Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Piotr Prusinowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Bohdan Bieniek

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 listopada 2015 r. w B.

sprawy z odwołania L. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawczyni L. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 grudnia 2014 r. sygn. akt IV U 3975/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje wnioskodawczyni L. R. prawo do emerytury od dnia 1 grudnia 2012 r.;

II.  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  odrzuca środek odwoławczy w przedmiocie żądania zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej dla radcy prawnego P. M.;

IV.  przyznaje radcy prawnemu P. M. wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym należny podatek od towarów i usług i nakazuje wypłacić tę kwotę ze Skarbu Państwa - kasy Sądu Okręgowego w Olsztynie.

Sygn akt III AUa 471/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 2 stycznia 2013 roku, znak: ENMS/6/023010704, odmówił L. R. prawa do emerytury z tytułu warunków szczególnych.

Od powyższej decyzji odwołanie złożyła L. R.. Wniosła o jej zmianę i przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia. W uzasadnieniu wskazała, że nie zgadza się ze stanowiskiem organu rentowego, iż nie udowodniła 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Świadczyła bowiem pracę w zakładzie (...) w B., gdzie stężenie pyłu akrylonitrylu wynosiło 10 mg/m ³, a więc pięciokrotnie przekraczało dopuszczalne normy. Dlatego też jej praca w takich warunkach powinna być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Podniosła, iż w analogicznej sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w Olsztynie pod sygn. akt: IV U 1908/11, w opiniach dwóch biegłych stwierdzono, iż z uwagi na przekroczone dopuszczalne normy zapylenia, praca świadczona w zakładzie (...) w B. była pracą w szczególnych warunkach.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że wnioskodawczyni nie udowodniła żadnego z wymaganych 15-tu lat pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie zaliczył bowiem do zatrudnienia w szczególnych warunkach wskazanego wyżej okresu wykonywania przez odwołującą pracy w Zakładach (...) w B. na stanowisku: szwacza, gdyż przedłożone zwykłe świadectwa pracy nie stanowią środka dowodowego w postępowaniu przed organem rentowym. Dowodu takiego nie stanowi również oświadczenie skarżącej oraz zeznania świadków: S. W. i L. W.. Organ rentowy dodał przy tym, iż prawo ubezpieczonej do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych było przedmiotem postępowania sądowego zakończonego wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 24 listopada 2011 roku oddalającym odwołanie ubezpieczonej. Orzeczenie to stało się prawomocne w dniu 16 grudnia 2011 roku.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 15 grudnia 2014 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że w dniu 1 lutego 2011 roku wnioskodawczyni L. R., urodzona dnia (...), złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury z tytułu warunków szczególnych . Do wniosku dołączyła oświadczenie i zeznania świadków, iż w okresie od dnia 8 stycznia 1974 roku do dnia 31 stycznia 1996 roku była zatrudniona w ZPDz (...) w B. przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku – wykaz A, dział VII, poz. 4. Biorąc powyższe za podstawę Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 8 lutego 2011 roku odmówił skarżącej prawa do wnioskowanego świadczenia. Ubezpieczona nie zgodziła się z powyższą decyzją i wniosła od niej odwołanie do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie, który wyrokiem z dnia 24 listopada 2011 roku, sygn. akt: IV U 1109/11, oddalił to odwołanie. Orzeczenie to uprawomocniło się w dniu 16 grudnia 2011 roku.

Dnia 17 grudnia 2012 roku L. R. ponownie wniosła o ustalenie prawa do emerytury z tytułu warunków szczególnych. Do wniosku dołączyła wyjaśnienie, iż w zakładzie (...) w B. występowało zapylenie, które przekraczało wszelkie normy, czyniąc pracę skarżącej jako wykonywaną w warunkach szczególnych. Organ rentowy decyzją z dnia 2 stycznia 2013 roku, zaskarżoną w niniejszej sprawie, ponownie odmówił ubezpieczonej prawa do wnioskowanego świadczenia. Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 19.03.2013r. sygn. akt IV U.224/13 oddalił odwołanie wnioskodawczyni (IV.U. (...)).

Wnioskodawczyni nie zgodziła się z tym wyrokiem i w dniu 05.04.2013r. złożyła apelacje do Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, powołując się m.in. na inne sprawy, w których Sąd przyznał prawo do emerytury za pracę w szczególnych warunkach szwaczkom zatrudnionym w ZPDz. (...).

Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 13.02.2014r. sygn. akt III. AUa. 553/13 uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania

Odwołująca w okresie od dnia 8 stycznia 1974 roku do dnia 31 stycznia 1996 roku była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładach (...) w B. na stanowisku: szwaczka. Ze świadectwa pracy datowanego na dzień 25 czerwca 2000 roku wynika, iż w tym okresie nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze .

Odwołująca legitymuje się następującą historią zatrudnienia we wskazanym zakładzie pracy:

08.01.1974r. pracodawca - Zakłady (...) w B. zawarł z wnioskodawczynią umowę o prace w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku szwaczki.

01.02.1996r. nastąpiła zmiana warunków zatrudnienia. Z tym dniem wnioskodawczyni zaczęła pracę na stanowisku szwaczki w niepełnym wymiarze czasu pracy na 7/8 etatu.

25.06.2000r. Nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy. Na tę okoliczność następca prawny Przedsiębiorstwo Produkcyjne (...) z o.o. w B. wystawił świadectwo pracy, w którym potwierdził okres zatrudnienia wnioskodawczyni w okresie od 08.01.1974r. do 25.06.2000r. w tym od 08.01.1974r. do 3.03.1997r. w ZPDz. (...) w B.. W okresie od 08.01.1974r. do 31.01.1996r. wnioskodawczyni pracowała w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku szwaczki.

Stosunek pracy rozwiązano za porozumieniem stron

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., decyzją z dnia 08.02.2011 r. uznał wnioskodawczym ( na dzień 01.01.1999r.) sumaryczny staż pracy 25 lat, 0 m-cy i 26 dni..

W trakcie postępowania toczącego się przed tut. Sądem w sprawie: IV U 1109/11 wnioskodawczyni wyjaśniała, że będąc szwaczką zszywała na maszynie overlock różne rodzaje odzieży: swetry czy dresy. Wyjaśnienia te potwierdzili zeznający wówczas świadkowie twierdząc, iż odwołująca z uprzednio skrojonych części dzianiny zszywała cały wyrób w postaci sukienek, spódnic i spodni.

W spornym okresie tj. 1974-1997 w (...). (...) w B. Stacja Sanitarno Epidemiologiczna wykonała pomiary jedynie w okresie po 1984 r. Na Wydziale Konfekcji hali szwalni na stanowiskach szwaczy maszynowych, brak pomiarów zapylenia z lat 1974-1984r. Najwcześniejszy pomiar na stanowiskach szwaczy maszynowych wykazane zostały w m-cu maju 1985r. A mianowicie:

Stanowiska szycia materiału (anilany) na maszynie oyerloclc, ekspozycja na pył włókien sztucznych (anilany):

- data V. 1985r. Wydział Konfekcji, wentylacja nieczynna, duża szwalnia, szycie anilany, pył całkowity - średnie stężenie pyłu 0,9 mg/m3, najwyższe dopuszczalne stężenie ( (...)) 10,0 mg/m3 (k-97).

-

data XII 1988r. Szwalnia mała, wentylacja ogólna nawiewno - wywiewna - mechaniczna, pył całkowity - średnie stężenie pyłu anilany 2,7 mg/m3, (...) pyłu 10,0 mg/m3 (k-98).

-

data XII 1988r. Szwalnia duża, wentylacja ogólna wywiewno - nawiewna, pył całkowity - średnie stężenie pyłu anilany 2,0 mg/m3, (...) 10,0 mg/m3 (lc-99).

-

data IV.1991r. Wydział Konfekcji TK, duża szwalnia, wentylacja ogólna wyciągowa - czynna, nawiewna - nieczynna, 3 stanowiska dziewiarza obsługa overlocków pył całkowity - średnie stężenie pyłu o 1,0 - 1,6 mg/m3, (...) 10,0 mg/m3 (dowód: k-104 akt sadowych).

Wyniki badań nie zawierają, pomiarów występującego hałasu na hali szwalni i na stanowiskach maszyn overlock, ani oświetlenia na stanowiskach pracy szwaczek, nie wykonywano badań w kierunku określenia stężenia akronitrylu w powietrzu na stanowiskach pracy - szwaczy maszynowych.

Praca na stanowisku szwaczki maszynowej w (...) B. należała do trudnych, świadczono ją w akordzie, w warunkach zapylenia pyłami anilany, w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca wnioskodawczyni była wykonywana w warunkach uciążliwych m.in.: w wymuszonej pozycji ciała, monotypowa, w akordzie, w hałasie, obciążająca mocno narząd wzroku, gdzie kontakt z igłą jest bardzo bliski (według wiedzy biegłego duży udział wypadków dotyczył urazów przeszycia igła palca z powodu zmęczenia, znużenia monotonną pracą) oraz w warunkach szkodliwych dla zdrowia tj:w warunkach stałego i ciągłego kontaktu narażenia na pyły anilany,w warunkach stałego i ciągłego kontaktu z akrylonitrylem jako czynnikiem zaliczonym w ówczesnym czasie do prawdopodobnie rakotwórczych, a według późniejszych przepisów rozporządzenia Min. Zdrowia z dnia 01.12.2004r. został zaliczony do czynników rakotwórczych - Kat.2. Warunki pracy przy występującym ciągle zapyleniu pyłami anilany.

W ocenie Sądu pierwszej instancji istniała możliwość ponownego rozpoznania sprawy, mimo istnienia prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 listopada 2011 r., gdyż wnioskodawczyni powołała nowe okoliczności dotyczące warunków jej pracy w(...) (...) w B. w postaci stężenia pyłu akrylonitrylu.

Okoliczności faktyczne Sąd przyjął za bezsporne, ponieważ nie były kwestionowane przez strony, a dokumenty, z których wynikają są sporządzone w formie przewidzianej prawem i nie budzą wątpliwości Sądu co do ich zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy.

Sąd pierwszej instancji wskazał na bezsporne okoliczności dotyczące tego, że wnioskodawczyni osiągnęła wiek 55-ciu lat, na dzień 1 stycznia 1999 roku udokumentowała okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (okres ten w przypadku odwołującej wynosi: 25 lat i 26 dni), zgłosiła przeniesienie środków z OFE na dochody budżetu państwa i nie pozostaje w zatrudnieniu.

Spór będący przedmiotem procesu sprowadza się do rozstrzygnięcia zagadnienie czy odwołująca w Zakładzie (...) w B. w okresie od 08.01.1974r. do 31.01.1996r., tj. 22 lata, 10 m-cy, 24 dni świadczyła pracę w warunkach szczególnych a kwestia sporna nie wynika z konieczności prowadzenia ustaleń faktycznych, a jedynie na dokonaniu wykładni obowiązujących przepisów prawa w bezspornie ustalonym stanie faktycznym.

Sąd Okręgowy konkludował, że nie ma wątpliwości w spornym okresie odwołująca zszywała elementy z anilany w warunkach zapylenia pyłami anilany i wełny, hałasu pochodzącego ze starych maszyn, w akordzie, wymuszonej pochylonej pozycji ciała, wykonującej monotypowe czynności, pracę obciążającą narząd wzroku wymagającą skupienia wzroku patrzenia w jeden punkt przy bardzo bliskim kontakcie z igła. Akrylonitryl w ówczesnym czasie zaliczony był do czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi . Obecnie akrylonitryl zaliczany jest do czynników rakotwórczych ktg 2.

Zważywszy, iż do rozstrzygnięcia spornej kwestii potrzebna jest wiedza specjalna, Sąd powołał biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy . Biegły w opinii wskazał, iż na podstawie całokształtu dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, zeznań świadków i wnioskodawczyni, szczególnie informacji o charakterze i warunkach pracy wnioskodawczyni na stanowisku szwaczki maszynowej w(...). (...) w B., a także opinii 2 biegłych wydanych w sprawie innej szwaczki maszynowej Zakładu (...) w B. (Z. T.), w ocenie biegłego wnioskodawczyni będąc zatrudniona na stanowisku szwaczki obsługującej maszynę overlock w Zakładzie (...) w B. w okresie od 08.01.1974r. do 31.01.1996r., tj. 22 lata, 10 m-cy, 24 dni, bez wyłączenia urlopów macierzyńskich i wychowawczych, wykonywała pracę, którą można zaliczyć do prac w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. Zdaniem biegłego w prawdzie stanowisko szwaczki maszynowej nie jest wymienione literalnie w Wykazie A, zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 07.07.1987r., ale warunki pracy na stanowisku wnioskodawczyni jako szwaczki maszynowej w(...). (...) w B., wykazywały pracę w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia.

Biegły argumentował, iż wwnioskodawczyni zszywała elementy z anilany w warunkach zapylenia pyłami anilany i wełny, hałasu pochodzącego ze starych maszyn, w akordzie, wymuszonej pochylonej pozycji ciała, wykonującej monotypowe czynności, pracę obciążającą narząd wzroku wymagającą skupienia wzroku patrzenia w jeden punkt przy bardzo bliskim kontakcie z igła. Wnioskodawczyni cierpiała na chrypkę, choroby gardła, przechodziła operacje na tarczyce. W ocenie biegłego, charakter pracy wnioskodawczyni na stanowisku szwaczki maszynowej w ZPDz. (...) w B., warunki pracy występujące na tym stanowisku, uciążliwe i szkodliwe, spełniają warunki określone w definicji prac szczególnych o podwyższonym ryzyku utraty zdrowia, przed osiągnięciem wieku emerytalnego z powodu warunków wykonywanej pracy. Zdaniem biegłego praca wnioskodawczyni spełnia warunki zaliczenia do prac wykonywanych w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. Prace tę można zaliczyć do pracy wykonywanej przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych wymienionych w Wykazie A, Dział VII, poz. 4 oraz szczególnie obciążającej narząd wzroku Dział XIV, poz. 5, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 97.02.1983r., w związku z zarządzeniem nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 07.07.1987r..

Sąd Okręgowy w Olsztynie nie podzielił wniosków biegłego. W jego ocenie wwydając opinię w przedmiotowej sprawie, biegły zapoznał się z dostępną dokumentacją pracowniczą odwołującego oraz dokonał analizy zeznań świadków oraz odwołującego.Określił należycie warunki pracy odwołującej w spornym okresie lecz wysnuł wadliwe wnioski końcowe, iż praca powódki wykonywana była w warunkach szczególnych . Sam biegły wskazał, iż stanowisko szwaczki maszynowej, które bezspornie odwołująca piastowała, nie jest wymienione literalnie w Wykazie A, zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 07.07.1987r.. Tym samym ocena dokonane przez biegłego i zaprezentowane wnioski są wadliwe.

Uzasadniając swoje twierdzenie Sąd pierwszej instancji przywołał przepis art. 32 ustawy emerytalnej. Podkreślił wyjątkowość świadczenia na tle regulacji prawa ubezpieczeń społecznych. Przywołał również treść § 4 i § 2 ust 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lutego 1983 r. Podkreślił także, że do ustalenia konkretnych stanowisk, na których wykonywanie pracy uprawnia do emerytury w wieku obniżonym, pomocne są zarządzenia resortowe poszczególnych ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków spółdzielczych. Jak wskazał Sąd Najwyższy - z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie - brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych – może stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2010 r., II UK 124/10, LEX nr 707404).

Sąd Okręgowy zaznaczył jednak, że dla oceny, czy pracownik wykonywał zatrudnienie w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska, ale rodzaj faktycznie powierzonej mu pracy. Praca w szczególnym charakterze to bowiem praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638).

W świetle powyższego uwag Sąd pierwszej instancji uznał, iż bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostaje kwestia stwierdzenia przez biegłego, iż praca wnioskodawczyni była wykonywana w warunkach uciążliwych m.in.:

-

w wymuszonej pozycji ciała, monotypowa, w akordzie, w hałasie,

-

obciążająca mocno narząd wzroku, gdzie kontakt z igłą jest bardzo bliski (według wiedzy biegłego duży udział wypadków dotyczył urazów przeszycia igła palca z powodu zmęczenia, znużenia monotonna pracą).

oraz w warunkach szkodliwych dla zdrowia tj:

-

w warunkach stałego i ciągłego kontaktu narażenia na pyły anilany,

- w warunkach stałego i ciągłego kontaktu z akrylonitrylem jako czynnikiem zaliczonym w ówczesnym czasie do prawdopodobnie rakotwórczych, a według późniejszych przepisów rozporządzenia Min. Zdrowia z dnia 01.12.2004r. został zaliczony do czynników rakotwórczych - Kat.2.

Sąd pierwszej instancji nie kwestionował okoliczności, że wnioskodawczyni wykonywała pracę tj. zszywała elementy z anilany w warunkach zapylenia pyłami anilany i wełny, hałasu pochodzącego ze starych maszyn, w akordzie, wymuszonej pochylonej pozycji ciała, wykonującej monotypowe czynności, pracę obciążającą narząd wzroku wymagającą skupienia wzroku patrzenia w jeden punkt przy bardzo bliskim kontakcie z igłą w narażeniu na czynniki szkodliwe dla zdrowia, należy mieć jednak świadomość, że zawarcie przez ustawodawcę w zamkniętym katalogu wykazu pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze wyłącza możliwość jego rozszerzania w procesie stosowania prawa.

Sąd pierwszej instancji odniósł się również do twierdzeń ubezpieczonej, zgodnie z którymi wykonywała ona pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku: szwaczka przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych, o których mowa w wykazie A, dział VII, pkt. 4 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983, nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zdaniem Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na stwierdzenie, że praca L. R. w spornym okresie na stanowisku szwaczki była wykonywana w szczególnych warunkach. Nie ma wątpliwości, że w spornym okresie ubezpieczona pracowała właśnie w tym charakterze. Jednak wbrew intencjom odwołującej, powyższe stanowisko pracy nie widnieje w wykazie A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sporny okres pracy skarżącej można byłoby uznać za pracę w szczególnych warunkach, gdyby dotyczył prac przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych w resorcie przemysłu lekkiego (dział VII, poz. 4 rozporządzenia). Bez wątpienia praca wykonywana przez odwołującą, nie mieści się w tej kategorii, bowiem odwołująca nie zajmowała się produkcja tychże materiałów, a jedynie produkcją wyrobów odzieżowych wykonywanych z tychże materiałów co jest jakościowo inną czynnością. Praca, o której mowa w wykazie A, dział VII, poz. 4 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, dotyczy tych prac, które wykonywane są w zakładach włókienniczych – zajmujących się produkcją i wykańczaniem wyrobów włókienniczych. W żadnej mierze nie odnoszą się jednak do prac wykonywanych w zakładach zajmujących się szyciem odzieży z materiałów dostarczanych z zewnątrz, takich jak włókna, czy dzianina (w tym anilana). A taką właśnie pracę polegającą na zszywaniu całego wyrobu (sukienek, spódnic, spodni, dresów) z uprzednio skrojonych części dzianiny wykonywała odwołująca.

W tym stanie rzeczy Sąd ocenił, że odwołująca nie spełnia przesłanki materialnej w postaci udowodnionego okresu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat, wymaganej do przyznania emerytury, o której mowa w art. 184 ust. 1 emerytalnej w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 83, nr 8, poz. 43 ze zm.).

Dodatkowo Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż praca w Zakładach (...) w B. na stanowisku szwaczki maszynowej nie może być kwalifikowano jako praca w warunkach szczególnych w myśl w/w rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jak stanowi bowiem § 1 ust. 2 w/w rozporządzenia właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Właściwym ministrem, pod którego podlegał Zakład (...) w B., był Minister Przemysłu Chemicznego i Lekkiego, który zarządzeniem Nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. ustalił wykaz stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w warunkach szczególnych w przemyśle lekkim jemu podległym. I tak w dziale VII poz. 4 wykazane zostały liczne stanowiska związane z pracami przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych , jednakże nie zostało wymienione stanowisko szwacza maszynowego.

Apelację złożyła wnioskodawczyni.

Zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając rozstrzygnięciu:

1) naruszenie przepisów postępowania, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik przedmiotowej sprawy - a mianowicie art. 233 kodeksu postępowania cywilnego polegające na dokonaniu niezgodnych ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności nie uwzględnieniu opinii biegłego sądowego, bez jego wszechstronnego rozważenia, z pominięciem zasad doświadczenia życiowego,

2) naruszenie art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez złamanie zasady równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji poprzez ustalenie, że pomimo iż odwołująca wykonywała prace w szczególnych warunkach (Sąd nie kwestionuje okoliczności faktycznych ustalonych przez biegłego) to w ocenie Sądu brak stanowiska pracy o takiej nazwie we właściwym wykazie, nie pozwala na przyznania odwołującej emerytury o której mowa w art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.)

3) naruszenie art. 22 ³ ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Z 2014 r., poz. 637), poprzez jego niezastosowanie.

Wskazując na przedstawione zarzuty skarżąca domagała się zmiany zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie o zmianie skarżonej decyzji z dnia 2 stycznia 2014 r., poprzez ustalenie prawa do emerytury- z uwzględnieniem okresu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 15 lat- o której mowa w art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja jest trafna, choć wniosek ten nie może być poparty argumentami przytoczonymi w środku odwoławczym.

Pełnomocnik wnioskodawczyni wskazał na nieadekwatne zarzuty, a jednocześnie sporządzając środek odwoławczy nie wdał się w polemikę z twierdzeniami Sądu pierwszej instancji. Krytyka ta staje się zrozumiała jeśli weźmie się pod uwagę, że rolę przypisaną biegłemu w postępowaniu cywilnym. Dowód ten nie ma na celu przesądzanie kwestii prawnych, które należą do Sądu. Funkcją biegłego jest wspomożenie Sądu przy ustaleniu i zrozumieniu istotnych okoliczności należących do sfery faktów. W tym zakresie biegły powołany w sprawie wywiązał się ze swego zadania. Zreferował warunki i proces świadczenia pracy przez wnioskodawczynię. Sąd pierwszej instancji nie kwestionował tych danych, nie są one również negowane przez strony. W rezultacie w tym zakresie nie mogło dojść do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji i biegły różnili się wyłącznie co do oceny prawnej pracy skarżącej, a w szczególności, czy można ją zakwalifikować do kategorii „prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych”, zgodnie z pkt 4, działu VII, załącznika A do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. „Wiadomości specjalne” o których mowa w art. 278 § 1 k.p.c. nie obejmują procesu subsumpcji, czyli przyporządkowania stanu faktycznego pod normę prawną. Biegły wyraził w tym zakresie swoje zdanie, jednak, po pierwsze, nie było one wiążące dla Sądu, a po drugie, nieuwzględnienie tego poglądu nie może być oceniane w kategorii wiarygodności i mocy dowodów. Wynika to stąd, że w procedurze cywilnej questiones iuris jest wyłączną domeną Sądu orzekającego, a nie biegłego. Dlatego zarzut oparty na art. 233 § 1 k.p.c. nie prowadzi do podważenia ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji.

Nie lepiej wygląda ocena podniesionych w apelacji zarzutów odnoszących się do prawa materialnego. Odwołanie się do art. 32 ust 1 i ust 2 Konstytucji RP rodzi konstrukcyjne wątpliwości. Wystarczy wskazać, że wyrażona w art. 8 ust. 2 Konstytucji RP zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji oznacza stosowanie jej norm przez organy władzy publicznej bez konieczności pośrednictwa ustawy. Rozstrzygnięcie zgodnie z powyższą zasadą sprawy przez sąd wyłącznie na podstawie normy konstytucyjnej może jednak mieć miejsce tylko wtedy, gdy norma konstytucyjna jest skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na samoistne jej zastosowanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 344/02, OSNC 2004 nr 7-8, poz. 119, oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r., K 20/02, OTK-A 2003 Nr 7, poz. 76). Normy konstytucyjne o takim stopniu konkretyzacji są jednak nieliczne i nie należy do nich normy wynikające z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, które stanowią całość normatywną, formułując w ust. 1 w sposób ogólny zasadę równości jako normę konstytucyjną adresowaną do wszelkich organów władzy publicznej - zarówno do organów stosujących prawo jak i do organów stanowiących prawo, a w ust. 2 precyzując bliżej znaczenie konstytucyjnej zasady równości (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2001 r., K 22/01, OTK 2001 Nr 7, poz. 215). Przepisy art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP nie mogą być więc samoistną podstawą rozstrzygnięcia sprawy przez sąd (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 320/01, LEX nr 146442, wyrok SN z dnia 11 grudnia 2014 r., I PK 120/14, LEX nr 1628903).

Gdyby podzielić zapatrywanie pełnomocnika wnioskodawczyni, że art. 32 ust 1 i ust 2 Konstytucji RP zawiera miarodajną normę określającą prawo emerytalne wnioskodawczyni, można by jednocześnie twierdzić, że cała regulacja prawa ubezpieczeń społecznych jest zbędna. Z oczywistych powodów pogląd ten jest chybiony. Zasada równości wobec prawa i równego traktowania, jak również zasada niedyskryminowania mają charakter postulatywny skierowany do wszystkich przejawów życia społecznego (w tym prawnego). Nie oznacza to jednak, że nie przyznanie przez Sąd prawa do emerytury jednostce może być oceniane w kategorii nierównego traktowania albo dyskryminacji. Spojrzenie tego rodzaju pozostawałoby w opozycji względem art. 178 ust 1 Konstytucji RP. Poza tym w zarzucie pełnomocnik wnioskodawczyni zawarł twierdzenie, które nie jest zgodne z prawdą. Stwierdził, że Sąd pierwszej instancji ustalił wykonywanie przez skarżącą pracy w szczególnych warunkach, co nie pokrywa się z treścią uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Tym bardziej zarzut naruszenia prawa materialnego należało odrzucić.

Pełnomocnik wnioskodawczyni, mimo klarownego wywodu prawnego Sądu pierwszej instancji, nie wdał się w dyskurs prawny na gruncie przepisu, regulującego wprost sytuację prawną skarżącej. Wyręczając skarżącą i uzupełniając ten brak, wypada wskazać, że istotą sporu jest wykładnia zwrotu „prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych”. Uznanie, że praca ubezpieczonej odpowiadała temu zwrotowi pozwala na uznanie, że legitymuje się ona 15 letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, zgodnie z art. 184 ust 1 ustawy emerytalnej w związku z § 4 ust 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w związku z pkt 4, działu VII, załącznika A do rozporządzenia. Sąd pierwszej instancji posłużył się interpretacją ścisłą. Pozwoliło to na stwierdzenie, że odwołująca nie zajmowała się produkcją wyrobów włókienniczych, gdyż jej praca polegała na produkcji wyrobów odzieżowych wykonywanych z tychże materiałów, co jest jakościowo inną czynnością. U podstaw takiego spojrzenia leży założenie, że „wyrobem włókienniczym” jest wyłącznie bezpośredni produkt przemysłu włókienniczego. Nie mniej przekonujące jest jednak uznanie, że „wyrobem włókienniczym” może być również finalny efekt wyrobu odzieżowego wykonanego z włókna. Za tym ostatnim spojrzeniem przemawia zastrzeżenie, że w pkt 4 działu VII chodzi o prace zarówno przy „produkcji”, jak i „wykańczaniu” wyrobów włókienniczych. Oznacza to, że ustawodawca wyraźnie rozdziela etap produkcji i etap wykańczania wyrobu. Zważywszy na rodzaj wyrobów z włókna i proces ich produkcji trudno sobie wyobrazić na czym miałyby polegać czynności wykończeniowe. Zagadnienie to staje się jasne, jeśli przyjmie się, że „wyroby włókiennicze” należy utożsamić z produktem finalnym, a tym jest produkcja odzieży. W takim ujęciu prace przy wykańczaniu obejmują czynności realizowane przez wnioskodawczynię. Warto wskazać, że w kolejnym punkcie (6) działu VII mowa jest o wyrobach kapeluszniczych, co jednoznacznie utożsamiane jest z ostatecznym efektem produkcji. Za wskazaną wykładnią przemawiają również warunki pracy wnioskodawczyni szeroko omówione przez biegłego i Sąd pierwszej instancji. Przedstawione argumenty skłoniły Sąd Apelacyjny do przyjęcia wykładni pkt 4 działu VII załącznika A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., zgodnie z którą wykańczanie wyrobów włókienniczych obejmuje również czynności polegające na zszywaniu przez szwaczy maszynowych całego wyrobu (sukienek, spódnic, spodni, dresów) z uprzednio skrojonych części dzianiny. Zapatrywanie to wpisuje się w utrwaloną linię orzeczniczą Sądu Apelacyjnego (dotyczącą tego samego zakładu pracy – wyroki SA w Białymstoku z dnia 21 listopada 2012 r., III AUa 622/12; z dnia 21 stycznia 2014 r., III AUa 833/13).

Przeprowadzona analiza doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zgodnie z żądaniem apelującej.

Zważywszy na treść środka zaskarżenia wypada odnieść się jeszcze do jednej kwestii. Pełnomocnik wnioskodawczyni twierdzi, że doszło do naruszenia art. 22 ³ ustawy o radcach prawnych. Trudno uznać, że Sąd pierwszej instancji kwestionował regułę, zgodnie z którą koszty pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ponosi Skarb Państwa. W tym sensie nie mogło zatem dojść do uchybienia wspomnianemu przepisowi. Prawdą jest jednak, że Sąd Okręgowy nie przyznał pełnomocnikowi działającemu za ubezpieczoną z urzędu należnego wynagrodzenia. Brak tego rodzaju powinien być uzupełniony w trybie art. 351 § 1 k.p.c. Nie ma możliwości konwalidowania go w postępowaniu instancyjnym, gdyż Sąd pierwszej instancji nie dokonał rozstrzygnięcia w tym zakresie. W rezultacie środek odwoławczy w zakresie zasądzenia zwrotu kosztów pomocy prawnej w postępowaniu pierwszoinstancyjnym należało zgodnie z art. 370 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. odrzucić.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej w postępowaniu odwoławczym Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z § 15 w związku z § 11 ust 2 w związku z § 12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. jedn. z 2013 r., Dz. U. 490).