Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2016 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy IV Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Włodzimierz Hilla (sprawozdawca)

Sędziowie SO Piotr Kupcewicz

SO Adam Sygit

Protokolant st.sekr.sądowy Anna Jagieło-Pick

przy udziale Antoniny Kasprowicz-Czerwińskiej prokuratora Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczy

po rozpoznaniu dnia 19 lutego 2016 r.

sprawy E. W. c. Z. i D. ur. (...) w G.

oskarżonej z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonej

od wyroku Sądu Rejonowego w Świeciu

z dnia 4 listopada 2015 r. sygn. akt II K 231/14

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla rozstrzygnięcie zawarte w pkt. 2.; utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok w pozostałej części; koszty sądowe za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.

SSO Piotr Kupcewicz SSO Włodzimierz Hilla SSO Adam Sygit

IV Ka 11/16

UZASADNIENIE

E. W. pozostawała pod zarzutem popełnienia występku z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 29 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., a polegającego na tym, że w okresie pomiędzy 24 czerwca 2013 r. a 31 lipca 2013 r. w W. w siedzibie (...) (...) w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego znak (...).(...), działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oraz w celu uzyskania zamówienia publicznego dla E. (...) i (...) z siedzibą w G. o łącznej wartości 73.000 zł, jako dyrektor tego przedsiębiorstwa użyła jako autentycznego podrobionego dokumentu w postaci zobowiązania współpracy, na którym znajdował się podrobiony podpis o treści „J. P.” oraz posłużyła się nierzetelnym, pisemnym oświadczeniem w postaci załącznika do oferty, w którym wskazano niezgodne z prawdą doświadczenie zawodowe oraz kwalifikacje J. P., który to dokument oraz oświadczenie dotyczyły okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania zamówienia publicznego znak (...).(...), wprowadzając tym samym w błąd (...) w W. co do faktycznego dysponowania kadrą trenerską niezbędną do zrealizowania zamówienia zgodnie ze Specyfikacją Istotnych Warunków zamówienia i doprowadziła (...) w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 51.064 zł wynikającej z łącznej kwoty wypłaconej firmie (...) (...) i (...) z tytułu przedłożonych do zapłaty faktur.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z 4 listopada 2015 r. (sygn. akt II K 231/14) uznał oskarżoną za winną zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, z tym ustaleniem, że niekorzystne rozporządzenie mieniem (...) w W. dotyczyło jedynie kwoty 4.600 zł, a oszustwo stanowi wypadek mniejszej wagi, uznając, że oskarżona wypełniła znamiona czynu zabronionego z art. 286 § 1 i 3 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i na podstawie art. 66 § 1 k.k. i art. 67 § 1 k.k. postępowanie karne warunkowo umorzył na dwuletni okres próby (pkt 1).

Na podstawie art. 67 § 3 k.k. zobowiązano oskarżoną do naprawienia szkody w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku poprzez zapłacenie na rzecz (...) w W. kwoty 4.600 zł (pkt 2).

Niniejszy wyrok zawiera nadto rozstrzygnięcie odnośnie kosztów sądowych w sprawie.

Powyższy wyrok został zaskarżony w trybie apelacji przez obrońcę oskarżonej , który powołując się na podstawę odwoławczą określoną w art. 438 pkt. 1 k.p.k., podniósł zarzut obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 67 § 3 k.k. poprzez zobowiązanie oskarżonej do naprawienia szkody, podczas gdy szkoda ta w chwili wyrokowania była już naprawiona.

W konkluzji apelujący domagał się uchylenia pkt. 2. zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Powyższa apelacja była zasadna i zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w sposób oczywisty ma w polu widzenia treść tych regulacji, które stanowią przedmiot zaskarżonego rozstrzygnięcia, jak też stanowiska prezentowane zarówno w judykaturze, jak i w piśmiennictwie dotyczące w szczególności regulacji przewidzianych treścią przepisów art. 46 § 1 k.k., art. 415 k.p.k., a w konsekwencji także art. 67 § 3 k.k., jako dotyczących tożsamej materii (por. szerzej: A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 264).

Jako punkt wyjścia wszelkich dalszych rozważań w tym względzie z powodzeniem może stanowić ta teza orzecznicza, wedle której zgodnie z art. 46 § 1 k.k. sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego (…) orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub w części (jednakże – dop. SO) jedynie wówczas, gdy szkoda w chwili orzekania faktycznie istnieje (podkr. SO) - (por. wyrok SN z 16.V.2002 r., Prok.iPr. 2002/12/5; wyrok SN z 18.II.2015 r.., sygn. akt II K 27/15) . Przy czym, określony w art. 46 § 1 k.k. (z powodzeniem odnosi się to także do treści art. 67 § 3 k.k.) obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przypisanym sprawcy przestępstwem, jest wprawdzie środkiem karnym, lecz nie w jego „czystej” postaci, albowiem przy jego zastosowaniu wchodzą w grę przepisy prawa cywilnego. Natomiast rozmiar wyrządzonej szkody, jej całości czy też części, ustala się i orzeka w granicach istniejących możliwości dowodowych, dla realizacji m.in. tego celu procesu, jaki przewidziany jest treścią przepisu art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k. (por. szerzej: A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 219 i n.). Powyższe oznacza równocześnie, że wysokość odszkodowania nie może przekraczać wysokości szkody (…) – (vide: wyrok SN z 11.V.2012 r., sygn. akt IV KK 365/11).

Lektura akt przedmiotowej sprawy dowodzi, że w sprawie zawisłej przed Sądem Rejonowym w Toruniu pod sygnaturą V GC 911/14 w istocie doszło do zawarcia ugody sądowej, na mocy której na rzecz pokrzywdzonego (...) w W. zasądzona została od oskarżonej kwota 10.950 zł, stanowiąca „karę umowną”, a w istocie czyniąca zadość szkodzie jaką oskarżona wyrządziła pokrzywdzonemu z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania przez oskarżonego, a związanego z brakiem stosownego wykształcenia i doświadczenia ze strony przeprowadzającego cześć szkolenia przewidzianego umową – D. S.. Tym sposobem szkoda wyrządzona pokrzywdzonemu - (...) w W., w trybie tak uzgodnionego przez strony świadczenia nazwanego „karą umowną”, de facto została naprawiona.

Przedstawiony wyżej stan rzeczy – w ocenie Sądu Okręgowego – w pełni uprawniał do uznania, że roszczenia sformułowane przez pokrzywdzonego w toku niniejszego postępowania względem oskarżonej zostało w całości zaspokojone, a ewentualne uwzględnienie wniosku pokrzywdzonego rodziłoby konsekwencje właściwe stanowi jego bezpodstawnego wzbogacenia przewidzianego w art. 405 k.c.

Niechybnie uzasadnienie apelujący podnosi, że podstawą powyższego orzeczenia sądu stanowił przepis art. 483 § 1 k.c., stosownie do którego „można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody (podkr. SO) wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy ( kara pieniężna). Stosownie do ugruntowanego w tej mierze stanowiska tak judakytatury, jak i piśmiennictwa, „kara umowna” ma na celu naprawienie szkody, wobec czego można uznać, że jest ona swoistą postacią odszkodowania.

Równocześnie, Sąd Okręgowy ma oczywistą świadomość tak treści, jak i prawnego charakteru tejże regulacji – z art. 67 § 3 k.k., a w konsekwencji jej także prewencyjno – wychowawczego charakteru i znaczenia, acz przy tym również niechybnie procesowej funkcji kompensacyjnej w odniesieniu do osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Orzeczenie tego środka jest możliwe w przypadku skazania za jakiekolwiek przestępstwo, oczywista zwłaszcza z takie, jakie niniejszym wyrokiem przypisano oskarżonej. Przy czym, pojęcie szkody (i krzywdy, o której w realiach tej sprawy nie mówimy) należy definiować tu zgodnie z cywilistycznym ich rozumieniem, tj. szkodę jako uszczerbek majątkowy – materialny, (zaś krzywdę jako uszczerbek niemajątkowy -niematerialny). Sąd karny może ograniczyć się jedynie do określonego sposobu naprawienia szkody (np. restytucja) lub jej naprawienia jedynie w części. W takiej sytuacji do dochodzenia pełnego odszkodowania pozostawałaby droga powództwa cywilnego. W przypadku jednak, gdy wysokość szkody w sposób bezsporny została udowodniona w ramach postępowania karnego, wybór orzekania (jeśli zachodzą po temu stosowne podstawy – uwaga SO) odszkodowania w części zamiast całości stanowiłby naruszenie art. 46 k.k. (naturalnie także art. 67 § 3 k.k.) – (por. szerzej: P. Kozłowska-Kalisz, Komentarz do art. 46 Kodeksu karnego, LEX, stan prawny na 2014.09.01.).

Zatem, podstawą orzekania tego rodzaju środka karnego są przepisy kodeksu karnego, a nie przepisy kodeksu cywilnego, jednakże przepisy kodeksu cywilnego w tych kwestiach, których przepisy prawa karnego wprost nie uregulowały, należałoby stosować posiłkowo. Oznacza to, że wysokość odszkodowania nie może przekraczać wysokości szkody (podkr. SO); innymi słowy, nie można zasądzić odszkodowania w całości, gdy szkoda w tej części już została naprawiona etc. (vide postan. SN z 11 maja 2012 r., IV KK 365/11, Biul. PK 2012, nr 8, s. 20-21). Tak zatem, warunkiem sine qua non orzeczenia omawianego obowiązku naprawienia szkody jest jej istnienie w chwili orzekania, a więc w sytuacji w której do chwili wyrokowania nie została ona naprawiona (vide: wyrok SN z 17 lipca 2014 r., III K 54/14, OSNKW 2015/1/4; wyrok SN WR 543/88, OSNKW 1989/3-4/32; tak Szewczyk [w:] Zoll I, s. 716).

Sąd orzekający, celem rozstrzygnięcia w omawianym przedmiocie musi w toku procesu ustalić zarówno wysokość szkody (lub zadośćuczynienia), jak również czy do naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę już nie doszło na innej drodze (podkr. SO) - (por. S. Steinborn, Prawomocność części orzeczenia w procesie karnym, LEX). Zarówno judykatura jak i piśmiennictwo pozostają w pełnej zgodzie także co do tego, że jeśli szkoda została naprawiona w części, oczywistym jest, że orzekany obowiązek jej naprawienia w tym trybie może dotyczyć tylko tej części, która naprawiona nie została, gdyż regulacja ta ma na celu odtworzenie stanu sprzed powstania szkody i nie może prowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia pokrzywdzonego (vide: wyrok SN z 25 czerwca 2015 r., II KK 171/15, LEX nr 1750143).

W konsekwencji zatem oczywiste jest i to, że jeśli w toku procesu Sąd meriti ustalił wysokość powstałej szkody, jak również fakt, że owo roszczenie pokrzywdzonego w dochodzonej przez niego wysokości przed momentem (prawomocnego) orzekania, zostało już zaspokojone, to brak jest jakichkolwiek podstaw do orzeczenia po myśli cyt. przepisów ustawy. Konstatacja taka jest uprawniona dlatego, że odmienne rozstrzygnięcie w tej mierze rodziłoby po stronie pokrzywdzonego stan bezpodstawnego wzbogacenia, w rozumieniu przepisu art. 405 k.c.

Tak więc, ze wszystkich przytoczonych względów sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i uchylił rozstrzygnięcie zawarte w jego pkt. 2.

W pozostałej części zaskarżone orzeczenie podlegało utrzymaniu w mocy.

Rozstrzygnięcie obnośnie kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze ma swe uzasadnienie w treści przepisów art. 634 k.p.k. w zw. z art. 624 § 1 k.p.k. i jest podyktowane względami słuszności. Obrońca oskarżonego wniosła bowiem po części zasadną apelację, skutkującą zmianą zaskarżonego wyroku na jego korzyść.