Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

Po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2014r. w Warszawie

na rozprawie sprawy

z powództwa Skarbu Państwa- Prezydenta m. W.

przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego (...) w W.

z dnia 17 kwietnia 2013 r., sygn. akt II C 2103/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu (...) w W. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 2522/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 26 października 2012r. Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta m. W., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wystąpił przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w W. z żądaniem uzgodnienia treści księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) w W. dla nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) o powierzchni 2844 m2, oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) , z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie z działu II księgi wieczystej wpisów dotyczących użytkowania wieczystego, tj. prawa użytkowania wieczystego wpisanego na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W..

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych podnosząc, iż tryb dochodzenia roszczeń obrany przez stronę powodową jest nieadekwatny do ich przedmiotu.

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2013r. w sprawie II C 2103/12 Sąd Rejonowy (...) w W. oddalił powództwo w całości oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 7.217,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny i przeprowadził rozważania prawne:

W 1980 r. na nieruchomości przy ul. (...) wybudowany został budynek mieszkalny wielorodzinny. Został on oznaczony numerem (...) (aktualnie nr (...)). Budynek jest obecnie posadowiony na działce gruntu nr (...), objętej księgą wieczystą o numerze (...), która to działka została wydzielona na mocy decyzji Prezydenta m. W. Nr (...) z dnia 14 marca 2003r. z działki gruntu nr (...) opisanej w księdze wieczystej nr (...) . Wskazana nieruchomość stanowiła do dnia 27 maja 1990r. w całości własność Skarbu Państwa. Na mocy decyzji z dnia 10 lutego 1993r. Wojewoda (...) stwierdził nabycie przedmiotowej nieruchomości z mocy prawa w dniu 27 maja 1990r. przez Dzielnicę- (...) (...) na podstawie ustawy z dnia 10 maja 1990r.- Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 z późno zm.). Przedmiotowa decyzja została unieważniona dnia 27 kwietnia 2011 r. przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w przedmiocie komunalizacji nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działko nr (...), w części dotyczącej działki gruntu o nr (...).

Na mocy umowy z dnia 24 lutego 1992r. zawartej pomiędzy Skarbem Państwa Spółdzielnią Mieszkaniową (...) z siedzibą w W., nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów jako działka gruntu o nr (...), objęta księgą wieczystą nr (...), została oddana w użytkowanie wieczyste Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w celu wybudowania na niej domów mieszkalnych wielorodzinnych.

Uprzednio, zgodnie z postanowieniami umowy z dnia 22 września 1979r., Komenda (...) Milicji Obywatelskiej w W. zleciła Spółdzielni Mieszkaniowej (...) administrowanie zasobami Komendy na osiedlu (...), tj. budynkiem mieszkalnym nr (...).

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z dyspozycją art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - sprzedaż nieruchomości albo oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej, czy przeniesienie tego prawa wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego i wpisu w księdze wieczystej.

Jednakże Sąd Rejonowy uznał, że samo stwierdzenie po wpisie prawa użytkowania wieczystego do księgi wieczystej nieważności umowy dotyczącej oddania gruntu w użytkowanie wieczyste prowadzi do ustalenia, że prawo to w ogóle nie powstało. Tym samym do wykreślenia tego prawa z księgi wieczystej niezbędne i jednocześnie wystarczające jest uprzednie uzyskanie prawomocnego orzeczenia potwierdzającego nieważność umowy.

Poza tym zdaniem Sądu Rejonowego powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest instrumentem wyjątkowym, który powinien znajdować zastosowanie wyłącznie w takich sytuacjach, kiedy nie istnieje inny sposób uzyskania właściwej ochrony prawnej i zarazem jest niedopuszczalne w tych wszystkich przypadkach, gdy możliwe jest osiągnięcie zamierzonego celu przy użyciu innych prawem przewidzianych metod. Natomiast w niniejszej sprawie powód mógł wystąpić z żądaniem ustalenia nieważności umowy z dnia 24 lutego 1992r., czego nie uczynił, a co spowodowało, że niniejsze powództwo było co najmniej przedwczesnym.

Ponadto w ocenie Sądu Rejonowego powód domagając się wykreślenia z księgi wieczystej wpisów odnoszących się do prawa użytkowania wieczystego i powołując się na nieważność umowy dotyczącej tego prawa nie przedstawił żadnego dokumentu, który potwierdzałby zasadność zgłoszonego roszczenia.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z treścią art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku wniósł powód zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając mu naruszenie:

I.  przepisów prawa procesowego w postaci:

- art. 227 kpc w zw. z art. 217 § 1-3 kpc polegające na oddaleniu wniosku strony powodowej o zwrócenie się do Sądu Okręgowego w Warszawie z prośbą o nadesłanie akt sprawy prowadzonej przez ten Sąd pod. sygn. akt XXV C 1052/11, celem przeprowadzenia dowodu ze zgromadzonych w nich dokumentów, które zostałyby wskazane po umożliwieniu powodowi zaznajomienia się z aktami,

- naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci art. 98 § 1 oraz § 3-4 kpc w związku z art. 109 § 2 kpc w związku z § 6 pkt 7 w związku z § 7 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) poprzez zasądzenie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości nieuwzględniającej stawek przewidzianych dla postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji, gdy nakład pracy pełnomocnika nie uzasadniał zasądzenia kosztów z uwzględnieniem wielokrotności stawki minimalnej,

II. przepisów prawa materialnego w postaci:

- art. 189 kpc w związku z art. 3 oraz art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 27 ugn oraz art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) poprzez przyjęcie, strona powodowa może skutecznie uregulować stan prawny nieruchomości w drodze procesu w trybie art. 189 kpc o ustalenie nieważności umowy w przedmiocie oddania gruntu w użytkowanie wieczyste oraz przyjęcie, że obalenie domniemania zgodności prawa użytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym możliwe jest w procesie o ustalenie nieważności umowy w przedmiocie oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, podczas gdy domniemanie zgodności prawa użytkowania wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym może być obalone wyłącznie w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej wszczętym na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece,

- art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) poprzez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest instrumentem wyjątkowym, niedopuszczalnym w przypadku, gdy „możliwe jest osiągniecie zamierzonego celu przy użyciu innych prawem przewidzianych metod”, podczas gdy jest to dalej idący środek ochrony prawnej służący zaspokojeniu roszczenia rzeczowego, który nie może być zastąpiony innymi środkami prawnymi oraz poprzez przyjęcie, że przed wytoczeniem powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powód był zobowiązany do wykorzystania innych środków prawnych celem uregulowania stanu prawnego nieruchomości i przyjęcie, że strona powodowa była zobowiązana do przedłożenia dokumentu, potwierdzającego nieważność umowy w przedmiocie oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, podczas gdy Sąd meriti był zobowiązany do przesłankowego badania ważności umowy.

Powód wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim w ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy sprzecznie zarówno z treścią art. 189 k.p.c., jak i z utrwalonym orzecznictwem i poglądem doktryny przyjął, że powództwa opartego na podstawie art. 10 uokwih nie można skutecznie wytoczyć w przypadku, kiedy stronie przysługiwałoby powództwo o ustalenie nieważności umowy wniesione w trybie art. 189 k.p.c.

Tam bowiem, gdzie powód może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 uokwih, nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa na podstawie art. 189 k.p.c. Interes prawny jako konieczna materialnoprawna przesłanka wytoczenia powództwa o ustalenie występuje wtedy, kiedy na innej drodze nie będzie możliwe dla strony je wnoszącej uzyskanie ochrony swoich praw. Natomiast tam, gdzie można uzyskać szerszą ochronę na drodze wytoczenia innego powództwa, w tym powództwa opartego o art. 10 uokwih interes prawny nie występuje. W sytuacji bowiem, gdy powód może żądać świadczenia lub uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego lub prawa (tak wyrok SN z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 351/10, Lex nr 785272, postanowienie SN z dnia 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 79/09, nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003r. V CKN 1614/00, wyrok Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2008 r., III CSK 204/07, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013 r. IV CSK 469/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 października 2012r. I ACa 679/12, komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego- Bodio J., Demendecki T., Jakubecki A., Marcewicz 0., Telenga P., Wójcik M.P., Komentarz, Oficyna, 2008, wyd. III).

Ponadto należało zważyć, że powództwo oparte na podstawie z art. 189 k.p.c. musi być bowiem celowe, spełniać realną funkcję prawną i dlatego wymaga rozważenia, czy strona w drodze powództwa o ustalenie może uzyskać ochronę swoich praw lub potwierdzenie pewności co do prawa (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 marca 2012r. I CSK 325/11 i w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 stycznia 2011r. I CSK 237/10). W tym kontekście trzeba było zważyć na skutki prawne nawet hipotetycznie pomyślnego dla powoda rozstrzygnięcie powództwa o ustalenie nieważności umowy o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz Spółdzielni. Otóż takie ustalenie nie pozwoliłoby na uzyskanie przez niego skutku w postaci wykreślenia użytkowania wieczystego na rzecz Spółdzielni. Ustalenie nieważności umowy co prawda przesłankowo spowodowałoby obalenie domniemania wynikającego z art. 3 uokwih, ale takie obalenie miałoby znaczenie tylko dla sprawy o ustalenie nie uzasadniając zmiany treści wpisów w księdze wieczystej. Dopiero bowiem obalenie domniemania w wyniku postępowania prowadzonego na podstawie art. 10 uokwih trwale i wobec wszystkich obala domniemanie wynikające z art. 3 uokwih, iż prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo wykreślone nie istnieje (tak uchwała SN z dnia 13 stycznia 2011r. III CZP 123/10, E.Bałan-Gonciarz, H.Ciepła w komentarzu do art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, LEX 2011).

Biorąc powyższe pod uwagę należało również podkreślić, że dla ustalenia braku istnienia interesu prawnego powoda w prowadzeniu postępowania o ustalenie i jednocześnie konieczności wytoczenia przez niego powództwa w oparciu o art. 10 uokwih istotne znaczenie ma także okoliczność, że wpis użytkowania wieczystego do księgi wieczystej ma charakter nie deklaratoryjny, ale konstytutywny. Tak więc do nabycia tego prawa konieczna jest zarówno podstawa materialnoprawna (np. umowa), jak i sam wpis w księdze wieczystej.

Co prawda w oparciu o art. 31 ust. 2 uokwih, wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami, jednak regulacja ta dotyczy szczególnej i wąskiej grupy postępowań, takich jak np. sprawa windykacyjna. W takiej bowiem sytuacji wystarczy obalenie samej materialnoprawnej podstawy wpisu, nie istnieje zaś konieczność obalenia prawomocnego wpisu, ponieważ nie ma on wpływu na stan prawny nieruchomości. Natomiast do usunięcia niezgodności wpisu konstytutywnego, jakim jest wpis prawa użytkowania wieczystego, obalenie jego podstawy materialnoprawnej, wbrew twierdzeniom Sądu Rejonowego, nie jest wystarczające, konieczne jest bowiem obalenie także samego wpisu, to zaś nie może nastąpić w sprawie windykacyjnej lub w innym postępowaniu jako przesłanka rozstrzygnięcia (tak wyrok SN z dnia 9 listopada 2011 r. II CSK 104/11).

Należy także pamiętać, że wpis do księgi wieczystej zgodnie z art. 49 uokwih jest orzeczeniem. Prawomocny wpis, jak każde prawomocne orzeczenie, wiąże inne sądy (art. 365 k.p.c.) i nie może być obalony w innym postępowaniu jako przesłanka rozstrzygnięcia. Może to zatem nastąpić tylko w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 uokwih), skoro zgłoszone w niej roszczenie służy do obalenia domniemania ustanowionego w art. 3 uokwih (tak SN w uchwale z dnia 13 stycznia 2011r. III CZP 123/10). To właśnie w ramach postępowania opartego na art. 10 uokwih może podlegać badaniu okoliczność prawidłowości i zgodności z prawem umowy o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste czyniąc postępowanie prowadzone w oparciu o art. 189 k.p.c. zbędnym i niedopuszczalnym z uwagi na brak interesu prawnego.

Ze względu na powyższe Sąd Okręgowy uznał, że Sąd Rejonowy naruszył art. 189 kpc w związku z art. 3 oraz art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 27 ugn oraz art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) odsyłając powoda na drogę postępowania o ustalenie nieważności umowy.

Niezależnie od tego dla Sądu Okręgowego niezrozumiały jest również drugi argument, którym posłużył się Sąd Rejonowy dla oddalenia powództwa, a mianowicie argument nie wykazania zasadności powództwa wbrew treści art. 6 k.c. Tymczasem Sąd Rejonowy nie odniósł się w ogóle zarówno do dowodów wskazanych i złożonych przez stronę powodową, jak również do argumentacji prawnej przez nią przytoczonej. Co więcej nie dopuścił wniosków dowodowych wskazanych przez powoda, których słuszności ani przydatności dla niniejszego postępowania nie mógł ocenić na danym etapie postępowania, albowiem powód po dołączeniu akt innego postępowania zastrzegł sobie dopiero prawo wskazania, które dokumenty z tych akt zamierza wskazać jako dowody w sprawie i na jaką okoliczność dowody te mają być przeprowadzone.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy przyjął, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy i w oparciu o art. 386 par. 2 k.p.c. uchylił wyrok do ponownego rozpoznania pozostawiając Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.