Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 92/14
UCHWAŁA
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko Miastu P.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 3 grudnia 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 22 lipca 2014 r.,
"1. Czy współwłaściciel nieruchomości jest uprawniony do
samodzielnego dochodzenia od gminy na podstawie art. 417 k.c.
w zw. z art. 18 ust. 5 ustawy z 21.06.2001 roku o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu
Cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r., Nr 31 poz. 266 ze zm.)
odszkodowania za szkodę wynikłą z niedostarczenia lokalu
socjalnego uprawnionemu lokatorowi w pełnej wysokości, czy
wyłącznie w zakresie odpowiadającym wielkości jego udziału we
współwłasności?
2. Czy dochodzenie takiego odszkodowania jest czynnością
zachowawczą?"
podjął uchwałę:
Współwłaściciel nieruchomości może dochodzić od gminy
odszkodowania w pełnej wysokości za szkodę wynikłą
z niedostarczenia uprawnionemu lokatorowi lokalu socjalnego
(art. 209 k.c. w związku z art. 417 k.c. i art. 18 ust. 5 ustawy z dnia
21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym
2
zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego; tekst jedn.: Dz.U.
z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.).
3
UZASADNIENIE
Powód M. S. domagał się zasądzenia od pozwanego Miasta P. kwoty 37.224
zł z odsetkami ustawowymi od wniesienia pozwu. W uzasadnieniu wskazał, że jest
współwłaścicielem nieruchomości położonej w P. przy ulicy N. 13, zabudowanej
budynkiem, w którym znajduje się lokal mieszkalny nr 5, wynajmowany w celach
zarobkowych. Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 30 października 2007 r. nakazał
osobom zajmującym ten lokal wydać go powodowi, wstrzymując wykonanie tego
orzeczenia do czasu złożenia przez Miasto P. oferty zawarcia umowy najmu lokalu
socjalnego. Oferta taka nie została przedstawiona uprawnionym. Dochodzona
należność stanowi odszkodowanie za szkodę wynikłą z tego zaniechania,
obejmującą okres od dnia 1 marca 2010 r. do dnia 30 listopada 2012 r.
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 11 lipca 2013 r. oddalił powództwo.
Ustalił, że powód jest współwłaścicielem w 8520246013/31169520000 części
nieruchomości położonej w P. przy ulicy N. 15 i wynajmuje wszystkie lokale
znajdujące się w budynku posadowionym na tej nieruchomości. Stwierdził, że
pozwany nie przedstawił osobom zajmującym lokal nr 5 – wobec których orzeczono
eksmisję – oferty najmu lokalu socjalnego. Uznał jednak, że powództwo nie może
zostać uwzględnione, gdyż powód nie wykazał wysokości poniesionej szkody.
Wyrok ten zaskarżył apelacją powód, podnosząc zarzuty zmierzające do
poważenia powyższej oceny.
Sąd Okręgowy w P., rozpoznając tę apelację, powziął poważne wątpliwości,
którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy podkreślił, że
kwestia legitymacji procesowej powoda, będąca zagadnieniem z zakresu prawa
materialnego, podlega jego ocenie i wymaga rozważenia przed zbadaniem
merytorycznych podstaw powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst
jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.; „u.o.p.l.”), jeżeli gmina nie
dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do tego z mocy wyroku,
4
właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze od gminy, na podstawie art.
417 k.c. Istota zagadnienia przedstawionego Sądowi Najwyższemu sprowadza się
do kwestii, czy w przypadku współwłasności lokalu, legitymacja czynna do
dochodzenia całego roszczenia przewidzianego w przytoczonym przepisie
przysługuje każdemu ze współwłaścicieli. Rozstrzygnięcia tego zagadnienia nie
sposób poszukiwać w płaszczyźnie przepisów regulujących solidarność czynną.
Stosownie bowiem do reguły wyrażonej w art. 369 k.c., źródłem solidarności –
zarówno biernej, jak i czynnej – może być wyłącznie ustawa lub czynność prawna;
żadna z tych podstaw solidarności w analizowanej sytuacji nie wchodzi w rachubę.
Pozostaje zatem do rozważenia - jak trafnie dostrzegł to Sąd Okręgowy - ocena
możliwości zakwalifikowania dochodzenia roszczenia jako czynności zachowawczej
w rozumieniu art. 209 k.c. Według tego przepisu, każdy ze współwłaścicieli może
wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do
zachowania wspólnego prawa.
W judykaturze i piśmiennictwie zgodnie podkreśla się, że aby zaliczyć
określoną czynność do czynności zachowawczych muszą zostać spełnione dwa
wymagania. Po pierwsze, czynność ta musi mieć na celu zachowanie wspólnego
prawa, a więc ochronę interesu wszystkich współwłaścicieli, a nie tylko jednego,
czy kilku z nich. Tak rozumiany cel może być realizowany przez podejmowanie
"wszelkich czynności" i dochodzenie "wszelkich roszczeń". Wchodzą tu w rachubę
czynności faktyczne (np. obrona konieczna, dozwolona samopomoc), czynności
prawne (np. zawarcie ugody, zbycie rzeczy ze względu na możliwość szybkiego jej
zepsucia się) oraz czynności procesowe (np. wystąpienie z powództwem
windykacyjnym, negatoryjnym, wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia, dokonanie
rozgraniczenia, ustanowienie służebności drogi koniecznej). Czynności
zachowawcze może wykonywać każdy ze współwłaścicieli indywidualnie,
niezależnie od innych albo w porozumieniu z innymi współwłaścicielami.
Samodzielne wykonywanie czynności zachowawczych przez współwłaściciela jest
dopuszczalne w takim zakresie, jaki daje się pogodzić z korzyścią i interesem
wszystkich współwłaścicieli. Z tego powodu nie jest czynnością zachowawczą
działanie współwłaściciela w celu zachowania jedynie jego udziału we
współwłasności.
5
Drugą istotną właściwością czynności zachowawczych polegających na
dochodzeniu roszczeń jest konieczność ich realizacji w całości, a więc
niepodzielnie. Trzeba przy tym mieć na uwadze, że należności pieniężne są ze
swej natury świadczeniami podzielnymi (art. 379 k.c.).
Jeśli chodzi o wymaganie związane ze wskazanym wyżej celem czynności
zachowawczej, to – w ocenie składu orzekającego – nie ma przeszkód do uznania,
że roszczenie o zapłatę odszkodowania, przewidziane w art. 18 ust. 5 u.o.p.l., służy
jego realizacji. Uniemożliwienie współwłaścicielom lokalu władania nim - wskutek
wstrzymania wykonania orzeczenia eksmisyjnego do czasu zapewnienia przez
gminę lokalu socjalnego (art. 14 ust. 6 u.o.p.l.) - stanowi istotne naruszenie ich
uprawnień właścicielskich i przynosi im wymierną szkodę; pozbawia ich dochodu,
który mogliby uzyskać z tytułu należności czynszowych, przy jednoczesnej
konieczności ponoszenia kosztów eksploatacji i utrzymania lokalu
(zob. uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego: z dnia 16 maja 2012 r. III CZP
12/12, OSNC 201, nr 12, poz. 138 i z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 23/13, OSNC
2013, nr 11, poz. 122). Współwłaściciele nie mają przy tym możliwości – do czasu
wykonania przez gminę wskazanego obowiązku - podjęcia działań przywracających
im pełne władztwo nad przedmiotem wspólnego prawa. W takiej sytuacji roszczenie
odszkodowawcze pozostaje dla nich praktycznie jedynym realnym środkiem
ochrony wspólnego prawa.
Zaprezentowany pogląd znajduje wsparcie w orzeczeniach Sądu
Najwyższego opowiadających się za uznaniem, że dochodzenie roszczeń z tytułu
czynszu najmu oraz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu realizuje
podstawowy cel czynności zachowawczej - zmierza do zachowania wspólnego
prawa. U podstaw tego zapatrywania legło spostrzeżenie, że wierzytelności
z wymienionych tytułów, dotyczące nieruchomości będącej przedmiotem
współwłasności, nie stanowią wierzytelności niezależnych od rzecz wspólnej; biorą
one początek w tej właśnie nieruchomości i stanowią jeden z jej aktywów, jakie
rzecz wspólna przynosi. W związku zaś z gospodarką rzeczą wspólną, powstają -
obok aktywów - także pasywa, które muszą być w ramach prawidłowej gospodarki
pokrywane z aktywów. Wierzytelność z tytułu czynszu najmu, podobnie zresztą jak
i inne przychody, jakie rzecz wspólna przynosi, stanowi składnik pewnej
6
gospodarczej całości, która niejednokrotnie - jeżeli współwłaściciele nie korzystają
z prawa domagania się zniesienia współwłasności - ma byt długotrwały.
Wierzytelność ta nie jest przeto wierzytelnością przypadkowo powstałą dla kilku
osób, lecz jest wierzytelnością wspólną, przypadającą kilku osobom związanym
węzłem współwłasności i powstałą ze względu na tę współwłasność (zob. uchwały:
składu siedmiu sędziów z dnia 14 czerwca 1966 r., III CO 20/65, mającą moc
zasady prawnej, OSPiKA 1966, Nr 12, poz. 272 i z dnia 6 czerwca 2012 r., III CZP
25/12, OSNC 2012, nr 12, poz. 142, oraz wyrok z dnia 30 października 2013 r.,
II CSK 673/12, OSP 2014, nr 7-8, poz. 72).
Za czynność zachowawczą uznano również dochodzenie przez jednego
współwłaściciela całego roszczenia odszkodowawczego za szkodę polegającą na
zniszczeniu części składowych nieruchomości stanowiącej przedmiot
współwłasności, gdyż odszkodowanie takie może i powinno służyć takiemu
nowemu zagospodarowaniu nieruchomości, które prowadziłoby do usunięcia lub
zminimalizowania skutków wyrządzonej szkody (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 9 czerwca 1998 r., II CKN 792/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 15).
W uchwale z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08, OSNC 2009, nr 4,
poz. 53) Sąd Najwyższy przyjął, że na podstawie art. 209 k.c. nawet jeden tylko
współwłaściciel może dochodzić od osoby trzeciej roszczenia windykacyjnego oraz
roszczeń uzupełniających.
Przytoczone w powołanych orzeczeniach argumenty niewątpliwie
przemawiają na rzecz stanowiska, że roszczenie o zapłatę odszkodowania na
podstawie art. 18 ust. 5 u.o.p.l. ma na celu zachowanie wspólnego prawa.
Większe trudności wiążą się z oceną, czy roszczenie to może być
dochodzone niepodzielnie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zaprezentowany został pogląd
wyłączający możliwość uznania dochodzenia roszczeń o należności z tytułu
czynszu najmu lokalu za realizację roszczenia o charakterze niepodzielnym
(zob. wyrok z dnia 7 czerwca 1960 r., II CR 113/59, OSNCK 1961, nr 3, poz. 80.).
Podstawę tego zapatrywania stanowi stwierdzenie, że każda należność pieniężna
jest - ze swojej istoty - świadczeniem podzielnym. Podobne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w postanowieniach: z dnia 7 listopada 1967 r., I CZ 97/67 (OSN 1968,
7
nr 8-9, poz. 145) i z dnia 9 września 1999 r., II CKN 460/98 (OSNC 2000, nr 3, poz.
55) oraz w wyroku z dnia 20 czerwca 1975 r., I CR 353/75 (nie publ.). Wskazany
wyżej argument powołany w uzasadnieniu tego poglądu nie jest jednak
przekonywający. Skoro – jak wskazano – przychody z rzeczy wspólnej przypadają
określonej grupie współwłaścicieli ze względu na łączący ich stosunek
współwłasności i z tego względu stanowią składnik pewnej gospodarczej całości,
to nie mogą mieć do nich zastosowanie przepisy o zobowiązaniach podzielnych.
Przesłanki te słusznie zostały uznane w powołanych wyżej orzeczeniach za
usprawiedliwiające ocenę, iż czynności dochodzenia roszczeń obejmujących
należności z tytułu czynszu najmu oraz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie
z lokalu stanowią czynności zachowawcze, które mogą być ubezskutecznione
jedynie sprzeciwem współwłaścicieli
Należy podkreślić, że roszczenie o naprawienie szkody wynikającej
z zajmowania lokalu przez osobę, której nie dostarczono lokalu socjalnego, jest
funkcjonalnie zbliżone do roszczenia o czynsz najmu. Jeżeli zatem - zgodnie
z przeważającym stanowiskiem judykatury - dopuszcza się dochodzenie tych
ostatnich należności w formule właściwej dla czynności zachowawczych, to nie
ma dostatecznych podstaw do odmiennego traktowania odszkodowania
przewidzianego w art. 18 ust. 5 u.o.p.l.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. orzekł,
jak w uchwale.