Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 351/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa B. Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko M. D. oraz A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego w K., który oddalił powództwo skierowane przeciwko
syndykowi M. D. o zasądzenie kwoty 519.913,57 zł z tytułu
odszkodowania oraz przeciwko A. o zasądzenie in solidum kwoty 204.620 zł z
tytułu umowy ubezpieczenia zawartej z pozwaną.
Sąd drugiej instancji aprobując ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Okręgowy ustalił, że po ogłoszeniu w dniu 6 lipca 2005 r. upadłości z możliwością
zawarcia układu PP „H." S.A. w K. pozostały w mocy dwie umowy leasingu
używania linii technologicznych zawarte z powodem w dniu 27 stycznia 2003 r.
Harmonogram spłat rat leasingowych obejmował okres do 20 maja 2008 r., zaś
zgodnie z § 15 ogólnych warunków leasingu (dalej o.w.l.) wszelkie płatności
wynikające z umowy korzystający był zobowiązany bez wezwania regulować
w ustalonych terminach bez potrąceń. Powód zgłosił w dniu 25 października 2005 r.
postępowaniu upadłościowym wierzytelność w kwocie 14.378.661,68 zł, która
została uznana przez pozwaną jako nadzorcę sądowego do kwoty 12.335.224,25 zł
i umieszczona na liście wierzytelności. Pismem z dnia 27 lutego 2006 r. powód
wezwał pozwaną do uiszczania bieżących rat leasingowych i przesłał faktury za luty
2006 r. Postanowieniem z dnia 13 marca 2006 r. Sąd Rejonowy w K. zmienił
upadłość leasingobiorcy na upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego
i ustanowił syndykiem pozwaną, lecz zostało ono uchylone postanowieniem z dnia
12 maja 2006 r. Pozwana pismem z dnia 10 maja 2006 r., doręczonym w dniu
12 maja 2006 r., wypowiedziała obie umowy leasingu ze skutkiem
natychmiastowym. Postanowieniem z dnia 11 lipca 2006 r. sędzia komisarz
wyłączył z masy upadłości oraz wydał powodowi przedmioty umów leasingu
i w związku z jego treścią postanowieniem z dnia 18 września 2006 r. dokonał
zmiany na liście wierzytelności poprzez wpisanie zamiast dotychczasowej
wierzytelności powoda w kwocie 12.335.224,25 zł, wierzytelności w kwocie
965.590,84 zł. Postanowieniem z dnia 21 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy zmienił
sposób prowadzenia postępowania upadłościowego na opcję likwidacyjną.
Powód zgłosił w dniu 4 października 2007 r wierzytelność w kwocie 12.335.224,25
zł, którą w dniu 30 stycznia 2007 r. sędzia komisarz odrzucił co do kwoty
3
11.147.288,25 zł, bo przedmioty leasingu zostały prawomocnie wyłączone z masy
upadłości, natomiast co do kwoty 1.152.608,89 zł z tytułu rat leasingowych za okres
od 6 lipca 2005 r. do 10 maja 2006 r. wskazał, że syndyk powinien przygotować
listę wierzytelności w oparciu o materiał znajdujący się w księgach upadłego.
Pismem z dnia 2 sierpnia 2007 r. powód przesłał syndykowi faktury pro forma
dotyczące rat leasingowych a w dniu 20 września 2007 r. wezwał do zapłaty
wynagrodzenia w kwocie 3.424.577,35 zł za korzystanie z przedmiotu leasingu
wskazując, że należy ono do I kategorii i powinno być zaspokojone zgodnie z art.
343 p.u.n., przy czym obowiązek zapłaty umownie nie był uzależniony od
wystawienia faktur. Pozwana pismem z dnia 25 października 2007 r. przekazała
sędziemu komisarzowi uzupełniającą listę wierzytelności, na której w poz. 722
została wskazana wierzytelność powoda w kwocie 345.759,74 zł ze wskazaniem
kategorii III, natomiast syndyk nie uznała wierzytelności w kwocie 810.029,15 zł, bo
nie figuruje ona w księgach upadłego i zarząd spółki jej nie potwierdza. Sędzia
komisarz uznał za wystarczające wyjaśnienie pozwanej zawarte w piśmie z 8
listopada 2007 r., że po odrzuceniu przez sędziego komisarza wierzytelności w
kwocie 11.147.288,25 zł pozostała nierozstrzygnięta kwota 1.152.608 zł, z której
została przez nią uznana kwota 345.759,74 zł, zaś kwoty 810.029,15 zł syndyk nie
uznała z powodu braku dokumentów w księgach przedsiębiorstwa i nie
przedstawienia przez powoda na podstawie § 16 o.w.l. faktur VAT, z których
wynikałby termin zapłaty.
Wskutek pozwu powoda z dnia 27 listopada 2007 r. o zapłatę 3.424.577,35
zł z tytułu rat leasingowych z obu umów Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 6
kwietnia 2009 r. zasądził od syndyka na rzecz powoda kwotę 3.203.408,40 zł
przyjmując, że wierzytelność tę należy zaliczyć do pierwszej kategorii zaspokojenia.
Sędzia komisarz w dniu 30 marca 2009 r. zatwierdził częściowy plan podziału
funduszów masy upadłości z dnia 20 lutego 2009 r. dotyczący kategorii III, który
przewidywał 17 % zaspokojenia wierzytelności dla każdego wierzyciela i pod
pozycją 722 zaspokojenie powoda w kwocie 58.238,56 zł tj. 17 % z kwoty
345.579,74 zł. Pismem z dnia 18 września 2009 r. nie uwzględnił, po wyjaśnieniach
pozwanej co do nieprawomocności wyroku, wniosku powoda o wypłatę zasądzonej
kwoty na podstawie art. 343 p.u.n. W dniu 30 czerwca 2010 r. wyrokiem Sądu
4
Apelacyjnego sygn. VI ACa …/09 została oddalona apelacja pozwanej, która w dniu
4 lipca poinformowała sędziego komisarza o zajściu okoliczności uzasadniających
sprostowanie listy wierzytelności. Syndyk zaliczyła z wyroku zasądzającego do
kategorii I kwotę 685.159,48 zł, do kategorii III kwotę 2.631.441,03 zł i do kategorii
IV kwotę 1.704.082,67 zł. Sąd Rejonowy oddalił zażalenia powoda na
postanowienia sędziego komisarza w przedmiocie zmian na liście wierzytelności
zgodnie z wnioskiem syndyka w zakresie zakwalifikowania wierzytelności do
poszczególnych kategorii zaspokojenia. Powód uzyskał spłatę wierzytelności
zaliczonej do I kategorii w całości w kwocie 685.159,48 zł w dniu 22 października
2010 r., natomiast zaspokojenie należności zaliczonych do kategorii III nastąpiło w
kwocie 147.959,14 zł na podstawie planu podziału sporządzonego w dniu 8
listopada 2010 r., który przewidywał zaspokojenie w 5,75 %.
W okresie od 1 listopada 2009 r. do 31 października 2011 r. pozwana była
ubezpieczona w A. S.A. , a suma gwarancyjna wynosiła 204.620 zł.
Sąd drugiej instancji odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
wskazał, że wyrok w sprawie VI ACa …/09 wiąże jedynie w zakresie objętym
sentencją a nie w zakresie ustalenia, że treść umów leasingowych zobowiązywała
upadłego do uiszczania opłat leasingowych bez względu na wystawienie faktur VAT
oraz oceny zachowania pozwanej jako syndyka masy upadłości. Podzielił także
stanowisko Sądu pierwszej instancji co do zasadności, w świetle art. 4421
§ 1 k.c.,
zarzutu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego. O szkodzie w kwocie
81.629,71 zł w postaci utraconych korzyści z lokat bankowych od kwoty 685.159,48
zł zaliczonej do I kategorii zaspokojenia, powstałej wskutek nie umieszczeniem tej
kwoty w częściowym planie podziału funduszów masy upadłości z dnia 13 listopada
2007 r., powód dowiedział się w dacie powzięcia wiadomości o treści planu, a więc
z chwilą doręczenia mu pisma pozwanej z dnia 8 listopada 2007 r. a najdalej w dniu
28 listopada 2007 r. tj. w dacie wytoczenia powództwa do Sądu Okręgowego w W.
w sprawie XX GC …/07, a dla tak określonej szkody indyferentny pozostawał
moment rzeczywistego zaspokojenia tej wierzytelności, który miał znaczenie
jedynie dla określenia jej wysokości.
5
Wiedzę natomiast o szkodzie rzeczywistej w kwocie 438.283,86 zł,
stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą 660.672,86 zł, która powinna być wypłacona
w razie umieszczenia wierzytelności kategorii III w planie podziału z dnia 30 marca
2009 r. a kwotą 222.389 zł rzeczywiście wypłaconą, powód miał od daty ogłoszenia
tego planu tj. 11 marca 2009 r., a najpóźniej od dnia 2 kwietnia 2009 r. tj. daty
rozprawy w sprawie XX GC …/07 Sądu Okręgowego w W., bo wiedział, że nawet
w wypadku pozytywnego rozstrzygnięcia w tej sprawie, będzie mógł otrzymać tylko
tyle, ile przypadnie wszystkim wierzycielom z nierozdzielonego jeszcze wcześniej
majątku masy - dalsze czynności w postaci sprostowania i zatwierdzenia listy
wierzytelności postanowieniami z dnia 9 czerwca 2010 r. i 18 czerwca 2010 r.
pozwoliły jedynie na ostateczne określenie rozmiaru szkody. Terminy
przedawnienia obu roszczeń upłynęły więc z dniem 28 listopada 2010 r. i 2 kwietnia
2012 r.
Sąd drugiej instancji zaaprobował stanowisko Sądu Okręgowego
w przedmiocie braku bezprawności działania pozwanej (art. 160 ust. 3 p.u.n.).
Działania syndyka masy upadłości, zgodnie z art. 152 i 154 p.u.n., podlegają
nadzorowi i akceptacji sędziego komisarza, a niektóre czynności zastrzeżone są do
jego wyłącznej kompetencji. Analiza czynności pozwanej wskazuje, że po pierwsze
była związana inicjatywą powoda w zakresie zgłoszenia wierzytelności i sposobu jej
określenia (zgłoszenie z dnia 4 października 2006 r. kwoty 12.229.897,14 zł),
prawną oceną wyrażoną w prawomocnym postanowieniu sędziego komisarza
z dnia 30 stycznia 2007 r. oraz kryteriami weryfikacji wierzytelności określonymi
w art. 239 p.u.n. Powód nie sprecyzował jednoznacznie, co się składało na
dochodzoną wierzytelność, sędzia komisarz przekazał syndykowi zgłoszenie
wierzytelności powoda jedynie co do kwoty 1.152.608,89 zł, żadna z wierzytelności
a priori nie podlegała zakwalifikowaniu do kategorii pierwszej, a brak dokumentów
księgowych potwierdzających istnienie wierzytelności oraz stanowisko zarządu
upadłego uprawniały pozwaną do odmowy uznania części wierzytelności. Istotne
znaczenie przypisał nadto obowiązkowi dbania przez syndyka masy upadłości
o interesy ogółu wierzycieli a nie jedynie jednego z nich. Ponad kwotę 1.152.608,89
zł powód nie zgłosił wierzytelności i nie podlegała ona wciągnięciu na listę z urzędu.
Jako niezasadny został oceniony zarzut naruszenia art. 262 ust. 2 p.u.n.,
6
bo przesłanie przez powoda faktur VAT w styczniu 2009 r. nie było zdarzeniem
uzasadniającym odpowiednie stosowanie procedury określonej w ustępie 1 tego
artykułu - takim zdarzeniem był dopiero prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w W.
XX GC …/07. Sąd Apelacyjny uznał, że zawinionego zaniedbania obowiązków nie
można pozwanej zarzucić także w odniesieniu do kwoty 685.159,48 zł zaliczonej
do I kategorii zaspokojenia, bo wprawdzie jako wierzytelność do masy upadłości
mogła być zaspokojona w trybie art. 343 ust. 1 p.u.n. ale powód nie wykazał jej
istnienia, bo nie przedstawił faktur VAT, a upadły kwestionował obowiązek
świadczenia. Ponadto powód nie powołał żadnego dowodu, że w wypadku objęcia
tej kwoty planem podziału z dnia 13 listopada 2007 r., sumy uzyskane z likwidacji
masy pozwalały na zaspokojenie wszystkich należności z tej kategorii i jej pełne
zaspokojenie było możliwe. Warunkiem zaspokojenia jest zgoda sędziego
komisarza a ten nie wyraził zgody do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania cywilnego.
W skardze kasacyjnej powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie art. 160 ust. 3 p.u.n.
i 442 1
§ 1 k.c., zaś uchybienia proceduralne mające istotny wpływ na wynik sprawy
wywiódł z naruszenia art. 243 ust. 1, 262 ust. 2, 236 ust. 1 i 179 p.u.n.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis artykułu 160 ust. 3 p.u.n. uzależnia odpowiedzialność syndyka
masy upadłości od faktu wyrządzenia szkody będącej następstwem nienależytego
wykonywania przez niego obowiązków o charakterze ustawowym.
Jest to odpowiedzialność odszkodowawcza regulowana przepisami o czynach
niedozwolonych (art. 415 k.c.), oparta na zasadzie winy, którą uzasadnia
każdy, nawet najmniejszy jej stopień (por. zachowujące aktualność stanowisko
Sądu Najwyższego wyrażone na tle art. 102 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
24 października 1934 r. Prawo upadłościowe - jedn. tekst Dz. U. z 1991 r., Nr 118,
poz. 512 ze zm. oraz w wyrokach z dnia 18 października 2012 r., OSNC z 2013 r.,
nr 5, poz. 65, Biul. SN z 2013 r., nr 2, poz. 13, M. Prawn. z 2013 r., nr 14, poz. 818,
z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CSK 707/12, OSNC z 2014 r., nr 4, poz. 48, Biul. SN
7
z 2013 r., nr 10, poz. 13, z dnia 18 lipca 1997 r., II CKN 33/97, z dnia 26 kwietnia
2006 r., II CSK 48/06, z dnia 15 września 2009 r., II CSK 704/08, z dnia 12 maja
2011 r., III CSK 222/10 - nie publ.). Przesłankami tej odpowiedzialności są więc:
szkoda, zawinione nienależyte wykonanie przez syndyka masy upadłości
obowiązków wynikających z przepisów prawa upadłościowego lub wymaganych
celem tego postępowania oraz adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą
a nienależytym wykonaniem obowiązków. Nienależyte wykonanie obowiązków
stanowi zdarzenie wyrządzające szkodę i wobec tego, że należy do sfery faktów,
jego ocena musi być dokonywana in casu i w odniesieniu do skonkretyzowanych
obowiązków ustawowych określonych w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze - w sprawie niniejszej w wersji obowiązującej w dniu
ogłoszenia upadłości (Dz. U. z 2006 r., Nr 47, poz. 347). Syndyk masy upadłości
jest organem postępowania na etapie właściwego postępowania upadłościowego.
Przepis art. 157 ust. 1 p.u.n. nakłada na niego obowiązek posiadania licencji
a zgodnie z ustawą z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka (Dz. U. Nr. 123
poz. 850), jak i poprzedzającym tę ustawę rozporządzeniem Ministra
Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji oraz
warunków wymaganych od kandydatów na syndyków (Dz. U. Nr 55, poz. 359) musi
posiadać wiedzę zarówno z zakresu ekonomii, finansów, zarządzania jak i prawa,
ze szczególnym uwzględnieniem przepisów dotyczących postępowania
upadłościowego. Wymóg działania przez syndyka z należytą starannością
przewiduje także wprost od dnia 2 maja 2009 r. przepis art. 179 p.u.n., przy czym
przez należytą staranność należy rozumieć staranność ogólnie wymaganą
w stosunkach danego rodzaju (art. 355 § 1 i 2 k.c.). Brak takiego unormowania
w okresie wcześniejszym nie eliminuje tego wymagania, bo wynika ono ze sposobu
określenia obowiązków syndyka oraz przepisów ogólnych ustawy (art. 2 ust. 1
p.u.n.). Jak wskazał Sąd Najwyższy w przytoczonych wyżej wyrokach z dnia
18 października 2012 r. i z dnia 21 sierpnia 2013 r. oraz w wyroku z dnia
26 kwietnia 2006 r., II CSK 48/06, Mon. Pr. z 2013 r., nr 15, poz. 820, mając na
uwadze zawodowy charakter działalności i podwyższone wymagania odnośnie
kwalifikacji uznać trzeba, że syndyk jest profesjonalistą, którego obciąża
podwyższony stopień staranności w wykonywaniu obowiązków, czyli jest to
8
staranność wyższa od przeciętnej. Aczkolwiek syndyk masy upadłości podlega
nadzorowi sędziego komisarza, to wykonywanie tej funkcji charakteryzuje się
znacznym stopniem samodzielności i niezależności w wykonywaniu kompetencji
określonych ustawowo. Aprobująca stanowisko syndyka decyzja sędziego
komisarza co do zasady nie wyklucza wprawdzie jego odpowiedzialności, ale może
być jedną z przesłanek jej wyłączenia w konkretnych okolicznościach faktycznych.
W takich wypadkach zachodzi domniemanie zgodności z prawem i nienaruszania
interesu publicznego oraz interesu wierzycieli, ale jest to domniemanie wzruszalne
poprzez wykazanie winy syndyka przy wykonywaniu, oznaczonych przez powoda
jako powodujące szkodę, czynności wchodzących w zakres jego kompetencji.
Podstawą faktyczną powództwa nie były objęte wierzytelności zgłoszone
w dniu 24 października 2005 r. ani wierzytelność w kwocie 11.147.288,25 zł
ze zgłoszenia w dniu 4 października 2006 r. odrzucona przez sędziego komisarza,
stąd motywy Sądu drugiej instancji w zakresie do nich się odnoszącym pozostają
bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Powód dochodzi szkody spowodowanej nieumieszczeniem w planach
podziału funduszy z masy upadłości z dnia 13 listopada 2013 r. i z dnia 30 marca
2009 r. wierzytelności z tytułu opłat leasingowych powstałych po dacie ogłoszenia
upadłości z możliwością zawarcia układu a następnie upadłości likwidacyjnej do
daty wypowiedzenia umów leasingu przez syndyka masy upadłości zgłoszonych
w dniu 4 października 2006 r. i 20 września 2007 r. i ostatecznie zakwalifikowanych
do I i III kategorii zaspokojenia. Nie są to więc wierzytelności upadłościowe,
a wierzytelności do masy wynikające ze stosunku obligacyjnego łączącego powoda
z upadłym przed ogłoszeniem upadłości i po ogłoszeniu upadłości z możliwością
zawarcia układu z upadłym jako zarządcą, zaś po ogłoszeniu upadłości
likwidacyjnej z syndykiem. Decydujący jest moment ogłoszenia upadłości (6 lipca
2005 r.), bo zmiana sposobu prowadzenia postępowania nie stanowi zmiany
postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Zachodzi więc wyjątek od zasady
zgłoszenia wierzytelności sędziemu komisarzowi jako warunku uczestniczenia
w postępowaniu upadłościowym (art. 236 ust. 1 p.u.n.); wierzytelności do masy
upadłości powinny być bowiem na bieżąco zaspokajane przez syndyka/zarządcę
w toku postępowania upadłościowego w miarę wpływu do masy środków
9
pieniężnych, a jeżeli nie zostaną w ten sposób zaspokojone, to ich zaspokojenie
następuje w drodze podziału funduszów masy ( art. 272 ust. 1 i art. 343 ust. 1 w zw.
z art. 342 ust. 1 pkt 1 p.u.n.). Błędne są więc rozważania i wnioski Sądu drugiej
instancji w zakresie oceny zachowania powódki dokonane w oparciu o art. 236
ust. 1 i 241 ust. 1 p.u.n. Wierzytelności te nie podlegają ustaleniu w trybie
postępowania upadłościowego, nie wymagają uznania na liście wierzytelności,
nawet gdyby miały być zaspokajane w ramach podziału funduszów masy - powinny
być natomiast umieszczone w tym planie, o ile nie są zaspokajane na bieżąco.
Z tego też względu nie może być skuteczny argument, że powódka nie zaskarżyła
obwieszczeń o listach wierzytelności, których sporządzenie pozostawało bez
znaczenia dla umieszczenia wierzytelności powoda w planach podziału lub
postanowienia sędziego komisarza o odrzuceniu wierzytelności w kwocie
11.147.288,25 zł skoro dotyczyła ona przedmiotu leasingu bezspornie powódce
już zwróconego i skoro wierzytelność ta nie jest objęta podstawą faktyczną
powództwa. Powódka zgłosiła zresztą, wbrew ocenie Sądu drugiej instancji, swe
wierzytelności dwukrotnie. Po raz pierwszy w dniu 4 października 2006 r., z którego
to zgłoszenia po odrzuceniu przez sędziego komisarza postanowieniem z dnia
30 stycznia 2007 r. wierzytelności w kwocie 11.147.288,25 zł stanowiącej
równowartość przedmiotu leasingu pozostała kwota 1.152.608,89 zł z tytułu rat
objętych wystawionymi w 2006 r. fakturami oraz odsetek ustawowych, z której
pozwana uznała kwotę 345.759,74 zł (raty za luty 2006 r.), natomiast odmówiła
uznania co do odsetek. Drugi raz zgłoszenie nastąpiło poprzez wezwanie z dnia
20 września 2007 r. do zapłaty kwoty 3.424.577,35 zł z tytułu opłat leasingowych
za okres od dnia 6 lipca 2005 r. do dnia 12 maja 2006 r. z powołaniem się na
postanowienia umowne i faktury pro forma. Jak wskazano wyżej, zgłoszenie tych
wierzytelności nie wymagało zachowania trybu określonego w art. 236 p.u.n.,
a zwłaszcza nie wymagało umieszczenia na liście wierzytelności.
Umieszczenie wierzytelności w planie podziału funduszy masy upadłości,
aczkolwiek podlega nadzorowi sędziego komisarza, jest autonomiczną decyzją
syndyka. Wskazania wymaga, że postanowienie sędziego komisarza z dnia
30 stycznia 2007 r. było ostatnim jego działaniem przed datą wskazanych planów
podziału, na które może się powołać pozwana w aspekcie związania jego treścią.
10
Nie może stanowić bowiem skutecznej podstawy do ekskulpacji ani uznania, że
nastąpiła odmowa sędziego komisarza co do umieszczenia w planie podziału
wierzytelności powoda, pismo skierowane przez sekretariat sędziego komisarza
w dniu 26 listopada 2007 r. (już po ogłoszeniu planu podziału z dnia 13 listopada
2007 r.) do pełnomocnika powódki z informacją, że sędzia komisarz uznaje
wyjaśnienia syndyka zawarte w piśmie z dnia 8 listopada 2007 r. za wystarczające.
Nie może także być skuteczne powołanie się na zalecenie sędziego komisarza co
do przygotowania listy wierzytelności co do rat leasingowych za okres po dniu
6 lipca 2005 r. w oparciu o materiał rachunkowy znajdujący się w księgach
upadłego. Syndyk masy upadłości samodzielnie dokonuje kwalifikacji wierzytelności
do masy upadłości i ich zasadności, a więc na podstawie wszelkich dostępnych
dokumentów, którymi dysponuje. Zawężenie oceny tylko do jednego źródła
wymienionego w uzasadnieniu nie znajduje żadnego uzasadnienia. Bezsporne było,
że do dnia 12 maja 2006 r. wiązały umowy leasingu i korzystający miał obowiązek
płacenia opłat leasingowych jak również to, że nie były one płacone ani przez
upadłego ani przez syndyka. Jedyną kwestią sporną było, czy termin płatności tych
opłat wiązał się z wystawieniem faktur VAT, czy zgodnie z § 6 pkt 1 b obu umów
związany był z ustalonym przez strony harmonogramem spłat. Zważywszy na
wyżej wskazane wymagania odnośnie kwalifikacji syndyka oraz na sprawowanie
przez syndyka zarządu majątkiem upadłego nie może być wątpliwości, że wiedza
odnośnie konstrukcji prawnej umowy leasingu należy do zakresu wiedzy
podstawowej i koniecznej. Wyraźne brzmienie tego postanowienia umownego nie
pozostawiało wątpliwości co do wysokości rat miesięcznych i terminów ich zapłaty
zgodnie z harmonogramem, zwłaszcza że § 10 ust. 2 umów wykluczał
zastosowanie o.w.l. w zakresie objętym postanowieniami umownymi.
W tym aspekcie, powoływanie się przez pozwaną na stanowisko upadłego co
do nieistnienia wierzytelności nie znajduje uzasadnienia. Błędny pogląd syndyka
znalazł odzwierciedlenie w informacjach przekazywanych sędziemu komisarzowi,
kwalifikowaniu wierzytelności jako podlegających wciągnięciu na listę wierzytelności,
odmowie umieszczenia wierzytelności w planach podziału i oczekiwaniu
na rozstrzygnięcie sporu w drodze procesu sądowego. Co do zasady ma rację Sąd
Apelacyjny, że nie jest czynem niedozwolonym ani niewykonanie umowy ani
11
poszukiwanie ochrony na drodze procesu cywilnego. Mieć jednak trzeba na
uwadze podwyższone kryteria staranności działania w stosunku do syndyka oraz
obowiązki w zakresie podejmowania działań w celu ochrony interesów zarówno
masy upadłości, jak i wszystkich wierzycieli, a to zakłada precyzyjną analizę
zarówno wiążących umów, zgłoszonych w wyniku ich wykonania wierzytelności jak
i unikanie zbędnych procesów z udziałem masy upadłości. Nie można także
podzielić argumentu, że takie stanowisko syndyka wynikało z obowiązku dbania
o interesy ogółu wierzycieli a nie tylko jednego z nich. Powód niewątpliwie zaliczał
się do ogółu wierzycieli i jego interesy powinny być chronione na równi z interesami
innych wierzycieli. Strony obowiązywały postanowienia umowne a w wypadku
zapłaty należnych rat leasingowych i nie wystawienia faktur VAT przez wierzyciela
pozwana mogła podjąć stosowne kroki prawne. Powyższe odnieść należy do całej
wierzytelności powoda, bo kwestia przyjęcia różnych kategorii zaspokojenia (I i III)
nie ma znaczenia dla zasady ich umieszczenia w planie podziału funduszy masy
upadłości. Z tego też względu oraz z uwagi na to, że wierzytelności powoda nie
podlegały umieszczeniu na liście wierzytelności pozbawiona jest znaczenia kwestia
zmiany na liście wierzytelności w trybie art. 262 ust. 2 p.u.n. Kwestia natomiast
wystąpienia szkody w aspekcie możliwości pełnego zaspokojenia wierzytelności
zaliczonej do kategorii I wymaga analizy w kontekście stanowiska strony pozwanej
i zakresu inicjatywy dowodowej, którą w związku z tym powinien podjąć powód.
Przyjęcie odmiennego poglądu przez Sąd drugiej instancji nie pozwala na odparcie
zarzutu naruszenia art. 160 ust. 3, 243 ust. 1, 236 ust. 1 i 179 p.u.n.
Zasadny jest zarzut naruszenia art. 4421
§ 1 k.p.c., którym powód zarzuca
wadliwe określenie początku biegu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego
przeciwko syndykowi na daty wydania prawomocnych postanowień o ustaleniu
planu podziału z dnia 13 listopada 2007 r. i z dnia 30 marca 2009 r.
Do oceny zarzutu przedawnienia konieczne jest uzyskanie wiedzy o dwóch
faktach - o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
Jedną z przesłanek roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 160 ust. 3
p.u.n. jest szkoda, a jej brak wyłącza w ogóle odpowiedzialność syndyka.
W konsekwencji poszkodowany nabywa roszczenie przeciwko syndykowi z chwilą
powstania szkody. Szkoda, zgodnie z dominującą teorią różnicową, wyraża się
12
różnicą pomiędzy obecnym stanem majątkowym poszkodowanego a stanem, jaki
zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę. W toku
postępowania upadłościowego syndyk oraz sędzia komisarz dokonują czynności
o różnorodnym charakterze i moment powstania szkody podlega ocenie poprzez
analizę charakteru dokonanej czynności lub czynności, której dokonania
zaniechano. Szkoda może powstać bowiem równocześnie z dokonaną czynnością
lub w jakiś czas po tej czynności a chwila dowiedzenia się o szkodzie może być
utożsamiana z powstaniem szkody albo późniejsza. Z całą pewnością chwila
dowiedzenia się o szkodzie nie może poprzedzać jej powstania albo nie może być
utożsamiana ze świadomością bezprawności działania syndyka. Oceniając chwilę
powstania szkody należy także uwzględnić specyfikę postępowania
upadłościowego. Powód wskazuje jako zdarzenie wyrządzające szkodę
zaniechanie syndyka polegające na nieumieszczeniu jego wierzytelności do masy
upadłości w planach podziału funduszy masy upadłości z dnia 13 listopada 2007 r.
i z dnia 30 marca 2009 r. Sąd drugiej instancji utożsamił wiedzę o szkodzie
z wiedzą o bezprawności działania syndyka, nie podejmując próby analizy,
czy istotnie w tym momencie powstała szkoda wskazana przez powoda tj. utracone
korzyści z lokaty kwoty, która byłaby wypłacona w I kategorii zaspokojenia i szkoda
rzeczywista polegająca na wypłaceniu mniejszej kwoty wierzytelności podlegającej
zaspokojeniu w kategorii III. Rozważenia wymaga bowiem, czy szkoda już nastąpiła
w powyższych datach skoro postępowanie upadłościowe toczyło się dalej
i obiektywnie nie można było stwierdzić czy i jaka kwota zostanie powodowi
wypłacona - czy w ogóle i w jakiej kategorii zaspokojenia zostanie umieszczona
w planie podziału. Jest to sytuacja szczególna, bo o umieszczeniu wierzytelności
w planie podziału i zakwalifikowaniu wierzytelności do określonej kategorii
zaspokojenia przesądza po pierwsze decyzja syndyka jako organu postępowania
upadłościowego i po drugie zatwierdzenie tego planu przez sędziego komisarza
(art. 347, 349 i 351 p.u.n.). Dopóki organy właściwe dla prowadzenia postępowania
upadłościowego nie podjęły w jego toku ostatecznej decyzji w przedmiocie
zaspokojenia wierzytelności, nie następuje zmiana w majątku wierzyciela
rozumiana jako uszczerbek majątkowy. Do tego czasu wierzyciel nie może
wiedzieć, nawet jeśli ma świadomość bezprawności nieumieszczenia wierzytelności
13
we wcześniejszych planach podziału, czy wystąpiła szkoda. Możliwa jest bowiem
zarówno odmowa zaspokojenia wierzytelności, jej zaspokojenie w mniejszej części,
jak i zaspokojenie w sposób tożsamy z pierwotnymi planami podziału. Właściwy dla
określenia powstania szkody spowodowanej zaniechaniem umieszczenia
wierzytelności do masy upadłości w planie podziału funduszy masy upadłości jest
zatem moment ostatecznego orzeczenia organu upadłościowego w przedmiocie
zaspokojenia tej wierzytelności. Przyjąć zatem należało, że bieg przedawnienia
roszczenia na podstawie art. 160 ust. 3 p.u.n. o odszkodowanie za szkodę
poniesioną wskutek bezprawnego zaniechania umieszczenia wierzytelności
do masy upadłości w planie podziału funduszy masy upadłości rozpoczyna się od
daty zatwierdzenia przez sędziego komisarza tego planu podziału, w którym
wierzytelność została umieszczona (art. 4421
§ 1 k.c.). W konsekwencji dopiero
w dacie umieszczenia wierzytelności w planie podziału powód mógł stwierdzić,
czy w porównaniu z kwotami, które uzyskałby w wypadku umieszczenia tych
należności w planach z dnia 13 listopada 2007 r i 30 marca 2009 r. poniósł szkodę
i czy jest to szkoda w postaci utraconych korzyści, czy szkoda rzeczywista.
Podnoszone przez Sąd drugiej instancji okoliczności związane z kwestionowaniem
przez syndyka wierzytelności w toku postępowania upadłościowego oraz
postępowania cywilnego, jak również samo wniesienie pozwu przez
powoda jako związane z wiedzą o bezprawności działania pozostają irrelewantne
dla rozstrzygnięcia w tym zakresie. Natomiast wywodzenie wiedzy powoda
o szkodzie ze stwierdzenia, że pominięcie wierzytelności w planie podziału
automatycznie powodowało wiedzę, że nie zostanie ona zaspokojona wcale
albo w mniejszym stopniu zakłada w sposób nieuprawniony wiedzę powoda
o stanie funduszy masy w przyszłości i antycypowanie przyszłych decyzji organów
upadłościowych.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39813
k.p.c.