Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 marca 2016 r. w S.

sprawy M. B. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o prawo do renty rodzinnej

na skutek odwołania M. B. (1)

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 27 października 2015 roku znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje M. B. (1) prawo do renty rodzinnej na okres od 1 października 2015 roku do 22 lutego 2016 roku.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 października 2015 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego odmówił M. B. (1) prawa do renty rodzinnej na dalszy okres, wskazując na fakt, iż ubezpieczony ukończył 25 rok życia nie będąc na ostatnim roku studiów.

M. B. (1) odwołał się od powyższej decyzji, wskazując że jest studentem siódmego semestru studiów inżynierskich, który to semestr jest ostatnim semestrem nauczania. Wniósł o przyznanie mu prawa do renty rodzinnej do czasu ukończenia studiów, tj. na okres do 22 lutego 2016r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, wskazując, iż ubezpieczony ukończył 25 rok życia w dniu 19 września 2015r., będąc na przedostatnim roku studiów, tj. na 6 semestrze, a ponadto do chwili wydania zaskarżonej decyzji nie uzyskał zaliczenia z przedostatniego roku studiów.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. B. (1) urodził się w dniu (...) Po śmierci matki, G. B., zmarłej 16 grudnia 1996r., rolniczy organ rentowy przyznał mu prawo do renty rodzinnej. Na mocy decyzji Prezesa KRUS z 3 listopada 2014r. przeliczono wysokość przysługującego mu świadczenia, przyznając je na okres do 30 września 2015r.

Niesporne, a nadto dowody: dokumentacja, w tym decyzja z 3.11.2014r. – k. 215 w pliku akt KRUS dot. renty rodzinnej po G. B..

W dniu 17 września 2015r. organ rentowy wydał decyzję o wstrzymaniu wypłaty renty rodzinnej dla M. B., poczynając od 1 października 2015r.

Dowód: decyzja z 17.09.2015r. – k. 218 w pliku akt KRUS dot. renty rodzinnej po G. B..

W dniu 22 października 2015 roku ubezpieczony złożył w placówce KRUS – w celu uzyskania prawa do świadczenia na dalszy okres - dokumenty potwierdzające kontynuowanie nauki w uczelni wyższej, dołączając do nich następnie zaświadczenie wystawione przez dziekanat Wydziału Mechanicznego (...) i Lotnictwa Politechniki (...), stwierdzające że w roku akademickim 2015/2016, trwającym od 1 października 2015r. do 30 września 2016r. jest studentem siódmego semestru studiów. W zaświadczeniu wskazano, że nauka na kierunku, na którym studiuje M. B. trwa siedem semestrów, a termin ukończenia studiów przewidziany jest na 22 lutego 2016r.

Niesporne, a nadto dowód: wniosek i zaświadczenie – k. 219-221 akt KRUS dot. renty rodzinnej po G. B..

W Politechnice (...) w roku 2015 realizowany był tzw. Elastyczny (...) Studiów. Pozwalał on studentowi na rejestrację na kolejne semestry również w przypadku, gdy student nie spełnił warunku zaliczenia pełnego programu studiów dla danego semestru. Zgodnie z regulacją § 5 pkt 9 obowiązującego w Politechnice regulaminu studiów, system ten został wprowadzony po to, by umożliwić studentom, w ramach określonych zasad, wybór studiowanych zagadnień poprzez wybór specjalności, poszczególnych przedmiotów, studiowanie i zaliczanie przedmiotów na innych wydziałach lub w innych szkołach wyższych oraz pewną swobodę w doborze tempa studiowania. Okresowe zmiany indywidualnego tempa studiowania nie mogły jednak spowodować wydłużenia czasu trwania studiów stacjonarnych o więcej niż dwa semestry w stosunku do normalnego czasu studiów.

W związku z powyższym uzyskanie przez studenta rejestracji na kolejny semestr studiów było możliwe pod warunkiem uzyskania wymaganej liczby punktów (...) (liczbę tę ustalały rady poszczególnych wydziałów). W przypadku kierunku, na którym studiował M. B. minimum do rejestracji warunkowej na semestr VII ustalono na poziomie 170 punktów (...).

Po ukończeniu semestru letniego roku akademickiego 2014/2015 M. B. posiadał łącznie 178 punktów (...) za zaliczone przedmioty, co pozwoliło mu na uzyskanie rejestracji warunkowej na ostatni semestr studiów. Zgodnie bowiem z obowiązującym wówczas regulaminem rejestracji na kolejny semestr, warunkiem rejestracji studenta na kolejny semestr było zgromadzenie od początku studiów określonej liczby punktów. Uzyskanie liczby punktów mniejszej niż nominalna, ale nie mniejszej niż – w przypadku studiów inżynierskich, po VI semestrze – 170, było równoważne rejestracji warunkowej. Rejestracji na kolejny etap studiowania dokonywał dziekan, przy czym okres rejestracyjny rozpoczynał się nie później niż pięć dni przed początkiem semestru.

Dowody:

- pismo dziekanatu Wydziału Mechanicznego (...) i Lotnictwa Politechniki (...) z dnia 2.02.2016r. – k. 27 akt sprawy;

- wyciąg z katalogów programów studiów – k. 27-28 akt sprawy;

- uchwała nr 127/ (...) Rady Wydziału Mechanicznego (...) i Lotnictwa Politechniki (...) – k. 30 akt sprawy;

- regulaminy studiów w Politechnice (...) – k. 19 akt sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Stosownie do treści przepisu art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. z 2015r., poz. 704 z późn. zm.), rolnicza renta rodzinna przysługuje osobom spełniającym warunki określone w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2015r., poz. 748 z późn. zm.). W przypadku dzieci ubiegających się o prawo do renty rodzinnej po zmarłym rodzicu ustawa ta stanowi zaś w art. 68 ust. 1 pkt 2, że dziecko ma prawo do tego świadczenia do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. W ustępie 2 art. 68 wskazano zarazem, iż jeśli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Powyższy przepis stał się powodem wielu problemów, bowiem wykładnia pojęcia „na ostatnim roku studiów” okazała się nieoczywista. Obecnie ugruntowało się jednak orzecznictwo, które pojęcie to wykłada w sposób jednolity. W szczególności należy tu wskazać na – wydany w okolicznościach faktycznych bardzo zbliżonych do tych, jakie wystąpiły w niniejszej sprawie – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2015r., sygn. akt II UK 138/14, którego obszerny fragment zostanie zacytowany niżej, jako że sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela wyrażone tam poglądy.

Sąd Najwyższy wskazał więc w przywołanym wyroku m.in., że „ generalnie prawo do renty rodzinnej przysługuje (…) tym dzieciom zmarłego żywiciela, które ze względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy zarobkowej lub innej działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. W konsekwencji tego, także prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek przysługuje takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, jak również niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Intencją ustawodawcy było powiązanie wymienionej w art. 68 ust. 1 ustawy granicy wieku zachowania uprawnień do renty rodzinnej (16 lat) z najniższym wiekiem, od jakiego w świetle art. 190 § 2 k.p. wolno młodzieży podejmować zatrudnienie w charakterze pracownika młodocianego. Celem tego unormowania jest więc zapewnienie środków finansowych młodej osobie do dnia, gdy może ona już samodzielnie zarabiać na swoje utrzymanie, jeżeli nie zamierza uzyskać wyższych kwalifikacji zawodowych w drodze nauki w szkole W sytuacji kontynuowania nauki po ukończeniu 16 roku życia (co jest powszechne), osobie takiej przysługuje prawo do dalszej wypłaty renty rodzinnej aż do ukończenia nauki, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Z woli ustawodawcy, z dniem ukończenia granicy wiekowej 25 lat, prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole niebędącej szkołą wyższą. Jedyny wyjątek w tym zakresie ustanowiony został w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl tego przepisu, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Hipotezą omawianej normy prawnej objęte są jednak tylko osoby odbywające studia w szkole wyższej, w tym studia na zagranicznych uczelniach oraz studia doktoranckie prowadzone przez Polską Akademię Nauk. Najwięcej kontrowersji budzi przy tym ustalenie znaczenia użytego w tym przepisie zwrotu "będąc na ostatnim roku studiów". Ustawa nie zawiera jakiejkolwiek definicji tego pojęcia, ani nie odsyła w tym zakresie do przepisów innych aktów prawnych. Odpowiedzi na pytanie o istotę powyższego sformułowania nie daje też ani dawna ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 z późn. zm.) ani obecnie obowiązująca ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.). Art. 144 ust. 1 pierwszej z wymienionych ustaw oraz art. 161 ust. 1 drugiej zawierają jednak upoważnienie dla senatu uczelni do uchwalania regulaminu studiów, którego przedmiotem, stosownie do art. 160 ust. 1 Prawa o szkolnictwie wyższym, powinna być organizacja i tok studiów, a w ich ramach - określenie liczby lat i semestrów studiów oraz dat ich rozpoczęcia i zakończenia. W judykaturze przyjmuje się zatem, że określenie ostatniego roku studiów następuje na podstawie regulaminu uczelni, a studentem ostatniego roku studiów jest osoba legitymując się stosownym wpisem na ten rok (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2003 r., II UK 138/03 , OSNP 2004 Nr 15, poz. 271; z dnia 19 kwietnia 2006 r., II UK 134/05 , LEX nr 1001297; z dnia 20 kwietnia 2006 r., I UK 265/05 , Prawo Pracy 2006 nr 7-8, s. 53 i z dnia 8 sierpnia 2007 r., II UK 1/07 , OSNP 2008 nr 19 - 20, poz. 295 z glosą krytyczną A. Wypych - Żywickiej OSP 2009 Nr 3, poz. 27). Zauważa się, że wprawdzie regulamin studiów nie ma charakteru normatywnego i nie należy do konstytucyjnie określonych źródeł prawa ( art. 87 Konstytucji RP), to jednak musi być uznany za akt prawny konkretyzujący i uściślający znaczenie sformułowania "ostatni rok studiów w szkole wyższej", zamieszczonego w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W związku z tym ustalenie, kiedy dziecko pobierające rentę rodzinną było na ostatnim roku studiów w rozumieniu tego przepisu, następuje na podstawie wpisu na ostatni rok studiów, dokonanego w oparciu o regulamin obowiązujący uczelnię. W regulaminie określa się również indywidualny tok studiów, w którym daty rozpoczęcia i ukończenia poszczególnych semestrów i lat studiów nie muszą zbiegać się z datami obowiązującymi ogół studentów. W każdym wypadku regulamin uczelni decyduje o tym, na którym roku studiów kształci się student.

Podejmując próbę dekodowania normy prawnej zawartej w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS trzeba jednak mieć na uwadze językowy kontekst całej regulacji tego artykułu. Warto zauważyć, że w komentowanym przepisie ustawodawca nie posłużył się określeniem "dziecko posiadające wpis na ostatni rok studiów (...)będące studentem ostatniego roku studiów". Wydaje się więc, że formalny status ubezpieczonego jako studenta ostatniego roku studiów nie przesądza jeszcze o zachowaniu przez dziecko prawa do renty rodzinnej po ukończeniu przez nie 25 roku życia. Analiza treści unormowań art. 68 ust. 1 i ust. 2 ustawy prowadzi do wniosku, iż decydujące znaczenie dla przesunięcia wiekowych granic uprawnienia dziecka do przedmiotowego świadczenia jest fakt pobierania nauki. Zatem tak jak umieszczenie na liście uczniów lub studentów szkoły nie przesądza o zachowaniu przez dziecko prawa do renty rodzinnej po ukończeniu 16-tego roku życia, jeśli mimo legitymowania się stosownym wpisem faktycznie nie realizuje ono obowiązku szkolnego, tak również możliwość przedłużenia wypłaty świadczenia rentowego po osiągnięciu przez uprawnionego wieku 25 lat uzależniona jest nie tyle od formalnego wpisu na listę studentów ostatniego roku studiów w szkole wyższej ile od rzeczywistego studiowania na tymże roku . Sam wpis na kolejny rok studiów ma charakter techniczny, porządkujący i ułatwiający prowadzenie statystyki związanej z procesem nauczania w szkole wyższej. Zgodnie z postanowieniami regulaminów wyższych uczelni, zasadniczo uzyskanie wpisu na kolejny rok studiów następuje po zakończeniu poprzedniego roku studiów, a więc po zaliczeniu przedmiotów objętych programem nauczania na tymże roku. Wpis na dany rok studiów stanowi nie tylko potwierdzenie rozliczenia poprzedniego roku akademickiego (uzyskania zaliczeń i zdania egzaminów w semestrze letnim tegoż roku), ale jest także podstawą uczestnictwa w zajęciach w kolejnym roku akademickim. Opisaną sytuację należy uznać za standardową. Istnieją wszak wyjątki od niej. Dotyczące one z jednej strony osób korzystających z indywidualnego toku studiów, które posiadając wpis na dany rok studiów, decyzją właściwego organu uczelni uzyskują zgodę na uczestniczenie w zajęciach i zdawanie egzaminów z kolejnego roku, z drugiej zaś strony - osób, które mimo niezaliczenia w terminie wszystkich egzaminów z przedmiotów objętych planem nauczania na danym roku studiów, za zgodą władz uczelni uzyskują warunkowy wpis na kolejny rok studiów, będąc zobligowanymi do zdania brakujących egzaminów w dodatkowo wyznaczonych terminach. Są to właśnie klasyczne przykłady niepokrywania się dat rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych semestrów i lat studiów z obowiązującymi ogół studentów uczelni.”

Sytuacja opisana powyżej jako ostatnia zaistniała w niniejszej sprawie. Na kierunku, na którym studiował M. B. (1) obowiązywał bowiem Elastyczny (...) Studiów, pozwalający studentom m.in. na dość swobodne określanie tempa studiowania i kolejności zaliczania przedmiotów. Jak wynika ze szczegółowych informacji nadesłanych przez dziekanat właściwej uczelni M. B. po zakończeniu szóstego (przedostatniego) semestru nauki legitymował się przy tym – mimo niezaliczenia wszystkich przedmiotów – liczbą punktów wystarczającą do uzyskania rejestracji na kolejny semestr i rejestrację taką – z dniem 1 października 2015r., tj. z dniem rozpoczęcia nowego semestru – uzyskał. Organ rentowy twierdził jednak, że skoro rejestracji dokonano dopiero z dniem 1 października, a M. B. ukończył 25 rok życia wcześniej, bo 19 września, nie było możliwe przyznanie mu prawa do renty rodzinnej na dalszy okres. Takie stanowisko organu rentowego należało uznać za błędne.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej wyroku z 26 marca 2015r. (wydanym w sprawie dotyczącej osoby, która wiek 25 lat ukończyła w dniu 2 września, podczas gdy wszystkie egzaminy z IV roku zdała dopiero w dniu 10 października), „ nie traci prawa do renty rodzinnej osoba, która ukończyła 25 lat życia w okresie wakacji studenckich po ukończeniu zajęć na przedostatnim roku studiów a przed rozpoczęciem zajęć na ostatnim roku studiów, na który uzyskała wpis, nawet jeśli był to wpis warunkowy. Również warunkowe zezwolenie dziekana wydziału na studiowanie na następnym roku akademicki jest podstawą wpisu uprawniającego studenta do uczestnictwa w zajęciach tego roku. Osoba wpisana na ostatni rok studiów ma status studenta tego roku, nawet gdy studiując na tym roku jednocześnie zobowiązana jest zaliczyć dodatkowe egzaminy z poprzedniego okresu rozliczeniowego.”

Dalej SN zauważył, i te konstatacje w pełni podziela także Sąd Okręgowy, że „ odmowa przyznania tej grupie ubezpieczonych prawa do renty rodzinnej po ukończeniu 25 roku życia byłaby tym bardziej niezrozumiała w sytuacji, gdy judykatura zalicza do kręgu adresatów komentowanej normy prawnej także osoby, które osiągnęły określony w przepisie wiek, powtarzając ostatni rok studiów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2006 r., II UK 174/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 107) lub będąc na ostatnim roku studiów po uprzednim ukończeniu studiów magisterskich na innym kierunku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r., III UK 49/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 205), a więc osoby, które - jak w pierwszym przypadku - z różnych powodów nie dochowały regulaminowego terminu ukończenia nauki w szkole wyższej, albo - jak w drugim - kontynuowały studia mimo możliwości podjęcia zatrudnienia zgodnego z posiadanymi już kwalifikacjami.”

Kierując się wszystkimi powyższymi względami i dokonując wyżej opisanej wykładni przepisów ustawy emerytalnej, także sąd orzekający w niniejszej sprawie doszedł więc do przekonania, że skoro M. B. (1) ukończył 25 lat życia w okresie tzw. wakacji studenckich, legitymując się jednak taką liczbą punktów (...), która spowodowała, że w dniu 1 października 2015r. rektor uczelni dokonał formalnej czynności jego zarejestrowania na ostatni semestr studiów, spełnił wszystkie przesłanki wymagane do przyznania do prawa do renty rodzinnej na czas do ukończenia nauki na tym właśnie semestrze, tj. do 22 lutego 2015r.

Z tych przyczyn na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. sąd zmienił zaskarżoną decyzję, orzekając jak w sentencji.