Ts 24/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
240/3/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 10 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 24/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.S. i S.Z. w sprawie zgodności:
1) art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania, w zakresie, w jakim przepis ten zezwalał na udział w wydaniu wyroku osoby nieuprawnionej do orzekania, tj. asesora sądowego, z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania wniesionej kasacji za oczywiście bezzasadną oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji;
3) art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość uznania za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo uprzedniego ustalenia w toku procesu, że oskarżony nie działał w zorganizowanej grupie przestępczej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,
postanawia:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 stycznia 2014 r. (data nadania) M.S. i S.Z. (dalej: skarżący) zakwestionowali zgodność: 1) art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2001 Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania, w zakresie, w jakim przepis ten zezwalał na udział w wydaniu wyroku osoby nieuprawnionej do orzekania, tj. asesora sądowego, z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji; 2) art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania wniesionej kasacji za oczywiście bezzasadną oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738, ze zm.; dalej: u.ś.k.) w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość uznania za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo uprzedniego ustalenia w toku procesu, że oskarżony nie działa w zorganizowanej grupie przestępczej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej wydał wyrok w sprawie o sygnaturze III K 412/08, w którym uznał M.S. i S.Z. za winnych zarzucanych im czynów. Od powyższego orzeczenia skarżący wnieśli apelację. Po rozpoznaniu środka odwoławczego Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, 28 stycznia 2013 r., wydał wyrok (sygn. akt VII Ka 742/12), w którym zmodyfikował jedynie wymiar kary wymierzonej skarżącym. Od powyższego orzeczenia skazani wnieśli kasację do Sądu Najwyższego. Postanowieniem z 17 października 2013 r. (sygn. akt IV KK 188/13) Sąd Najwyższy oddalił kasację jako oczywiście bezzasadną. Jednocześnie, na mocy art. 535 § 3 k.p.k., sąd ten odstąpił od sporządzenia uzasadnienia.
W dniu 24 stycznia 2014 r. skarżący wnieśli skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Zarządzeniem z 15 lipca 2014 r. sędzia Trybunału wezwał ich do uzupełnienia braków formalnych skargi przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wskazanie adresów skarżących; doręczenie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 28 stycznia 2013 r. (sygn. akt VII Ka 742/12); doręczenie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt III K 412/08); dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżących określonych w art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 535 § 3 k.p.k.
W piśmie wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 28 lipca 2014 r. pełnomocnik skarżących uzupełnił braki formalne skargi konstytucyjnej.
Zdaniem skarżących art. 135 § 1 p.u.s.p., obowiązujący w czasie orzekania w sprawie, jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji. Według nich o niezgodności świadczy możliwość wydania wyroku przez osobę nieuprawnioną do orzekania, tj. przez asesora sądowego. Osoba zatrudniona na stanowisku asesora sądowego – jak twierdzą skarżący – nie ma przymiotów niezawisłości i niezależności orzekania. Skarżący argumentują ponadto, że ekonomika procesowa nie może być sprzeczna z zasadą bezpośredniości i zasadą prawa do sądu. Formułując zarzut niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący podnoszą, że brak możliwości sporządzenia (zarówno na wniosek, jak i z urzędu) uzasadnienia orzeczenia w postaci postanowienia oddalającego kasację jako oczywiście bezzasadną narusza zasadę pisemności procesu karnego. W przekonaniu skarżących pozostawienie Sądowi Najwyższemu tak dużej swobody sędziowskiego orzekania narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz zasadę sprawiedliwego i jawnego procesu karnego. Natomiast stawiając zarzut niezgodności art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący twierdzą, że niedopuszczalne jest uznanie za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo ustalenia w toku procesu, iż oskarżony nie działa w zorganizowanej grupie przestępczej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo. Ponadto, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu drogi prawnej, jeśli nie upłynął trzymiesięczny termin od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Aby prawidłowo ustalić termin do skutecznego wniesienia skargi konstytucyjnej, niezbędne jest zatem uzyskanie przez skarżącego „prawomocnego wyroku” w ramach przysługującej mu drogi prawnej. Oznacza to, że na skarżącym spoczywa obowiązek wykorzystania dostępnych, zwykłych środków odwoławczych pozwalających doprowadzić do „ostatecznego rozstrzygnięcia” w konkretnej sprawie.
Trybunał Konstytucyjny zaznacza, że wprawdzie przepisy Kodeksu postępowania karnego nie definiują zagadnienia prawomocności i nie określają ex lege momentu uzyskania owej prawomocności, ale nie ulega wątpliwości to, iż moment ten należy wiązać z wydaniem wyroku przez sąd odwoławczy. Powyższe stanowisko wynika przede wszystkim ze sposobu, w jaki ustawodawca ukształtował postępowanie karne. Zgodnie z art. 519 k.p.k. kasację można wnieść jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Oznacza to zatem, że uzyskanie waloru prawomocności zostało w polskiej procedurze karnej ściśle powiązane z wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie przez sąd ad quem. Pozostaje to w zgodzie z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego, wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Pogląd ten jest także utrwalony w doktrynie polskiego prawa karnego procesowego (zob. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 62; A. Bojańczyk, Głos w sprawie dopuszczalności skargi konstytucyjnej od orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym, Palestra 1999, nr 5/6; B. Nita, Jeszcze o dopuszczalności skargi konstytucyjnej od orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym, Palestra 2000, nr 7/8). Trzeba przy tym zaznaczyć, że termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpoczyna swój bieg w momencie doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, niezależnie od tego, że ma on możliwość skorzystania z tzw. nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej wnoszonej do Sądu Najwyższego (zob. postanowienie TK z 1 lipca 2000 r., Ts 71/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 244).
2. W rozpatrywanej sprawie przedmiotem zaskarżenia skarżący uczynili trzy przepisy: art. 135 § 1 u.s.p., stanowiący: „Minister Sprawiedliwości może, za zgodą kolegium sądu okręgowego, powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w sądzie rejonowym na czas określony, nieprzekraczający czterech lat. Możliwe jest przedłużenie tego okresu do ukończenia przez asesora sądowego 29 lat, a także do czasu zakończenia postępowania, o którym mowa w art. 58 § 4-6”; art. 535 § 3 k.p.k., zgodnie z którym: „oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia; jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu oraz wtedy, gdy zostało wydane na rozprawie a strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i nie został sprowadzona na rozprawę, uzasadnienie sporządza się na jej wniosek. Przepisy art. 422 i 423 stosuje się odpowiednio”; a także art. 1 ust. 1 u.ś.k. w brzmieniu: „Przepisy ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego” oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. stanowiący: „Można dopuścić dowód z zeznań świadka koronnego, jeżeli łącznie zostały spełnione następujące warunki: 1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach: a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1, 2) podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1 lit. a, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego określonego w art. 1”.
3. Trybunał Konstytucyjny uznał, że w zakresie zarzutów niezgodności art. 135 § 1 u.s.p. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji, a także zarzutów niezgodności art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji ostatecznym orzeczeniem był wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 28 stycznia 2013 r. Odpis powyższego orzeczenia został doręczony skarżącym odpowiednio: S.Z. – 26 lutego 2013 r., a M.S. – 19 lutego 2013 r. Od daty doręczenia skarżącym tego wyroku biegł tym samym trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
4. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona 24 stycznia 2014 r., a zatem z przekroczeniem terminu ustawowego, który w przypadku skarżącego S.Z. upłynął 27 maja 2013 r., a w przypadku skarżącego M.S. – 20 maja 2013 r. Z tego względu, na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zarzutów wskazanych w pkt 1 i 3 niniejszego postanowienia.
5. Osobnego rozważenia wymagają zarzuty, jakoby art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania kasacji za oczywiście bezzasadną, oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, był niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zarzuty te dotyczą przepisu, który określa tryb orzekania przez Sąd Najwyższy, a zatem ostatecznym orzeczeniem w sprawie skarżących jest postanowienie Sądu Najwyższego z 17 października 2013 r.
5.1. Zarzut niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku, z art. 45 ust. 1 Konstytucji należy ocenić jako oczywiście bezzasadny. Na możliwość oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej postanowieniem Sądu Najwyższego należy spojrzeć przez pryzmat funkcji, jaką spełnia ten nadzwyczajny środek zaskarżenia, oraz miejsca skargi kasacyjnej w systemie środków ochrony prawnej. Zgodnie z art. 519 k.p.k. kasację można wnieść jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Oznacza to zatem, że postępowanie, w ramach którego kasacja jest rozpatrywana, wykracza poza standard dwuinstancyjnego postępowania sądowego, który został określony w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Jak podkreśla się w doktrynie, wyłącznym celem kasacji jest kontrola orzeczeń pod kątem naruszenia przepisów prawa (zob. T. Grzegorczyk, Polskie postępowanie karne, red. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Warszawa 2009, s. 883). Zatem w sytuacji, w której ewidentnie nie zaistniała żadna z tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych, określonych w art. 439 k.p.k., ani nie doszło do innego rażącego naruszenia przepisów prawa, uznanie kasacji za oczywiście bezzasadną nie może budzić wątpliwości. Orzeczenie takie jest wydawane w formie postanowienia i nie oznacza utrzymania w mocy – co warto podkreślić – prawomocnego już wyroku sądu II instancji. Nie jest to decyzja merytoryczna. Skarżący nie mają zatem racji, twierdząc, że rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego dotyczące rozpoznania kasacji powinny być dokonywane w formie wyroku, gdyż tylko takie orzeczenie jest zgodne ze standardami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego, określonej w art. 2 Konstytucji, oraz prawa do sprawiedliwego i jawnego procesu, sformułowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
5.2. W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, o którym mowa w pkt 5.1 niniejszego postanowienia, z art. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z jego orzecznictwem (zob. m.in. postanowienia TK z: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz 6 czerwca 2013 r., Ts 13/13, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 598) ten przepis Konstytucji nie jest źródłem praw ani wolności konstytucyjnych, dlatego nie może być samodzielnym wzorcem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W związku z powyższym – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – należy odmówić nadania dalszego biegu skardze w tym zakresie.
5.3. W odniesieniu do kolejnego zarzutu – niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji – Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że występuje przesłanka zbędności orzekania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie, gdyż zaskarżone przepisy prawne były już przedmiotem kontroli ich zgodności z Konstytucją w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2010 r. (Ts 68/09, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 348). W orzeczeniu tym Trybunał stwierdził, że art. 535 § 3 k.p.k. wyłącza jedynie pisemność uzasadnienia, co jest dopuszczalne w przypadku postanowień kończących postępowanie w danej sprawie. Zważywszy na to, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym postanowieniu, w omawianym zakresie należało odmówić nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej z powodu zbędności orzekania.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 10 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 24/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Biernat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.S. i S.Z. w sprawie zgodności:
1) art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania, w zakresie, w jakim przepis ten zezwalał na udział w wydaniu wyroku osoby nieuprawnionej do orzekania, tj. asesora sądowego, z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania wniesionej kasacji za oczywiście bezzasadną oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji;
3) art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość uznania za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo uprzedniego ustalenia w toku procesu, że oskarżony nie działał w zorganizowanej grupie przestępczej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,
postanawia:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 stycznia 2014 r. (data nadania) M.S. i S.Z. (dalej: skarżący) zakwestionowali zgodność: 1) art. 135 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2001 Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania, w zakresie, w jakim przepis ten zezwalał na udział w wydaniu wyroku osoby nieuprawnionej do orzekania, tj. asesora sądowego, z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji; 2) art. 535 § 3 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania wniesionej kasacji za oczywiście bezzasadną oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz. U. z 1997 r. Nr 114, poz. 738, ze zm.; dalej: u.ś.k.) w zakresie, w jakim dopuszcza możliwość uznania za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo uprzedniego ustalenia w toku procesu, że oskarżony nie działa w zorganizowanej grupie przestępczej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej wydał wyrok w sprawie o sygnaturze III K 412/08, w którym uznał M.S. i S.Z. za winnych zarzucanych im czynów. Od powyższego orzeczenia skarżący wnieśli apelację. Po rozpoznaniu środka odwoławczego Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, 28 stycznia 2013 r., wydał wyrok (sygn. akt VII Ka 742/12), w którym zmodyfikował jedynie wymiar kary wymierzonej skarżącym. Od powyższego orzeczenia skazani wnieśli kasację do Sądu Najwyższego. Postanowieniem z 17 października 2013 r. (sygn. akt IV KK 188/13) Sąd Najwyższy oddalił kasację jako oczywiście bezzasadną. Jednocześnie, na mocy art. 535 § 3 k.p.k., sąd ten odstąpił od sporządzenia uzasadnienia.
W dniu 24 stycznia 2014 r. skarżący wnieśli skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Zarządzeniem z 15 lipca 2014 r. sędzia Trybunału wezwał ich do uzupełnienia braków formalnych skargi przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wskazanie adresów skarżących; doręczenie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 28 stycznia 2013 r. (sygn. akt VII Ka 742/12); doręczenie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej z 21 lutego 2012 r. (sygn. akt III K 412/08); dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżących określonych w art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zakwestionowany art. 535 § 3 k.p.k.
W piśmie wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 28 lipca 2014 r. pełnomocnik skarżących uzupełnił braki formalne skargi konstytucyjnej.
Zdaniem skarżących art. 135 § 1 p.u.s.p., obowiązujący w czasie orzekania w sprawie, jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 oraz art. 190 ust. 4 Konstytucji. Według nich o niezgodności świadczy możliwość wydania wyroku przez osobę nieuprawnioną do orzekania, tj. przez asesora sądowego. Osoba zatrudniona na stanowisku asesora sądowego – jak twierdzą skarżący – nie ma przymiotów niezawisłości i niezależności orzekania. Skarżący argumentują ponadto, że ekonomika procesowa nie może być sprzeczna z zasadą bezpośredniości i zasadą prawa do sądu. Formułując zarzut niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący podnoszą, że brak możliwości sporządzenia (zarówno na wniosek, jak i z urzędu) uzasadnienia orzeczenia w postaci postanowienia oddalającego kasację jako oczywiście bezzasadną narusza zasadę pisemności procesu karnego. W przekonaniu skarżących pozostawienie Sądowi Najwyższemu tak dużej swobody sędziowskiego orzekania narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz zasadę sprawiedliwego i jawnego procesu karnego. Natomiast stawiając zarzut niezgodności art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący twierdzą, że niedopuszczalne jest uznanie za dowód tych zeznań świadka koronnego, które są podstawą skazania, mimo ustalenia w toku procesu, iż oskarżony nie działa w zorganizowanej grupie przestępczej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo. Ponadto, zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu drogi prawnej, jeśli nie upłynął trzymiesięczny termin od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Aby prawidłowo ustalić termin do skutecznego wniesienia skargi konstytucyjnej, niezbędne jest zatem uzyskanie przez skarżącego „prawomocnego wyroku” w ramach przysługującej mu drogi prawnej. Oznacza to, że na skarżącym spoczywa obowiązek wykorzystania dostępnych, zwykłych środków odwoławczych pozwalających doprowadzić do „ostatecznego rozstrzygnięcia” w konkretnej sprawie.
Trybunał Konstytucyjny zaznacza, że wprawdzie przepisy Kodeksu postępowania karnego nie definiują zagadnienia prawomocności i nie określają ex lege momentu uzyskania owej prawomocności, ale nie ulega wątpliwości to, iż moment ten należy wiązać z wydaniem wyroku przez sąd odwoławczy. Powyższe stanowisko wynika przede wszystkim ze sposobu, w jaki ustawodawca ukształtował postępowanie karne. Zgodnie z art. 519 k.p.k. kasację można wnieść jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Oznacza to zatem, że uzyskanie waloru prawomocności zostało w polskiej procedurze karnej ściśle powiązane z wydaniem orzeczenia kończącego postępowanie przez sąd ad quem. Pozostaje to w zgodzie z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego, wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Pogląd ten jest także utrwalony w doktrynie polskiego prawa karnego procesowego (zob. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008, s. 62; A. Bojańczyk, Głos w sprawie dopuszczalności skargi konstytucyjnej od orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym, Palestra 1999, nr 5/6; B. Nita, Jeszcze o dopuszczalności skargi konstytucyjnej od orzeczenia wydanego w postępowaniu karnym, Palestra 2000, nr 7/8). Trzeba przy tym zaznaczyć, że termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpoczyna swój bieg w momencie doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, niezależnie od tego, że ma on możliwość skorzystania z tzw. nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej wnoszonej do Sądu Najwyższego (zob. postanowienie TK z 1 lipca 2000 r., Ts 71/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 244).
2. W rozpatrywanej sprawie przedmiotem zaskarżenia skarżący uczynili trzy przepisy: art. 135 § 1 u.s.p., stanowiący: „Minister Sprawiedliwości może, za zgodą kolegium sądu okręgowego, powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w sądzie rejonowym na czas określony, nieprzekraczający czterech lat. Możliwe jest przedłużenie tego okresu do ukończenia przez asesora sądowego 29 lat, a także do czasu zakończenia postępowania, o którym mowa w art. 58 § 4-6”; art. 535 § 3 k.p.k., zgodnie z którym: „oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia; jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu oraz wtedy, gdy zostało wydane na rozprawie a strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i nie został sprowadzona na rozprawę, uzasadnienie sporządza się na jej wniosek. Przepisy art. 422 i 423 stosuje się odpowiednio”; a także art. 1 ust. 1 u.ś.k. w brzmieniu: „Przepisy ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego” oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. stanowiący: „Można dopuścić dowód z zeznań świadka koronnego, jeżeli łącznie zostały spełnione następujące warunki: 1) do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach: a) przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im, b) ujawnił majątek swój oraz znany mu majątek pozostałych sprawców przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, o których mowa w art. 1, 2) podejrzany zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie lub przestępstwie skarbowym oraz pozostałych okoliczności, o których mowa w pkt 1 lit. a, popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego określonego w art. 1”.
3. Trybunał Konstytucyjny uznał, że w zakresie zarzutów niezgodności art. 135 § 1 u.s.p. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 178 ust. 1 i art. 190 ust. 4 Konstytucji, a także zarzutów niezgodności art. 1 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 u.ś.k. z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji ostatecznym orzeczeniem był wyrok Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 28 stycznia 2013 r. Odpis powyższego orzeczenia został doręczony skarżącym odpowiednio: S.Z. – 26 lutego 2013 r., a M.S. – 19 lutego 2013 r. Od daty doręczenia skarżącym tego wyroku biegł tym samym trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.
4. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona 24 stycznia 2014 r., a zatem z przekroczeniem terminu ustawowego, który w przypadku skarżącego S.Z. upłynął 27 maja 2013 r., a w przypadku skarżącego M.S. – 20 maja 2013 r. Z tego względu, na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zarzutów wskazanych w pkt 1 i 3 niniejszego postanowienia.
5. Osobnego rozważenia wymagają zarzuty, jakoby art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku w przypadku uznania kasacji za oczywiście bezzasadną, oraz w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, był niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zarzuty te dotyczą przepisu, który określa tryb orzekania przez Sąd Najwyższy, a zatem ostatecznym orzeczeniem w sprawie skarżących jest postanowienie Sądu Najwyższego z 17 października 2013 r.
5.1. Zarzut niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie postanowienia zamiast wyroku, z art. 45 ust. 1 Konstytucji należy ocenić jako oczywiście bezzasadny. Na możliwość oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej postanowieniem Sądu Najwyższego należy spojrzeć przez pryzmat funkcji, jaką spełnia ten nadzwyczajny środek zaskarżenia, oraz miejsca skargi kasacyjnej w systemie środków ochrony prawnej. Zgodnie z art. 519 k.p.k. kasację można wnieść jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego. Oznacza to zatem, że postępowanie, w ramach którego kasacja jest rozpatrywana, wykracza poza standard dwuinstancyjnego postępowania sądowego, który został określony w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Jak podkreśla się w doktrynie, wyłącznym celem kasacji jest kontrola orzeczeń pod kątem naruszenia przepisów prawa (zob. T. Grzegorczyk, Polskie postępowanie karne, red. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Warszawa 2009, s. 883). Zatem w sytuacji, w której ewidentnie nie zaistniała żadna z tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych, określonych w art. 439 k.p.k., ani nie doszło do innego rażącego naruszenia przepisów prawa, uznanie kasacji za oczywiście bezzasadną nie może budzić wątpliwości. Orzeczenie takie jest wydawane w formie postanowienia i nie oznacza utrzymania w mocy – co warto podkreślić – prawomocnego już wyroku sądu II instancji. Nie jest to decyzja merytoryczna. Skarżący nie mają zatem racji, twierdząc, że rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego dotyczące rozpoznania kasacji powinny być dokonywane w formie wyroku, gdyż tylko takie orzeczenie jest zgodne ze standardami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego, określonej w art. 2 Konstytucji, oraz prawa do sprawiedliwego i jawnego procesu, sformułowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
5.2. W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, o którym mowa w pkt 5.1 niniejszego postanowienia, z art. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z jego orzecznictwem (zob. m.in. postanowienia TK z: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz 6 czerwca 2013 r., Ts 13/13, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 598) ten przepis Konstytucji nie jest źródłem praw ani wolności konstytucyjnych, dlatego nie może być samodzielnym wzorcem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. W związku z powyższym – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – należy odmówić nadania dalszego biegu skardze w tym zakresie.
5.3. W odniesieniu do kolejnego zarzutu – niezgodności art. 535 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim nie dopuszcza do sporządzenia uzasadnienia postanowienia o oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji – Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że występuje przesłanka zbędności orzekania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie, gdyż zaskarżone przepisy prawne były już przedmiotem kontroli ich zgodności z Konstytucją w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 18 stycznia 2010 r. (Ts 68/09, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 348). W orzeczeniu tym Trybunał stwierdził, że art. 535 § 3 k.p.k. wyłącza jedynie pisemność uzasadnienia, co jest dopuszczalne w przypadku postanowień kończących postępowanie w danej sprawie. Zważywszy na to, że przedmiot niniejszej sprawy jest zbieżny z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym postanowieniu, w omawianym zakresie należało odmówić nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej z powodu zbędności orzekania.
Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.