Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Marta Postulska-Siwek

Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski

Protokolant Starszy sekretarz sądowy Krystyna Melchior

po rozpoznaniu w dniu 2 czerwca 2016 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z powództwa D. G. (1)

przeciwko D. G. (2)

o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej (...) a rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 27 października 2015 roku, w sprawie I C 99/11

I. oddala apelację;

II. zasądza od D. G. (1) na rzecz D. G. (2) kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

III. przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną część opłaty od apelacji w kwocie 9000 zł (dziewięć tysięcy złotych).

Sygn. akt II Ca 186/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 stycznia 2011 roku, wniesionym do Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku w dniu 24 stycznia 2015 roku, powódka – D. G. (1) wniosła między innymi o:

a) nakazanie usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości składającej się z działki nr (...), o powierzchni 0,26 ha, położonej w W., gminie N., ujawnionym w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Lublinie nr (...), a rzeczywistym stenem prawnym poprzez wykreślnie w dziale II księgi D. G. (2) i wpisanie w jego miejsce D. i D. małżonków G., jako współwłaścicieli na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej, oraz

b) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych (k. 2-4).

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że w dniu 2 września 1989 roku D. G. (1) i D. G. (2) zawarli związek małżeński. W dniu 1 października 1992 roku na podstawie umowy darowizny i sprzedaży sporządzonej w formie aktu notarialnego pozwany nabył udział we współwłasności działki nr (...), o powierzchni 2,16 ha, oraz własność działki niezabudowanej oznaczonej nr (...), o powierzchni 0,26 ha. Na nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) małżonkowie G. w latach 1993-1998 wznieśli murowany dom jednorodzinny, w którym obecnie zamieszkuje powódka z małoletnimi dziećmi stron. Działka, na której dom został wybudowany, została nabyta w trakcie trwania małżeństwa. Strony nigdy nie zawarły umowy majątkowej małżeńskiej, a więc w dacie czynności łączył ich ustrój ustawowej wspólności. Wszystkie koszty związane z przygotowaniem i wykonaniem inwestycji strony poniosły ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Powódka zaciągała pożyczki na poczet budowy. W okresie od dnia 23 listopada 1994 roku do dnia 1 stycznia 1995 roku oraz od dnia 3 grudnia 1996 roku do dnia 28 lutego 1997 roku pozwany był zarejestrowany jako osoba bezrobotna, nie miał wiec możliwości zgromadzenia środków na budowę domu. Przez cały okres małżeństwa powódka pracowała zawodowo. W latach (...) urodziły się stronom dzieci: syn - P. i córka – K.. Strony prowadziły zgodne pożycie i wspólnie zamieszkiwały. Od 1998 roku strony zamieszkiwały na tej nieruchomości. W lipcu 2009 roku powód wyprowadził się do konkubiny. Początkowo twierdził, że zgodnie sprzedadzą dom i podzielą się zyskami ze sprzedaży, tak aby każda z nich mogła sobie zapewnić godne miejsce mieszkania. W dniu 3 marca 2010 roku pozwany złożył pozew o rozwód, następnie w całości wycofał się z propozycji dotyczącej zgodnej sprzedaży działki, podnosząc, że powódce i dzieciom nic się nie należy.

*

Pozwany powództwa nie uznał i wnosił o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów procesu (k. 66v).

*

Wyrokiem z dnia 27 października 2015 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. oddalił powództwo;

II. stwierdził, że koszty procesu w całości ponosi D. G. (1) i pozostawił szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu (k. 555)

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 2 września 1989 roku D. J. i D. G. (2) zawarli związek małżeński. D. G. (1) i D. G. (2) nie zawarli umowy majątkowej małżeńskiej, a po ślubie małżonkowie zamieszkali z domu rodziców D. G. (1) w P..

Sąd Rejonowy ustalił, że D. G. (2) był zameldowany w domu teściów w okresie od dnia 27 listopada 1990 roku do dnia 22 lutego 1993 roku. D. G. (1) w 1992 roku pracowała jako nauczyciel w szkole podstawowej. D. G. (2) po ślubie do dnia 30 września 1992 roku pracował jako elektromonter, a od dnia 1 października 1992 roku jako konserwator z wynagrodzeniem w kwocie 1450000 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że w 1991 roku D. G. (2) związał się z inną kobietą. Doprowadziło to do rozstania małżonków i wyprowadzenia się D. G. (2) z domu teściów. D. G. (2) po wyprowadzeniu się od teściów zamieszkał u swoich rodziców. D. G. (2) był zameldowany w domu swoich rodziców od dnia 23 lutego 1993 roku do dnia 26 stycznia 1996 roku.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 2 września 1992 roku ojciec D. H. G. zawarł ze S. B. w formie pisemnej umowę sprzedaży nieruchomości o powierzchni 0,28 ha, położonej w W.. Cena została określona na kwotę 43000000 zł. Kupujący – H. G. zapłacił sprzedającemu tytułem zaliczki kwotę 3000000 zł; pozostałą część ceny kupujący zobowiązał się zapłacić przed notariuszem.

Sąd Rejonowy ustalił, że w celu uzyskania środków na zapłacenie pozostałej części ceny H. G. sprzedał samochód marki Ł..

Sąd ustalił, że w dniu 13 września 1992 roku H. G. zapłacił sprzedającemu pozostałą część ceny w kwocie 40000000 zł.

Sąd ustalił, że w dniu 21 września 1992 roku H. G. zawarł z D. G. (2) umowę darowizny w formie pisemnej, której przedmiotem była działka nr (...) położona w W..

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 1 października 1992 roku D. G. (2) zawarł ze S. B. i Z. B. umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego, na podstawie której małżonkowie (...) przenieśli na D. G. (2) własność działki nr (...), o powierzchni 26 arów. Cena została określona na kwotę 15000000 zł. D. G. (2) oświadczył w umowie, że działkę kupuje za fundusze odrębne. Strony oświadczyły, że cała cena została już zapłacona.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 1 października 1992 roku D. G. (2) pozostawał w faktycznej separacji z D. G. (1).

Sąd Rejonowy ustalił, że dla nieruchomości składającej się z działki nr (...), położonej w W., gminie N., o powierzchni 0,26 ha Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...). W dziale II tej księgi wpisany jest D. G. (2), jako właściciel w całości.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 9 lutego 1993 roku Wójt gminy N. wydał D. G. (2) pozwolenie na budowę budynku mieszkalnego na działce nr (...).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że po okresie faktycznej separacji małżonkowie G. wrócili do siebie. W dniu (...) urodził się syn D. G. (1) i D. G. (2), a w dniu 19 października 1995 roku ich córka. Po wybudowaniu domu na działce nr (...) małżonkowie wprowadzi się tam. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 16 listopada 2012 roku małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód.

Sąd Rejonowy wskazał dowody, na podstawie których dokonał ustaleń faktycznych, oraz przedstawił swoje stanowisko w zakresie oceny tych dowodów.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisów art. 3 ust. 1 oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece i wskazał, że powódka nie udowodniła, że stan prawny ujawniony w księdze wieczystej jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym. Powódka nie udowodniła, że małżonkowie posiadali środki pieniężne na zakup nieruchomości. W sprawie nie zostało udowodnione, że małżonkowie mieli oszczędności, ani że nieruchomość została nabyta z udziałem darowizn rodziców stron dokonanych na ich rzecz. Z okoliczności sprawy wynika, że powódka nie wiedziała za jaką kwotę została nabyta przedmiotowa nieruchomość. Wbrew twierdzeniem powódki nieruchomość została nabyta za kwotę znacznie wyższą od kwoty wskazanej w umowie sprzedaży. Powódka, udowadniając fakt nabycia nieruchomości za środki pochodzące z majątku wspólnego, nie podnosiła, że nieruchomość została nabyta wyłącznie za środki pochodzące od rodziców pozwanego. Tymczasem okoliczność ta została w sprawie niniejszej udowodniona przy pomocy zarówno dokumentu prywatnego – umowy sprzedaży zawartej przez H. G. ze S. B., jak i zeznań licznych świadków. Za udowodnione Sąd uznał również to, że darowizna środków przeznaczonych na zakup nieruchomości została dokonana wyłącznie na rzecz D. G. (2). Z przeprowadzanych w sprawie dowodów wynika, że małżonkowie nie byli w tym czasie prawidłowo funkcjonującym małżeństwem. Nie mieli, ani nie spodziewali się dzieci; pozwany związał się z inną kobietą, zamieszkał z rodzicami. Powyższe okoliczności uwiarygadniają fakt, że obdarowany został wyłącznie D. G. (2).

Sąd Rejonowy uznał, że pozwany udowodnił, że przedmiotowa nieruchomość wchodzi w skład jego majątku odrębnego w wyniku dokonanej surogacji wartościowej. Do przedmiotowej surogacji doszło w wyniku zawarcia dwóch umów: umowy darowizny zawartej z H. G. i umowy sprzedaży zawartej z małżonkami (...). Umowa darowizny zawarta z H. G. nie przeniosła własności przedmiotowej nieruchomości, ale wywarła dwa skutki: przeniosła roszczenie H. G. wynikające z umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości o zawarcie tej umowy oraz doprowadziła do obdarowania pozwanego środkami pieniężnymi uiszczonymi na rzecz S. B. tytułem ceny. Ponieważ osobą obdarowaną był wyłącznie D. G. (2), a nie małżonkowie G., przedmiotowy składnik majątku wszedł do majątku odrębnego pozwanego.

Sąd Rejonowy uznał zatem, że stan prawny ujawniony w księdze wieczystej jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym, co skutkowało oddaleniem powództwa.

Niezależnie od tego Sąd zauważył, że uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu do jej rzeczywistego, a więc istniejącego w dacie orzekania stanu prawnego, a nie do stanu prawnego, który wprawdzie istniał w przeszłości, lecz w chwili zgłoszenia żądania uzgodnienia nie odpowiada już rzeczywistości. Ponieważ kryterium niezgodności jest zawsze obecny stan prawny, stan ten odnosi się również do łączącego małżonków ustroju małżeńskiego, a w przypadku byłych małżonków musi odzwierciedlać ustanie tego ustroju.

Sąd wskazał, że powódka domagała się usunięcia niezgodności poprzez dokonanie w dziale II księgi wieczystej wpisu prawa własności na rzecz D. G. (1) i D. G. (2) na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 321 § 1 k.p.c. i wskazał, że także w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym sąd nie może uwzględnić powództwa ani w mniejszym rozmiarze, ani w inny sposób, niż to wynika z żądania pozwu. W konsekwencji uwzględnienie powództwa może nastąpić tylko wówczas, gdy ustalony przez sąd rzeczywisty stan prawny nieruchomości pokrywa się ze stanem objętym żądaniem pozwu.

Sąd wskazał, że skutkiem rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód było ustanie wspólności łącznej i jej przekształcenie we współwłasność w częściach ułamkowych. Już tylko z tych względów żądanie wpisania stron w dziale II księgi wieczystej, jako współwłaścicieli na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

*

Od wyroku z dnia 27 października 2015 roku apelację wniosła D. G. (1), reprezentowana przez pełnomocnika, zaskarżając wyrok w całości.

Powódka zarzuciła:

„l/ naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 233 § l k.p.c. w zw. z art. 37§ 1 pkt 1 k. r. i o. poprzez błędne uznanie, iż umową z 2 września 1992 roku H. G. w sposób ważny i skuteczny zawarł umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości położonej w W. o pow. 28a (działka nr (...)), w sytuacji gdy umowa ta została sporządzona jedynie w obecności S. B., a jak wynika z treści aktu notarialnego z dnia l października 1992 roku Rep. A (...)sporządzonego przed notariuszem G. T. przedmiot niniejszej umowy wchodził w skład majątku wspólnego Z. i S. małż. (...), a zatem dla jej skuteczności winna być zawarta co najmniej za zgodą Z. B.; nadto umowa ta nie ma przepisanej ustawowo formy aktu notarialnego,

2/ naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez błędne wywiedzenie przez Sąd I instancji, iż umowa darowizny z dnia 21 września 1992 roku zawarta pomiędzy H. G. a Pozwanym doprowadziła do obdarowania Pozwanego środkami pieniężnymi uiszczonymi na rzecz S. B. tytułem ceny za nieruchomość położoną w W. o pow. 28a (obecnie działka nr (...)) oraz dokonała cesji roszczenia H. G. wynikającego z umowy przedwstępnej z dnia 2 września 1992 roku, w sytuacji gdy z samej treści przedmiotowej umowy okoliczności przekazania środków pieniężnych nie wynikają, natomiast roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży w/w nieruchomości nie przeszło na Pozwanego, gdyż sam H. G. w rzeczywistości nie posiadał takiego roszczenia z uwagi na bezskuteczność umowy przedwstępnej;

3/ naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 33 pkt 2 i 10 k.r. i o. w z w. z art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na uznaniu, iż nieruchomość położoną w W. o pow. 28a (działka nr (...)) nabyta w formie aktu notarialnego z dnia 1 października 1992 roku stanowi majątek osobisty Pozwanego nabyty przez niego na zasadzie surogacji wartościowej, w sytuacji gdy w przedmiotowej sprawie okoliczności te nie zostały wykazane przez Pozwanego, a tym samym zastosowanie winien mieć art. 31 k. r. i o. bowiem pomiędzy stonami w tej dacie panował ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej,

4/ naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § l k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne zeznań świadka H. G. złożonych w niniejszej sprawie na okoliczność dokonania darowizny na rzecz Pozwanego, w sytuacji gdy zeznania te pozostają w oczywistej sprzeczności z zeznaniami tegoż świadka oraz jego małżonki złożonymi w postępowaniu rozwodowym sygn. akt III C 586/10 oraz w sprawie o sygn. akt III K 1756/11, a tym samym biorąc pod uwagę całokształt okoliczności nie zasługują na obdarzenie ich przymiotem wiarygodności; nadto jest to świadek najbliższy dla Pozwanego i jego zeznania winny być analizowane ze szczególnym uwzględnieniem zasad wiedzy i doświadczenia życiowego,

5/ naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd w ocenie zebranego materiału dowodowego, a tym samym w ustaleniach stanu faktycznego dowodów z fotografii z okresu 1989-1997, co doprowadziło do błędnego wywiedzenia, iż strony postępowania w latach 1991-1995 pozostawały w faktycznej separacji; w sytuacji gdy w tych latach rodziły się dzieci stron, a Pozwany stale zamieszkiwał z Powódką,

6/ naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd w ocenie zebranego materiału dowodowego, a tym samym w ustaleniach stanu faktycznego dowodów z dokumentów zawierających potwierdzenie pobierania przez Powódkę licznych pożyczek w zakładzie pracy, a tym samym zupełne pominięcie faktu uczestniczenia Powódki zarówno w zakupie nieruchomości jak też w budowie domu, co z kolei doprowadziło do błędnego ustalenia, iż nieruchomość położona w W. o pow. 28a (obecnie działka nr (...)) została nabyta przez D. G. (2) w ramach posiadanego majątku osobistego;

7/ naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i odmowę wiarygodności zeznań świadków powołanych przez Powódkę oraz zeznań samej Powódki w zakresie pochodzenia środków, za które została nabyta przedmiotowa nieruchomość, w sytuacji gdy w całości uznał za wiarygodną wersję przedstawioną przez stronę Pozwaną – wbrew zasadom wiedzy i doświadczenia życiowego - , co z kolei doprowadziło do błędnego ustalenia, iż nieruchomość położona w W. o pow. 28a (obecnie działka nr (...)) została nabyta przez D. G. (2) w ramach posiadanego majątku osobistego”.

Powódka wniosła o:

„1/ zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i uwzględnienie powództwa poprzez nakazanie usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości składającej się z działki nr (...) o pow. 0,26 ha położonej w W., gminie N. ujawnionym w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Lublinie nr (...) a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie w dziale II księgi D. G. (2) i wpisanie w jego miejsce D. G. (1) i D. G. (2), na zasadzie wspólności ułamkowej w 1/2 części każde z nich.

2/ ewentualnie, na wypadek uznania, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy lub że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych;

3/ zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od Pozwanego na rzecz Powódki według norm przepisanych;

4/ zwolnienie Powódki od opłaty od apelacji w całości ze względu na trudną sytuację materialną Powódki”1 (k. 590-599).

*

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódki popierał apelację. Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania (k. 628v).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., zaś zaskarżony wyrok, pomimo częściowo nietrafnego uzasadnienia, jest prawidłowy.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że nie jest zasadny wniosek apelacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Wprawdzie wniosek ten został zgłoszony jako wniosek ewentualny, ale, jako dalej idący, wymaga omówienia w pierwszej kolejności.

Z przepisów art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Dodatkową podstawę prawną uchylenia wyroku stanowi przepis art. 505 ¹² § 1 k.p.c., mający zastosowanie w postępowaniu uproszczonym. Przepis ten stanowi, że jeżeli sąd drugiej instancji stwierdzi, że zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku, uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej podstaw uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Postępowanie przed Sądem pierwszej instancji nie jest dotknięte nieważnością. Sąd ten rozpoznał istotę sprawy, analizując zasadność żądania pozwu z punktu widzenia okoliczności faktycznych przytoczonych jako podstawa faktyczna powództwa i rozpoznając zarzuty podniesione przez pozwanego. Wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy nie wymaga również przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, ani też nawet uzupełniania, czy powtarzania postępowania dowodowego.

Przedmiotowa sprawa nie podlegała również rozpoznaniu i nie została rozpoznana w postępowaniu uproszczonym, w związku z czym nie mógłby mieć w ogóle zastosowania przepis art. 505 ¹² § 1 k.p.c.

÷

Zarzuty podniesione w apelacji nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia apelacji.

Z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika, że wydając wyrok, sąd pierwszej instancji bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Z przepisów art. 316 § 2 k.p.c. i art. 224 § 2 k.p.c. można jednak wyprowadzić wniosek, że wydając wyrok, sąd pierwszej instancji bierze w istocie za podstawę stan rzecz istniejący w chwili wydania wyroku.

Z powołanych przepisów wynika tym samym, że zasadność powództwa sąd pierwszej instancji ocenia na chwilę wydania wyroku. W odniesieniu do powództwa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym oznacza to, że zasadność tego powództwa sąd pierwszej instancji ocenia z perspektywy stanu prawnego nieruchomości objętej żądaniem, jaki istnieje w chwili wydania wyroku. Innymi słowy, powództwo o usunięcie niezgodności może być uwzględnione tylko wówczas, gdy rzeczywisty stan prawny nieruchomości, inny od stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej, jest na chwilę wydania wyroku taki sam, jak stan prawny tej nieruchomości wskazany w żądaniu pozwu.

W sprawach o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym ma pełne zastosowanie przepis art. 321 § 1 k.p.c., co oznacza, że w tego rodzaju sprawach sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Zagadnienie to wyjaśnił trafnie w rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji, przytaczając celem dodatkowego uzasadnienia stosowne orzecznictwo Sądu Najwyższego.

W związku z tym, że D. G. (1) wystąpiła z żądaniem usunięcia niezgodności w księdze wieczystej numer (...) w taki sposób, aby w dziale II tej księgi wpisać siebie i D. G. (2), jako współwłaścicieli, którym przysługuje wspólność majątkowa małżeńska, podstawową okolicznością faktyczną istotną dla rozstrzygnięcia było to, czy w chwili wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji D. G. (1) i D. G. (2) łączył ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

Poza sporem było to, że wspólność majątkowa małżeńska D. G. (1) i D. G. (2) ustała na skutek prawomocnego orzeczenia rozwodu, co nastąpiło najpóźniej2 w dniu 28 maja 2013 roku, z chwilą oddalenia przez Sąd Apelacyjny w Lublinie apelacji D. G. (1) i D. G. (2) od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 16 listopada 2012 roku, wydanego w sprawie III C 586/10 (k. 588, 636 akt sprawy III C 586/10 Sądu Okręgowego w Lublinie).

Brak wspólności majątkowej małżeńskiej na chwilę orzekania w rozpoznawanej sprawie oznaczał, że powództwo D. G. (1) nie mogło zostać uwzględnione przez Sąd Rejonowy i to niezależenie od tego, czy nieruchomość, której dotyczyło powództwo, wchodziła wcześniej w skład majątku wspólnego D. G. (1) i D. G. (2), czy też nie.

Powódka do końca postępowania przed Sądem pierwszej instancji popierała powództwo w niezmienionej postaci. Dała temu chociażby wyraz w piśmie procesowym z dnia 2 lipca 2013 roku, wniesionym przez pełnomocnika powódki już po prawomocnym orzeczeniu rozwodu (k. 370).

Prawidłowe jest zatem rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji oddalające powództwo, przy czym nie miała istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia okoliczność czy nieruchomość, której dotyczyło powództwo, wchodziła wcześniej w skład majątku wspólnego D. G. (1) i D. G. (2), czy też nie. Oczywiste jest bowiem, że na chwilę orzekania przez Sąd pierwszej instancji nieruchomość ta nie była objęta wspólnością majątkową małżeńską.

÷

Wprawdzie w apelacji powódka wniosła o zmianę wyroku przez nakazanie usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), o powierzchni 0,26 ha, położonej w W., ujawnionym w księdze wieczystej nr (...), a rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie w dziale II księgi D. G. (2) i wpisanie w jego miejsce D. G. (1) i D. G. (2) „na zasadzie wspólności ułamkowej w 1/2 części każde z nich”, jednak tego rodzaju żądanie istotnie różni się od żądania, z którym powódka występowała przed Sądem pierwszej instancji i które stanowiło przedmiot rozpoznania i rozstrzygnięcia tego Sądu.

Stanowisko powódki zawarte w apelacji należy jednak traktować jako niedopuszczalną zmianę żądania pozwu, a w związku z tym bezskuteczną.

Przepisy art. 383 k.p.c. stanowią, że w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Wprawdzie w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym możliwa jest w postępowaniu apelacyjnym zmiana żądania zmierzająca do ujawnienia w księdze wieczystej aktualnego rodzaju praw do nieruchomości, w tym także w wypadku, gdy zmiana praw jest następstwem ustania wspólności majątkowej małżeńskiej3, jednak warunkiem koniecznym dopuszczalności takiej zmiany żądania jest to, aby taka zmiana żądania była następstwem zmiany okoliczności, która nastąpiła po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji4.

W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy małżeństwo stron, a tym samym wspólność majątkowa małżeńska, ustały już ponad dwa lata przed wydaniem wyroku przez Sąd pierwszej instancji. Od chwili ustania tej wspólności powództwo D. G. (1) obejmujące żądanie usunięcia niezgodności przez wpis w księdze wieczystej D. G. (1) i D. G. (2), jako współwłaścicieli na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej, nie mogło być w tej w postaci uwzględnione.

÷

W związku z tym, że wyrok Sądu pierwszej instancji jest prawidłowy, a apelację powódka oparła na żądaniu, co do którego zmiana powództwa nie była dopuszczalna, apelacja powódki podlegała oddaleniu, a nie odrzuceniu5. Należy przy tym podkreślić, że oddaleniu podlegała apelacja, jako środek zaskarżenia, a nie zawarte w tej apelacji nowe żądanie, co do którego zmiana powództwa nie była dopuszczalna.

*

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od D. G. (1) na rzecz D. G. (2) kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

W związku z tym, że apelacja powódki została oddalona w całości, powódka jest stroną przegrywającą sprawę w całości w postępowaniu odwoławczym. Powinna zatem zwrócić pozwanemu koszty poniesione przez pozwanego w postępowaniu odwoławczym.

Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powódki, ustalone na podstawie § 8 pkt 8 w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461 – tekst jednolity ze zmianami) w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800).

W rozpoznawanej sprawie wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powoda, stanowiącego podstawę ustalenia kosztów postępowania odwoławczego, określają przepisy § 8 pkt 8 w zw. z § 6 pkt 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, z uwagi na to, że apelacja została wniesiona w czasie obowiązywania tego rozporządzenia.

Przepis § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie stanowi, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji.

*

Na podstawie art. 113 ust. 1 (a contrario) ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Okręgowy przejął na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną część opłaty od apelacji w kwocie 9000 zł.

W związku z tym, że apelacja powódki została oddalona w całości, a powódka była zwolniona od części opłaty od apelacji w kwocie 9000 zł, brak jest podmiotu, na który mógłby zostać włożony obowiązek uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczonej części opłaty od apelacji.

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Marta Postulska-Siwek Dariusz Iskra Andrzej Mikołajewski

1 Przytoczono dosłowne brzmienie zarzutów i wniosków apelacyjnych.

2 Zbędna jest w tym miejscu szczegółowa analiza zagadnienia, czy zaskarżenie wyroku rozwodowego przez D. G. (2) tylko co do rozstrzygnięcia o winie spowodowało uprawomocnienie się rozstrzygnięcia orzekającego rozwód, czy też nastąpiło to dopiero z chwilą oddalenia apelacji od tego wyroku.

3 Por.: wyrok SN z dnia 21 marca 2014 roku, IV CSK 396/13, Lex nr 1480191; wyrok SN z dnia 21 lutego 2013 roku, I CSK 586/12, Lex nr 1311836.

4 Por.: T. Ereciński, Komentarz do art. 383 Kodeksu postępowania cywilnego, Lex teza 8; M. Manowska, Komentarz do art. 383 Kodeksu postępowania cywilnego Lex teza 3.2.

5 Por. postanowienie SN z dnia 22 czerwca 2001 roku, I PZ 22/01, OSN P 2003, z. 10, poz. 255.