Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 139/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Dawid Miąsik
w sprawie z powództwa Z. M.
przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w S. w likwidacji
o ustalenie istnienia stosunku pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 9 kwietnia 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok
Sądu Rejonowego z dnia 12 kwietnia 2012 r., w części dotyczącej
roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pracy i sprawę w tym
zakresie przekazuje temu ostatniemu Sądowi do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2012 r. oddalił powództwo
Z. M. przeciwko Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w S. o ustalenie, że łączy go
ze Spółdzielnią stosunek pracy oraz o zasądzenie wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy.
W sprawie ustalono, że: Z. M. był zatrudniony w Okręgowej Spółdzielni
Mleczarskiej od 17 lutego 2004 r. na stanowisku specjalisty do spraw handlu i
windykacji w dziale handlu i marketingu, a od 17 maja 2004 r. na stanowisku
specjalisty do spraw windykacji w dziale księgowości, zaś od 15 lipca 2008 r.
powód pracował na stanowisku kierownika zespołu marketingu w dziale handlu i
marketingu. Od 1 lutego 2009 r., na mocy porozumienia stron, pracodawca
powierzył powodowi pełnienie obowiązków kierownika działu handlu i marketingu.
W dniu 30 kwietnia 2010 r. powód złożył pracodawcy pisemne oświadczenie o
rezygnacji z pełnionej funkcji. Strona pozwana potraktowała to oświadczenie woli
jako wypowiedzenie umowy o pracę, o czym poinformowała powoda pismem z dnia
2 czerwca 2010 r. Powód, po otrzymaniu tego pisma, pisemnie oświadczył, że jego
pismo z dnia 30 kwietnia 2010 r. nie stanowiło wypowiedzenia umowy o pracę, a
było wnioskiem o zdjęcie go z dotychczasowego pełnienia obowiązków kierownika
działu handlu i marketingu. Pozwany w reakcji na to pismo powoda podtrzymał
swoje stanowisko i zwolnił powoda z obowiązku świadczenia pracy do końca
okresu wypowiedzenia, tj. do 31 lipca 2010 r.
W pozwanej Spółdzielni na skutek zmian organizacyjnych zlikwidowany
został zespół marketingu, którego powód wcześniej był kierownikiem, utworzony
został dział handlu i marketingu, w którym Z. M. był p.o. kierownika; nie istnieje też
stanowisko specjalisty do spraw windykacji, na którym powód zatrudniony był we
wcześniejszym okresie.
W rozważaniach Sąd Rejonowy stwierdził, że wyrok wydany w oparciu o
treść art. 189 k.p.c. może mieć charakter wyłącznie deklaratywny, tzn. może
jedynie stwierdzać istniejący stan praw i stosunków zastanych. Dlatego też,
zdaniem Sądu pierwszej instancji, niezbędnym warunkiem ustalenia, że strony
łączy stosunek pracy jest precyzyjne określenie wszystkich elementów umowy o
pracę, a w przedmiotowej sprawie ustalenie stanowiska pracy. „W sytuacji gdy
3
powód zajmował różne stanowiska pracy, ustalenie istnienia stosunku pracy nie jest
możliwe”. Sąd Rejonowy podkreślił również, że pełnomocnik powoda nie wskazał
stanowiska pracy, na którym powód miałby być zatrudniony.
Sąd pierwszej instancji uznał, że rezygnacja z funkcji p.o. kierownika działu
handlu i marketingu dokonana przez powoda była równoznaczna z rezygnacją
zatrudnienia u pozwanego. Ponadto Sąd wskazał, że powód, jak i jego pełnomocnik
nie podnieśli zarzutu złożenia oświadczenia woli z dnia 30 kwietnia 2010 r. pod
wpływem wad oświadczenia woli. W tej sytuacji, skoro powództwo dotyczyło
ustalenia istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c., a nie przywrócenia
do pracy, powództwo podlegało oddaleniu. Nie znalazło również podstaw prawnych
żądane zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy i w tej materii
Sąd Rejonowy stwierdził, że w myśl art. 47 k.p. wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy przysługuje jedynie w przypadku przywrócenia pracownika
do pracy.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2013 r. oddalił apelację powoda
od powyższego wyroku.
W uzasadnieniu w pierwszej kolejności wskazano, że autor apelacji nie
określił, które przepisy prawa materialnego bądź procesowego zostały przez Sąd
Rejonowy naruszone. Powtórzył jedynie treść roszczeń zawartych w pozwie, zaś w
uzasadnieniu apelacji pełnomocnik ograniczył się jedynie do twierdzenia, że Sąd
Rejonowy nie odniósł się do meritum sprawy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, postawiony zarzut w uzasadnieniu apelacji
jest chybiony. Sąd Rejonowy bowiem wydał rozstrzygnięcie odpowiadające żądaniu
zawartemu w pozwie, tj. ustalenia istnienia stosunku pracy. W pisemnych
motywach zaskarżonego wyroku jednoznacznie Sąd ten stwierdził, że jednym z
istotnych elementów wymaganych do przyjęcia istnienia umowy o pracę jest
określenie rodzaju wykonywanej pracy, albowiem powództwo o ustalenie
wytoczone w trybie art. 189 k.p.c. ma charakter deklaratoryjny a więc odnosi się do
sytuacji, która istniała przez wytoczeniem powództwa. „Sąd Rejonowy trafnie
przyjął, iż złożone oświadczenie powoda złożone pracodawcy w dniu 30 kwietnia
2010 r. o rezygnację z funkcji p.o. kierownika działu handlu i marketingu było
równoznaczne z dalszym zatrudnieniem w pozwanej Spółdzielni. Stanowisko
4
kierownika nie było bowiem dodatkowym elementem stosunku pracy na innym
stanowisku”.
Sąd Okręgowy wskazał, że powód jeśli chciał być dalej pracownikiem
pozwanej Spółdzielni, pomimo złożenia oświadczenia z dnia 30 kwietnia 2010 r.,
powinien był wytoczyć powództwo o uchylenie się od skutków oświadczenia woli
przez wykazanie, że oświadczenie to złożone zostało wadliwie w rozumieniu art. 84
§ 1 k.c. Powód tego jednak nie uczynił, zaś jego pełnomocnik konsekwentnie
podtrzymał powództwo o ustalenie. W apelacji pełnomocnik powoda nie odniósł się,
ani do ustaleń faktycznych Sądu, ani też do argumentacji prawnej.
Powód zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego: art. 32 § 1 pkt. 3 k.p., przez przyjęcie, że powód
dokonał wypowiedzenia umowy o pracę, składając pismo z 30 kwietnia 2010 r., w
którym zrezygnował z pełnienia funkcji kierownika działu handlu i marketingu. W
piśmie tym nie ma użytego zwrotu „wypowiadam” umowę o pracę ani żadnego
terminu; art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 471
k.p. - stanowiących o tym, że w
przypadku naruszenia przepisów o wypowiadaniu umowy o pracę przysługuje
odszkodowanie za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy; art. 65 § 1 k.c. w związku z
art. 300 k.p., przez błędne przyjęcie, że powód pismem z 30 kwietnia 2010 r.
oświadczył swoją wolę wypowiedzenia umowy o pracę.
W uzasadnieniu wskazano, że z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że
intencja rozwiązania umowy przez pracownika musi być jednoznaczna i
niewątpliwa. Podkreślono także, że pozwana wadliwie odczytała wolę pracownika,
naruszając art. 32 § 1 pkt. 3 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona w zakresie zarzutu naruszenia art. 65 §
1 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez błędne przyjęcie, że powód pismem z 30
kwietnia 2010 r. oświadczył swoją wolę wypowiedzenia umowy o pracę.
Oświadczenie powoda miało następującą treść: „W związku ze
stwierdzonym przez Prezesa Zarządu Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w S.
brakiem zadowolenia z dotychczasowych wyników współpracy ze mną jako osobą
5
pełniącą czasowe obowiązki kierownika Działu Handlu i Marketingu, składam
rezygnację z pełnienia tej ‘zaszczytnej’ funkcji (…). W związku z powyższym moja
dalsza działalność na tym stanowisku w tej sytuacji i w tym środowisku
uwzględniając zakres obowiązków w relacji do faktycznych możliwości jest
niemożliwa.”
W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że złożenie
oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem musi wyrażać
stanowczą wolę zakończenia stosunku pracy z woli jednej strony (por. wyrok Sądu
Najwyższego dnia 13 października 1999 r., I PKN 303/99, OSNAPiUS 2001 nr 4,
poz. 117). Dla skuteczności dokonania takiej czynności nie ma znaczenia wola
drugiej strony stosunku pracy, liczy się zaś wyłącznie powiadomienie adresata tego
oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę. Inaczej mówiąc, po złożeniu
jednostronnego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za
wypowiedzeniem, do skutku rozwiązującego dochodzi bez jakiegokolwiek działania
drugiej strony. Z treści pisma pracownika, którego zamiarem jest wypowiedzenie
umowy o pracę powinna więc wynikać nie tylko niebudząca wątpliwości wola
zakończenia stosunku pracy, ale także sposób i termin jego rozwiązania, tak aby
bez żadnej czynności pracodawcy doszło do rozwiązania umowy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1974 r., II PR 46/74, OSPiKA 1974 nr 10, poz. 206;
PiZS 1975 nr 4, s. 73). Pismo pracownika skierowane do pracodawcy, w którym nie
został określony sposób i termin rozwiązania umowy o pracę, nie jest
oświadczeniem o jej rozwiązaniu z zachowaniem okresu wypowiedzenia ani ofertą
zawarcia porozumienia stron, lecz może być zakwalifikowane jedynie jako
zaproszenie do rokowań w przedmiocie rozwiązania umowy o pracę (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 lipca 2008 r., III PK 9/08, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 313).
Zacytowane oświadczenie woli nie tylko że nie zawiera sformułowań
świadczących o intencji zakończenia stosunku pracy, ale także wprost z niego
wynika, że powód rezygnuje z pełnienia obowiązków powierzonych mu czasowo,
co dodatkowo wzmacnia stanowisko, że pismo to wyraża jedynie wolę zaprzestania
wykonywania obowiązków p.o. kierownika działu handlu i marketingu. Nawet jeśli w
wyniku porozumienia z dnia 1 lutego 2009 r. doszło do trwałej modyfikacji stosunku
pracy w zakresie stanowiska pracy (jak uważa strona pozwana), to „rezygnacja z
6
pełnionych obowiązków”, bez doprecyzowania, że powodowi chodzi o chodzi o
zakończenie stosunku pracy za wypowiedzeniem, nie dawała podstaw do
potraktowania pisma z 30 kwietnia 2010 r. jako wypowiedzenia umowy o pracę.
Zgodnie z art. 65 § 1 k.c., oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego
wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady
współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Powód - w wyniku porozumienia
stron - przyjął na siebie obowiązki p.o. kierownika działu handlu i marketingu, co
mogło wywoływać jego uzasadnione przekonanie, że nie doszło do trwałej
modyfikacji stosunku pracy przez zmianę stanowiska pracy, ale o czasowe
powierzenie pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę, a w
konsekwencji, że dalszym skutkiem tej „rezygnacji” miał być powrót do
wykonywania poprzednich obowiązków. W istocie zaś zwrot „pełniący obowiązki”
zwykle oznacza czasowe powierzenie pracownikowi określonych obowiązków
pracowniczych innych niż wynikające z dotychczasowego stanowiska pracy.
Podkreślić też należy, że likwidacja stanowiska pracy nie prowadzi do
automatycznego ustania stosunku pracy, bowiem dla osiągnięcia takiego skutku
wymagane jest dokonanie jednej z czynności prawnych wymienionych w art. 30 § 1
pkt 1-3 k.p. Jeśli ustalenia faktyczne wskazują, że nie doszło do złożenia
oświadczenia woli, którego skutkiem byłoby rozwiązanie stosunku pracy, to
oznacza, że stosunek pracy nadal trwa, co z kolei czyni zasadnym roszczenie o
ustalenie istnienia stosunku pracy.
Trafne jest stanowisko Sądu drugiej instancji, że żądanie powoda nie zostało
dostateczne sprecyzowane. W pozwie (sporządzonym osobiście) powód domagał
się ustalenia, że strony wiąże stosunek pracy oraz przywrócenia na „stanowisko
poprzednie lub równorzędne”. Na rozprawie przed Sądem Rejonowym (16 sierpnia
2010 r.) powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, domagał się
dopuszczenia do pracy. Kolejno, wezwany przez Sąd Rejonowy do sprecyzowania
żądania pozwu, pełnomocnik powoda w piśmie z dnia 17 stycznia 2012 r stwierdził,
że żąda ustalenia że strony łączy stosunek pracy (tak jak w sentencji wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 11 marca 2011 r.), a więc, że strony łączy stosunek pracy
„zapoczątkowany zawartą między stronami w dniu 17 lutego 2004 r. umową o
pracę”. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 12 marca 2012 r. pełnomocnik powoda
7
wnosił o ustalenie, że strony łączy stosunek pracy, żądając dopuszczenia powoda
do pracy, bez określenia stanowiska pracy.
Trzeba przy tym podkreślić, że roszczenie o ustalenie istnienia stosunku
pracy określające jego istotne elementy w sposób alternatywny nie jest z jednym
roszczeniem alternatywnym (przemiennym). Nie wynika bowiem ze zobowiązania
przemiennego, a więc takiego, którego wykonanie może nastąpić przez spełnienie
jednego z kilku świadczeń (art. 365 k.c.). W istocie więc tak sformułowane żądanie
oznacza dwa roszczenia, z których jedno może mieć charakter ewentualny, jeśli
zostaje zgłoszone na wypadek nieuwzględnienia żądania sformułowanego jako
podstawowe i usytuowanego na pierwszym miejscu.
Należy także zauważyć, że oceny zasadności żądania pracownika
dopuszczenia do pracy w sytuacji, gdy pracodawca kwestionuje istnienie między
stronami stosunku pracy, nie da się przeprowadzić bez rozstrzygnięcia tej spornej
kwestii. Wtedy więc roszczenie o dopuszczenie do pracy implicite zawiera w sobie
roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 5 czerwca 2013 r., III PZP 2/13, OSNP 2014 nr 2, poz. 17). Z kolei ustalenie
istnienia stosunku pracy wymaga określenia przedmiotowo istotnych elementów
(essentialia negotii) czynności prawnej konstytuującej stosunek pracy, takich jak
rodzaj pracy, miejsce pracy, wynagrodzenie i wymiar czasu pracy (art. 29 § 1 pkt 1-
4 k.p.). Ich wskazanie jest obowiązkiem powoda (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.), bowiem
w ten sposób ujawnia się istota sprawy, która została poddana pod osąd, co do
której sąd może wyrokować (art. 321 k.p.c.). Niewątpliwie proces cywilny może się
prawidłowo toczyć tylko wówczas, gdy zostanie dokładnie sformułowane żądanie
pozwu, a więc ten brak formalny pozwu w sprawach z zakresu prawa pracy
powinien być usunięty w toku czynności wyjaśniających (art. 468 § 2 pkt 1 k.p.c.;
por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1965 r., I PR 389/65, OSNCP
1966 nr 6, poz. 100; PiP 1966 nr 6, s. 1087, z glosą T. Misiuk; z dnia 4 marca
2010 r., I PK 177/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 206 oraz z dnia 19 października
2010 r., II PK 99/10, LEX nr 687027; z dnia 15 lipca 2011 r., I PK 10/11, OSNP
2012 nr 19-20, poz. 233).
Sąd drugiej instancji nie wskazał jednak (podobnie jak Sąd pierwszej
instancji), jaki skutek przypisał niedostatecznemu sprecyzowaniu żądań pozwu. Nie
8
ma więc podstaw, aby przyjąć, że również i z tego powodu powództwo zostało
oddalone, w szczególności, że takie stanowisko nie miałoby oparcia w
obowiązujących przepisach prawa, bowiem niewykonanie zobowiązania sądu
zmierzającego do precyzyjnego określenia żądań pozwu uzasadniałoby
zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., a nie oddalenie
powództwa. Zatem podstawa kasacyjna opierająca się na naruszeniu art. 65 k.c. w
związku z art. 300 k.p. była wystarczająca do podważenia zaskarżonego wyroku
Skoro w niniejszej sprawie Sąd pierwszej i drugiej instancji orzekał co do
roszczenia, którego nie można zidentyfikować, zachodzi konieczność uchylenia
także wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie dotyczącym ustalenia istnienia
stosunku pracy.
Nie ma natomiast usprawiedliwionej podstawy zarzut naruszenia art. 45 § 1
k.p. w związku z art. 471
k.p. Pomijając to, że zarzut ten nie został uzasadniony w
skardze kasacyjnej, zauważyć należy, że powołane przepisy dotyczą
wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę (nieuzasadnionego
lub naruszającego przepisy o wypowiadaniu umów o pracę). Nie mogą więc
stanowić podstawy prawnej roszczeń finansowych pracownika (o wynagrodzenie),
który wnosi o ustalenie, że łączy go z pracodawcą stosunek pracy.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji - co do
roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pracy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.,
co do roszczenia o wynagrodzenie na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach
postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto w myśl art. 102 § 2 k.p.c. w związku z
art. 39821
k.p.c.