Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jarosław Grobelny

Sędziowie: SSO Michał Wysocki (spr.)

SSR del. Ewa Markowicz

Protokolant: prot. sąd. Barbara Miszczuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 kwietnia 2016 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku M. T. i S. T.

przy udziale (...) S.A. z siedzibą w P.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 3 czerwca 2015 r.

sygn. akt IX Ns 1990/14

p o s t a n a w i a :

1.  oddalić apelację,

2.  zasądzić od wnioskodawców solidarnie na rzecz uczestnika kwotę 120 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Michał Wysocki Jarosław Grobelny Ewa Markowicz

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 3 czerwca 2015 r. (sygn. IX Ns 1990/14) Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie z wniosku M. T. i S. T. przy udziale (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w P. (poprzednio (...) Spółka Akcyjna) o ustanowienie służebności przesyłu, oddalił wniosek (pkt 1) a kosztami postępowania obciążył solidarnie wnioskodawców i zasądził solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestniczki kwotę 257 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 2).

Wydając powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Nieruchomość gruntowa obejmująca działki nr (...), położona przy ul. (...) w P., stanowi obecnie własność wnioskodawców na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej. Do dnia 24.03.2003 r. współwłaścicielami nieruchomości byli także B. i I. T. i do dnia 24.08.2006 r. A. i D. W.. Przedmiotowa nieruchomość stanowiła uprzednio własność Skarbu Państwa i znajdowała się w posiadaniu (...)w P., które zarządzało nią w imieniu właściciela, a od 05.12.1990 r. z mocy prawa przedsiębiorstwo to stało się jej wieczystym użytkownikiem, co zostało stwierdzone decyzją Wojewody (...) z dnia 04.05.1994 r. (...).VI- (...). Następnie przedmiotowe prawo użytkowania wieczystego zostało nabyte w dniu 29.08.1996 r. w drodze sprzedaży w toku postępowania upadłościowego (...)przez wnioskodawców wraz z I. i B. T. oraz A. i D. W., a następnie decyzją z dnia 19.07.1999 r. (...)prawo użytkowania wieczystego przekształcone zostało w prawo własności.

Zarządzeniem (...) P. z dnia 01.07.1966 r. nr (...)z dniem 01.01.1967 r. utworzone zostało (...) w P., którego przedmiotem było prowadzenie i koordynowanie inwestycji ciepłowniczych na terenie miasta P.. Przedsiębiorstwo to jako inwestor zleciło wobec (...)w P. opracowanie dokumentacji projektowej magistrali cieplnej od ul. (...) do ul. (...) w P. z odgałęzieniem od ul. (...) do ul. (...). Wykonawcą ciepłociągu była (...). Cała inwestycja została włączona do planu w 1975 r., a zrealizowana w latach 1975 – 1977 r. W dniu 01.07.1976 r. przedsiębiorstwo inwestora zostało połączone z (...) w P., które w tym samym dniu przejęło cały majątek inwestora. Przedsiębiorstwo to utworzone zostało mocą Zarządzenia Wojewody (...) nr (...)w dniu 01.07.1976 r. Zarządzeniem Wojewody (...) z dnia 17.11.1976 r. w sprawie organizacji służby inwestycyjnej gospodarki komunalnej, został utworzony z dniem 01.12.1976 r. (...) przy (...) w P., który jako inwestor zastępczy ukończył budowę magistrali cieplnej i w dniu 15.08.1977 r. przekazał magistralę cieplną do eksploatacji (...) w P.. (...) nie budował magistrali cieplnej dla siebie, lecz dla inwestora, którym był Skarb Państwa.

Elementy w/w ciepłociągu, w postaci fragmentu podziemnej magistrali kanałowej sieci cieplnej dn 500 mm, fragmentu podziemnej magistrali preizolowanej sieci dn (...)oraz podziemnej komory cieplnej posadowione zostały na działce gruntu nr (...) przy ul. (...) w P.. Przebieg elementów infrastruktury ciepłowniczej został umieszczony na mapach geodezyjnych, natomiast elementy podziemnej komory cieplnej w postaci 4 włazów są widoczne na powierzchni gruntu. Od momentu rozpoczęcia realizacji inwestycji do jej zakończenia właścicielem spornej nieruchomości był Skarb Państwa. Do chwili obecnej przebieg sieci ciepłowniczej, zlokalizowanej na działce nr (...) nie uległ zmianie. Wykonano jedynie prace modernizacyjne związane ze zmianą części sieci z tradycyjnej na preizolowaną.

Sieć ciepłownicza dostarczała energię cieplną do (...) (Zakład 1 (...)) oraz do (...) przy ul. (...) (władającej działką nr (...)). W 1980 r. do miejskiej sieci ciepłowniczej podłączone zostało (...), przy czym przedsiębiorstwo to i (...)(obecnie (...) S.A.) korzystają z dostaw ciepła do chwili obecnej a (...) pobierała ciepło do kwietnia 1995 r. Zarządzeniem Wojewody (...) z dnia 31.10.1991 r. nr (...) dokonano podziału (...)w P. na 5 przedsiębiorstw, w tym na (...) w P., którego przedmiotem działalności było m.in. zaspokajanie potrzeb w zakresie ciepłownictwa na terenie gminy P.. W skład tego przedsiębiorstwa weszły elementy infrastruktury ciepłowniczej posadowione na terenie miasta P..

Decyzją komunalizacyjną z dnia 09.11.1993 r. Wojewoda (...) działając na podstawie ustawy z dnia 10.05.1990 r. – przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, przekazał nieodpłatnie na rzecz Miasta P. całość mienia należącego do (...) w P.. Od tego czasu aż do dnia dokonania zgodnego z międzygminnym porozumieniem przekształcenia, (...)w P. zachowywało osobowość prawną. Zarząd Miasta P. uchwałą z dnia 26.06.1997 r. nr (...) oraz w zawartym w celu jej wykonania akcie notarialnym z dnia 27.06.1997 r. przekształcił (...)w P.Spółkę Akcyjną pod nazwą (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P.. Spółka ta wstąpiła we wszelkie prawa i obowiązki podmiotu przekształconego.

Decyzją Wojewody (...) z dnia 09.09.1994 r., znak (...) (...) grunty Skarbu Państwa będące w zarządzie (...)w P., zlokalizowane w obrębie Ł. oznaczone geodezyjnie nr (...) stały się z dniem 05.12.1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego wykonywanego przez (...)w P.. Z kolei budynki i urządzenia trwale z gruntem związane z tym samym dniem stały się własnością (...) w P.. (...) w P. zmieniła nazwę na (...) Spółka Akcyjna a następnie na (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P..

Pismem z dnia wnioskodawcy wezwali uczestniczkę do zawarcia umowy ustanowienia na nieruchomości przy ul. (...) w P. służebności przesyłu za wynagrodzeniem 1.000.000 zł. Przed wystąpieniem z żądaniem wnioskodawcy nie występowali przeciwko uczestniczce z żądaniem usunięcia z należącej do nich nieruchomości elementów infrastruktury ciepłowniczej.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, a zeznaniach świadka T. B. oraz w przeważającej części na zeznaniach wnioskodawcy. Sąd nie dał wiary zeznaniom wnioskodawcy w zakresie, w jakim wskazał on, że włazy od komory cieplnej uznawał za normalne studzienki kanalizacji deszczowej i nie zapoznawał się z mapami geodezyjnymi. Jako, że pierwotnie postępowanie dowodowe ograniczone zostało do zbadania zasadności zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu, Sąd Rejonowy oddalił wniosek wnioskodawców o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego geodety oraz rzeczoznawcy majątkowego, uznając że dowody te nie miałyby istotnego znaczenia dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, a tym samym ich przeprowadzenie zmierzałoby jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania oraz bezcelowego mnożenia kosztów procesu.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd Rejonowy dokonał następujących rozważań prawnych:

Zdaniem Sądu I instancji powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na skuteczny zarzut uczestniczki zasiedzenia służebności przesyłu.

(...) powstały w związku ze zmianą organizacji służby inwestycyjnej gospodarki komunalnej jako inwestor zastępczy dokończył realizację budowy ciepłociągu dla inwestora bezpośredniego, którym był Skarb Państwa. Zakład ten dokończył wprawdzie inwestycję rozpoczętą przez (...) w P., które zostało przejęte przez (...)w P., a które następnie użytkowało przedmiotową infrastrukturę ciepłowniczą, a którego następcą prawnym jest uczestniczka postępowania. Dlatego Sąd Rejonowy obowiązany był ustalić czy zgodnie z art. 292 kc w/w infrastruktura miała charakter trwały i widoczny i czy zgodnie z przepisami o nabyciu własności nieruchomości, w szczególności czy zgodnie z art. 172 kc w zw. z art. 176 kc korzystanie z tej infrastruktury przez uczestniczkę odbywało się w dobrej wierze, co uzasadniałoby za wystarczające do zasiedzenia 20 lat nieprzerwanego korzystania z urządzenia. Nieruchomość należąca do wnioskodawców stanowiła własność Skarbu Państwa, dlatego inwestycja na działce nr (...) przy ul. (...) w P. przeprowadzona została w pełni legalnie. Wprawdzie do dnia 01.10.1990 r. wyłączona była możliwość nabycia prawa służebności w drodze zasiedzenia, jednakże zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 05.09.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych od daty uchwalenia tej ustawy państwowe osoby prawne w granicach swej zdolności prawnej wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia, stanowiącego własność Skarbu Państwa uprawnienia płynące z własności państwowej. Zatem wykonywały one zarząd mieniem państwowym ale w imieniu własnym. Dopiero ustawa z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczania nieruchomości przyznała z dniem 05.12.1990 r. państwowym osobom prawnym, którym dotąd przysługiwało prawo zarządu, w tym poprzednikowi prawnemu uczestniczki zdolność nabywania we własnym imieniu wszelkich praw majątkowych, uwłaszczając je na posiadanym mieniu będącym dotychczas majątkiem państwowym, prawem użytkowania wieczystego gruntu i prawem własności urządzeń i budynków. Dlatego od dnia 05.12.1990 r. powinien być liczony okres korzystania z trwałego i widocznego urządzenia, który winien wynosić 20 lat, z uwagi na istniejącą w świadomości uczestniczki dobrą wiarę. Z tym bowiem dniem sporna nieruchomość stała się przedmiotem użytkowania wieczystego przez W. (...) Nadto decyzją Wojewody (...) z dnia 09.09.1994 r. grunty Skarbu Państwa będące w zarządzie (...) w P. zlokalizowane w obrębie Ł., oznaczone geodezyjnie nr (...) stały się z dniem 05.12.1990 r. przedmiotem użytkowania wieczystego wykonywanego, przez (...) w P., tj. poprzednika prawnego uczestniczki. Z kolei z tym dniem budynki i urządzenia trwale z gruntami związane, wzniesione na w/w gruntach stały się własnością (...)w P.. Ten właśnie dzień stanowi w ocenie Sadu I instancji datę objęcia przez poprzednika prawnego uczestniczki spornej nieruchomości w posiadanie, w zakresie prowadzącym do zasiedzenia służebności. Prawo użytkowania wieczystego po jego nabyciu w 1996 r. przez wnioskodawców zostało w 1999 r. przekształcone w prawo własności. Przy czym Skarb Państwa w dniu 05.12.1990 r. jako właściciel nieruchomości i założyciel poprzednika prawnego uczestniczki obowiązany był do wyposażenia (...) w P. w środki niezbędne do prowadzenia działalności, do których należała sporna infrastruktura przesyłowa. Dlatego z tym dniem poprzednik prawny uczestniczki miał uzasadnione podstawy do przyjęcia, że jego posiadanie działki nr (...), w zakresie prowadzącym do zasiedzenia służebności przesyłu było zgodne z wolą właściciela i użytkownika wieczystego a jednocześnie brak było przesłanek do powzięcia wątpliwości w tym zakresie, a tym samym nastąpiło to w dobrej wierze. Jak wskazał Sąd Rejonowy właściciel najpierw zezwolił na wybudowanie urządzeń na własnym gruncie jednocześnie finansując inwestycję, a następnie będąc podmiotem zmian ustrojowych i własnościowych oraz uczestnicząc w przekształceniach przedsiębiorstwa państwowego nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń, roszczeń czy żądań bądź woli zmian istniejącego stanu rzeczy, poprzez odmienne uregulowanie stosunków prawnych.

Zdaniem Sądu Rejonowego przedmiotowa infrastruktura stanowi urządzenie w rozumieniu art. 292 kc, z którego korzystanie może prowadzić zasiedzeniu służebności przesyłu. Wnioskodawcy mieli bowiem świadomość istnienia przedmiotowej infrastruktury, przebiegającej przez działkę nr (...) przy ul. (...) w P., bowiem mieli fizyczną możliwość stwierdzenia istnienia urządzenia, możliwość zapoznania się z mapami geodezyjnymi. Nie jest przy tym konieczne aby urządzenie podziemne było widoczne dla wnioskodawców, bowiem art. 292 kc nie wymaga aby urządzenie było widoczne na powierzchni gruntu a chociażby położenie widocznych dla wnioskodawców włazów komory ciepłowniczej powinno ich skłonić do analizy dokumentacji geodezyjnej, która w niniejszej sprawie pozwoliłaby na ustalenie przebiegu infrastruktury cieplnej. W ocenie Sądu I instancji przez cały okres biegu zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, kolejni użytkownicy wieczyści i właściciele nieruchomości przy ul. (...) w P. byli świadomi usytuowania na działce nr (...) elementów magistrali cieplnej, stanowiącej własność wnioskodawczyni. Sąd na podstawie art. 176 kc w zw. z art. 305 ⁴ kc doliczył do czasu korzystania z urządzenia czas korzystania przez poprzedników prawnych uczestniczki. Dlatego wobec ustalenia po stronie uczestniczki dobrej wiary stosownie do art. 172 § 2 kc w zw. z zw. z art. 292 kc i 305 ⁴ kc wykazała ona spełnienie wszelkich przesłanek koniecznych do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu wraz z upływem 20 – letniego okresu korzystania z infrastruktury cieplnej, począwszy od dnia 05.12.1990 r. co nastąpiło z dniem 06.12.2010 r. Skoro przez okres przeszło 15 lat posiadania przez wnioskodawców działki nr (...) nie zgłaszali oni żadnych roszczeń wobec uczestniczki Sąd nie podzielił ich stanowiska, jakoby uwzględnienie zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu sprzeczne było z zasadami współżycia społecznego, a tym samym zarzut ten stanowiący nadużycie prawa nie mógłby być uwzględniony.

Uwzględniając wyżej wymienione okoliczności Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestników o ustanowienie służebności przesyłu i na podstawie art. 520 § 2 kpc obciążył ich kosztami postępowania w całości. Na koszty te w kwocie 257 zł składała się opłata od wniosku w wysokości 240 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy, któr zy zaskarżyli je w całości.

Sądowi I instancji wnioskodawcy zarzucili:

a)  naruszenie art. 233 § 1 kpc, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez dokonanie przez Sąd wadliwej oceny dowodów, polegającej na niesłusznym, albowiem sprzecznym z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, nie daniu wiary zeznaniom wnioskodawcy w zakresie, w jakim wskazał on, że włazy od komory cieplnej uznawał za normalne studzienki kanalizacji deszczowej i nie zapoznawał się z mapami geodezyjnymi – zasadniczymi przedmiotowej nieruchomości, w sytuacji gdy zeznania te są logiczne, spójne, konsekwentne oraz zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego; wnioskodawca nie będąc specjalistą w danej dziedzinie i nie posiadając żadnej wiedzy w tym zakresie mógł pomylić włazy komory cieplnej ze studzienkami kanalizacyjnymi; okoliczność nie zapoznania się przez wnioskodawcę z mapami geodezyjnymi przed zakupem również jest w pełni usprawiedliwiona, jak zeznał on bowiem o przetargu, w wyniku przetargu, w wyniku którego kupił rzeczoną nieruchomość, dowiedział się na dwa dni przed jego odbyciem, nie miał zatem czasu, aby szczegółowo przeanalizować wszystkie dokumenty dotyczące nieruchomości,

b)  naruszenie art. 227 kpc w zw. z art. 217 kpc, w zw. z art. 207 kpc i art. 278 kpc, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez oddalenie przez Sąd I instancji zawnioskowanego przez wnioskodawców dowodu z opinii biegłego sądowego, na okoliczności wskazane we wniosku o ustanowienie służebności przesyłu oraz w piśmie z dnia 22 kwietnia 2015 r., w sytuacji gdy okoliczności będące przedmiotem rzeczonego dowodu mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a ich stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych; ustanowienie służebności przesyłu następuje bowiem za odpowiednim wynagrodzeniem, którego wysokość winna być ustalona przez właściwego biegłego,

c)  błąd w ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na niesłusznym ustaleniu przez Sąd, że poprzednik prawny uczestnika postępowania objął w posiadanie przedmiotową nieruchomość w zakresie prowadzącym do zasiedzenia służebności przesyłu w dobrej wierze, w sytuacji gdy w chwili obejmowania przedmiotowej nieruchomości w posiadanie poprzednik prawny uczestniczki miał pełną świadomość faktu, że nie przysługuje mu żaden tytuł prawny do tej nieruchomości w jakimkolwiek zakresie, ponadto doskonale wiedział, kto w tym czasie był właścicielem oraz użytkownikiem wieczystym rzeczonej nieruchomości, a tym samym że korzystając z niej narusza ich prawo, nie zawarł bowiem z żadnym z nich jakiejkolwiek umowy czy też innego rodzaju porozumienia w zakresie posiadania spornej nieruchomości, nie doszło również do ustanowienia służebności w tym zakresie; objęcie w posiadanie przedmiotowej nieruchomości w zakresie służebności przesyłu zostało dokonane tylko faktycznie, bez uregulowania prawnego co do korzystania z niej w tym zakresie, co przy pełnej świadomości braku tytułu prawnego do tejże nieruchomości przesądza o złej wierze poprzednika prawnego uczestnika w chwili obejmowania jej w posiadanie i trwaniu złej wiary do dzisiaj; zgodność posiadania przez poprzednika uczestnika spornej nieruchomości z wolą jej właściciela w żadnym wypadku nie może przesądzać o istnieniu dobrej wiary po stronie posiadacza, wręcz przeciwnie wskazuje na zależny charakter tego posiadania, które wyklucza możliwość zasiedzenia,

d)  naruszenie art. 292 kc w zw. z art. 305 ⁴ kc w zw. z art. 172 kc w zw. z art. 176 kc i art. 336 kc i art. 7 kc poprzez błędne i niczym nieuzasadnione przyjęcie, że poprzednik prawny uczestnika postępowania objął w posiadanie przedmiotową nieruchomość w zakresie prowadzącym do zasiedzenia służebności przesyłu w dobrej wierze, w sytuacji gdy w chwili obejmowania przedmiotowej nieruchomości w posiadanie poprzednik prawny uczestniczki miał pełną świadomość faktu, że nie przysługuje mu żaden tytuł prawny do tej nieruchomości w jakimkolwiek zakresie, ponadto doskonale wiedział on, kto w tym czasie był właścicielem oraz użytkownikiem wieczystym rzeczonej nieruchomości, a tym samym że korzystając z niej narusza ich prawo, nie zawarł bowiem z żadnym z nich jakiejkolwiek umowy czy też innego rodzaju porozumienia w zakresie posiadania spornej nieruchomości, nie doszło również do ustanowienia służebności w tym zakresie; objęcie infrastruktury cieplnej zostało również dokonane tylko faktycznie, bez uregulowania prawnego co do korzystania z nieruchomości w tym zakresie, co przy pełnej świadomości o braku tytułu prawnego do tejże nieruchomości przesądza o złej wierze poprzednika uczestnika w chwili obejmowania jej w posiadanie; zgodność posiadania przez poprzednika uczestnika w chwili obejmowania jej w posiadanie; zgodność posiadania przez poprzednika uczestnika spornej nieruchomości z wolą jej właściciela w żadnym wypadku nie może przesądzać o istnieniu dobrej wiary po stronie posiadacza, wręcz przeciwnie wskazuje na zależny charakter tego posiadania, które wyklucza możliwość zasiedzenia, w drodze dowodów przeprowadzonych w niniejszej sprawie zostało również obalone domniemanie dobrej wiary; w niniejszej sprawie nie doszło zatem do zasiedzenia przez uczestnika służebności przesyłu, albowiem nie upłynął jeszcze określony w przepisie art. 172 kc wymagany 30 – letni okres posiadania,

e)  naruszenie art. 292 kc poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na niesłusznym przyjęciu, że w przypadku służebności przesyłu przesłanką jej zasiedzenia nie jest wykonanie trwałego i widocznego urządzenia, o którym mowa w przedmiotowym przepisie, przez posiadacza nieruchomości w zakresie danej służebności, w sytuacji gdy wykładnia historyczna, funkcjonalna i celowościowa tego przepisu prowadzi do uznania, że urządzenie to musi być wykonane przez posiadacza nieruchomości w zakresie służebności przesyłu; tylko wtedy bowiem urządzenie wniesione przez taką osobę stanowi widomy znak przestrzegający, iż istniejący stan powstały na skutek działań osoby nieuprawnionej może doprowadzić do ograniczenia prawa własności,

f)  błąd w ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na niesłusznym ustaleniu przez Sąd, że podniesienie przez uczestnika zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w sytuacji gdy uczestnik korzystał z przedmiotowej nieruchomości bez jakiegokolwiek tytułu prawnego, mając pełną tego świadomość, a zatem w złej wierze i nie podjął żadnych działań w celu uregulowania sytuacji prawnej, w tym przede wszystkim nie wystąpił o ustanowienie służebności przesyłu, w tym czasie uzyskiwał natomiast znaczne dochody z tytułu prowadzenia przedmiotowej działalności gospodarczej; właściciel nieruchomości nie miał możliwości przerwania biegu terminu zasiedzenia, jego ewentualny pozew o wydanie podlegałby oddaleniu w powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego,

g)  naruszenie art. 5 kc w zw. z art. 305 ² kc w zw. z art. 172 kc w zw. z art. 176 kc w zw. z art. 305 ⁴ kc w zw. z art. 292 kc poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu z uwagi na jej nabycie przez zasiedzenie przez uczestnika, w sytuacji gdy podniesiony przez niego zarzut zasiedzenia jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, stanowi nadużycie prawa i jako taki nie zasługuje na uwzględnienie; Sąd błędnie uznał, że podniesienie przez uczestnika zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, uczestnik korzystał bowiem z przedmiotowej nieruchomośc bez jakiegokolwiek tytułu prawnego, mając pełną tego świadomość, a zatem w złej wierze i nie podjął żadnych działań w celi uregulowania sytuacji prawnej, w tym przede wszystkim nie wystąpił o ustanowienie służebności przesyłu, w tym czasie uzyskiwał natomiast znaczne dochody z tytułu prowadzenia przedmiotowej działalności gospodarczej; właściciel nieruchomości nie miał możliwości przerwania biegu terminu zasiedzenia, jego ewentualny pozew o wydanie podlegałby oddaleniu z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego; podniesienie przez uczestnika zarzutu zasiedzenia stanowi zatem rażące nadużycie prawa i jako takie nie zasługuje na ochronę,

h)  naruszenie art. 292 kc w zw. z art. 305 ⁴ kc w zw. z art. 172 kc w zw. z art. 176 kc w zw. z art. 305 ² kc oraz art. 5 kc, poprzez błędne uznanie, że w niniejszej sprawie doszło do nabycia przez zasiedzenie przez uczestnika przedmiotowej służebności przesyłu i w związku z tym oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu, w sytuacji gdy uczestnik posiada sporną nieruchomość w zakresie służebności przesyłu krócej niż przez 30 lat, a zarówno on jak i jego poprzednik objął ją w posiadanie w tym zakresie w złej wierze, nie została spełniona przesłanka zasiedzenia w postaci wykonania trwałego i widocznego urządzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie służebności przesyłu, a ponadto podniesienie przez uczestnika zarzutu zasiedzenia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi nadużycie prawa.

Wobec powyższego skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez wydanie orzeczenia zgodnego z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu oraz o zasadzenie od uczestniczki na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego. Nadto na podstawie art. 380 kpc skarżący wnieśli o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji z dnia 3 czerwca 2015 r. o oddaleniu wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji i wyceny nieruchomości i o przeprowadzenie dowodu z opinii w/w biegłego sądowego.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka reprezentowana przez radcę prawnego wniosła o oddalenie apelacji i o obciążenie wnioskodawców kosztami postępowania odwoławczego, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Podstawą rozstrzygnięcia sprawy był materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania przed sądem I instancji – w toku postępowania apelacyjnego żadna ze stron nie składała wniosków dowodowych, a w ocenie Sądu Okręgowego brak było podstaw w okolicznościach niniejszej sprawy do prowadzenia przez Sąd Okręgowy dowodów z urzędu (art.232 kpc).

Pierwszy z zarzutów apelacji dotyczył naruszenia przez zaskarżone postanowienie art.233§1 kpc, od razu przypomnieć wypada w tym miejscu, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu na podstawie tego materiału dowodowego dawały się wysnuć wnioski odmienne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002r. II CKN 817/00, LEX nr 56906). W ocenie Sądu Okręgowego ustalenia zaskarżonego orzeczenia o pozytywnej wiedzy wnioskodawcy o posadowionej instalacji (przebiegu ciepłociągu) uznać należy za prawidłowe i zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Trudno bowiem za przekonujące potraktować słowa wnioskodawcy, że nabywając nieruchomość o znacznej wartości nie zainteresował się on jej stanem i to nawet gdyby przyjąć, że o przetargu dowiedział się on dopiero dwa dni przed tym wydarzeniem. Inna sprawa, że ustalenia to i tak nie posiada istotnego wpływu na treść rozstrzygnięcia. Wiąże się ono z przesłanką korzystania z „trwałego i widocznego urządzenia”, o którym mowa w art.292 kc. Przypomnieć w związku z tym wypada, że ugruntowane orzecznictwo wypracowane w oparciu o art.292 kc wskazuje, że widoczność urządzenia musi być ujmowana szeroko i nie może abstrahować od specyficznej treści służebności. Istotna w związku z tym jest nie tylko pozytywna świadomość właściciela o pobudowanych urządzeniach, ale także fizyczna możliwość stwierdzenia obecności tego urządzenia i możliwość zapoznania się z mapami dokumentującymi jej przebieg (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2012r. II CSK 752/11, LEX nr 1218185, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2013r. II CSK 289/12, LEX nr 1288634, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013r. II CSK 389/12, LEX nr 1314388). Z niekwestionowanych ustaleń zaskarżonego postanowienia (str.6) wynika zaś, że przebieg elementów infrastruktury ciepłowniczej został umieszczony na mapach geodezyjnych, natomiast elementy podziemnej komory cieplnej w postaci 4 włazów są widoczne na powierzchni gruntów. Oznacza to, że właściciel posiadał pełną możliwość stwierdzenia obecności urządzenia na swej nieruchomości co jest w zupełności wystarczające dla spełnienia przesłanki „trwałego i widocznego” urządzenia, niezależnie od tego czy właściciel wykazał się minimum staranności w swych działaniach w postaci oględzin nieruchomości i zapoznania się z mapami geodezyjnymi. Trudno przy tym nie przypomnieć, że odnosząc się do odpowiedzi na wniosek (po zobowiązaniu do szczegółowego ustosunkowania się do odpowiedzi na wniosek – k.206) wnioskodawca w żaden sposób nie zakwestionował, by nie została spełniona przesłanka „trwałego i widocznego urządzenia”, co więcej akcentował on, że posadowienie urządzeń ciepłowniczych poważnie zakłóca i ogranicza władztwo nad nieruchomością, by w apelacji twierdzić, że wnioskodawca przez kilka lat po nabyciu nieruchomości nie miał świadomości istnienia urządzeń ciepłowniczych (k.284). Wbrew zatem zarzutowi apelacji uznać należy, że spełniona została przesłanka „trwałości i widoczności” urządzenia, określona w art.292 kc. Podobnie zresztą wnioskodawcy nie zakwestionowali w swym piśmie z dnia 22 kwietnia 2015r., ani później aż do zamknięcia rozprawy przed sądem I instancji, że przesłanka z art.292 kc jest wyłączona w sytuacji gdy instalację wykona właściciel obciążonej nieruchomości. Zarzut ten pojawił się dopiero w apelacji w reakcji na analizy przedstawione przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swego orzeczenia. W ocenie Sądu Okręgowego uwagi prawne zaprezentowane przez Sad Rejonowy zasługują na aprobatę i nie można w okolicznościach tego typu spraw odwoływać się mechanicznie do poglądu wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011r. (III CZP 10/2011) - OSNC 2011/12/129. Pogląd ten pozostaje nadal dyskusyjny (M. Warciński glosa do uchwały – PS 2012 nr4, s.126 i nast.) z uwagi na stanowisko, że osoba wykonawcy urządzeń jest wtórna w stosunku do samego faktu ich wykorzystywania. Wspomniana uchwała została zresztą podjęta na tle zupełnie innego stanu faktycznego (służebności drogi dojazdowej) w związku z czym brak jest podstaw do automatycznego jej powielania w sytuacji gdy w grę wchodzi służebność przesyłu (lub służebność o treści odpowiadającej służebności przesyłu). Trudno przy tym nie zauważyć, że urządzenia pobudowane zostały przez Skarb Państwa czyli poprzednika prawnego również uczestnika postępowania (gdyż Skarb Państwa był właścicielem nieruchomości stanowiącej obecnie własność uczestnika postępowania). W konsekwencji Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że fakt pobudowania urządzenia przez Skarb Państwa nie powoduje, że wyłączona jest możliwość zasiedzenia służebności przez uczestnika postępowania.

Najistotniejszy w ocenie Sądu Okręgowego pozostaje zarzut apelacyjny związany z przyjęciem przez zaskarżone postanowienia, że posiadanie służebności miało cechy posiadania w dobrej wierze – brak tej cechy pociągałby bowiem za sobą nieuwzględnienie zarzutu zasiedzenia (30 – letni termin zasiedzenie jeszcze by nie upłynął). To ustalenie było więc kluczowe dla zapadłego rozstrzygnięcia i jest ono podważane w apelacji. Przypomnieć zatem wypada, że o dobrej lub złej wierze posiadacza decyduje chwila uzyskania posiadania i ewentualna późniejsza zmiana świadomości posiadacza pozostaje bez wpływu na tę ocenę i w konsekwencji na długość okresu niezbędnego do zasiedzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003r. III CZP 35/03, LEX nr 83981). Zmiana takiej świadomości w toku posiadania może mieć z kolei znaczenie przy rozpatrywaniu żądania opartego o art.224 kc, nie zaś przy ocenie przesłanek nabycia służebności poprzez zasiedzenie. Oceny charakteru posiadania dokonywać zatem należy w odniesieniu do 5 grudnia 1990r. kiedy to w myśl niekwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego poprzednik prawny uczestnika objął w posiadanie sporną nieruchomość w zakresie prowadzącym do zasiedzenia służebności. Nie ulega przy tym wątpliwości, że sytuacja była specyficzna o tyle, że wcześniejsza inwestycja dokonana została przez Skarb Państwa na własnym gruncie i w sposób w pełni legalny. Te okoliczności istniejące wcześniej także zatem powinny zostać wzięte pod uwagę i uwzględniane przy ocenie charakteru posiadania. Dobra wiara polega bowiem na błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu o przysługiwaniu posiadaczowi określonego prawa, a okoliczności które takie przekonanie wywołują mogą istnieć także przed objęciem nieruchomości w posiadanie. Poprzednik prawny uczestnika postępowania miał zaś świadomość, że urządzenie przesyłowe, z którego korzysta bez sprzeciwu kogokolwiek zostało zbudowane w ramach realizacji zadań państwowych na nieruchomości Skarbu Państwa, za jego zgodą. Korzystanie z tego urządzenia przez poprzednika prawnego uczestnika postepowania (gdy było ono przedsiębiorstwem państwowym) było zatem w pełni legalne i nie wymagało żadnych dodatkowych czynności prawnych. Poprzednik prawny uczestnika postępowania posiadał także wiedzę o tym, że urządzenia przesyłowe jako składnik jego przedsiębiorstwa zostało przez niego nabyte, oraz że korzystanie z cudzej nieruchomości nie napotykało żadnych przeszkód ze strony Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości. W tych okolicznościach podzielić należy stanowisko Sądu Rejonowego, że poprzednik prawny uczestnika postępowania obejmując w posiadanie nieruchomość Skarbu Państwa w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu nie miał podstaw do przypuszczeń, że korzystając w takim zakresie z nieruchomości narusza prawa właściciela gruntu. To zaś daje podstawy do przyjęcia, że objęcie w posiadanie nieruchomości w zakresie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu nastąpiło w dobrej wierze (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2015r. V CSK 132/15, opubl. www.sn.pl, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2014r. II CSK 551/13, OSNC 2015/6/72, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2013r. V CSK 320/12, LEX nr 1391372) i że wnioskodawcy nie obalili domniemania dobrej wiary wynikającego z art.7 kc. Tym samym Sąd Okręgowy nie podziela odmiennej oceny charakteru posiadania (jako posiadania w złej wierze) przyjętego przez tutejszy Sąd w analogicznej sprawie w toku postępowania II Ca 933/14.

W sytuacji gdy doszło do nabycia służebności poprzez zasiedzenie i uczestnika postępowania powołał się na tę okoliczność w odpowiedzi na wniosek bez znaczenia dla wyniku sprawy (i zupełnie zbędne) pozostawało prowadzenie dalszych dowodów zmierzających do określenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności i obszaru gruntu zajmowanego na potrzeby infrastruktury ciepłowniczej uczestnika postępowania. Zachodziły zatem pełne podstawy do rezygnacji z tego dowodu (art.227 kpc – przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie), a zatem oddalenie wniosku o dowód z opinii biegłego sądowego (k.246) nie naruszało w żadnej mierze przepisów proceduralnych przywołanych w apelacji.

Nietrafne okazały się także zarzuty apelacji w zakresie naruszenia przez zaskarżone postanowienie art.5 kc skoro w ocenie apelujących skorzystanie z zarzutu zasiedzenia pozostawało w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i stanowiło naruszenie prawa. Przypomnieć bowiem należy, że art.5 kc nie może być podstawą odmowy stwierdzenia nabycia prawa poprzez zasiedzenie skoro nabycie to następuje z mocy prawa, a stwierdzenie tego faktu przez sąd ma charakter wyłącznie deklaratywny (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015r. III CSK 123/14, LEX nr 1652392). Zarzucanie w apelacji, że podniesienie zarzutu zasiedzenia stanowi nadużycie prawa nie zostało natomiast w ocenie Sądu Okręgowego przekonująco uzasadnione, a twierdzenia wnioskodawców opierają się na błędnym przekonaniu o złej wierze uczestnika (przynajmniej na chwilę objęcia posiadania przez jego poprzednika) i braku możliwości przerwania biegu zasiedzenia. Trudno w szczególności zrozumieć na jakiej podstawie apelujący wychodzą z założenia, że ich pozew o wydanie podlegałby oddaleniu z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Uznając zatem, że apelacja nie zawiera argumentów skutecznie kwestionujących prawidłowość zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy oddalił ją na podstawie art.385 kpc. W konsekwencji Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, akceptując także jako prawidłowe rozważania prawne zaprezentowane przez Sąd Rejonowy.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego uzasadnia art.520§2 kpc, obciążając całością kosztów postępowania apelacyjnego wnioskodawców Sąd Okręgowy miał na względzie sprzeczność interesów wnioskodawców i uczestnika postępowania. Na należne uczestnikowi postępowania koszty złożyło się wynagrodzenie radcy prawnego w kwocie 120zł (§2, §7 pkt 3 i §12 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – t. jedn. Dz. U. z 2013r. poz.490 z późn. zm.) w związku z §21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804).

SSO Michał Wysocki SSO Jarosław Grobelny SSR Ewa Markowicz