podmiotu
ubezpieczeń społecznych osoby zarejestrowanej jako prowadząca działalność
gospodarczą w zakresie zarządzania, a wykonującej zarząd na podstawie stosunku
organizacyjnego z podmiotem zarządzanym. Ocena z punktu widzenia zasad
podlegania ubezpieczeniu podmiotów występujących w tej podwójnej roli ze
względu na postulowane przez skarżącego zastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, musi respektować zawartą w tym przepisie
definicję ubezpieczonego. Chodzi w szczególności o określenie podmiotu
ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6
pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jako osoby prowadzącej
działalność gospodarczą, za którą uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą
działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych
przepisów szczególnych. Odwołując się do przepisów o działalności gospodarczej,
należy stwierdzić, że prowadzeniem działalności pozarolniczej jest zarobkowa
działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa lub poszukiwanie,
rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa,
wykonywane w sposób zorganizowany i ciągły. Na gruncie tej definicji, ze względu
na kryterium ekonomicznej klasyfikacji działalności, jej zarobkowy cel, zawodowy
charakter i sposób wykonywania uwzględniający organizację i częstotliwość,
wykonywanie kontraktu menedżerskiego w ramach działalności gospodarczej ma –
inaczej niż przyjął Sąd drugiej instancji – charakter zarobkowy, a jednocześnie –
inaczej niż przyjmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych – nie pozbawia cech
działalności gospodarczej wykonywanie tej umowy na rzecz jednego tylko
zleceniodawcy, gdyż swoboda działalności gospodarczej przedsiębiorcy w tym
zakresie nie ogranicza.
Odesłanie do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej - ze względu na
określenie w niej działalności gospodarczej jako wykonywanej we własnym imieniu
11
(art. 4) - ma inny, decydujący w rozpatrywanej kwestii skutek. Oznacza
wykonywanie umowy w imieniu własnym, samodzielne podejmowanie decyzji, ale
też ponoszenie ryzyka oraz pełną odpowiedzialność cywilną i publicznoprawną. W
orzecznictwie dostrzeżono, że samodzielności takiej nie wykazują członkowie
zarządu spółki powiązani ze spółki dodatkowym stosunkiem pracy i ze względu na
brak samodzielności i wykonywanie czynności pracowniczych wyłącznie na rzecz i
w interesie pracodawcy uznawano wykonywanie działalności gospodarczej na tym
polu za wyłączone (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1935 r.,
C I 1242/35, Zb.Urz. 1936 poz. 336, z dnia 29 maja 1935 r., C II 325/35, Przegląd
Sądowy 1936 poz. 180, wyrok z dnia 23 lipca 1998 r., I PKN 245/98, OSNAPiUS
1999 nr 16, poz. 517).
Należy stwierdzić, że w takiej samej sytuacji jak pracownicy są
przedsiębiorcy, którzy zawarli umowy menedżerskie, będąc członkami zarządu
spółki-kontrahenta. Ich status piastunów osoby prawnej, wyznaczany przez
przepisy kodeksu spółek handlowych powoduje, że ani na rzecz spółki, ani w jej
interesie nie mogą działać we własnym imieniu. Zwraca się uwagę, że powiązanie
menedżera z zarządzanym przedsiębiorstwem stosunkiem organizacyjnym przez
członkostwo w zarządzie wyłącza traktowanie go jako samodzielnego podmiotu w
stosunku kontraktowym (por. Z. Kubot, Rodzaje kontraktów menedżerskich,
Przegląd Prawa Handlowego, 1999 nr 7; J. Kruczalak-Jankowska, Pojęcie
zarządzania i zarządu w kontekście umów menedżerskich, Gdańskie Studia
Prawnicze, 2000 nr 7; M. Szydło, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim,
Państwo i Prawo 2002 nr 7-8; M. Etel, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim i
prawie Unii Europejskiej oraz w orzecznictwie sądowym, Warszawa 2012, s. 205).
Stosownie do art. 38 k.c., osoba prawna działa przez swoje organy w sposób
przewidziany w ustawie i wydanym na jej podstawie statucie, a działanie organu
wywołuje bezpośredni skutek w obszarze praw i obowiązków tej osoby prawnej
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1990 r.,
III CZP 8/90, OSNCP 1990 nr 10-11, poz. 124). Każda czynność zarządu jest
wykonywana w imieniu zarządzanej spółki, więc występujący w roli przedsiębiorcy-
menedżera członek zarządu jako piastun osoby prawnej może działać tylko jako jej
organ (spółka sama), w więc w jej imieniu i na jej rachunek. Wynika z tego wniosek,
12
że członek zarządu spółki kapitałowej związany z nią kontraktem menedżerskim nie
jest samodzielnym przedsiębiorcą bezpośrednio uprawnionym lub zobowiązanym
działaniami we własnym imieniu. Ten argument został użyty w orzecznictwie sądów
administracyjnych wyrażającym stanowisko, że osoba będąca członkiem zarządu-
menedżerem nie jest podatnikiem podatku od towarów i usług (por. wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 25 maja 2005 r., I SA/Lu
74/05 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 sierpnia 2012 r.,
I FSK 1645/11, niepubl.).
Trzeba uwzględnić także brak jakichkolwiek racji uzasadniających
eksternalizację kosztów ubezpieczenia społecznego organu osoby prawnej, skoro
członkowie jej zarządu, reprezentujący ją i prowadzący jej sprawy, czynności te
wykonują jako podmioty wewnętrzne, działające w warunkach zależności prawnej,
nie jak przedsiębiorcy.
W rezultacie, choćby kontrakt menedżerski został zawarty w ramach
działalności gospodarczej prowadzonej przez członka zarządu spółki kapitałowej,
zarządzanie spółką na podstawie takiego kontraktu nie jest prowadzeniem
działalności gospodarczej, stanowiącym tytuł podlegania ubezpieczeniu
społecznemu przewidziany w art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a zarejestrowanie działalności
gospodarczej przez członka zarządu powiązanego ze spółką prawa handlowego
kontraktem menedżerskim nie ma wpływu na istniejący obowiązek spółki, jako
płatnika, w zakresie zgłoszenia menedżera do ubezpieczenia na podstawie art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz obliczania,
rozliczania i przekazywania co miesiąc do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz chorobowe za
tych ubezpieczonych (art. 17 ust. 1 ustawy).
Mimo więc, że analiza prawna interpretacji wydanej na podstawie art. 10 ust.
1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, w decyzji z dnia 16 lutego 2012 r. wymagała innej argumentacji niż
ujęta w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego, jego wyrok ostatecznie
odpowiada prawu.
13
Uwzględniając to, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).