Tw 16/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
653/II/B/2014
POSTANOWIENIE
z dnia 5 grudnia 2011 r.
Sygn. akt Tw 16/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „KONTAKT” o zbadanie zgodności:
1) art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 219 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 49 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
UZASADNIENIE
W dniu 6 lipca 2011 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „KONTAKT” (dalej: OZZ „KONTAKT” lub Związek) o zbadanie zgodności: art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.; dalej: ustawa o funduszach emerytalnych), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; art. 219 ust. 1 i 2 ustawy o funduszach emerytalnych, w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 49 ustawy zmieniającej z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 września 2011 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku przez: doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) uchwały właściwego organu statutowego Związku, która stanowi podstawę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego oraz wskazuje podmiot uprawniony do sporządzenia, podpisania i wniesienia tego wniosku oraz reprezentowania wnioskodawcy w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (pkt 1); doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) wyciągu z protokołu posiedzenia organu, o którym mowa w punkcie 1, pozwalającego stwierdzić, że uchwała ta została podjęta zgodnie z postanowieniami statutu wnioskodawcy (pkt 2); wyjaśnienie, czy Związek posiada jednostki terenowe lub oddziały (jest związkiem ogólnokrajowym w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) oraz – jako dowód powyższego – doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) odpowiednich uchwał właściwego organu statutowego wnioskodawcy (pkt 3); doręczenie odpisu (czterech kopii) aktualnego z Krajowego Rejestru Sądowego wnioskodawcy (pkt 4); doręczenie czterech odpisów statutu wnioskodawcy (pkt 5); uzasadnienie, w jaki sposób art. 92 ust. 1 i art. 219 ust. 1 i 2 ustawy o funduszach emerytalnych naruszają – w stosunku do wnioskodawcy (tzn. związku zawodowego) – art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (pkt 6).
W piśmie z 16 września 2011 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych braków formalnych wniosku.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnioski przedstawiane przez ogólnokrajowe organy związków zawodowych podlegają wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
2. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy OZZ „KONTAKT” wykonał w pełnym zakresie zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r. wzywające do usunięcia braków formalnych wniosku.
2.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że wnioskodawca nie wykazał, że OZZ „KONTAKT” jest związkiem ogólnokrajowym w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.
W odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r. Związek doręczył, wraz z pismem z 16 września 2011 r., odpis z Krajowego Rejestru Sądowego. Trybunał Konstytucyjny ustalił na podstawie odpisu (numer KRS: 0000210447) z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, aktualnego na dzień sporządzenia przedmiotowego pisma, tzn. 16 września 2011 r., że OZZ „KONTAKT” nie posiada w swej strukturze jednostek terenowych lub oddziałów, co potwierdza brak wpisów w rubryce 3 działu 1 rejestru. Akta rejestrowe nie potwierdzają tym samym zapewnień wnioskodawcy, jakoby uchwałami Zarządu Krajowego z 9 grudnia 2010 r. i z 31 marca 2011r. zostały powołane struktury terenowe, tym bardziej, że w tychże uchwałach nr 1/12/2010 oraz nr 1/3/2011 mowa jest o powołaniu organizacji zaledwie „zakładowej” nie zaś regionalnej (np. wojewódzkiej).
2.2. Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskodawca nie usunął w wyznaczonym terminie braków formalnych wniosku (pkt 3 i 6 powołanego zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r.). Okoliczność ta, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 92 ust. 1 oraz art. 219 ust. 1 i 2 z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
3. Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy wnioskodawca posiada legitymację do zainicjowania kontroli konstytucyjności zakwestionowanych przepisów.
3.1. Ogólnokrajowe organy lub władze organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji posiadają jedynie ograniczoną legitymację procesową w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Mogą one złożyć wniosek, pod warunkiem, że przedmiot kontroli oraz powołane wzorce kontroli (zakres zaskarżenia) mieszczą się w ich zakresie działania. Pojęcie „spraw objętych zakresem działania”, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, dotyczy w odniesieniu do ogólnokrajowych organów związków zawodowych wyłącznie tych aktów normatywnych, które bezpośrednio kształtują uprawnienia lub obowiązki pracowników względem pracodawców w kontekście łączącego ich stosunku pracy. Jest to jednocześnie ta sfera działalności związku, która określa przedmiotowy zakres legitymacji tego podmiotu w postępowaniu w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Związek zawodowy nie może zatem żądać zbadania takich regulacji, które nie dotyczą w bezpośredni sposób statusu prawnego pracowników i odnoszą się do podmiotów niepozostających w stosunku pracy (por. postanowienia TK z 21 kwietnia i 27 września 2006 r., Tw 43/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 159 i 160 oraz powołane tam orzeczenia).
3.2. OZZ „KONTAKT” kwestionuje konstytucyjność art. 92 ust. 1 ustawy o funduszach emerytalnych, w ustalonym przez art. 4 pkt 22 ustawy zmieniającej brzmieniu: „zakazuje się prowadzenia działalności akwizycyjnej na rzecz otwartego funduszu polegającej na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał członkiem tego funduszu, w szczególności oferowania dodatkowych korzyści materialnych z tytułu członkostwa w otwartym funduszu lub wykorzystywania stosunku nadrzędności wynikającego ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, na którym jest oparta zależność służbowa lub inna zależność o podobnym charakterze, jeżeli celem takiego działania miałoby być skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do funduszu lub pozostawał jego członkiem”.
Związek domaga się także zbadania art. 219 ustawy o funduszach emerytalnych w brzmieniu: „kto wbrew zakazowi przewidzianemu w art. 92 ust. 1 prowadzi działalność akwizycyjną polegającą na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał członkiem tego funduszu, lub w ramach tej działalności oferuje określone w tym przepisie dodatkowe korzyści materialne lub wykorzystuje stosunek nadrzędności wynikający ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, na którym jest oparta zależność służbowa lub inna zależność o podobnym charakterze, w celu skłonienia do przystąpienia do otwartego funduszu lub pozostawania jego członkiem, podlega grzywnie do 1 000 000 zł (ust. 1). Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność, o której mowa w art. 92 ust. 2, oferuje dodatkowe korzyści materialne w zamian za przystąpienie do określonego otwartego funduszu lub za pozostawanie jego członkiem (ust. 2)”.
3.3. Zarzuty wnioskodawcy koncentrują się na wykazaniu, że kwestionowane przepisy naruszają: art. 20 Konstytucji (zasada społecznej gospodarki rynkowej) i art. 22 Konstytucji (zasada swobody działalności gospodarczej) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności).
OZZ „KONTAKT” dowodzi, że „istota zmiany polega właściwie na całkowitym zakazie prowadzenia działalności akwizycyjnej”, przez którą należy, jego zdaniem, rozumieć „działalność gospodarczą zdefiniowaną postanowieniami art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej”. Związek twierdzi, że „zakaz prowadzenia tejże działalności należy więc uznać za sprzeczny z postanowieniami art. 20 Konstytucji (…), a także postanowieniami art. 22 Konstytucji”. Wnioskodawca dodaje, że „w oparciu o postanowienia art. 92 ust. 1 cyt. ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. liczna grupa osób (…) zdecydowała się na zdobycie kwalifikacji akwizytora OFE i podjęcie działalności gospodarczej w tym zakresie”. W ocenie OZZ „KONTAKT” „wprowadzenie zaskarżonych zmian (…) likwiduje dużą rzeszę małych przedsiębiorców”. Wnioskodawca podkreśla, że „nie jest w stanie ustalić czy ważny interes publiczny, dyktujący zmiany tak drastycznie ograniczające swobodę działalności gospodarczej, istniał w czasie dokonywania zmian i czy w ogóle istnieje”.
Związek przekonuje ponadto, że „niczym nieuzasadnione (…), restrykcyjne potraktowanie akwizytorów OFE wzmocnione zostało wprowadzeniem zmian także w zapisie art. 219 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (…)”. Jego zdaniem „przepis ten po zmianie cytowaną ustawą z dnia 25 marca 2011 r. stanowi drakońską restrykcję za ewentualne podjęcie zakazanej bezzasadnie działalności gospodarczej”. W ocenie Związku „ustalenie grzywny w wysokości 1 miliona złotych za podjęcie działalności akwizycyjnej na rzecz OFE jest karą niewspółmierną (…). Z tych względów regulacja ta stoi w całkowitej sprzeczności z postanowieniami art. 31 ust. 3 Konstytucji”. Wnioskodawca argumentuje, że „nie zaistniała żadna z sytuacji wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji upoważniająca do ustawowego ograniczenia wolności i praw obwarowanego ponadto tak drakońską karą, a uzasadnienie wprowadzenia tychże zmian przedłożone dla ich wsparcia praktycznie nie istnieje. Ustawodawca więc z nieznanych przyczyn i bez jakiegokolwiek uzasadnienia zaskarżonymi zmianami dokonał znacznego ograniczenia wolności /głównie gospodarczej/ i praw”.
3.4. Oceniając wniosek w aspekcie kwestionowanych przepisów oraz wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że są one immanentnie związane z ochroną działalności gospodarczej prowadzonej przez członków wnioskodawcy, a tym samym nie dotyczą bezpośrednio interesów, w obronie których może występować podmiot inicjujący wstępne rozpoznanie jako związek zawodowy, tzn. uprawnień lub obowiązków pracowników w ich relacjach z pracodawcami w ramach stosunku pracy.
Związek twierdzi, że „zajmujący się akwizycją na rzecz Otwartych Funduszy Emerytalnych to (…) przedsiębiorcy”, a kwestionowane przepisy wprowadzają „zmiany (…) drastycznie ograniczające swobodę działalności gospodarczej”, co „likwiduje dużą rzeszę małych przedsiębiorców”. Wnioskodawca podkreśla tym samym, że występuje w interesie takich podmiotów, które korzystają z gwarancji przewidzianych w art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nie ulega wątpliwości, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej nie może dotyczyć pracownika, gdyż jego status jest wyznaczony przez stosunek pracy. W konsekwencji sytuację prawną pracownika należy rozpatrywać z perspektywy uprawnień lub obowiązków w ramach jego relacji z pracodawcą (odmiennej od tej, która łączy przedsiębiorcę-usługodawcę z usługobiorcą). Z tego względu powołane wzorce kontroli, tzn. art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, należy uznać za nieadekwatne z punktu widzenia interesu, w obronie którego legitymowany jest występować związek zawodowy. Stanowisko powyższe uzasadnia argumentacja wnioskodawcy, który – pomimo zainicjowania rozpoznania wstępnego z pozycji związku zawodowego – koncentruje się na zagadnieniu działalności gospodarczej, nie zaś na sferze pracowniczej. OZZ „KONTAKT” skupia się na zarzucie nieproporcjonalnego ograniczenia w stosunku do swoich członków-przedsiębiorców swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast, co istotne, wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w organizacji inicjującej rozpoznanie wstępne (por. postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4 oraz powołane tam orzeczenia).
3.5. Wnioskodawca podkreśla także, że „zaskarżone zmiany to zmiany skierowane przeciwko społeczeństwu, a konkretnie Członkom Otwartych Funduszy Emerytalnych”. OZZ „KONTAKT” występuje zatem w interesie ogólnospołecznym, co wykracza poza granice przysługującej związkom zawodowym legitymacji w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 5 grudnia 2011 r.
Sygn. akt Tw 16/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „KONTAKT” o zbadanie zgodności:
1) art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 219 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 49 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
UZASADNIENIE
W dniu 6 lipca 2011 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Związku Zawodowego „KONTAKT” (dalej: OZZ „KONTAKT” lub Związek) o zbadanie zgodności: art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189, ze zm.; dalej: ustawa o funduszach emerytalnych), w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji; art. 219 ust. 1 i 2 ustawy o funduszach emerytalnych, w brzmieniu ustalonym art. 4 pkt 49 ustawy zmieniającej z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 września 2011 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku przez: doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) uchwały właściwego organu statutowego Związku, która stanowi podstawę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego oraz wskazuje podmiot uprawniony do sporządzenia, podpisania i wniesienia tego wniosku oraz reprezentowania wnioskodawcy w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (pkt 1); doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) wyciągu z protokołu posiedzenia organu, o którym mowa w punkcie 1, pozwalającego stwierdzić, że uchwała ta została podjęta zgodnie z postanowieniami statutu wnioskodawcy (pkt 2); wyjaśnienie, czy Związek posiada jednostki terenowe lub oddziały (jest związkiem ogólnokrajowym w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) oraz – jako dowód powyższego – doręczenie oryginału (oraz czterech odpisów) odpowiednich uchwał właściwego organu statutowego wnioskodawcy (pkt 3); doręczenie odpisu (czterech kopii) aktualnego z Krajowego Rejestru Sądowego wnioskodawcy (pkt 4); doręczenie czterech odpisów statutu wnioskodawcy (pkt 5); uzasadnienie, w jaki sposób art. 92 ust. 1 i art. 219 ust. 1 i 2 ustawy o funduszach emerytalnych naruszają – w stosunku do wnioskodawcy (tzn. związku zawodowego) – art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (pkt 6).
W piśmie z 16 września 2011 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych braków formalnych wniosku.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnioski przedstawiane przez ogólnokrajowe organy związków zawodowych podlegają wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
2. W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy OZZ „KONTAKT” wykonał w pełnym zakresie zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r. wzywające do usunięcia braków formalnych wniosku.
2.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że wnioskodawca nie wykazał, że OZZ „KONTAKT” jest związkiem ogólnokrajowym w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.
W odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r. Związek doręczył, wraz z pismem z 16 września 2011 r., odpis z Krajowego Rejestru Sądowego. Trybunał Konstytucyjny ustalił na podstawie odpisu (numer KRS: 0000210447) z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, aktualnego na dzień sporządzenia przedmiotowego pisma, tzn. 16 września 2011 r., że OZZ „KONTAKT” nie posiada w swej strukturze jednostek terenowych lub oddziałów, co potwierdza brak wpisów w rubryce 3 działu 1 rejestru. Akta rejestrowe nie potwierdzają tym samym zapewnień wnioskodawcy, jakoby uchwałami Zarządu Krajowego z 9 grudnia 2010 r. i z 31 marca 2011r. zostały powołane struktury terenowe, tym bardziej, że w tychże uchwałach nr 1/12/2010 oraz nr 1/3/2011 mowa jest o powołaniu organizacji zaledwie „zakładowej” nie zaś regionalnej (np. wojewódzkiej).
2.2. Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskodawca nie usunął w wyznaczonym terminie braków formalnych wniosku (pkt 3 i 6 powołanego zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2011 r.). Okoliczność ta, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 92 ust. 1 oraz art. 219 ust. 1 i 2 z art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
3. Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy wnioskodawca posiada legitymację do zainicjowania kontroli konstytucyjności zakwestionowanych przepisów.
3.1. Ogólnokrajowe organy lub władze organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji posiadają jedynie ograniczoną legitymację procesową w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Mogą one złożyć wniosek, pod warunkiem, że przedmiot kontroli oraz powołane wzorce kontroli (zakres zaskarżenia) mieszczą się w ich zakresie działania. Pojęcie „spraw objętych zakresem działania”, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, dotyczy w odniesieniu do ogólnokrajowych organów związków zawodowych wyłącznie tych aktów normatywnych, które bezpośrednio kształtują uprawnienia lub obowiązki pracowników względem pracodawców w kontekście łączącego ich stosunku pracy. Jest to jednocześnie ta sfera działalności związku, która określa przedmiotowy zakres legitymacji tego podmiotu w postępowaniu w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Związek zawodowy nie może zatem żądać zbadania takich regulacji, które nie dotyczą w bezpośredni sposób statusu prawnego pracowników i odnoszą się do podmiotów niepozostających w stosunku pracy (por. postanowienia TK z 21 kwietnia i 27 września 2006 r., Tw 43/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 159 i 160 oraz powołane tam orzeczenia).
3.2. OZZ „KONTAKT” kwestionuje konstytucyjność art. 92 ust. 1 ustawy o funduszach emerytalnych, w ustalonym przez art. 4 pkt 22 ustawy zmieniającej brzmieniu: „zakazuje się prowadzenia działalności akwizycyjnej na rzecz otwartego funduszu polegającej na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał członkiem tego funduszu, w szczególności oferowania dodatkowych korzyści materialnych z tytułu członkostwa w otwartym funduszu lub wykorzystywania stosunku nadrzędności wynikającego ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, na którym jest oparta zależność służbowa lub inna zależność o podobnym charakterze, jeżeli celem takiego działania miałoby być skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do funduszu lub pozostawał jego członkiem”.
Związek domaga się także zbadania art. 219 ustawy o funduszach emerytalnych w brzmieniu: „kto wbrew zakazowi przewidzianemu w art. 92 ust. 1 prowadzi działalność akwizycyjną polegającą na działaniach mających na celu skłonienie kogokolwiek, aby przystąpił do otwartego funduszu lub pozostawał członkiem tego funduszu, lub w ramach tej działalności oferuje określone w tym przepisie dodatkowe korzyści materialne lub wykorzystuje stosunek nadrzędności wynikający ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, na którym jest oparta zależność służbowa lub inna zależność o podobnym charakterze, w celu skłonienia do przystąpienia do otwartego funduszu lub pozostawania jego członkiem, podlega grzywnie do 1 000 000 zł (ust. 1). Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność, o której mowa w art. 92 ust. 2, oferuje dodatkowe korzyści materialne w zamian za przystąpienie do określonego otwartego funduszu lub za pozostawanie jego członkiem (ust. 2)”.
3.3. Zarzuty wnioskodawcy koncentrują się na wykazaniu, że kwestionowane przepisy naruszają: art. 20 Konstytucji (zasada społecznej gospodarki rynkowej) i art. 22 Konstytucji (zasada swobody działalności gospodarczej) oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasada proporcjonalności).
OZZ „KONTAKT” dowodzi, że „istota zmiany polega właściwie na całkowitym zakazie prowadzenia działalności akwizycyjnej”, przez którą należy, jego zdaniem, rozumieć „działalność gospodarczą zdefiniowaną postanowieniami art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej”. Związek twierdzi, że „zakaz prowadzenia tejże działalności należy więc uznać za sprzeczny z postanowieniami art. 20 Konstytucji (…), a także postanowieniami art. 22 Konstytucji”. Wnioskodawca dodaje, że „w oparciu o postanowienia art. 92 ust. 1 cyt. ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. liczna grupa osób (…) zdecydowała się na zdobycie kwalifikacji akwizytora OFE i podjęcie działalności gospodarczej w tym zakresie”. W ocenie OZZ „KONTAKT” „wprowadzenie zaskarżonych zmian (…) likwiduje dużą rzeszę małych przedsiębiorców”. Wnioskodawca podkreśla, że „nie jest w stanie ustalić czy ważny interes publiczny, dyktujący zmiany tak drastycznie ograniczające swobodę działalności gospodarczej, istniał w czasie dokonywania zmian i czy w ogóle istnieje”.
Związek przekonuje ponadto, że „niczym nieuzasadnione (…), restrykcyjne potraktowanie akwizytorów OFE wzmocnione zostało wprowadzeniem zmian także w zapisie art. 219 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (…)”. Jego zdaniem „przepis ten po zmianie cytowaną ustawą z dnia 25 marca 2011 r. stanowi drakońską restrykcję za ewentualne podjęcie zakazanej bezzasadnie działalności gospodarczej”. W ocenie Związku „ustalenie grzywny w wysokości 1 miliona złotych za podjęcie działalności akwizycyjnej na rzecz OFE jest karą niewspółmierną (…). Z tych względów regulacja ta stoi w całkowitej sprzeczności z postanowieniami art. 31 ust. 3 Konstytucji”. Wnioskodawca argumentuje, że „nie zaistniała żadna z sytuacji wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji upoważniająca do ustawowego ograniczenia wolności i praw obwarowanego ponadto tak drakońską karą, a uzasadnienie wprowadzenia tychże zmian przedłożone dla ich wsparcia praktycznie nie istnieje. Ustawodawca więc z nieznanych przyczyn i bez jakiegokolwiek uzasadnienia zaskarżonymi zmianami dokonał znacznego ograniczenia wolności /głównie gospodarczej/ i praw”.
3.4. Oceniając wniosek w aspekcie kwestionowanych przepisów oraz wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że są one immanentnie związane z ochroną działalności gospodarczej prowadzonej przez członków wnioskodawcy, a tym samym nie dotyczą bezpośrednio interesów, w obronie których może występować podmiot inicjujący wstępne rozpoznanie jako związek zawodowy, tzn. uprawnień lub obowiązków pracowników w ich relacjach z pracodawcami w ramach stosunku pracy.
Związek twierdzi, że „zajmujący się akwizycją na rzecz Otwartych Funduszy Emerytalnych to (…) przedsiębiorcy”, a kwestionowane przepisy wprowadzają „zmiany (…) drastycznie ograniczające swobodę działalności gospodarczej”, co „likwiduje dużą rzeszę małych przedsiębiorców”. Wnioskodawca podkreśla tym samym, że występuje w interesie takich podmiotów, które korzystają z gwarancji przewidzianych w art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Nie ulega wątpliwości, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej nie może dotyczyć pracownika, gdyż jego status jest wyznaczony przez stosunek pracy. W konsekwencji sytuację prawną pracownika należy rozpatrywać z perspektywy uprawnień lub obowiązków w ramach jego relacji z pracodawcą (odmiennej od tej, która łączy przedsiębiorcę-usługodawcę z usługobiorcą). Z tego względu powołane wzorce kontroli, tzn. art. 20, art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, należy uznać za nieadekwatne z punktu widzenia interesu, w obronie którego legitymowany jest występować związek zawodowy. Stanowisko powyższe uzasadnia argumentacja wnioskodawcy, który – pomimo zainicjowania rozpoznania wstępnego z pozycji związku zawodowego – koncentruje się na zagadnieniu działalności gospodarczej, nie zaś na sferze pracowniczej. OZZ „KONTAKT” skupia się na zarzucie nieproporcjonalnego ograniczenia w stosunku do swoich członków-przedsiębiorców swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast, co istotne, wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w organizacji inicjującej rozpoznanie wstępne (por. postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4 oraz powołane tam orzeczenia).
3.5. Wnioskodawca podkreśla także, że „zaskarżone zmiany to zmiany skierowane przeciwko społeczeństwu, a konkretnie Członkom Otwartych Funduszy Emerytalnych”. OZZ „KONTAKT” występuje zatem w interesie ogólnospołecznym, co wykracza poza granice przysługującej związkom zawodowym legitymacji w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.