Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 348/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Rafał Malarski
SSN Andrzej Ryński
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie D. T.
skazanego z art. 233 § 1 kk w zw. z art. 64 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 21 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w I.
z dnia 25 czerwca 2014 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i uniewinnia D. T. od zarzutu
popełnienia czynu z art. 233 § 1 kk w zw. z art. 64 § 1 kk;
II. kosztami procesu w sprawie obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Na rozprawie w dniu 25 czerwca 2014 r. skazany D. T. złożył wniosek o
wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu kary 9 miesięcy pozbawienia
wolności bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Sąd Rejonowy w I.
uwzględniając powyższy wniosek wyrokiem z dnia 25 czerwca 2014 r. uznał D. T.
2
za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu wyczerpującego znamiona z art.
233 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. i za to wymierzył mu karę 9 miesięcy
pozbawienia wolności.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się w dniu 23
sierpnia 2014 r.
Od powyższego wyroku kasację na korzyść D. T. złożył Prokurator
Generalny, w której zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie
przepisu prawa procesowego art. 387 § 2 k.p.k. polegające na uwzględnieniu
wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia
postępowania dowodowego w sytuacji, gdy okoliczności popełnienia przez D. T.
przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. budziły wątpliwości, bowiem z zebranego w sprawie
materiału dowodowego wynikało, że zeznając nieprawdę w toku postępowania
przygotowawczego o sygn. […] Prokuratury Rejonowej w G. D. T. działał w
warunkach pozaustawowego kontratypu działania we własnej obronie, co wyłączało
bezprawność przypisanego mu czynu.
W tym stanie rzeczy autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna.
Zaskarżony wyrok został wydany z rażącą obrazą przepisu prawa
procesowego, a mianowicie art. 387 § 2 k.p.k., która miała istotny wpływ na jego
treść.
Dla porządku wypada przypomnieć, że Prokuratura Rejonowa w G.
prowadziła postępowanie przygotowawcze w sprawie o czyn z art. 284 § 2 k.k.
dotyczący przywłaszczenia powierzonego mienia na szkodę spółki F. F. S.A. z
siedzibą w W. W dniu 2 października 2013 r. do akt tej sprawy wpłynęła opinia
biegłego grafologa, z której wynikało, iż podpisy widniejące na umowie o kredyt
konsumpcyjny nr […] zawartej z C. Bank S.A. oraz protokole przekazania towaru z
dnia 15 września 2005 r. zostały nakreślone przez D. T. Następnie, w dniu 25
października 2013 r., w charakterze świadka przesłuchano oskarżonego, który
zeznał, iż nie podpisywał wymienionej umowy o kredyt konsumpcyjny ani protokołu
3
przekazania towaru. Przedmiotowe postępowanie przygotowawcze umorzono
postanowieniem z 7 listopada 2013 r.
Jednym z warunków zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się
karze przewidzianej w art. 387 k.p.k. jest stwierdzenie, że okoliczności popełnienia
przestępstwa nie budzą wątpliwości. W orzecznictwie podkreśla się, że ów wymóg
odnosi się nie tylko do zasadniczej kwestii samego sprawstwa oskarżonego
zarzucanego mu czynu, ale i do wszelkich okoliczności ważących na kształcie i
rozmiarze odpowiedzialności karnej za taki czyn (wyroki Sądu Najwyższego: z 21
sierpnia 2012 r., IV KK 67/12; z 30 stycznia 2014 r., II KK 362/13). Dlatego też
stwierdzenie jakichkolwiek wątpliwości między innymi co do rodzaju i stopnia
zawinienia, skutku przestępnego działania, rozmiaru wyrządzonej szkody, a także
w przedmiocie wyczerpania przez oskarżonego znamion zarzuconego mu
przestępstwa, obliguje Sąd do oddalenia wniosku złożonego w trybie art. 387 k.p.k.
i przeprowadzenia postępowania dowodowego, choćby spełnione zostały pozostałe
przesłanki wyrokowania w wymienionym trybie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z
18 stycznia 2011 roku, V KK 405/10; z 5 listopada 2010 r., III KK 254/10 oraz z 2
kwietnia 2012 roku, V KK 437/11).
W uchwale z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07, Sąd Najwyższy wskazał,
iż nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań osoba, która została przesłuchana
w charakterze świadka, wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 k.p.k. nakazowi
przesłuchania jej jako podejrzanego. Przepis ten zawiera bowiem nakaz
przekształcenia postępowania prowadzonego w sprawie, w postępowanie
skierowane przeciwko określonej osobie, jeżeli spełnione zostały wymienione w tym
przepisie warunki i jest jedną z najważniejszych instytucji o charakterze
gwarancyjnym. Czynność ta wprowadza do procesu podejrzanego (art. 71 k.p.k.) i
od tej chwili przysługuje mu prawo do obrony wraz z prawem do milczenia,
polegającym na wyłączeniu obowiązku udzielenia informacji co do faktu popełnienia
przestępstwa i okoliczności, które mogą wpływać niekorzystnie na jego sytuację w
procesie. Oskarżony (podejrzany) nie ma bowiem „obowiązku dowodzenia swej
niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść” (art. 74 § 1
k.p.k.).
4
W przywołanej uchwale podkreślono również, iż moment wydania
postanowienia o przedstawieniu zarzutów nie może być dowolny i podlega ocenie
pod kątem prawidłowości i racjonalności. Przedwczesne wydanie tego
postanowienia powodować może bowiem negatywne skutki dla podejrzanego,
wynikające z niesłusznego postawienia go w stan podejrzenia i wszystkich
konsekwencji tego faktu. Natomiast opóźnienie tej czynności uznaje się za
oczywistą nieprawidłowość, pozbawiającą osobę prawa do obrony. Pozbawienie
tego prawa powoduje dla tej osoby rażąco negatywny skutek w wypadku
„wykorzystania jej w tym czasie jako osobowego źródła dowodowego
nieposiadającego prawa do odmowy wyjaśnień” (uchwała Sądu Najwyższego z 26
kwietnia 2007 r., I KZP 4/07).
Mając na względzie powyższe uwagi należy stwierdzić, iż obowiązkiem Sądu
rozpoznającego wniosek oskarżonego złożony w trybie art. 387 k.p.k., była ocena,
czy okoliczności popełnienia przestępstwa zarzuconego D. T. nie budzą
wątpliwości, w szczególności ustalenie, czy w realiach sprawy dopuścił się on jego
popełnienia.
Należy stwierdzić, że wątpliwości istniejące w chwili orzekania co do
okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzuconego mu czynu, nie pozwalały
sądowi na uwzględnienie wniosku D. T. Sąd Rejonowy w I. powinien był dostrzec
powyższe i wniosek oddalić. Przesłuchanie oskarżonego w charakterze świadka w
dniu 25 października 2013 r. nastąpiło bowiem z oczywistym naruszeniem art. 313
§ 1 k.p.k., gdyż już w dniu 2 października 2013 r. prokuratorowi prowadzącemu
postępowanie przygotowawcze w sprawie o przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. był
wiadomy dowód (opinia biegłego grafologa), który w sposób dostateczny
uzasadniał podejrzenie, że oskarżony popełnił czyn objęty tym postępowaniem.
Winien był on zatem niezwłocznie sporządzić postanowienie o przedstawieniu
zarzutów, ogłosić je oskarżonemu i w dniu 25 października 2013 r. przesłuchać go
już w charakterze podejrzanego. Wadliwe postępowanie organu procesowego w
tym zakresie pozbawiło D. T. podczas tego przesłuchania gwarancji procesowych
przysługujących podejrzanemu wynikających z art. 74 § 1 k.p.k. i art. 175 § 1 k.p.k.,
które wprowadzają tzw. pozaustawowy kontratyp. Oskarżony (podejrzany) nigdy nie
odpowiada bowiem za występek fałszywych zeznań z art. 233 § 1 k.k. To
5
wyłączenie bezprawności dotyczy również każdych zeznań złożonych w toku
przesłuchania w charakterze świadka dotyczących jego zachowania stanowiącego
przestępstwo, co jest realizacją prawa do obrony (zob. uchwała Sądu Najwyższego
z 20 września 2007 r., I KZP 26/07).
Wobec powyższego należało przyjąć, że oskarżony podczas przesłuchania
w dniu 25 października 2013 r. w rzeczywistości występował w charakterze osoby
podejrzanej. Dlatego też nie mógł dopuścić się popełnienia przestępstwa z art. 233
§ 1 k.k. Skoro Sąd Rejonowy tego nie dostrzegł, to tym samym dopuścił się
rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku (art. 523 § 1 k.p.k.) naruszenia
przepisu prawa procesowego, wskazanego w zarzucie kasacji.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
uniewinnił D.T. od zarzutu popełnienia czynu z art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1
k.k. wobec stwierdzenia, iż działał on w warunkach pozaustawowego kontratypu
działania we własnej obronie, który wyłączał bezprawność jego zachowania.
O kosztach procesu w sprawie rozstrzygnięto na podstawie art. 632 pkt 2
k.p.k.
Rozważywszy powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.