Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 10/14
POSTANOWIENIE
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Pierwszego Urzędu
Skarbowego w T.
przy uczestnictwie M. K.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 9 lipca 2013 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Skarb Państwa - Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego w T. domagał
się wpisu w dziale IV księgi wieczystej, urządzonej dla nieruchomości stanowiącej
odrębną nieruchomość w W. przy ulicy B. 20 lok. 8, stanowiącej własność M. K.,
hipoteki przymusowej do kwoty 76.634,26 zł na rzecz Skarbu Państwa - Naczelnika
Pierwszego Urzędu Skarbowego w T. w celu zabezpieczenia roszczeń wykazanych
na podstawie dołączonych do wniosku odpisów tytułów wykonawczych.
Referendarz sądowy Sądu Rejonowego w W. postanowieniem z dnia 27 grudnia
2012 r. oddalił wniosek. Wnioskodawca wniósł skargę na to rozstrzygnięcie.
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 13 marca 2013 r. oddalił
wniosek. Podkreślił - powołując się na art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze
zm.; dalej: "u.k.w.h.") oraz na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2005 r.,
III CZP 101/05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 180) i wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 stycznia 2007 r., II OSK 146/06 (niepubl.)
- że podstawą wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej może być tylko
oryginał tytułu wykonawczego.
Wnioskodawca wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 9 lipca 2013 r. oddalił apelację.
Podkreślił, że istota rozstrzygnięcia niniejszej sprawy sprowadza się do udzielenia
odpowiedzi na pytanie, czy odpis tytułu wykonawczego mógł stanowić podstawę
dokonania wpisu w księdze wieczystej, czy też taką podstawą mógł być jedynie
oryginał tytułu wykonawczego. Uznał - odwołując się do art. 109 ust. 1 u.k.w.h. i art.
793 k.p.c. oraz przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1619; dalej:
"u.p.e.a") - że art. 31 § 1 ostatnio wymienionej ustawy dotyczy jedynie zlecenia
czynności egzekucyjnych organowi rekwizycyjnemu. Przepisu tego nie można
interpretować w sposób rozszerzający i twierdzić, że przewidziany w nim odpis
mógłby stanowić również podstawę wpisu hipoteki przymusowej.
Skarb Państwa, reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa, wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył postanowienie Sądu
3
Okręgowego w całości, zarzucając naruszenie przepisów postępowania,
mianowicie art. 6262
§ 3 w związku z art. 250 § 1 zdanie pierwsze w związku z art.
244 § 1 w związku z art. 13 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 35
§ 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jedn. tekst:
Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) w związku z art. 31 ust. 1 u.k.w.h. przez przyjęcie,
że poświadczony za zgodność z oryginałem zgodnie z art. 250 § 1 k.p.c. zdanie
pierwsze i spełniający wymagania określone w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji urzędowy odpis znajdującego się w aktach organu
tytułu wykonawczego nie może stanowić podstawy wpisu w księdze wieczystej
hipoteki przymusowej, co doprowadziło do oddalenia apelacji wnioskodawcy od
postanowienia oddalającego wniosek o wpis hipoteki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP
101/05 - na którą powołały się Sądy orzekające w niniejszej sprawie - podstawą
wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej może być tylko oryginał tytułu
wykonawczego. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy powołał się na art. 109 ust. 1
u.k.w.h., zgodnie z którym wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona
tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym,
może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach
dłużnika. Przepis ten odsyła więc do definicji tytułu zawartej w przepisach
o postępowaniu egzekucyjnym. W kodeksie postępowania cywilnego jest to przede
wszystkim art. 776, który stanowi, że tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny
zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułem wykonawczym w rozumieniu
przepisów kodeksu postępowania cywilnego jest tylko jego oryginał.
Stanowisko takie jest powszechnie przyjmowane w doktrynie i orzecznictwie
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1996 r., III CZP 61/96,
OSNC 1996, nr 10, poz. 132). Dołączenie do wniosku o wszczęcie egzekucji odpisu
(wypisu, wyciągu, kopii, kserokopii, reprodukcji itp.) tytułu wykonawczego nie
spełnia zatem wymagań stawianych w art. 797 k.p.c., a egzekucja wszczęta
na podstawie wniosku, do którego nie dołączono tytułu wykonawczego lub
dołączono tylko jego odwzorowanie, jest egzekucją bezpodstawną i podlega
umorzeniu. Dalej Sąd Najwyższy odniósł się do art. 31 u.k.w.h. Podkreślił,
4
że przepis ten, stanowiąc, iż wpis może być dokonany na podstawie dokumentu
z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują
innej formy dokumentu, zawiera minimum wymagań formalnych obowiązujących
w postępowaniu wieczystoksięgowym, a wiążących się z celami, jakim służą księgi
wieczyste (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1984 r.,
III CZP 62/84, OSNCP 1985, nr 7, poz. 88). Przepis ten nie jest natomiast
miarodajny dla oceny kwestii, w jakiej postaci do wniosku dołączony ma być
dokument, który ma stanowić podstawę wpisu, problemu tego bowiem w ogóle nie
reguluje. W sytuacji, jakiej dotyczy omawiane zagadnienie prawne, tj. wpisu
hipoteki przymusowej, takim szczególnym unormowaniem formy, o którym mowa
w art. 31 u.k.w.h., jest właśnie art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wymagający dołączenia do
wniosku o wpis hipoteki przymusowej tytułu wykonawczego w rozumieniu
przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Tytułem, jak już wyżej wskazano, jest
tylko oryginał, a nie jego jakiekolwiek, także notarialnie poświadczone
odwzorowanie.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 października 2013 r., IV CSK
21/13 (niepubl.) - wydanym w sprawie, w której okoliczności faktycznie były
zasadniczo podobne do tych, które wystąpiły w niniejszej sprawie - wskazał,
że istota zagadnienia prawnego występującego w tej sprawie sprowadza się do
odpowiedzi na pytanie, czy podstawą wpisu hipoteki przymusowej do księgi
wieczystej może być jedynie oryginał tytułu wykonawczego wystawionego
w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, czy również odpis takiego tytułu,
sporządzony na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji, urzędowo poświadczony przez administracyjny organ egzekucyjny.
Wątpliwość, czy odpis tytułu wykonawczego wystawionego w egzekucyjnym
postępowaniu sądowym może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej do
księgi wieczystej, została rozstrzygnięta negatywnie w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP 101/05.
Sąd Najwyższy podkreślił w omawianym postanowieniu, że w myśl art. 26
§ 1 i 3 u.p.e.a. w egzekucyjnym postępowaniu administracyjnym tytuł wykonawczy
jest dokumentem sporządzonym przez wierzyciela i musi spełniać wymagania
określone w art. 27 u.p.e.a. i w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia
5
22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954
ze zm.). Organ egzekucyjny, stosownie do art. 27 § 1 pkt 10 u.p.e.a., opatruje tytuł
egzekucyjny przygotowany przez wierzyciela klauzulą o skierowaniu do egzekucji
administracyjnej. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje
się, że tytułem wykonawczym jest tylko oryginał i tylko on może stanowić podstawę
egzekucji administracyjnej (wyrok z dnia 11 stycznia 2007 r., I OSK 146/06,
niepubl.). Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie zawiera
odpowiednika art. 793 k.p.c. i nie przewiduje możliwości wystawiania dalszych
tytułów wykonawczych, dopuszcza natomiast posługiwanie się odpisem tytułu
wykonawczego przy dokonywaniu ustawowo określonych czynności procesowych
(art. 26 § 5 i 6, art. 31 § 1, art. 32, 72 § 4 pkt 1). Zgodnie z art. 34 § 1 Ordynacji
podatkowej, Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje
hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy
prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób
przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych
w podatkach stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości,
zwana "hipoteką przymusową". Hipoteka ta powstaje przez dokonanie wpisu do
księgi wieczystej na podstawie tytułu wykonawczego (art. 35 § 1 i 2 pkt 2 Ordynacji
podatkowej), przy czym nie ulega wątpliwości, że chodzi o tytuł wykonawczy
w rozumieniu przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Dalej Sąd Najwyższy wyjaśnił, że postępowanie o wpis hipoteki
przymusowej regulują art. 6261
i nast. k.p.c. Zgodnie z art. 6262
§ 3 k.p.c., do
wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej należy dołączyć dokumenty
stanowiące podstawę wpisu. Artykuł 109 ust. 1 u.k.w.h. wymaga dołączenia tytułu
wykonawczego w rozumieniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, zaś art.
35 § 1 i 2 pkt 2 Ordynacji podatkowej nie normuje formy administracyjnego tytułu
wykonawczego stanowiącego podstawę wpisu hipoteki przymusowej do księgi
wieczystej. W uzasadnieniach postanowień z dnia 16 maja 2011 r., IV CSK 637/12
i z dnia 5 lipca 2013 r., IV CSK 742/12 (niepubl.) Sąd Najwyższy przyjął, że w takiej
sytuacji odpowiedzi na pytanie, czy odpis administracyjnego tytułu wykonawczego
może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej, należy
6
poszukiwać w treści art. 31 u.k.w.h., który określa minimum wymagań formalnych
w zakresie formy dokumentów dołączonych do wniosku o wpis. Zezwala on na
dokonanie wpisu na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym,
jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy. Zasada ta nie odnosi się
jednak - poza orzeczeniami sądowymi stanowiącymi podstawę wpisu - do
dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c. Wskazał także na utrwalone
stanowisko orzecznictwa akceptujące, w odniesieniu do dokumentów będących
podstawą wpisu, stosowanie art. 244 § 1 k.p.c. i art. 250 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13
§ 2 k.p.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1984 r., III CZP
62/84, OSNC 1985, nr 7, poz. 88, postanowienia z dnia 24 czerwca 1997 r., II CKN
216/97, OSNC 1998, Nr 1, poz. 7, z dnia 9 marca 2004 r., V CK 448/03, z dnia
12 stycznia 2012 r., IV CSK 251/11 - niepubl.). Artykuł 250 § 1 k.p.c. wprowadza
wyjątek od zasady, że przeprowadzenie w postępowaniu cywilnym dowodu
z dokumentu dotyczy dokumentu oryginalnego i zezwala na przedstawienie
w postępowaniu urzędowo poświadczonego odpisu dokumentu, jeżeli znajduje się
on w aktach organu, o którym mowa w art. 244 § 1 k.p.c.
W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał w omawianym postanowieniu,
że urzędowo poświadczony odpis administracyjnego tytułu wykonawczego
wystawionego może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej w księdze
wieczystej. W wypadku dołączenia do wniosku o wpis odpisu takiego tytułu rzeczą
sądu wieczystoksięgowego jest ocena, czy stanowi on odpis urzędowy tytułu
sporządzonego w oparciu o przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji poświadczony przez administracyjny organ egzekucyjny.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela stanowisko zajęte
w przytoczonych wyżej postanowieniach. Wynika z niego, że sądy w orzekające
w niniejszej sprawie nietrafnie powołały się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
8 grudnia 2005 r., III CZP 101/05, która odnosi się do kwestii niedopuszczalności
dokonania wpisu w księdze wieczystej hipoteki przymusowej na podstawie odpisu
tytułu wykonawczego wystawionego w egzekucyjnym postępowaniu sądowym,
a nie - jak w niniejszej sprawie - w egzekucyjnym postępowaniu administracyjnym.
7
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty dotyczące naruszenia przepisów
postępowania są zatem zasadne.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.