Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 247/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku C. W.
przeciwko Dyrektorowi Zakładu […] Ministerstwa […]o prawo do policyjnej
emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 grudnia 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację wnioskodawcy,
2. nie obciąża wnioskodawcy kosztami postępowania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2013 r., Sąd Apelacyjny w sprawie z wniosku C.
W. przeciwko Dyrektorowi […] Ministerstwa […] o prawo do policyjnej emerytury,
zmienił wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 7 sierpnia 2012 r. w pkt 1 i
poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 16 sierpnia 2011 r. w ten
2
sposób, że stwierdził, iż prawo wnioskodawcy do emerytury policyjnej nie ustało z
dniem 16 września 2009 r., nakazując podjęcie wypłaty tego świadczenia od dnia 1
września 2011 r. oraz orzekł o kosztach postępowania.
W stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca (urodzony w […] 1960 r.),
decyzją organu rentowego z dnia 1 października 2008 r. uzyskał policyjne
świadczenie emerytalne. Wyrokiem z dnia 8 września 2009 r. Wojskowy Sąd
Okręgowy w W. skazał wnioskodawcę za przestępstwa określone w art. 231 § 2 k.k.
w zbiegu z art. 271 § 3 k.k. w zbiegu z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 286 § 1, 294
§ 1, art. 11 § 2 i art. 12 k.k. - przyjęcia korzyści majątkowej w zamian za
odstąpienie od czynności służbowej (art. 228 § 1 k.k. w zbiegu z art. 231 § 2 k.k., w
związku z art. 11 § 2 k.k.). Wyrok ten uprawomocnił się z dniem 16 września 2009 r.
W związku ze skazaniem wnioskodawcy prawomocnym wyrokiem sądu, organ
rentowy decyzją z dnia 16 sierpnia 2011 r. stwierdził ustanie prawa do emerytury
policyjnej z dniem 16 września 2009 r. i wstrzymał wypłatę świadczenia od dnia 1
września 2009 r. W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawca, nie kwestionując faktu
skazania go prawomocnym wyrokiem sądu za wskazane w postępowaniu
przestępstwa, podniósł, że przed wydaniem zaskarżonej decyzji nastąpiło zatarcie
skazania i wobec tego brak było podstaw do wydania przez organ rentowy decyzji
stwierdzającej ustanie prawa do emerytury.
Wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2012 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie,
wskazując w uzasadnieniu, że zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994
r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby
Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 667 ze zm., dalej: ustawa o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy) skazanie emeryta albo rencisty
prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo
skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z
wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 k.k. lub wobec którego
orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za
3
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione przed zwolnieniem ze służby,
powoduje utratę prawa do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy.
Natomiast art. 45 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
stanowi, że wypłatę emerytury lub renty albo dodatków, zasiłków i świadczeń
pieniężnych, o których mowa w art. 25, wstrzymuje się, jeżeli powstaną
okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń lub ustanie tego
prawa, zaś zgodnie z ust. 2 pkt 1 wskazanego artykułu wypłatę świadczeń
pieniężnych wstrzymuje się, poczynając od miesiąca przypadającego po miesiącu,
w którym organ emerytalny wydał decyzję w przypadkach, o których mowa w
art. 45 ust. 1 pkt 1, pkt 2 lit. a i c oraz pkt 3. Kluczowe dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy było ustalenie czy zatarcie skazania, które nastąpiło z dniem 8 marca
2011 r. miało wpływ na ocenę prawidłowości i zasadności zaskarżonej decyzji. W
ocenie Sądu Okręgowego, zatarcie skazania, nie mogło odnieść żadnego skutku co
do zaskarżonej decyzji, mimo, że decyzja ta została wydana w dniu 16 sierpnia
2011 r., a więc po upływie 6 miesięcy od momentu nastąpienia zatarcia skazania.
Niewątpliwe jest, że z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe (art. 106
k.k.). Jednakże skuteczność tej zasady aktualizuje się dopiero z chwilą nastąpienia
zatarcia skazania, co oznacza, że skazanie uznaje się za niebyłe dopiero od
momentu jego nastąpienia, a nie przed tym „punktem czasowym”. Powyższe
oznacza, że w przypadkach takich jaki zaistniał w niniejszej sprawie, zasada
uważania skazania za niebyłe odnosi skutek tylko w stosunku do decyzji o
charakterze konstytutywnym (prawotwórczym), a nie w stosunku do decyzji o
charakterze deklaratoryjnym (poświadczającym). Decyzje organów rentowych o
przyznaniu albo ustaniu prawa do świadczeń są decyzjami deklaratoryjnymi. Z
treści powołanych wyżej przepisów wynika więc, że w przypadku prawomocnego
skazania funkcjonariusza, ustanie prawa do emerytury policyjnej następuje z chwilą
prawomocnego skazania, a nie z chwilą wydania decyzji przez organ rentowy.
Na skutek apelacji wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji i stwierdził, że prawo wnioskodawcy do emerytury policyjnej nie
ustało z dniem 16 września 2009 r., nakazując podjęcie wypłaty tego świadczenia
od dnia 1 września 2011 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd drugiej instancji przywołał
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2012 r., II UK 151/11 (OSNP 2013 nr
4
5-6, poz. 65), w którym wskazano, że przesłanką utraty prawa do emerytury
policyjnej nie jest data popełnienia czynu zabronionego o jakim mowa w art. 10 ust.
2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ale prawomocne skazanie
po wejściu w życie zmiany przepisu art. 10 (a więc po dniu 11 czerwca 2007 r.). W
ocenie Sądu Apelacyjnego istnienie powyższej, negatywnej i bezwzględnej
przesłanki - prawomocnego skazania za przestępstwo wymienione w tym przepisie,
powoduje nienabycie prawa do świadczenia, bądź jego utratę już po ustaleniu
prawa decyzją organu emerytalnego. Nie budzi zatem wątpliwości, że w sytuacji,
gdy w porządku prawnym istnieje prawomocne skazanie funkcjonariusza za
przestępstwo wymienione w art. 10 ust. 2 ustawy, to istnieje podstawa do wydania
decyzji stwierdzającej ustanie prawa do świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego
funkcjonariuszy i wstrzymanie wypłaty tego świadczenia. Natomiast brak
prawomocnego skazania funkcjonariusza za takie przestępstwo w porządku
prawnym, oznacza brak przesłanki wymienionej w tym przepisie, a w konsekwencji
brak podstaw do wydania decyzji stwierdzającej ustanie prawa do świadczenia z
zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy i wstrzymanie jego wypłaty. Zgodnie z
art. 106 k.k. z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, wpis o skazaniu
usuwa się z rejestru skazanych. Sąd drugiej instancji wskazał w tym zakresie na
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2012 r., IV KK 59/12,
(OSNKW 2013 nr 1, poz. 3), w którym stwierdzono, że „Skoro – zgodnie z treścią
art. 106 k.k. - skazanie uważa się za niebyłe z chwilą zatarcia, to oznacza to, iż z
tym momentem nie dochodzi po prostu do wyeliminowania z mocą wsteczną z
porządku prawnego wyroku, jako w ogóle niewydanego oraz do anulowania
wywołanych skazaniem skutków (utraty lub ograniczenia praw), a wskazuje na to,
że od omawianego momentu skutki te przestają działać na przyszłość, a więc fakt
skazania, z chwilą jego zatarcia, nie może rodzić dla skazanego żadnych
negatywnych konsekwencji - wobec przywrócenia mu statusu osoby niekaranej”. W
postanowieniu z dnia 4 stycznia 2011 r., SDI 32/10 (OSNKW 2011 nr 2, poz. 12),
Sąd Najwyższy wyjaśnił też, że „Zatarcie skazania jest pewną fikcją prawną i
oznacza, że skazanemu ponownie przysługuje status osoby niekaranej, bowiem
przyjmuje się, że skazanie jako zdarzenie historyczne nie miało w ogóle miejsca
(...)”. Sąd Apelacyjny podzielił ocenę Sądu pierwszej instancji, że decyzje
5
dotyczące stwierdzenia nabycia prawa do emerytury policyjnej jak i stwierdzające
ustanie prawa do tego świadczenia mają charakter deklaratoryjny i potwierdzają
spełnienie ustawowych przesłanek do nabycia lub utraty prawa na potrzeby wypłaty
lub wstrzymania wypłaty świadczenia. Jednak w kontekście problemu prawnego
ujawnionego w niniejszej sprawie, należy wziąć pod uwagę, że prawo do
zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy policji i innych służb mundurowych jest
częścią polskiego systemu prawnego i wobec tego nie może być interpretowane
całkowicie w oderwaniu od tych części tego systemu, do których samo nawiązuje.
Skoro zaś przepis art. 10 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
nawiązuje do przestępstw stypizowanych w Kodeksie karnym i prawomocnego
skazania za ich popełnienie, to nie może pomijać wynikającej z tego kodeksu
zasady, że skazanie ulega zatarciu. Skutkiem zaś zatarcia skazania jest to, że fakt
skazania od momentu jego zatarcia nie może rodzić dla skazanego żadnych
negatywnych konsekwencji - wobec przywrócenia mu statusu osoby niekaranej. W
ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe oznacza, że od momentu zatarcia skazania -
również za przestępstwa przewidziane w art. 10 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy - funkcjonariusz ma przywrócony status osoby
niekaranej, a to oznacza, że od tego momentu nie ma już statusu osoby „skazanej”,
o której mowa w art. 10 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.
Konsekwencją powyższego jest ustanie przesłanki ustawowej będącej podstawą do
wydania decyzji o ustaniu prawa do emerytury policyjnej i wstrzymaniu wypłaty
świadczenia. Reasumując, Sąd Apelacyjny orzekł, że wymienione w art. 10 ust. 2
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy przesłanki stanowią podstawę
do wydania decyzji stwierdzającej ustanie prawa do świadczenia i wstrzymanie
wypłaty świadczenia dopóki istnieje w porządku prawnym prawomocne skazanie
uprawnionego do tego świadczenia tj. do chwili zatarcia jego skazania w
rozumieniu art. 106 k.k. Natomiast jeśli do czasu zatarcia skazania uprawnionego,
organ emerytalno-rentowy nie wydał decyzji o utracie prawa do emerytury policyjnej
i o wstrzymaniu wypłaty świadczenia, to z chwilą zatarcia tego skazania, upada
podstawa do wydania takiej decyzji. Skoro zatem organ emerytalny nie wydał
decyzji o ustaniu prawa i wstrzymaniu wypłaty świadczenia w okresie, kiedy
odwołujący był w świetle obowiązującego prawa traktowany jako skazany
6
prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wymienione w art. 10 ust. 2 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (tj. w okresie od dnia 16 września 2009 r.
do dnia 8 marca 2011 r.), to nie miał podstaw do wydania takiej decyzji po zatarciu
skazania i przywróceniu mu od tej daty statusu osoby niekaranej.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego, zarzucając naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię -
art. 10 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy oraz art. 106 k.k.,
polegającą na przyjęciu, że wymienione w art. 10 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy przesłanki stanowią podstawę do wydania decyzji
stwierdzającej ustanie prawa do świadczenia i wstrzymania wypłaty świadczenia
dopóki istnieje w porządku prawnym prawomocne skazanie uprawnionego do tego
świadczenia tj. do chwili zatarcia jego skazania w rozumieniu art. 106 k.k.
Pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie apelacji
wnioskodawcy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zarzuty skargi zasługują na uwzględnienie.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera
zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli taki zarzut okaże się
niezasadny). W przytoczonych wyżej, niekwestionowanych okolicznościach sprawy,
kasacyjny zarzut naruszenia prawa materialnego należy uznać za w pełni
usprawiedliwiony.
Wstępnie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne przypomnieć, że zgodnie z
art. 10 ust. 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy skazanie emeryta
albo rencisty prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub
przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w
związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści
7
majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 k.k. lub wobec
którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione przed zwolnieniem ze służby,
powoduje utratę prawa do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy.
Natomiast art. 45 ust. 1 pkt 1 powyższej ustawy stanowi, że wypłatę emerytury lub
renty albo dodatków, zasiłków i świadczeń pieniężnych, o których mowa w art. 25,
wstrzymuje się, jeżeli powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do
świadczeń lub ustanie tego prawa, zaś zgodnie z ust. 2 pkt 1 wskazanego artykułu
wypłatę świadczeń pieniężnych wstrzymuje się, poczynając od miesiąca
przypadającego po miesiącu, w którym organ emerytalny wydał decyzję w
przypadkach, o których mowa w art. 45 ust. 1 pkt 1, pkt 2 lit. a i c oraz pkt 3.
Jak trafnie ocenił Sąd Okręgowy, zatarcie skazania, (w okolicznościach
sprawy z dniem 8 marca 2011 r.) nie może odnieść skutku w stosunku do
zaskarżonej decyzji, niezależnie od tego, w jakiej dacie decyzja ta została wydana.
W przypadku funkcjonariuszy służb mundurowych, jednym z warunków nabycia
prawa do emerytury policyjnej jest określony w art. 10 ust. 2 policyjnej ustawy
emerytalnej warunek niekaralności za przestępstwo wymienione w tym przepisie,
które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Tym samym nabycie bądź
utrata prawa do świadczeń emerytalnych następuje niezależnie od działań organu
rentowego, ale z mocy ustawy, czyli następuje nie z chwilą wydania przez organ
rentowy decyzji o przyznaniu bądź ustaniu prawa do świadczeń, ale z chwilą gdy
zostaną spełnione wszystkie wymagane ustawą warunki konieczne do uzyskania
prawa, albo z chwilą gdy ustanie którykolwiek z wymaganych ustawą warunków
koniecznych do uzyskania prawa do świadczenia (art. 39 ust. 1 pkt 5 ustawy o
zaopatrzeniu funkcjonariuszy). Z treści powołanych wyżej przepisów wynika, że w
przypadku prawomocnego skazania funkcjonariusza, następuje nieodwracalna
utrata prawa do zaopatrzenia emerytalnego na podstawie ustawy ze skutkiem od
chwili prawomocnego skazania, a nie z chwilą wydania decyzji przez organ rentowy,
przy czym ustawa nie przewiduje sytuacji „przywrócenia” prawa do świadczenia
zaopatrzeniowego. W związku z powyższym należało uznać, że prawo
wnioskodawcy do emerytury policyjnej ustało z dniem 16 września 2009 r. czyli z
dniem uprawomocnienia się skazującego go wyroku sądowego, a więc jeszcze
8
przed zatarciem skazania, które nastąpiło w dniu 8 marca 2011 r. Niezależnie od
tego już w tym miejscu trzeba zauważyć, że zatarcie skazania nie oznacza, że
przestępstwo nie zostało popełnione, oznaczając jedynie, że od chwili zatarcia
skazania (a więc na przyszłość), skazany ma status osoby niekaranej. Niewątpliwie
z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe (art. 106 k.k.), przy czym
skuteczność tej zasady aktualizuje się z chwilą nastąpienia zatarcia skazania, co
oznacza, że skazanie uznaje się za niebyłe dopiero od momentu nastąpienia
zatarcia skazania, nie zaś wcześniej, nadto ma ono skutek „na przyszłość”. Zasada
uważania skazania za niebyłe, co oczywiste, może odnosić skutek tylko w stosunku
do decyzji o charakterze konstytutywnym (prawotwórczym), nie zaś w stosunku do
decyzji o charakterze deklaratoryjnym (poświadczającym). Nie budzi natomiast
wątpliwości, że decyzje dotyczące stwierdzenia nabycia prawa do emerytury
policyjnej jak i stwierdzające ustanie prawa do emerytury policyjnej, mają charakter
deklaratoryjny i jedynie potwierdzają spełnienie ustawowych przesłanek do nabycia
lub utraty prawa na potrzeby wypłaty lub wstrzymania wypłaty świadczenia
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2000 r., III ZP 29/00, czy wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2009 r., I UK 245/08, LEX 48901). Na
marginesie warto zwrócić też uwagę, za przywołanym przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2011 r. SDI 32/10, że
„zatarcie skazania nie oznacza anulowania treści wyroku, tj. wyeliminowania go z
mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego i nie niweluje też
całkowicie wszystkich skutków skazania, bowiem skazany nie odzyskuje wszystkich
utraconych np. praw, orderów czy odznaczeń. Skazanie jest bowiem uważane za
niebyłe, ale dopiero z chwilą jego zatarcia i od tego momentu dopiero funkcjonuje
fikcja prawna i od tej też chwili nie może wywoływać żadnych negatywnych skutków
prawnych dla skazanego. Podkreślić jednak należy, że wcześniej skazanie to
istniało i wywoływało określone skutki wynikające z treści wyroku
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2009 r., I KZP 24/09,
OSNKW 2009 nr 12, poz. 105)”.
Tym się kierując, uwzględniając wniosek skargi, orzeczono jak w sentencji,
po myśli art. 39816
k.p.c.
O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.
9