Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 29 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie z wniosku G. B. z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w L. o ustanowienie służebności przesyłu oddalił wniosek oraz orzekł o kosztach postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd oparł na ustaleniach, że działka gruntu oznaczona nr 267/9 o obszarze 0,2793 ha jest położona w Ł. przy ul. (...) w obrębie W – 4. Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Nieruchomość położona jest na obszarze przeznaczonym na tereny mieszkaniowe. Nieruchomość stanowi własność G. B..

Na działce gruntu nr (...) położonej przy ul. (...) położone są następujące urządzenia energetyczne:

1)  napowietrzna linia elektroenergetyczna nN 0,4 kV ze słupem wsporczym o konstrukcji żelbetowej, z odłącznikiem, położona równolegle do ul. (...) w odległości ok. 4 m od linii rozgraniczającej ulicy. Linia 5 – kablowa, wybudowana pod koniec lat 70 – tych ubiegłego wieku,

2)  napowietrzna linia elektroenergetyczna WN 110 kV, 1-torowa, 3-przewodowa z uziemieniem relacji J. – K. II, wybudowana na początku lat 80 – tych XX wieku (1982 – 1983 r.). Linia została wybudowana w latach 50 – tych ubiegłego wieku, zaś w ramach jej modernizacji w latach 1982 - 1983 wybudowano nową trasę części linii, która jest położona na terenie przedmiotowej nieruchomości. Skrajny przewód linii biegnie w odległości ok. 12,30 m od granicy działki z ulicą (...).

Linia 110 kV została wybudowana w 1984 r. Z głównego punktu zasilania J. wychodziła najpierw linia pierwotna 110 kV, która biegła po innej trasie niż linia obecnie przechodząca przez nieruchomość wnioskodawcy. W 1984 r. wybudowano odcinek (...) J. do słupa nr 16 starej linii, po nowej trasie linii. Przez działkę wnioskodawcy przechodzą tylko przewody wysokiego napięcia 110 kV, nie ma na niej słupa tych linii.

Nieruchomość od 2012 r. stanowi własność wnioskodawcy. Od ok. 1982 r. stanowi własność rodziny wnioskodawcy. W chwili, gdy nieruchomość została zakupiona przez rodziców wnioskodawcy, nie przechodziła przez nią linia wysokiego napięcia. Linia niskiego napięcia przechodziła nad nieruchomością i jej położenie się nie zmieniło. W związku z przebiegiem linii wnioskodawca musiał przesunąć lokalizację budowanego domu w głąb działki. Pod linią znajdowały się drzewa, które wnioskodawca usunął dla celów bezpieczeństwa na własny koszt. Do linii niskiego napięcia na nieruchomości posadowiony jest słup, przy którym pracownicy (...) prowadzili kiedyś prace.

Ojciec wnioskodawcy, A. B. zakupił przedmiotową nieruchomość od pani K..

Księga wieczysta nr (...) została założona 26 sierpnia 1991 r. po odłączeniu działki nr (...) z księgi wieczystej nr (...) w której jako właściciel wpisany był W. K., na podstawie dokumentu nadania ziemi z dnia 5 kwietnia 1955 r. Następnie na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Łodzi IV Wydział Cywilny sygn. akt IV Ns II 1629/90 z dnia 6 grudnia 1990 r. w sprawie stwierdzenia praw do spadku po W. K. wpisani zostali jego spadkobiercy: żona M. K. w ¼ części oraz dzieci: S. K., J. G., W. S. i H. O. po 3/16 części.

(...) nie zwracała się ani do wnioskodawcy ani do jego rodziców z propozycją zawarcia umowy służebności przesyłu ani z żadną inną.

Pismem z dnia 26 października 2012 r. wnioskodawca zwrócił się do (...) S.A. w L. z wezwaniem do zapłaty kwoty 77.352 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części działki nr (...), obręb W. W-44 Ł. oraz do zawarcia umowy dotyczącej odpłatnego ustanowienia służebności przesyłu związanej z istnieniem na wskazanej wyżej działce urządzeń przesyłowych należących do (...) S.A.

W odpowiedzi uczestniczka wskazała, że nie widzi możliwości uwzględnienia roszczeń wnioskodawcy, gdyż linia 0,4 kV została wybudowana pod koniec lat 70-tych ubiegłego wieku na podstawie decyzji Wojewódzkiego Biura (...) w Ł. nr (...) z dnia 18 maja 1978 r., zaś linia 110 kV została wybudowana na początku lat 80-tych na podstawie decyzji Zarządu Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Ł. nr AA-1-2/2614/ (...) z dnia 9 lipca 1982 r. oraz decyzji Urzędu Gminy N. nr (...) z dnia 26 stycznia 1983 r. wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.

Protokołem zdawczo - odbiorczym z dnia 13 stycznia 1975 r. Zakład (...) – Województwo przekazał Zakładowi (...) obiekty majątkowe oraz inne składniki, w skład których weszła linia energetyczna 110 kV.

Zarządzeniem z dnia 30 stycznia 1975 r. ustalono, że przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...) w W. prowadzi na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym m.in. Zakład (...) w Ł..

Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...) został utworzony w na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. Przedsiębiorstwu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa (...) w W..

Przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) przekształciło się w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (...) S.A. Utworzona spółka weszła we wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe Zakładu (...).

Linia 110 kV została wniesiona do przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. aportem przez (...) S.A.

(...) sp. z o.o. z dniem 12 listopada 2008 r. zmieniła nazwę na (...) sp. z o.o.

(...) S.A., od 2008 r. (...) Sp. z o.o., jest włączona do spółki (...) S.A. z siedzibą w L. i działa jako Oddział z siedzibą w Ł.. Z dniem 31 sierpnia 2010 r. doszło do aportowego zbycia przedsiębiorstwa i postanowieniem Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 31 sierpnia 2010 roku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L. przejęła między innymi spółkę (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. na podstawie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h., w następstwie czego spółka przejmująca z dniem rejestracji połączenia wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych i przejęła ich majątek.

W wykazie właścicieli nieruchomości sporządzonym na potrzeby decyzji wywłaszczeniowej dotyczącej linii wysokiego napięcia 110 kV widnieje działka oznaczona nr (...) i jako właściciel wskazana jest (...) Spółdzielnia (...) przy ul. (...) w Ł.. Z mapy stanowiącej integralną część decyzji również wynika, że działka, które dotyczy niniejszy wniosek nosiła nr 267/2 i jej właścicielem była OSM w Ł..

W projekcie technicznym jednostadiowym z czerwca 1982 r. jako właściciel działki nr (...) położonej w Ł. przy ul. (...) została wskazana (...) Spółdzielnia (...).

Decyzją z dnia 9 lipca 1982 r. Prezydent Miasta Ł. wydał decyzję, którą zatwierdził przebudowę linii napowietrznej 10 kV J. – K. II na rzecz Zakładu (...).

W dniu 26 stycznia 1983 r. Naczelnik Gminy w N. wydał decyzję zezwalającą na przeprowadzenie robót związanych z budową napowietrznej linii 110 kV J. – K.. Na liście właścicieli nieruchomości przez które ma przebiegać linia, pod pozycją 15 została wskazana (...) Spółdzielnia (...), która była właścicielem gruntu przy ul. (...).

Protokołem z dnia 15 grudnia 1984 r. linia wysokiego napięcia została po kapitalnym remoncie przekazana do eksploatacji.

Decyzją Prezydenta Miasta Ł. z dnia 18 maja 1978 r. poprzednik prawny uczestnika uzyskał zgodę na wybudowanie inwestycji obejmującej kapitalny remont linii napowietrznej nN i kablowej przy ulicach (...) na odcinku od B. do (...) oraz w ul. (...).

Protokołem nr (...) z dnia 30 czerwca 1979 r. nastąpił odbiór techniczny i przekazanie do eksploatacji robót inwestycyjnych i po kapitalnym remoncie linii niskiego napięcia w M.. Szczegółowy przebieg linii wskazany został na mapach.

Działka nr (...), stanowiąca poprzednio własność (...) Spółdzielni (...) od 1955 r. była w posiadaniu prywatnych osób jako gospodarstwo rolne. Jednym z właścicieli była M. K. i jej mąż. Działka nr (...) ulegała kolejnym podziałom i stąd dotarła jako działka (...) do G. B..

Nieruchomość położona jest przy ul. (...), w strefie podmiejskiej, na terenach pomiędzy ulicami (...) a R. stanowiącymi główne trasy wyjazdowe w kierunku W. i T.. Bezpośrednie otoczenie stanowią nieruchomości gruntowe zabudowane budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi. Nieruchomość jest zagospodarowana, zabudowana, ogrodzona i uzbrojona. Od frontu działka nie jest zabudowana, posiada bezpośredni dostęp do drogi publicznej.

Brak jest dla przedmiotowej nieruchomości aktualnego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Stosownie do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Ł. przyjętego Uchwałą Nr XCIX/1826/10 Rady Miejskiej w Ł. z dnia 27 października 2010 r. opiniowana nieruchomość jest położona na terenach oznaczonych symbolem MN i przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną.

W związku z brakiem wiarygodnych danych rynkowych do zastosowania sposobu bezpośredniego do określania wartości służebności przesyłu dla urządzeń elektroenergetycznych położonych na opiniowanej nieruchomości został zastosowany sposób pośredni, oparty o wartość nieruchomości nieobciążonej urządzeniem infrastruktury technicznej, przy uwzględnieniu Zakładowej Instrukcji Organizacji (...) z dnia 2 marca 2009 r. Powierzchnia gruntu wyłączona z użytkowani na skutek istnienia słupa linii nN 0,4 kV to 5,14 m ².

Do celów szacunkowych przyjęto ceny transakcyjne gruntów niezabudowanych a przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną z terenu miasta Ł. dzielnicy W. z obrębu W-44, w którym położona jest opiniowana nieruchomość, z okresu od listopada 2011 r. do daty wyceny. Opiniowana nieruchomość jest położona we wschodniej części Ł., w strefie podmiejskiej, na terenach między ulicami (...) a R., na których zaobserwować można znaczny obrót działkami gruntu przeznaczonymi pod zabudowę jednorodzinną jak i wielorodzinną. Przy ul. (...) zostało wybudowanych w ostatnim czasie wiele nowych domów jednorodzinnych. W bliskim otoczeniu położone są również tereny nowoczesnej zabudowy wielorodzinnej zlokalizowane przy ul. (...). Wobec tego przyjęte przez biegłą w opinii wartości transakcji pozostają relewantne do przedmiotowej nieruchomości.

Ustalona przez biegłego jednorazowa wartość służebności przesyłu dla linii wysokiego napięcia 110 kV stanowi 43362,35 zł, zaś dla linii nN 0,4 kV stanowi 3.080,70 zł. Łączna wartość służebności przesyły na nieruchomości wnioskodawcy to 46.443,05 zł.

Łączna wartość służebności przesyłu przy uwzględnieniu spłaty przez 10 lat to kwota 5.869, 43 zł rocznie.

Poczynione ustalenia faktyczne Sąd I instancji oparł na dokumentach załączonych do akt sprawy, a także na zeznaniach świadków A. B. i P. L..

W rozważaniach prawnych, Sąd Rejonowy wskazał, że tytuł do wkroczenia na cudzą nieruchomość i wykorzystywania jej w pewnych celach może wynikać nie tylko z ustawy czy z umowy z właścicielem nieruchomości, rodzącej skutki rzeczowe lub tylko obligacyjne, ale też z aktu administracyjnego jakim jest wywłaszczenie.

W okresie obowiązywania ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości za „szczególny tryb wywłaszczenia” (rozdział 5 ustawy z dnia 12 marca 1958 r.) ustawodawca uważał także instytucję przewidzianą w art. 35 u.z.t.w.n. Przepis ten stanowił, że organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem naczelnika gminy, a w miastach - prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy) zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Nieruchomość, na której założono i przeprowadzono przewody i urządzenia podlegała wywłaszczeniu w trybie zwykłym tylko wtedy, gdy wskutek tych działań przestała się nadawać do dalszego racjonalnego użytkowania przez właściciela na cele dotychczasowe (art. 35 ust. 3 u.z.t.w.n.). Przeprowadzenie przewodów i urządzeń wiązało się z zagwarantowaniem prawa dostępu do nich w późniejszym czasie w celu wykonania czynności związanych z konserwacją przez osoby upoważnione przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n.).

Z zacytowanych wyżej przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. wynika, że tytuł prawny przedsiębiorcy wykorzystującego urządzenia przesyłowe do ich zainstalowania na cudzej nieruchomości mógł powstawać w związku z wydaniem przez wskazany w ustawie organ decyzji, mającej charakter wywłaszczeniowy, ograniczającej właściciela nieruchomości w jego prawie w związku z koniecznością ustawienia na niej urządzeń przesyłowych (art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n.).

Pomimo uchylenia ustawy zawierającej art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 126) powszechnie uznaje się, że decyzje wydane na jej podstawie nie straciły swej mocy. Uznanie takie uzasadnione jest przez porównanie brzmienia art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, art. 70 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. u.o.g.g.i.w.n. i art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm) i ustalenie tożsamości unormowanych nimi instytucji. Oznacza to, że przedsiębiorca wykorzystujący urządzenia przesyłowe, który zainstalował je na cudzej nieruchomości w związku z wydaniem na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. decyzji ograniczającej uprawnienia właściciela, może aktualnie, na podstawie art. 124 ust. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami uzyskać orzeczenie zezwalające mu na dostęp do nich.

Trwałość skutków decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n w postaci ograniczenia prawa własności nieruchomości w konkretny sposób oznacza, że dotyczą one nie tylko tej osoby, która była właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji, lecz i każdego kolejnego jej właściciela. Na uprawnienia w stosunku do wywłaszczonej w ten sposób nieruchomości może się powoływać nie tylko ten przedsiębiorca wykorzystujący urządzenia przesyłowe, który instalował je w związku z wydaniem decyzji, ale też każdy kolejny, który uzyskał do tych urządzeń tytuł, a w związku z tym jest odpowiedzialny za ich utrzymanie i eksploatację.

W uchwale z dnia 20 stycznia 2010 r., III CZP 116/09, Sąd Najwyższy przyjął, że decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości.

W ocenie Sądu Rejonowego wniosek o ustanowienie służebności przesyłu i ustalenie wynagrodzenia za korzystanie z urządzeń przesyłowych w zakresie linii wysokiego napięcia 110 kV w niniejszym postępowaniu zasługiwał na oddalenie, albowiem poprzednicy prawni uczestnika postępowania wykonywali swe uprawnienia w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Za taką bowiem decyzję należy uznać decyzje Zarządu Urbanistyki, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Ł. nr AA-1-2/2614/ (...) z dnia 9 lipca 1982 r. oraz Urzędu Gminy N. nr (...) z dnia 26 stycznia 1983 r. Mocą tych dwóch aktów administracyjnych poprzednik prawny uczestnika postępowania uzyskał tytuł prawny do posadowienia i korzystania z linii energetycznej 110 kV posadowionej na nieruchomości wnioskodawcy. Wydanie decyzji na podstawie art. 35 omawianego aktu miało charakter szczególnego trybu wywłaszczenia.

Skoro w odniesieniu do linii energetycznej została wydana decyzja na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, to stanowi ona samoistny tytuł prawny do wykonywania obsługi linii energetycznych i jest przeszkodą do ustanowienia służebności przesyłu obciążającej działkę wnioskodawcy na podstawie art. 305 ¹ i 305 ² k.c.

Nie ma podstaw do kwestionowania faktu, iż decyzja stanowiąca podstawę budowy przewodów podziemnych była ostateczna. Bezsporne jest pomiędzy stronami, że przewody zostały wybudowane najpóźniej w 1984 r. i użytkowane od tej daty przez poprzedników prawnych uczestnika, a następnie przez samego uczestnika. Wskazuje to niewątpliwie na fakt, że nie została ona nigdy wyeliminowana z obrotu prawnego. Decyzja administracyjna, która jest ostateczna, jest wiążąca dla sądu powszechnego. Nie została również następnie uznana za nieważną, dlatego korzysta dziś z domniemania mocy obowiązującej decyzji administracyjnej - obowiązuje tak długo dopóki nie zostanie zmieniona lub uchylona przez nową decyzję opartą na odpowiednim przepisie prawnym (por.: wyrok WSA w Poznaniu z 5 czerwca 2008 roku, (...) SA/Po 426/07, LEX nr 509454).

W związku z faktem, iż uczestnikowi przysługuje tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, niezasadnym jest również żądanie zasądzenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

Wobec powyższego wniosek w zakresie linii 110 kV podlegał oddaleniu.

W zakresie wniosku dotyczącego linii niskiego napięcia 0,4 kV Sąd Rejonowy zważył, iż art. 29 ust. 1 i 5 ustawy z dnia 24 października 1974 r. prawo budowlane (Dz.U. z dnia 30 października 1974 r.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania decyzji z dnia 18 maja 1978 r. przewidywał, iż pozwolenie na budowę uprawnia do rozpoczęcia i wykonywania robót budowlanych. Pozwolenie na budowę mogło być wydane wyłącznie jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykaże prawo do dysponowania nieruchomością. Decyzja – pozwolenie na budowę - wydana na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, który nie legitymowałby się uprawnieniem do dysponowania nieruchomością stanowiłaby pogwałcenie art. 29 ust. 5 prawa budowlanego i w oparciu o art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. mogłaby zostać uznana za nieważną. Objęcie w posiadanie nieruchomości w celu budowy urządzeń przesyłowych nastąpiło więc na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej, posiadającej walor mocy wiążącej sąd w postępowaniu cywilnym.

Na podstawie decyzji Prezydenta Miasta Ł. z dnia 18 maja 1978 r. poprzednik prawny uczestnika uzyskał zgodę na wybudowanie inwestycji obejmującej kapitalny remont linii napowietrznej nN 0,4 kV i kablowej przy ulicach (...) na odcinku od B. do (...) oraz w ul. (...). Protokołem nr (...) z dnia 30 czerwca 1979 r. nastąpił odbiór techniczny i przekazanie do eksploatacji robót inwestycyjnych i po kapitalnym remoncie linii niskiego napięcia w M.. Fakt uzyskania tego zezwolenia rodzi domniemanie, iż jednostka ubiegająca się o zezwolenie wykazała prawo do dysponowania nieruchomością. Wnioskodawcy nie udało się przełamać wynikającego z tego przepisu domniemania posiadania przez poprzednika uczestnika na podstawie przysługującego im tytułu prawnego. W sprawie nie zostały zgłoszone żadne wnioski dowodowe mogące doprowadzić do przełamania domniemania. Wobec powyższego aktualne pozostają ustalenia poczynione powyżej dotyczące mocy decyzji wydanych na podstawie art. 35 ustawy wywłaszczeniowej. Należy więc uznać, iż decyzja na podstawie której wydano pozwolenie na budowę stanowi dla przedsiębiorcy przesyłowego tytuł prawny do stałego korzystania z nieruchomości.

Gdyby nawet uznać, iż decyzja, na podstawie której udzielono pozwolenia na budowę nie stanowi obecnie podstawy zajęcia nieruchomości wnioskodawcy, to i tak w niniejszej sprawie spełnione zostały przesłanki do uznania, iż poprzednik prawny uczestnika nabył służebność gruntową odpowiadającą swą treści służebności przesyłu przez zasiedzenie. Choć zarzut ten nie został jak dotąd podniesiony przez uczestnika, to nie ulega wątpliwości, że uczestnik ma możliwość zgłoszenia go w postępowaniu apelacyjnym. Dopuszczalność zgłoszenia zarzutu przedawnienia w postępowaniu apelacyjnym potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 sierpnia 2004 r. (V CK 38/04, Lex nr 277325).

Z uwagi na powyższe również wniosek dotyczący linii niskiego napięcia 0,4 kV podlegał oddaleniu.

O kosztach orzeczono w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c.

Powyższe postanowienie zaskarżył apelacją wnioskodawca, zarzucając rozstrzygnięciu:

- naruszenie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. 1974 nr 10 poz. 64 ze zm.) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie;

- naruszenie art. 2 § 3 k.p.c. w zw. z art. 7 i 10 Konstytucji RP wskutek nieuwzględnienia przez Sąd wynikającego z tych przepisów ograniczenia możliwości rozstrzygania przez sąd powszechny spraw przekazanych na drogę postępowania administracyjnego;

- błąd w ustaleniach faktycznych i naruszenie art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. poprzez uznanie za udowodnione okoliczności, na które strona nie przedstawiła wystarczających dowodów, poprzez uznanie za wykazane przez uczestnika, że załączona do spraw decyzja swoim zakresem przedmiotowym dotyczyła działki wnioskodawcy podczas gdy w jej treści nie wskazuje się konkretnie tej działki, a nawet nie wskazuje jej ówczesnego posiadacza ani właściciela;

- błąd w ustaleniach faktycznych i naruszenie art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. poprzez uznanie, że w dacie wydania decyzji wywłaszczeniowej właścicielem przedmiotowej nieruchomości była spółdzielnia mleczarska;

- błąd w ustaleniach faktycznych i naruszenie art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. poprzez uznanie protokołu nr (...) za dotyczący przedmiotowej działki oraz poprzez związane z tym uznanie, że uczestnik udowodnił datę budowy linii;

- naruszenie art. 29 ust. 1 i 5 ustawy z 1974 r. Prawo Budowlane, a także błąd w ustaleniach faktycznych oraz naruszenie art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. poprzez uznanie decyzji wydanej w oparciu o powyższą ustawę w brzmieniu w dacie jej wydania za tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy oraz poprzez uznanie, że decyzja ta dotyczy urządzeń na działce wnioskodawcy;

- naruszenie art. 64 ust. 1, 2 i 3 i 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez rozstrzygnięcie istniejących w sprawie wątpliwości na korzyść uczestnika, w tym dotyczących zakresu przedmiotowego decyzji wywłaszczeniowej, własności gruntu w dacie tej decyzji, dobrej wiary uczestnika pomimo braku tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości prywatnej lub niebudzącego w tym zakresie wątpliwości dokumentu stwierdzającego prawo do zajęcia nieruchomości.

W konsekwencji, apelujący wniósł o ustalenie służebności zgodnie z wnioskiem oraz treścią przeprowadzonych w sprawie opinii biegłych, ewentualnie o uchylenie postanowienia i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, a także zasądzenie zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna, choć Sąd Okręgowy podziela w części zarzuty apelującego odnośnie poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych oraz w części dotyczące naruszenia prawa materialnego.

W pierwszej kolejności apelujący podniósł, że załączona do sprawy decyzja wywłaszczeniowa z dnia 26 stycznia 1983 r. dotycząca linii 110 kV wydana w oparciu o art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 654) oraz decyzja z dnia 18 maja 1978 r. dotycząca modernizacji linii 0,4 kV wydana w oparciu o art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo Budowlane (Dz. U. nr 38, poz. 229) wraz z protokołem nr (...) odbioru remontu kapitalnego tej linii, nie wymieniają działki wnioskodawcy, a decyzja wywłaszczeniowa dodatkowo nie wskazuje ówczesnego właściciela (którym była M. i W. K.) jako strony postępowania. W konsekwencji, decyzje te są bezskuteczne jako podstawa ograniczenia wnioskodawcy w jego prawie własności nieruchomości.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w istocie błędnym było ustalenie przez Sąd Rejonowy, że decyzje: Prezydenta Miasta Ł. z dnia 9 lipca 1982 r. zatwierdzająca budowę linii napowietrznej 110 kV J. – K. oraz Naczelnika Gminy w N. z dnia 26 stycznia 1983 r. zezwalająca na przeprowadzenie robót związanych z budową ww. linii (obie dotyczące linii napowietrznej 110 kV J.-K.) dotyczyły m.in. działki nr (...), należącej aktualnie do wnioskodawcy. Ostatnia z wymienionych decyzji wskazuje wśród właścicieli gruntów, przez które przebiegać miała linia energetyczna 110 kV, (...) Spółdzielnię (...) w Ł., przy ul. (...), zaś z projektu technicznego będącego podstawą wydania tejże decyzji wraz z załącznikiem w postaci mapy projektowej wynika, że (...) Spółdzielnia (...) w czerwcu 1982 r. była właścicielem działki nr (...).

Na podstawie powyższych dokumentów nie można jednak przyjąć, jak to uczynił Sąd Rejonowy, że działka nr (...) stanowiła wówczas własność (...) Spółdzielni (...), a następnie w drodze kolejnych podziałów dotarła jako działka (...) do wnioskodawcy. Okoliczność ta została uznana przez Sąd Rejonowy jako bezsporna, gdy tymczasem wnioskodawca wskazywał w toku postępowania, że działka (...) była od 1955 r. w posiadaniu osób prywatnych jako gospodarstwo rolne (...), wnosząc o przeprowadzenie na tę okoliczność dowodu z ksiąg wieczystych.

Z informacji uzyskanych w toku postępowania przez Sąd Rejonowy z XVI Wydziału Ksiąg Wieczystych wynika, że działka nr (...) została odłączona od działki, której właścicielem był W. K. na podstawie dokumentu nadania ziemi z dnia 5 kwietnia 1955 r.

Skoro zatem właścicielem działki nr (...) w latach 1982-1984 r. był W. K., to uznać należy, że nie był on stroną postępowania administracyjnego, którego dotyczyła decyzja wywłaszczeniowa z dnia 26 stycznia 1983 r., ani też ta decyzja nie została jemu doręczona.

W konsekwencji uznać należy, iż powyższa decyzja nie pozwala na poczynienie ustaleń w zakresie, w jakim uczynił to Sąd Rejonowy, gdyż nie daje możliwości jednoznacznego stwierdzenia czy dotyczy nieruchomości wnioskodawcy.

W świetle powyższych ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy zbędnym stało się odnoszenie do zarzutu apelacyjnego naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 2 § 3 k.p.c. w zw. z art. 7 i 10 Konstytucji RP wskutek nieuwzględnienia przez Sąd Rejonowy wynikającego z tych przepisów ograniczenia możliwości rozstrzygania przez sąd powszechny spraw przekazanych na drogę postępowania administracyjnego, co doprowadziło, wskutek przeprowadzonego postępowania dowodowego, do uzupełniania przedmiotowego rozstrzygnięcia zawartego w decyzji wywłaszczeniowej z dnia 26 stycznia 1983 r. o nieruchomość wnioskodawcy.

Odnosząc się zaś do decyzji Prezydenta Miasta Ł. z dnia 18 maja 1978 r. zatwierdzającej plan kapitalnego remontu linii napowietrznej NN i kablowej wraz z protokołem nr (...) odbioru remontu kapitalnego tej linii należy zauważyć, wbrew twierdzeniom apelującego, że dokumenty te wskazują w sposób wyraźny, że remont tychże linii dotyczy terenów położonych we wsi M.,(odpowiedni zapis znajduje się w dolnej części decyzji) w której wcześniej znajdowała się działka wnioskodawcy. W istocie jednak brak jest wyraźnego wskazania w tej decyzji oraz w dokumentacji technicznej, że remont linii niskiego napięcia przeprowadzono przez działkę wnioskodawcy.

Trzeba jednak zauważyć, że wedle art. 29 ust. 5 ustawy z 1974 r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania ww. decyzji zatwierdzającej, pozwolenie na budowę mogło być wydane jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykaże prawo do dysponowania nieruchomością. Takiego wymogu nie sformułował ustawodawca w odniesieniu do złożonej w sprawie decyzji zatwierdzającej. W orzecznictwie administracyjnym decyzja, której mowa w art. 21 ust. 3 powołanej ustawy, traktowana była jako swego rodzaju promesa do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę. Dopiero na dalszym etapie postępowania aktualny stawał się problem uzyskania prawa inwestora do terenu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 r., Sygn. akt II CSK 472/13). W konsekwencji również i ta decyzja nie może stanowić tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy.

Jednakże, w okolicznościach niniejszej sprawy, co słusznie zauważył Sąd Rejonowy, spółka (...) może wywodzić swój tytuł prawny do nieruchomości wnioskodawcy z faktu zasiedzenia stosownej służebności. Zarzut ten uczestnik postępowania podniósł w odpowiedzi na wniosek.

Przechodząc do analizy przesłanek samego zasiedzenia służebności przesyłu, na wstępie należy zauważyć, iż pomimo tego, że przed wejściem w życie w dniu 3 sierpnia 2008 r. przepisów art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. o służebności przesyłu, dodanych przez ustawę z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), przepisy nie przewidywały wprost tego rodzaju służebności, będącej przedmiotem rozpoznawanej sprawy i w literaturze istniał spór co do możliwości nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie - to w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, stosując w drodze analogii art. 145 k.c., możliwość ustanowienia służebności przesyłu, a także dopuszczalność nabycia jej w drodze zasiedzenia (m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1965 r. III CO 34/65, OSNCP 1966/7-8/109, z dnia 30 sierpnia 1991 r. III CZP 73/91, OSNCP 1992/4/53, z dnia 17 stycznia 2003 r. III CZP 79/02, OSNC 2003/11/142, z dnia 8 września 2006 r. II CSK 112/06, nie publ. i z dnia 4 października 2006 r. II CSK 119/06, nie publ.). Ostatecznie potwierdzone to zostało w uchwale z dnia 7 października 2008 r. III CZP 98/08 (jeszcze nie publ.), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że także przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu w art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu oraz wskazał, że nabycie takie następuje przez przedsiębiorcę, a nie właściciela nieruchomości władnącej, która to kategoria prawna przy instytucji służebności przesyłu w ogóle nie występuje (podobnie postanowienie SN z 5 czerwca 2009 r. I CSK 392/08).

Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności trzeba mieć na uwadze (co podkreślił także Sąd Najwyższy m in. w wyroku z dnia 31 maja 2006 r. IV CSK 149/05 LEX nr 258681), iż zgodnie z art. 292 k.c. do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stosuje się przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie jedynie odpowiednio. Tym samym posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Zgodnie z art. 352 k.c., kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności, a do posiadania służebności przepisy o posiadaniu rzeczy stosuje się tylko odpowiednio. Podkreślenia wymaga, iż przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, zaś władanie w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c., jako posiadanie zależne.

Zgodnie z treścią art. 285 § 1 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań (służebność gruntowa).

Zgodnie z art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie, jeżeli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia; przepisy o nabyciu w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio. Korzystanie z urządzenia, o którym mowa w tym przepisie ma odpowiadać treści służebności pod względem gospodarczym. Oczywistym jest, że chodzi tu o odpowiednie urządzenie materialne, umożliwiające korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie służebności, sporządzone na obcej nieruchomości lub co najmniej wkraczające w jej sferę. Charakter tego urządzenia ma być trwały, a nie chwilowy i musi być ono widoczne. Nie trzeba dowodzić, że urządzenie zainstalowane na działce stanowiącej własność wnioskodawcy w postaci: napowietrznej linii elektroenergetyczna nN 0,4 kV ze słupem wsporczym o konstrukcji żelbetowej, z odłącznikiem oraz napowietrznej linii elektroenergetycznej WN 110 kV, 1-torowej, 3-przewodowej z uziemieniem, spełniają wymagania trwałego i widocznego urządzenia.

Powołany art. 172 w zw. z art. 292 k.c. i dokonane ustalenia przesądzają, iż spełnione zostały potrzebne do zasiedzenia przesłanki w postaci: posiadania, upływu czasu oraz korzystania z trwałego i widocznego urządzenia. Posiadanie prowadzące do nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia, co po raz kolejny należy podkreślić, ma inny zakres niż posiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności (o czym szczegółowo już wspomniano). Uczestnik postępowania i jego poprzednicy faktycznie korzystali z gruntu w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność. Korzystanie to polegało na wykonywaniu takich aktów władztwa w stosunku do nieruchomości, które normalnie wykonuje osoba uprawniona z tytułu służebności.

Reasumując, poprzednicy (...) spółki (...) korzystali nieprzerwanie z widocznych i trwałych urządzeń znajdujących się na nieruchomości wnioskodawcy w ich obecnym kształcie: w przypadku linii 110 kV od dnia wybudowania, tj. od 1984 r., a w przypadku linii 0,4 kV co najmniej od 1979 r. Apelujący zarzucił wprawdzie, że z decyzji dotyczących linii 0,4 kV nie wynika data budowy tej linii, ale w tym zakresie należało odnieść się do zeznań świadka A. B., który wskazał, iż „ja użytkowałem działkę od 1979 r. linię uruchomiono tuż przed zakupem działki przeze mnie.”

Przyjąć zatem należy, że poprzednicy spółki (...) zasiadywali służebność od tego właśnie czasu. W tym miejscu należy ocenić istnienie dobrej wiary po stronie podmiotów zasiadujących służebność. Występuje ona wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza cudzego prawa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNC 1992, nr 4, poz. 48; wyrok z dnia 19 maja 1998 r., II CKN 770/97, Lex nr 82299; postanowienia: z dnia 17 lutego 1997 r., II CKN 3/97, Lex nr 1228349; z dnia 22 grudnia 1998 r., II CKN 59/98, Lex nr 847118; z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 700/04, Lex nr 301799; z dnia 9 stycznia 2014 r., V CSK 87/13, Lex nr 1448336). A zatem, w odniesieniu do posiadania prowadzącego do zasiedzenia, o rodzaju wiary posiadacza decyduje wyłącznie chwila objęcia posiadanie. Domniemanie dobrej wiary posiadacza (art. 7 k.c.) wzruszyć może zatem dowód, że posiadacz w chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym, że narusza swym zachowaniem prawo innej osoby.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy uznać należy, iż poprzednicy (...) spółki (...), wobec uzyskania decyzji wywłaszczeniowej z dnia 26 stycznia 1983 r., mieli usprawiedliwione przekonanie, że nie naruszają cudzego prawa. Jedynie w przypadku decyzji zatwierdzającej z dnia 18 maja 1978 r. można mieć co do tego wątpliwości. Jak już bowiem wspomniano powyżej, decyzja ta nie wymagała przedstawiania tytułu prawnego do nieruchomości. Skoro tak, to trudno uznać, aby decyzja taka mogła wywołać przekonanie, że zajęcie nieruchomości odbyło się zgodnie z prawem. W konsekwencji należy uznać, że zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu nastąpiło w przypadku linii 110 kV z końcem 2004 r. (po upływie 20 lat), a w przypadku linii 0,4 kV z końcem 2009 r. (po upływie 30 lat). Od momentu zaś zasiedzenia służebności spółce (...) służy już skuteczne przeciwko wnioskodawcy prawo do korzystania z jego nieruchomości, co rodzi konieczność oddalenia roszczenia wnioskodawcy. Ponadto prawo własności choć jest prawem podmiotowym o charakterze bezwzględnym, stanowiącym najszerszą i najpełniejszą formę korzystania z rzeczy, nie jest prawem o charakterze absolutnym i nieograniczonym (por. w tej kwestii także wyr. SN z 9.7.2008 r., V CSK 52/08, L.). Tym samym za niezasadny należało uznać zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 64 ust 1, 2 i 3 i 87 ust 1 Konstytucji bowiem z mocy art. 140 KC, granice prawa własności wyznaczają trzy czynniki, a mianowicie: ustawy, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa . Przepisem ustawy, który ogranicza wykonywanie prawa własności nieruchomości, między innymi jest art. 49 § 1 k.c., zgodnie z którym urządzenia służące do doprowadzenia lub odprowadzenia płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (por. wyr. SN z 13.1.2011 r., III CSK 85/10, L.).

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy uznając, iż orzeczenie odpowiada prawu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw.13§ k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. stosownie do wyniku sprawy uznając, iż interesy uczestników były sprzeczne. Na zasądzoną kwotę składa się wynagrodzenie pełnomocnika uczestnika ustalone na podstawie § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 r. poz. 461).