Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 27/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi "T." Spółki jawnej K. G.-S., G. S. w M.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego
w K. z dnia 3 grudnia 2012 r., w sprawie z powództwa "T." Spółki jawnej K. G.-S.,
G. S. w M.
przeciwko K. Spółce z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 marca 2015 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
2
W pozwie skierowanym przeciwko K. sp. z o.o. w G. powódka domagała się
zasądzenia kwoty 26 258,91 zł z ustawowymi odsetkami, tytułem wynagrodzenia za
wykonanie zleconych jej przez pozwaną w dniach 19 i 20 kwietnia 2011 r.
przewozów międzynarodowych. Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa
zarzucając, że przewozy zleciła działając jako agent A. P. sp. z o.o. w G., o czym
powódka wiedziała i do zapłaty wynagrodzenia jest zobowiązana ta spółka.
Wyrokiem z dnia 29 maja 2012 r. Sąd Rejonowy w T. oddalił powództwo ustalając,
że zlecając powódce w dniach 19 i 20 kwietnia 2011 r. przewozy na trasie H. – G.
pozwana działała jako agent na podstawie zawartej z A. P. sp. z o.o. w G. umowy
agencyjnej o charakterze pośredniczym; o umowie tej powódka nie była
poinformowana. Zlecenia przewozu kierowane przez pozwaną do powódki
wskazywały jako płatnika spółkę A. P. i spółka ta początkowo regulowała
wynikające z takich zleceń należności. Po wykonaniu wymienionych wyżej zleceń
powódka wystawiła faktury obejmujące żądanie zapłaty na spółkę A. P., ale wobec
utraty przez nią płynności finansowej zapłaty nie uzyskała. W tej sytuacji powódka
dokonała korekty faktur i zażądała zapłaty od pozwanej. Sąd Rejonowy węzeł
obligacyjny nawiązany przez strony procesu zakwalifikował jako umowy przewozu,
do którego zastosowanie mają przepisy Konwencji Genewskiej o umowie
międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). W zakresie obowiązku
zapłaty przewoźnego, Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do przyjęcia, że w tym
zakresie doszło do modyfikacji oferty przez zastrzeżenie dokonane przez powódkę
w tzw. „potwierdzeniach przyjęcia zlecenia”, że jeżeli wskazany jako płatnik podmiot
nie wywiąże się z zapłaty, wówczas zleceniodawca zobowiązuje się uregulować
należność za usługę. Sąd Rejonowy wskazał na brak podstaw do stosowania w
odniesieniu do powstałej sytuacji art. 681
k.c., a ponadto ustalił, że tzw.
„potwierdzenia przyjęcia zlecania” zawierające przytoczone zastrzeżenie, w ogóle
nie zostały pozwanej doręczone. Ostatecznie Sąd przyjął, że pozwana nie
odpowiada za zobowiązania podmiotu, na rzecz którego działała w ramach umowy
agencyjnej, stąd też, z braku legitymacji biernej, powództwo podlegało oddaleniu.
Apelacja powódki od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z dnia 3 grudnia 2012 r. Sąd ten zaaprobował ocenę prawną
Sądu Rejonowego, że strony były związane dwiema umowami przewozu, oraz że
3
nie doszło do modyfikacji oferty przez wprowadzenie do umowy zastrzeżenia z
„potwierdzeń przyjęcia zleceń”. Następnie Sąd Okręgowy odwołał się do art. 13 ust.
2 konwencji CMR i wskazał, że wynika z niego, iż obowiązek zapłaty przewoźnego
obarcza odbiorcę, a odbiorcą przewożonego ładunku była spółka A. P. Sąd powołał
także art. 51 ust. 1 prawa przewozowego, który również statuuje obowiązek
odbiorcy zapłaty należności ciążących na przesyłce. Wskazał, że strony nie zawarły
porozumienia, z którego wynikałoby, iż płatnikiem przewoźnego będzie zlecający
czyli pozwany; jako płatnik została wskazana spółka A. P., a więc odbiorca. W
odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 391 k.c., który został przez powoda
wskazany w toku procesu jako możliwa podstawa odpowiedzialności pozwanego,
Sąd Okręgowy wskazał, że przepis ten statuuje odpowiedzialność
odszkodowawczą, a tymczasem powód domagał się zapłaty wynagrodzenia za
wykonaną usługę transportową, stąd też powołany przepis nie miał w sprawie
zastosowania.
Powód złożył skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego wskazując, że wyrok ten jest niezgodny z art. 774, art. 391, 471 i art.
491 k.c., a także z art. 13 ust. 2 Konwencji CMR i art. 51 ust.1 w związku z art. 1
ust. 3 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. - prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U
z 2012 r., poz.1173 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym środkiem
zaskarżenia i to szczególnego rodzaju, przysługuje bowiem od prawomocnego
orzeczenia sądu i jej celem nie jest uzyskanie jego uchylenia lub zmiany lecz
uzyskanie prejudykatu umożliwiającego realizację roszczeń odszkodowawczych za
szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej,
stosownie do art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 4171
§ 2 k.c.
Sąd Najwyższy wielokrotnie już wyjaśniał, w jaki sposób należy rozumieć
pojęcie „orzeczenia niezgodnego z prawem” na gruncie przepisów art. 4241
i nast.
k.p.c. W wyroku z 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, (OSNC 2007, nr 2, poz. 35) Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
4
orzeczenia, to ustalenie jego bezprawności, które nie może nastąpić bez sięgnięcia
do istoty władzy sądowniczej, tj. orzekania w warunkach niezawisłości, w sposób
bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od „głosu
sumienia” sędziego oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących
podłoże sporu. Swoboda ocen sędziego wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale
także z prawa pozytywnego, często posługującego się pojęciami niedookreślonymi
i klauzulami generalnymi albo dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść
orzeczenia zależy również od rezultatów wykładni, które mogą być różne,
w zależności od jej przedmiotu, metod oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty
wykładni wynika zaś wielość interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy
nacechowany jest subiektywizmem. Już z tych powodów uzasadnione jest, aby
w odniesieniu do działalności jurysdykcyjnej sądu sformułować autonomiczne
pojęcie bezprawności. Jeśli więc na gruncie odpowiedzialności cywilnej
bezprawność oznacza generalnie naruszenie normy właściwego zachowania się,
wynikającego z ustawy lub z umowy międzynarodowej, to w odniesieniu do
odpowiedzialności za wydanie orzeczenia sądowego pojęcie to korygowane jest
specyfiką władzy sądowniczej oraz jej ustrojem. Mając na uwadze zasadę
niezawisłości oraz posługiwanie się przez sądy procedurami, których osnowę
stanowi system zaskarżania orzeczeń, należy przyjąć, że orzeczenie niezgodne
z prawem, to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i nie
podlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej
analizy prawniczej. Niezgodność z prawem rodząca odpowiedzialność
odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć charakter kwalifikowany,
elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można
przypisać cechy bezprawności (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: postanowienie
z 21 marca 2006 r., V CNP 68/05 niepubl.; wyroki: z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP
25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17; z dnia 17 maja 2006 r., I CNP 14/06 niepubl.;
z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06 OSNC 2007, nr 2, poz. 35; z dnia 7 lutego
2007 r., III CNP 53/06 niepubl.; z dnia 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06 niepubl.;
z dnia 20 września 2007 r., II CNP 87/07 niepubl.). Takie też rozumienie pojęcia
5
niezgodności z prawem zostało zaaprobowane przez Trybunał Konstytucyjny, który
w wyroku z dnia 27 września 2012 r. SK 4/11 (OTK-A 2012/8/97) orzekł, że art.
4241
§ 1 k.p.c. rozumiany w ten sposób, że skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje tylko wtedy,
kiedy niezgodność ta jest oczywista, rażąca i przybiera postać kwalifikowaną, jest
zgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wyrokowi Sądu Okręgowego tak pojętego rozumienia bezprawności
przypisać nie można.
Analizując ustalenia faktyczne i ocenę prawną dokonaną przez sądy obu
instancji nie można zignorować ustalenia, że pozwany był agentem i zakres jego
obowiązków i uprawnień wynikający z umowy agencyjnej zwartej ze spółką A. P.
wykluczał zaciąganie zobowiązań, ze skutkiem dla mocodawcy.
Pozwany nie miał umocowania do zawierania umów w imieniu mocodawcy,
a ponieważ nie było też żadnych podstaw do przypisania mu woli zawarcia umowy
w imieniu własnym, to w takiej sytuacji zakwalifikowanie jego statusu jako strony
umowy przewozu, mimo niewątpliwego statusu pośrednika, było nietrafne.
Jakkolwiek z art. 774 k.c. wynika, że przewóz następuje za wynagrodzeniem, to jest
jasne, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia ciąży na drugiej stronie umowy albo na
osobie trzeciej wskazanej przez strony umowy. W umowie przewozu, również
międzynarodowego, stroną umowy, obok przewoźnika, jest nadawca. Wbrew
twierdzeniem skarżącego, sądy nie ustaliły, że pozwany był nadawcą (wysyłającym
przesyłkę). Listy przewozowe CMR jako nadawcę wskazują podmiot hiszpański,
a zlecenia wykonania przewozu w zakresie zapłaty wynagrodzenia odsyłają
powoda do spółki A. P.
Skarżący ma rację, że sąd drugiej instancji wadliwie powołał się zarówno na
art. 13 ust. 2 Konwencji CMR jak i art. 51 ust.1 prawa przewozowego, jednakże
wadliwość ta nie uzasadnia stwierdzenia niezgodności wyroku z prawem. Powołany
przepis Konwencji istotnie stanowi o obowiązku odbiorcy zapłaty przewoźnego,
uszło jednak uwagi Sądu, że chodzi o zapłatę takiej należności, o ile wynika ona
z listu przewozowego. W listach przewozowych CMR znajdujących się w aktach
sprawy, dotyczących obu spornych przewozów, nie wpisano żadnej kwoty tytułem
należnego przewoźnikowi frachtu. Zatem z mocy przepisów Konwencji na odbiorcy
6
nie ciążył obowiązek zapłaty przewoźnikowi wynagrodzenia. Odwołanie się do
przepisów prawa krajowego, w tym wypadku art. 51 ust.1 prawa przewozowego
również było nietrafne, ponieważ zgodnie z art. 1 ust. 3 tego prawa, jego przepisy
stosuje się do przewozów międzynarodowych, jeżeli umowa międzynarodowa nie
stanowi inaczej. Zważywszy, że Konwencja CMR stanowi w art. 13 ust. 2 inaczej,
brak było podstaw do twierdzenia, że zobowiązanym do zapłaty również na tej
podstawie prawnej jest odbiorca (por. też wyrok SN z dnia 19 grudnia 2013 r.,
II CSK 70/13, M.Praw. 2014/21/1150). Wadliwe wskazanie, na podstawie tych
przepisów, na odbiorcę jako podmiot zobowiązany do zapłaty przewoźnego, nie
czyniło samo przez się żądania zapłaty kierowanego do pozwanego uzasadnionym
i tym samym uzasadnioną nie czyni złożonej skargi. Jeżeli bowiem przez
zaniechanie wpisania do listu przewozowego należności z tytułu przewoźnego
nastąpiło zwolnienie odbiorcy z obowiązku zapłaty, to obowiązek ten, na gruncie
Konwencji CMR, obarcza wysyłającego przesyłkę (nadawcę). Żaden z Sądów nie
ustalił, że nadawcą był pozwany, zatem powołanie się w skardze, że wyrok jest
niezgodny ze wskazanymi przepisami, pozostaje dla rozstrzygnięcia bez istotnego
znaczenia.
Zarzut niezastosowania przez sąd art. 391 k.c. nie usprawiedliwia
stwierdzenia niezgodności wyroku z prawem. Jakkolwiek można podzielić
stanowisko skarżącego, że rzeczą sądu jest, w ramach obowiązującej reguły da
mihi factum, dabo tibi ius, poszukiwanie dla ochrony słusznych interesów powoda
właściwej podstawy prawnej rozstrzygnięcia, to nie można zaprzeczyć trafności
stanowiska sądu, że powód domagał się zasądzenia wynagrodzenia za wykonany
przewóz, a nie odszkodowania za szkodę jaką poniósł na skutek niewykonania
zobowiązania przez wskazanego w zleceniu przewozu płatnika. Nie analizując
możliwości zastosowania w okolicznościach sprawy tej konstrukcji prawnej
stwierdzić należy, że nierozstrzygnięcie o żądaniu na innej podstawie prawnej nie
może być traktowane jako bezprawne działanie sądu w rozumieniu podanym na
wstępie.
Ponadto, wyrok nie jest niezgodny z art. 471 k.c. skoro sąd przepisu tego
w ogóle nie stosował, a powołanie art. 491 k.c. przedstawia się jako
7
nieporozumienie ponieważ przepis dotyczy ustawowego prawa odstąpienia od
umowy, co w sprawie nie miało miejsca.
Z przedstawionych powodów, na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c., orzeczono
jak w sentencji.