Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 120/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. D.
przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształcących […] o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 29 stycznia 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną
II. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 8 maja 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w C. w sprawie
z powództwa K. D. przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształcących […] (dalej jako:
„Zespół Szkół” lub „strona pozwana”) o przywrócenie do pracy – oddalił powództwo.
Podstawę faktyczną powyższego wyroku Sądu Rejonowego stanowiły
następujące ustalenia. Powód został zatrudniony w dniu 1 września 1996 r. w
Szkole Podstawowej nr […] na stanowisku nauczyciela; początkowo na podstawie
umowy o pracę na czas określony, a od 1 września 1998 r. – na czas nieokreślony.
Z dniem 1 września 1999 r. powód stał się nauczycielem Zespołu Szkół
Ogólnokształcących nr […] (pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony). K. D. ukończył wyższe studia
magisterskie o kierunku historia, a także - studia podyplomowe w zakresie
wychowania fizycznego i w zakresie edukacji obronnej. Posiada 16-letni staż pracy
jako nauczyciel i awans zawodowy nauczyciela mianowanego. W Zespole Szkół
prowadził zajęcia z historii, wychowania fizycznego i przysposobienia obronnego.
W roku szkolnym 2011/2012 prowadził zajęcia wyłącznie z wychowania fizycznego.
Kurator Oświaty w opinii datowanej na dzień 12 marca 2013 r., znak: […],
stwierdził, że K. D. nie spełnia wymagań do nauczania przedmiotu edukacja dla
bezpieczeństwa oraz przedmiotu wiedza o społeczeństwie w gimnazjum i liceum
ogólnokształcącym.
Pismem z dnia 7 maja 2012 r. powód otrzymał wypowiedzenie stosunku
pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta
Nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.; dalej jako: „Karta
Nauczyciela”) – z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który
upłynął w dniu 31 sierpnia 2012 r. Przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy
powoda wskazano w zmniejszeniu ilości oddziałów w Zespole Szkół
Ogólnokształcących nr […] w roku szkolnym 2012/2013, co wpłynęło znacząco na
zmniejszenie ilości godzin dydaktycznych w zakresie nauczanego przez K. D.
przedmiotu.
Sąd powołał art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela i wskazał, że zastosowane
przez pozwanego kryteria doboru pracowników do zwolnienia były prawidłowe;
powód posiada mniejsze uprawnienia i kwalifikacje w dziedzinach, których nauczał
– w porównaniu do pozostałych nauczycieli zatrudnionych u strony pozwanej. W
3
ocenie Sądu Rejonowego powód nie posiada pełnych kwalifikacji do prowadzenia
zajęć z zakresu nauczania przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa.
Podstawowym przepisem określającym kwalifikacje nauczycieli jest art. 9 ust. 1 pkt
1 Karty Nauczyciela, a szczegółowe wymagania dotyczące kwalifikacji nauczycieli
precyzuje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w
sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia
szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego
wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz.U. Nr 50, poz.
400), w którym od nauczycieli wymaga się ukończenia kierunku studiów zgodnych z
nauczanym przedmiotem (zajęciami) lub ukończenia studiów magisterskich na
innym kierunku, który w grupie treści podstawowych i kierunkowych musi
obejmować treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. Nauczyciel
może również uzyskać kwalifikacje przez ukończenie odpowiednich studiów
podyplomowych lub kursu kwalifikacyjnego. Powód co prawda posiada ukończone
studia podyplomowe w zakresie edukacji obronnej i prowadził zajęcia z
przysposobienia obronnego, jednakże obecnie dla potrzeb prowadzenia zajęć z
zakresu edukacja dla bezpieczeństwa wymagane jest zaświadczenie o możliwości
prowadzenia zajęć edukacyjnych z udzielania pierwszej pomocy. Zgodnie z § 10
powołanego wyżej rozporządzenia kwalifikacje do prowadzenia tych zajęć będą
posiadać osoby legitymujące się zaświadczeniem wydanym na podstawie
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2009 r. w sprawie
przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie
udzielania pierwszej pomocy (Dz.U. Nr 139, poz. 1132). Powód nie ma takiego
zaświadczenia.
Sąd Rejonowy uznał, że nie ma przeciwwskazań prawnych do nauczania
przez powoda lekcji z zakresu wos. Brak takich przeciwwskazań nie powoduje
jednak, że zwolnienie powoda nie było zasadne. Powód nie prowadził wcześniej
takich zajęć; tym samym nie posiadał praktycznego i merytorycznego
przygotowania do prowadzenie tych zajęć. Sąd Rejonowy zaakceptował zeznania
D.C. przesłuchanej w charakterze strony pozwanej, z których wynika, że nie było
praktycznie możliwe ani celowe odebranie innym nauczycielom godzin
ponadwymiarowych i przekazanie ich powodowi, gdyż wówczas w jednej klasie
4
tego samego przedmiotu nauczałoby np. dwóch nauczycieli lub w różnych latach ta
sama klasa miałaby więcej niż jednego wychowawcę. W ocenie Sądu Rejonowego
należy zwrócić uwagę na treść zeznania D. C., w tej części, w której twierdziła ona,
że zmiana nauczyciela wymusza pewien rodzaj zaburzenia procesu
dydaktycznego. Nauczyciel opracowuje bowiem plan na 3 lata, wie na jakim jest
etapie po zakończeniu poszczególnych klas, zna poszczególnych uczniów i wie, jak
się z nimi komunikować. Jeden, ten sam nauczyciel zapewnia pełną realizację
programu.
Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację powoda i uznał, że Sąd pierwszej
instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe w sprawie, a
zaprezentowany w uzasadnieniu wyroku tok rozumowania odnoszący się do oceny
dowodów jest spójny i logiczny.
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu apelacji, że u pozwanego nie zaszły
zmiany organizacyjne. Okoliczność ta – w ocenie Sądu drugiej instancji – wynika z
dokumentu, jakim jest arkusz organizacyjny szkoły, załączone plany nauczania w
poszczególnych klasach. Na powyższe okoliczności zeznawał także dyrektor
pozwanego i brak było podstaw od odmowy wiary tym zeznaniom, które znajdują
oparcie w powyżej wskazanych dokumentach.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że o ile Sąd Pracy nie jest uprawniony do
badania zasadności celowości i zasadności zmian organizacyjnych, to jednak jest
uprawniony do oceny formalnej i merytorycznej poprawności czynności
dokonywanych przez dyrektora w sprawach ze stosunku pracy. Norma zawarta w
art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela przyznaje dyrektorowi kompetencję wyboru
nauczycieli, z którymi nastąpi rozwiązanie stosunku pracy z uwagi na ustawowo
określone potrzeby organizacyjne szkoły. Powyższe uprawnienie dyrektora może
być zweryfikowane wyłącznie w razie pozytywnego wykazania, że wybór ten był
rażąco dowolny lub w sposób oczywisty dyskryminował nauczyciela zwalnianego.
Sąd Okregowy wskazał, że powód ukończył studia wyższe magisterskie o
kierunku historia, a także studia podyplomowe w zakresie wychowania fizycznego i
w zakresie edukacji obronnej; innych dodatkowych uprawnień nie posiada. Jest
nauczycielem mianowanym z 16-letnim stażem pracy. W pozwanym Zespole Szkół
5
prowadził zajęcia z historii, wychowania fizycznego i przysposobienia obronnego; z
tym że w ostatnim roku szkolnym 2011/2011 wyłącznie z wychowania fizycznego.
Oprócz powoda u pozwanego było zatrudnionych jeszcze 7 nauczycieli
wychowania fizycznego i każdy z nich poza kierunkowym wykształceniem
wyższych studiów o kierunku wychowanie fizyczne, posiada dodatkowe
uprawnienia trenerskie lub instruktora. Nauczyciele wychowania fizycznego mają
stopień zawodowy nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadają staż
pracy od 11 lat do 34 lat. Jedynie A. R. jest nauczycielem kontraktowym z 5 letnim
stażem pracy z uprawnieniami instruktora piłki siatkowej i aerobiku. Jeżeli chodzi o
nauczycieli uczących historii i WOS, to zatrudnieni trzej nauczyciele […] są
nauczycielami dyplomowanymi, z wykształceniem wyższym kierunkowym i studiami
podyplomowymi z wiedzy o społeczeństwie, z dłuższym od powoda stażem pracy.
Pozwany pracodawca stojąc w obliczu zmian organizacyjnych spowodowanych
zmniejszeniem liczby oddziałów klasowych, miał dokonać wyboru do zwolnienia
tego nauczyciela, który w jego ocenie spełnia najmniejsze oczekiwania w procesie
edukacji. Dyrektor pozwanego Zespołu Szkół wytypował powoda do zwolnienia
uznając, że w porównaniu z innymi nauczycielami wychowania fizycznego oraz
historii posiada niższe kwalifikacje do nauczania tych przedmiotów. W ocenie Sądu
drugiej instancji wybór powoda do zwolnienia nie był dowolny, ale poprzedzony
wnikliwą oceną w zakresie przyjętych kryteriów. Pozwany opracował bardzo
dokładne i szerokie kryteria zwalniania nauczycieli, i wśród nich były zarówno
kryteria formalne odnoszące się do kwalifikacji kierunkowych, kwalifikacji
dodatkowych z uwzględnieniem przydatności w pracy szkoły, staż pracy, realizacja
zadań dydaktyczno-wychowawczych, jak również dyscyplina w pracy m.in.
absencja, dyspozycyjność, urlopy bezpłatne. W ocenie Sądu drugiej instancji
niewątpliwie powód spośród wszystkich nauczycieli wychowania fizycznego, jak i
historii posiadał najniższe kwalifikacje. Powód w okresie zatrudnienia nie rozwijał
się zawodowo i nie podnosił swoich kwalifikacji. Wszyscy nauczyciele poza
powodem posiadali dodatkowe kwalifikacje i uprawnienia. Powód nie wykazywał się
też innymi osiągnięciami w pracy dydaktycznej. Spośród wszystkich nauczycieli
miał największą absencję chorobową, dwukrotnie udzielono mu urlopu dla
poratowania zdrowia.
6
Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutu powoda, że pozwany mógł
przydzielić mu godziny przez odebranie innym nauczycielom godzin
ponadwymiarowych. Przede wszystkim powód nie wykazał, któremu z nauczycieli i
w jakim rozmiarze takie godziny należałoby odebrać. W tym zakresie dyrektor
pozwanego przedstawiła wykaz wszystkich godzin przydzielonych nauczycielom
wychowania fizycznego, z którego wynika przekroczenie pensum, ale jednocześnie
wyjaśniła sposób i zasady takiego przydziału godzin. Sąd podzielił twierdzenie
pozwanej, że powstanie godzin wynika z planu nauczania, aby w tej samej klasie
nie uczyło dwóch nauczycieli tego samego przedmiotu.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że powód nie był jedynym nauczycielem, z
którym rozwiązano umowę o pracę; pozwany z uwagi na zmniejszenie się liczby
oddziałów w szkole w roku szkolnym 2011/2012 czterem nauczycielom ograniczył
zatrudnienie, a z dziewięcioma rozwiązał stosunek pracy. Nauczycielom
zatrudnionym na umowy terminowe nie przedłużono zatrudnienia.
Sąd drugiej instancji wskazał, że strona pozwana w uzupełnieniu materiału
dowodowego w postępowaniu apelacyjnym złożyła wykaz, z którego wynika, że
dopiero w roku szkolnym 2013/2014 został zatrudniony jeden nauczyciel
dyplomowany G. G. – do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego na basenie w
niepełnym pensum i nauczyciel dyplomowany B. J. do nauczania w ramach
zastępstwa historii w niepełnym pensum. W. M. będący nauczycielem
dyplomowanym został zatrudniony na 10 godzin do prowadzenia klasy sportowej.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego (w całości) powód zaskarżył skargą
kasacyjną. Skargę oparto na obydwu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1
i 2 k.p.c. W ramach podstawy materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) skarga
zarzuciła naruszenie:
- art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 183a
§
1 k.p., art. 183b
k.p., art. 22 ust. 2 i art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przez uznanie,
że:
a) nieprzydzielenie powodowi godzin z historii, wiedzy o społeczeństwie,
wychowania fizycznego, edukacji dla bezpieczeństwa, skutkujące rozwiązaniem z
nim stosunku pracy, pomimo że powód legitymuje się większymi kwalifikacjami
(dłuższym stażem nauczania danego przedmiotu, wyższym stopniem awansu
7
zawodowego) do wykonywania tego obowiązku niż inni pracownicy, którym te
obowiązki powierzono, nie stanowi naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 30 §
4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., jest wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku
pracy;
b) niezaproponowanie powodowi co najmniej połowy obowiązkowego
pensum godzin, gdy taka możliwość w pozwanej szkole istniała, uzasadnia
wypowiedzenie mu umowy o pracę,
c) w szkole zaszły zmiany organizacyjne, które spowodowały konieczność
rozwiązania umowy o pracę z powodem, w sytuacji gdy w placówce nauczyciele
przedmiotów, do których kwalifikacje do nauczania posiada również powód są
zatrudnieni w godzinach ponadwymiarowych, przyjęto dodatkowo jeszcze jednego
nauczyciela wychowania fizycznego, a godziny z edukacji dla bezpieczeństwa w
ogóle nie zostały rozdysponowane.
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono
naruszenie: art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c., art.
382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie zrzutów apelacji, co wynika
wprost z uzasadnienia, których nieuwzględnienie skutkowało de facto
nierozpoznaniem istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Dotyczy to: -
nieodniesienia się do zarzutu braku potrzeby rozwiązania umowy o pracę z
jakimkolwiek nauczycielem wychowania fizycznego, bowiem w placówce była
wystarczająca ilość godzin, aby również w dalszym ciągu pracował powód bez
konieczności rozwiązania umowy o pracę z innym nauczycielem wychowania
fizycznego zatrudnionym w szkole (z uwzględnieniem kwalifikacji do nauczania
wos, historii i edukacji dla bezpieczeństwa); - pominięcia, że powód również
posiada kwalifikacje do nauczania przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa, a w
szkole nie był zatrudniony nauczyciel tego przedmiotu.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej oraz o zasądzenie od powoda na rzecz strony pozwanej kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
8
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Przystępując w pierwszej kolejności do rozważenia zarzutów podniesionych
w ramach podstawy kasacyjnej przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., należy
przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uchybienie wymaganiom
określonym w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być ocenione, jako
mogące mieć wpływ na wynik sprawy tylko wyjątkowo, gdy braki w uzasadnieniu są
tak znaczące, że uniemożliwiają kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2014 r. - LEX nr 1545029 i przytoczone
tam orzecznictwo). W niniejszej sprawie sfera motywacyjna zaskarżonego wyroku
została ujawniona w stopniu pozwalającym na poddanie go kontroli kasacyjnej,
dlatego zarzut obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. nie może być
uznany za uchybienie, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy.
Z kolei zarzut naruszenia art. 316 § 1 nie może odnieść zamierzonego skutku
przede wszystkim z tej przyczyny, że skarżący nie wyjaśnił, w czym przejawia się -
jej zdaniem - uchybienie zasadom postępowania wynikającym z tego przepisu. W
przepisie tym zostały wyrażone dwie zasady, a mianowicie: zasada wydania
wyroku po przeprowadzeniu rozprawy i zasada aktualności orzeczenia. W sytuacji,
w której skarżący nie skonkretyzował, która z tych zasad miała doznać naruszenia
ani na czym ono polegało, podniesiony zarzut usuwa się spod kontroli kasacyjnej.
W związku z zarzutem obrazy art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie
wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji trzeba podkreślić, że z
ustanowionego w tym przepisie obowiązku rozpoznania sprawy w granicach
apelacji nie wynika konieczność osobnego omówienia przez sąd w uzasadnieniu
wyroku każdego argumentu podniesionego w apelacji. Za wystarczające należy
uznać odniesienie się do sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków w sposób
wskazujący na to, że zostały one przez sąd drugiej instancji w całości rozważone
przed wydaniem orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia
2012 r., III CSK 300/11, OSNC 2012 Nr 12, poz. 144).
Skarżący wskazał w skardze kasacyjnej, że uchybienia Sądu dotyczą
nieodniesienia się do zarzutu braku potrzeby rozwiązania umowy o pracę z
9
jakimkolwiek nauczycielem wychowania fizycznego, bowiem w placówce była
wystarczająca ilość godzin, aby również w dalszym ciągu pracował powód bez
konieczności rozwiązania umowy o pracę z innym nauczycielem wychowania
fizycznego zatrudnionym w szkole (z uwzględnieniem kwalifikacji do nauczania
wos, historii i edukacji dla bezpieczeństwa); - pominięcia, że powód również
posiada kwalifikacje do nauczania przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa, a w
szkole nie był zatrudniony nauczyciel tego przedmiotu.
Zarzut ten nie może być uwzględniony, gdyż uzasadnienie zaskarżonego
wyroku wskazuje, iż w toku rozprawy dyrektor pozwanego przedstawiła wykaz
wszystkich godzin przydzielonych nauczycielom wychowania fizycznego, z którego
wynika przekroczenie pensum; ale jednocześnie wyjaśniła sposób i zasady takiego
przydziału godzin. Powstanie godzin ponawymiarowych wynika z planu nauczania.
Sąd zaaprobował jako słuszne dążenie dyrekcji szkoły, aby w tej samej klasie nie
uczyło dwóch nauczycieli tego samego przedmiotu, na skutek czego nie było
możliwe zatrudnienie powoda jako nauczyciela wychowania fizycznego.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika ponadto, że Zespół Szkół
zatrudnia trzech nauczycieli uczących historii i wos – M. M., Z. L. i B. Ł.
M. M. jest nauczycielem z 24-letnim stażem pracy, posiada wykształcenie
wyższe o kierunku historia i specjalność nauczycielską, studia podyplomowe z
wiedzy o społeczeństwie oraz awans zawodowy nauczyciela dyplomowanego. Z. L.
jest nauczycielem z 23-letnim stażem pracy, posiada wykształcenie wyższe o
kierunku historia, studia podyplomowe w zakresie filozofii oraz awans zawodowy
nauczyciela dyplomowanego. B. Ł. jest nauczycielem z 23-letnim stażem pracy,
posiada wykształcenie wyższe o kierunku historia i specjalność nauczycielską,
studia podyplomowe z wiedzy o społeczeństwie oraz awans zawodowy nauczyciela
dyplomowanego. Sąd drugiej instancji zgodził się z pozwanym, że powód nie miał
wyższych kwalifikacji do nauczania historii. Sąd odniósł się również do kwalifikacji
związanych z innymi przedmiotami.
Nie można więc w tym kontekście zarzucać Sądowi nierozpoznania istoty
sprawy.
Z ustaleń Sądu drugiej instancji - którymi Sąd Najwyższy jest związany
stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. - wynika, że w Zespole Szkół w roku szkolnym
10
2012/2013 nastąpiło zmniejszenie oddziałów o trzy w porównaniu z rokiem
szkolnym 2011/2012, co spowodowało konieczność zmniejszenia i ograniczenia
liczby etatów nauczycielskich: czterem nauczycielom ograniczono etat, a z
dziewięcioma rozwiązano stosunek pracy; dziesięciu nauczycielom wygasł
stosunek pracy ze względu na zatrudnienie na podstawie umów o pracę na czas
określony. Zmniejszenie ilości oddziałów u strony pozwanej w roku szkolnym
2012/2013 spowodowało, że Zespół Szkół musiał podjąć kroki zmierzające do
redukcji zatrudnienia przy jednoczesnym zachowaniu stabilności i efektywności
nauczania. Pozwany typując powoda do zwolnienia brał pod uwagę jego
kwalifikacje nauczycielskie, stopień awansu zawodowego, staż pracy oraz
zaangażowanie w działania szkoły i dalszy rozwój zawodowy. Powód w odróżnieniu
od nauczycieli prowadzących zajęcia z historii i wos posiada najmniejszy staż pracy
oraz niższy stopień awansu zawodowego; nie posiada żadnych uprawnień
świadczących o możliwości wykonywania dodatkowej funkcji związanej z
nauczaniem tych przedmiotów. Powód w roku szkolnym 2011/2012 prowadził
wyłącznie zajęcia z wychowania fizycznego. Powód ma – w stosunku do niektórych
nauczycieli wychowania fizycznego – wyższy staż pracy, czy też stopień awansu
zawodowego, jednak staż pracy powoda nie jest wyłącznie „podyktowany” pracą
nauczyciela wychowania fizycznego u pozwanego; pełny etat w tym zakresie
powód otrzymał dopiero w roku szkolnym 2011/2012. Powód, poza ukończonymi
studiami podyplomowymi, nie posiada studiów wyższych z zakresu wychowania
fizycznego; nie ma – w przeciwieństwie do pozostałych nauczycieli – ukończonych
dodatkowych uprawnień instruktora lub trenera konkretnej dyscypliny sportu.
Sąd Najwyższy może skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
naruszenie zarzucono. Sąd Najwyższy rozpoznaje bowiem skargę w granicach
zaskarżenia i w granicach przedstawionych podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.), co
oznacza, że nie może uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż
wskazane przez skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do
samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do
tego, jakiego aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także
zastąpić skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu
11
przepisów, które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego
orzeczenia. Sąd Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w
ramach tej podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów,
których naruszenie zarzucono (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja
2011 r. I PK 264/10, LEX nr 896462).
W tym aspekcie należy przypomnieć, że skarga kasacyjna zarzuciła
wyrokowi w ramach podstawy materialnoprawnej naruszenie: art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 30 § 4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 183a
§ 1 k.p., art. 183b
k.p., art.
22 ust. 2 i art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przez uznanie, że: a) nieprzydzielenie
powodowi godzin z historii, wiedzy o społeczeństwie, wychowania fizycznego,
edukacji dla bezpieczeństwa, skutkujące rozwiązaniem z nim stosunku pracy,
pomimo że powód legitymuje się większymi kwalifikacjami (dłuższym stażem
nauczania danego przedmiotu, wyższym stopniem awansu zawodowego) do
wykonywania tego obowiązku niż inni pracownicy, którym te obowiązki powierzono,
nie stanowi naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 30 § 4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2
k.p., jest wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku pracy.
Na wstępie tej części argumentacji trzeba wskazać na brak koniecznej
precyzji tej podstawy skargi kasacyjnej. Art. 183b
k.p. od 2004 r. miał 4 paragrafy, a
skarżący nie wskazuje konkretnego paragrafu. Kwestia ta dotyczy również
wymienionego w zarzucie skargi kasacyjnej art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, który
ma 2 odmienne punkty, o treści: Dyrektor szkoły w razie: 1) całkowitej likwidacji
szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy; 2) częściowej likwidacji szkoły
albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w
szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na
podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie
określonym w art. 22 ust. 2.
Skarżący nie wymienił w zarzucie kasacyjnym żadnego punktu art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela.
Ponadto obecny skład orzekający podziela dominujące w judykaturze Sądu
Najwyższego stanowisko o całościowej i zupełnej regulacji art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
12
Nauczyciela (który zapewne miał na myśli skarżący). Wobec wyczerpująco
uregulowanego trybu postępowania w okolicznościach wymienionych w tym
przepisie, które wymuszają redukcje lub ograniczenie rozmiarów dalszego
zatrudnienia nauczycieli, do rozwiązania lub zmian nauczycielskich stosunków
pracy nie mają posiłkowego zastosowania przepisy Kodeksu pracy o trybie
postępowania i sposobach rozwiązywania lub modyfikacji umów o pracę (a
contrario do art. 91c ust. 1 tej ustawy, który nota bene nie został przywołany w
skardze kasacyjnej). Dlatego w razie zmian organizacyjnych lub zmian planu
nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć odnoszenie zarzutów do „naruszenia art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 30 § 4
k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p.”, a nie do – naruszenia art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela nie było w pełni adekwatne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26
marca 2013 r., III PK 37/12, LEX nr 1511061).
Nie ma też przesłanek do uznania, że zaskarżony wyrok został wydany z
naruszeniem art. 183b
lub art. 183a
§ 1 k.p., przez jego niezastosowanie. W
podstawie faktycznej rozstrzygnięcia wskazano wszystkie kryteria doboru
nauczycieli do rozwiązania stosunków pracy, odnosząc je do sytuacji powoda.
Skarga kasacyjna nie wskazuje żadnej przyczyny ewentualnego nierównego
traktowania lub dyskryminacji.
W judykaturze wskazano, że wybór nauczyciela do rozwiązania stosunku
pracy - w razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela - może
być zakwestionowany przez sąd jedynie w przypadku oceny, że był on dowolny lub
dyskryminujący (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III PK
52/11, OSNP 2013 nr 3-4, poz. 34). Sąd drugiej instancji uznał wybór powoda do
zwolnienia za prawidłowy, jako podyktowany obiektywnymi kryteriami,
obejmującymi ocenę kwalifikacji, stażu pracy oraz zaangażowania w wykonywanie
obowiązków pracowniczych wszystkich nauczycieli zatrudnionych u strony
pozwanej. Taki sposób oceny nie może być uznany za dowolny, czy
dyskryminujący i nie został skutecznie podważony w skardze kasacyjnej. Skoro
zatem w niniejszej sprawie nie ustalono, aby kryteria doboru nauczycieli do
zwolnienia w ogóle miały charakter dyskryminujący, to w sposób oczywisty brak
13
było podstaw do stosowania do takich ustaleń przepisów Kodeksu pracy
zakazujących dyskryminacji w zatrudnieniu.
Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela opiera się, między innymi,
na kwestionowaniu tego, że zmniejszenie oddziałów w pozwanym Zespole Szkół
wymuszało ograniczenie zatrudnienia przez wypowiedzenie powodowi stosunku
pracy i jednocześnie nie stanowiło przeszkody dla zatrudnienia nowego nauczyciela
wychowania fizycznego od 2013 r. Sytuacja ta dotyczy jednak zdarzeń, które
nastąpiły rok po rozwiązaniu z powodem stosunku pracy i nie wpływa bezpośrednio
na ocenę zasadności wypowiedzenia z pierwszej połowy 2012 r. Ponadto w
pozwanej szkole utworzono klasę sportową ze specjalnością siatkarską. Celowe
było zatem zatrudnienie zawodowego trenera w tej dziedzinie sportu. Powód nie
miał kwalifikacji w tym zakresie.
W wyroku z dnia 30 września 2014 r. III PK 18/14, LEX nr 1541059, Sąd
Najwyższy stwierdził, że uprzednie ograniczenie na podstawie art. 22 ust. 2
wymiaru zajęć nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania nie jest
warunkiem koniecznym rozwiązania z nim stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt
2 Karty Nauczyciela. Jeżeli jednak, mimo zaistnienia okoliczności wymienionych w
tym przepisie, istnieje możliwość dalszego zatrudniania nauczyciela w wymiarze, co
najmniej połowy obowiązującego go pensum oraz wyrazi on zgodę na ograniczenie
zatrudnienia i jest zatrudniany przez szkołę w obniżonym wymiarze, to
wypowiedzenie mu stosunku pracy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt
2 może być uzasadnione takimi zmianami organizacyjnymi lub zmianami planu
nauczania, które uniemożliwiają jego dalsze zatrudnianie, w co najmniej połowie
obowiązującego go tygodniowego wymiaru zajęć.
W wyroku z dnia 27 lutego 2013 r., I PK 199/12, OSNP 2013 nr 23-24, poz.
276, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że zasada ograniczenia zatrudnienia
nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do wymiaru nie niższego niż
1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć za proporcjonalnym zmniejszeniem
wynagrodzeniem (art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela) zobowiązuje dyrektora szkoły do
złożenia nauczycielowi takiej propozycji tylko wtedy, gdy przed upływem
ustawowego terminu wypowiedzenia dyrektor szkoły dysponuje pewną wiedzą o
14
możliwości zapewnienia nauczycielowi zatrudnienia w takim rozmiarze (nie niższym
niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć).
Podzielając wyżej przedstawione konstatacje Sąd Najwyższy w obecnym
składzie zwrócił uwagę, że w apelacji od wyroku Sądu Rejonowego powód zarzucił
wyrokowi m.in. sprzeczność poczynionych ustaleń faktycznych ze zgromadzonym
materiałem dowodowym przez pominięcie, że nauczyciele przedmiotów, których
nauczać może powód są zatrudnieni w godzinach ponadwymiarowych i godzin tych
jest wystarczająca ilość, aby K. D. był zatrudniony w pełnym wymiarze. Powód
domagał się więc zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin. Dopiero w
postępowaniu kasacyjnym podniósł, że gotów byłby pracować na ½ etatu.
Odnośnie do zarzutu, że w aktach sprawy znajduje się zaświadczenie, że
powód posiada ukończony kurs pierwszej pomocy uprawniający do prowadzenia
zajęć z pierwszej pomocy i posiada uprawnienia do nauczania przedmiotu edukacja
dla bezpieczeństwa, należy zwrócić uwagę, że w sytuacji świadomości
zmniejszania oddziałów w szkole, powód nie podjął żadnych działań w celu
uzupełnienia swoich kwalifikacji w tej dziedzinie, nie zgłosił gotowości do nauki
przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa, nie przedstawił aktualnego
zaświadczenia lekarskiego o kompetencjach do udzielania pierwszej pomocy
medycznej (poprzednie było z 2005 r.). Mimo więc, że jego kwalifikacje w tej
dziedzinie nie zostały w pełni adekwatnie ocenione przez pracodawcę, nie można
mówić o arbitralności w postępowaniu pracodawcy. Wziąć bowiem należy pod
uwagę, że na wniosek Sądu - Kurator Oświaty zajął stanowisko, iż powód nie
posiada kwalifikacji do nauki przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa. Nie można
w tym kontekście negatywnie oceniać pracodawcy, iż nie uwzględnił powoda przy
obsadzie tego przedmiotu.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 2010 r., II PK 279/09,
przydzielenie zajęć innym nauczycielom w ramach godzin ponadwymiarowych,
które mogłyby uzupełnić obowiązkowe pensum nauczyciela zwalnianego z pracy,
jeśli przyczyna takiej decyzji dyrektora nie jest uzasadniona szczególnie ważnymi
przyczynami, może prowadzić do wniosku, że niemożność dalszego zatrudniania
nauczyciela rzeczywiście nie występuje. W tym aspekcie należy mieć na uwadze,
że na skutek likwidacji trzech oddziałów w szkole doszło do bardzo istotnego
15
ograniczenia godzin lekcyjnych wszystkich przedmiotów. Uwzględnić też należy, że
modyfikacje treści stosunków pracy dotknęły nie tylko powoda, ale zastosowano je
wobec kilkunastu nauczycieli. Z powodu obiektywnego ograniczenia oddziałów
doszło zmian planu nauczania. Liczba lekcji wf zmniejszyła się o 9 godzin. Podobna
sytuacja dotyczyła nauczania historii oraz wos. Ocena mniejszej przydatności
powoda wynikała również z tego, że w ostatnich latach dwukrotnie korzystał z
urlopu dla poratowania zdrowia i miał kilkadziesiąt dni zwolnień lekarskich – np. w
czasie zaplanowanych wizytacji jego zajęć. Nigdy też nie sprawował funkcji
wychowawcy klasy. Podzielić należy ocenę Sądu drugiej instancji, że sprawny
proces dydaktyczny przemawia za wyznaczeniem jednego nauczyciela do nauki
danego przedmiotu lub powierzenia zadań wychowawcy jednemu nauczycielowi w
roku szkolnym. Takie założenie może generować niewielkie ilości godzin
ponadwymiarowych, które jednak – po obiektywnie ocenionej sytuacji – nie muszą
prowadzić do koniecznego zaproponowania tych godzin ponadwymiarowych
innemu nauczycielowi. Taka sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie. Powodowi
zaproponowano też przeniesienie w stan nieczynny z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia, jednak nie skorzystał on z tej możliwości.
Reasumując – w ocenie Sądu Najwyższego - wystąpienie niewielkiej liczby
godzin ponadwymiarowych, wynikających z dążenia dyrektora szkoły do
zapewnienia uczniom tylko jednego wychowawcy lub jednego nauczyciela
przedmiotu w celu zapewnienia właściwego procesu dydaktycznego – nie neguje
możliwości skutecznego rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy z powodu
wystąpienia zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w
szkole lub zmian planu nauczania, uniemożliwiających dalsze zatrudnianie
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1982 r. - Karta
Nauczyciela). W niniejszej sprawie nie wystąpiła sytuacja zobowiązująca dyrektora
szkoły do złożenia powodowi propozycji pracy w ograniczonym wymiarze, gdyż
przed upływem ustawowego terminu wypowiedzenia dyrektor szkoły nie
dysponował pewną wiedzą o możliwości zapewnienia nauczycielowi zatrudnienia w
rozmiarze nie niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć, a powód ani w
okresie poprzedzającym wypowiedzenie, ani w trakcie postępowania przed sądami
powszechnymi nie wyraził zgody na ograniczenie jego zatrudnienia do wymiaru nie
16
niższego niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć za proporcjonalnie obniżonym
wynagrodzeniem, co także przemawia za uznaniem, że nie doszło do naruszenia
art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela.
W ocenie Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu niniejszej skargi
kasacyjnej nie wystąpiła potrzeba wyznaczania rozprawy, gdyż rozpoznanie skargi
kasacyjnej dotyczyło subsumpcji przepisów do ustaleń w kontekście zarzutów
kasacyjnych, a nie – rozstrzygania zagadnień prawnych, które były analizowane we
wcześniejszych wyrokach Sądu Najwyższego (przytoczonych wyżej).
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art.
39814
k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie
art. 99 k.p.c. w związku z art. 98 § 3 k.p.c. oraz § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12
ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji.