Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 236/14
POSTANOWIENIE
Dnia 5 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie dłużnika S. Z. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą S. Z.
Firma Produkcyjno-Handlowa K.
w przedmiocie ukończenia postępowania upadłościowego i umorzenia
niezaspokojonych zobowiązań upadłego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej dłużnika od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 2 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 2 października 2014 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił
zażalenie dłużnika S. Z. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą S. Z.
Firma Produkcyjno-Handlowa K. w K. od postanowienia Sądu Rejonowego w O. z
dnia 3 czerwca 2013 r., którym stwierdzone zostało ukończenie postępowania
upadłościowego wobec dłużnika S. Z. i oddalony wniosek upadłego o umorzenie
zobowiązań niezaspokojonych w postępowaniu upadłościowym. Przyczyną
oddalenia wniosku o umorzenie niezaspokojonych zobowiązań upadłego było
niedopatrzenie się spełnienia przesłanek ustawowych umorzenia określonych w art.
369 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze
(dalej jako p.u.n.).
W skardze kasacyjnej dłużnik zaskarżył postanowienie Sądu Okręgowego
w części utrzymującej postanowienie Sądu Rejonowego oddalające wniosek
upadłego o umorzenie zobowiązań, zarzucając temu postanowieniu naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 369 ust. 1 pkt 1 p.u.n. przez nie uznanie za okoliczność
wyjątkową i niezależną od upadłego tego, że część zobowiązań upadłego powstała
po ogłoszeniu upadłości, a zobowiązania powstałe przed upadłością były
konsekwencjami popełnienia na szkodę dłużnika szeregu przestępstw; art. 369 ust.
1 pkt 2 p.u.n. przez nieodwołanie się do tego przepisu i wzięcie pod uwagę przy
orzekaniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez sąd stopnia winy
i skutków podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości
ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli,
a także przyjęcia, że zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia
upadłego prawa prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji
reprezentanta lub pełnomocnika. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problemem prawnym, który należy rozważyć w sprawie jest ocena
zasadności wniosku upadłego o umorzenie zobowiązań ze względu na przesłanki
tego umorzenia zawarte w art. 369 ust. 1 pkt 1 p.u.n. Przepis ten stanowi,
3
że w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego
likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczna, sąd na wniosek upadłego
może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie
zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym wtedy, gdy niewypłacalność
była następstwem okoliczności wyjątkowych i niezależnych od upadłego. Skarżący
podniósł w skardze, że w okolicznościach sprawy występują takie okoliczności
i przywołał argumenty na uzasadnienie tego twierdzenia. W szczególności chodzi
mu o to, że część jego zobowiązań powstała po ogłoszeniu upadłości,
a zobowiązania powstałe przed upadłością były konsekwencjami popełnienia na
szkodę dłużnika szeregu przestępstw, a więc jego zdaniem wystąpiły takie
okoliczności, o jakich stanowi art. 369 ust. 1 pkt 1 p.u.n.
Argumentów tych nie można podzielić. Zarówno w doktrynie, jak
w orzecznictwie są zasadniczo zbieżne poglądy na to, co stanowi wyjątkowe
i niezależne od upadłego okoliczności w rozumieniu powołanego przepisu. Są to
wszystkie zdarzenia oraz stosunki faktyczne i prawne, których powstania dłużnik
w normalnym toku rzeczy nie mógł i nie powinien był brać pod uwagę, a na
powstanie których nie miał żadnego wpływu, jak również okoliczności, które nie są
wynikiem jego niedbalstwa lub lekkomyślności, przy czym wymaga to obiektywizacji
ocen. Zdarzeniami takimi w rozumieniu art. 369 ust. 1 pkt 1 p.u.n. są więc klęski
żywiołowe, anomalie pogodowe, zniszczenie przedsiębiorstwa upadłego wskutek
pożaru, zdarzenia o charakterze politycznym, ciężka choroba upadłego itp.
Wykładnia wskazanego przepisu powinna być wąska i pojęcie „wyjątkowych
i niezależnych od upadłego okoliczności" odnosić się do szczególnego charakteru
umorzenia zobowiązań upadłego, który jest przedsiębiorcą, a więc podmiotem
profesjonalnie działającym na rynku, od którego zachowań wymaga się staranności
zawodowej (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r., II CSK
370/10, niepubl. oraz z dnia 27 marca 2013 r., I CSK 399/12, OSNC 2013, nr 11,
poz. 133).
Sąd drugiej instancji w zaskarżonym orzeczeniu szczegółowo uzasadnił swoje
stanowisko, w którym ocenił ustalony stan faktyczny z punktu widzenia art. 369 ust.
1 pkt 1 p.u.n., wskazując z powołaniem się także na uzasadnienie Sądu
Rejonowego, że nietrafny wybór w stosunkach gospodarczych kontrahenta, który
4
okazał się nierzetelny, włącznie z popełnieniem wobec upadłego przedsiębiorcy
przestępstw nie stanowi o wystąpieniu wyjątkowych i niezależnych od upadłego
okoliczności. Jak zostało to również wyjaśnione w zaskarżonym orzeczeniu, ryzyko
prowadzenia działalności gospodarczej spoczywa na przedsiębiorcy, włącznie
z dobieraniem sobie kontrahentów umów.
We wniesionej skardze skarżący próbuje przedstawiać swoją wersję stanu
faktycznego, uważając, że zbieg niekorzystnych dla niego okoliczności, których
powstania subiektywnie nie zawinił, w tym stanie się ofiarą oszustwa wystarcza,
aby zwolnić go z powinności dalszego świadczenia wobec wierzycieli. Zmierza to
do przerzucenia na nich ryzyka działalności gospodarczej upadłego dłużnika. Mimo
więc zrozumiałego u skarżącego dłużnika poczucia krzywdy, która go spotkała
i wskutek różnych okoliczności prowadzących do znacznego obciążenia go
długami, także towarzyszącymi samemu procesowi upadłości i jego następstwom,
to nie można podzielić zajmowanego przez niego stanowiska co do umorzenia
zobowiązań w świetle powoływanych przepisów prawa upadłościowego
i naprawczego. Nie takie racje prawne, jakie przedstawia skarżący uzasadniają
możliwość umorzenia zobowiązań upadłego, gdyż mają być one wyjątkowe
i podyktowane przyczynami i zachowaniami obiektywnymi, nie zaś uzasadniane
wyłącznie subiektywnym interesem upadłego. Umorzenie zobowiązań według art.
369 p.u.n. nie może być wykorzystywane jako środek prawny służący swoistemu
przerzucaniu ryzyka prowadzonej działalności gospodarczej upadłego na innych
uczestników obrotu, zwłaszcza na wierzycieli.
Rozpoznając skargę kasacyjną w niniejszej sprawie należy zwrócić uwagę,
że Sąd Okręgowy wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia na brak
dowiedzenia przez upadłego w toku postępowania sądowego szeregu okoliczności,
na które się powoływał, a które dotyczyły spełnienia przesłanek określonych w art.
369 ust. 1 pkt oraz w art. 369 ust. 1 pkt 2 p.u.n. Na okoliczności te, w tym także
dotyczące zastosowania art. 369 ust. 1 pkt 2 p.u.n. skarżący ponownie powołał się
w skardze. Wiążą się one równolegle z ewentualnym naruszeniem przez
zaskarżone orzeczenie przepisów postępowania cywilnego. Jednakże zarzuty
naruszenia tych przepisów (art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c.) w skardze nie zostały
sformułowane, w związku z czym nie ma podstaw do kwestionowania
5
prawidłowości ich zastosowania przez Sąd drugiej instancji. Skargę kasacyjną
rozpoznaje się natomiast tylko w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw,
chyba że ma miejsce - lecz nie w tej sprawie - nieważność postępowania (art. 398
§ 1 k.p.c.).
Mając na uwadze, że brak przesłanek określonych w art. 369 ust. 1 pkt 1 p.u.n.
czyni w rozpoznawanej sprawie zbędne rozważanie zarzutu skargi w odniesieniu
do naruszenia art. 369 ust. 1 pkt 2 p.u.n., na podstawie art. 39814
k.p.c. należało
orzec jak w sentencji.