Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 636/14
POSTANOWIENIE
Dnia 3 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z wniosku Polskich Sieci Elektroenergetycznych Spółki Akcyjnej
z siedzibą w K.
przy uczestnictwie Z. Z., G. Z., Skarbu Państwa - Ministra […] i PGE
Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.
o zasiedzenie służebności gruntowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania Z. Z.
i G. Z.
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 31 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części zmieniającej
postanowienie Sądu pierwszej instancji (pkt I), oddalającej
apelację uczestników (pkt III) oraz orzekającej o kosztach
postępowania (pkt IV) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w O. - po dwukrotnym ponownym rozpoznaniu sprawy z
wniosku Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. w K. przy uczestnictwie Z. Z., G.
Z., Skarbu Państwa - Ministra […] oraz PGE S.A. w W. – postanowieniem z dnia 5
lipca 2013 r. stwierdził, że z dniem 1 listopada 2002 r. spółka pod firmą Polskie
Sieci Elektroenergetyczne S.A. nabyła przez zasiedzenie służebność gruntową,
polegającą na trwałym i nieodpłatnym korzystaniu z części nieruchomości
uczestników Z. Z. i G. Z. położonych w W. i N., dla których prowadzone są księgi
wieczyste nr […], nr […] i nr […], stanowiących działki oznaczone w ewidencji
numerami: 157/8, 157/10, 160/29, 160/30, 160/34, 160/46, 160/23, 160/25, 160/26,
160/27, 160/37, 160/36, 260/17, 260/27 i 260/28, oznaczonych kolorem żółtym w
opinii biegłego J.K., stanowiącej integralną część postanowienia, dla potrzeb
używania posadowionych na nich urządzeń elektroenergetycznych tworzących linię
o napięciu 220 kV relacji O. 1 – O. przez zapewnienie prawa nieustannego przesyłu
energii elektrycznej, dostępu, przechodu i przejazdu w celu eksploatacji,
konserwacji, naprawy, modernizacji, remontów oraz usuwania awarii.
Ustalił, że uczestnicy Z. i G. małż. Z., na podstawie umowy sprzedaży z dnia
18 lipca 1997 r., nabyli od spadkobierców P. L., nieruchomość położoną w N.,
składającą się z działek oznaczonych w ewidencji numerami 157/8, 157/9 i 157/10,
objętą księgą wieczystą nr […], nieruchomość położoną w W., składającą się z
działek oznaczonych w ewidencji numerami 260/17, 260/27, 260/28, 160/28,
160/29, 160/30, 160/34, 160/45 i 160/46, objętą księgą wieczystą nr […] oraz
nieruchomość położoną również w W., składającą się z działek oznaczonych w
ewidencji numerami 160/23, 160/24, 160/25, 160/26, 160/27, 160/36, 160/37
i 160/41, objętą księgą wieczystą nr […].
Decyzją z dnia 1 marca 1971 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S.
zezwoliło na wybudowanie linii elektroenergetycznej 220 kV relacji O. – O.,
biegnącej przez tereny gromad D., O. i S., w celu powiązania z siecią
elektroenergetyczną budowanej elektrowni w O. i zapewnienia zasilania w energię
elektryczną północnych rejonów Polski, należących do Zakładów Energetycznych
Okręgu P. Decyzją z dnia 15 marca 1971 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady
Narodowej w W. zatwierdziło plan realizacyjny trasy projektowanej linii, a decyzją z
3
dnia 2 kwietnia 1971 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O. zezwoliło na
jej wybudowanie przez Zakłady Energetyczne Okręgu C. Biuro Budowy Sieci
Najwyższych Napięć w Ł. Napowietrzna linia energetyczna miała przebiegać m.in.
przez grunty P. L., będącego wówczas właścicielem nieruchomości należących
obecnie do uczestników Z. i G. małż. Z. Linia elektroenergetyczna napowietrzna
jednotorowa relacji O.- O. została oddana do eksploatacji w dniu 6 października
1972 r., w dniu tym podpisano protokół odbioru technicznego. Linia ta przebiega
przez należące do małż. Z. działki gruntu o numerach ewidencyjnych 157/8, 157/10,
160/29, 160/30, 160/34, 160/46, 160/23, 160/25, 160/26, 160/27, 160/37, 160/36,
260/17, 260/27 i 260/28, co powoduje wyłączenie z użytkowania 15 314,52 m2
ich
powierzchni.
Obecnie linia energetyczna O. – O. jest eksploatowana przez Polskie Sieci
Elektroenergetyczne S.A. w K. Od 1972 r. była eksploatowana w części przez P.
Okręg Energetyczny, a w części przez C.Okręg Energetyczny. W czasie jej
eksploatacji były prowadzone prace konserwacyjne i remontowe, polegające na
oględzinach z ziemi lub z powietrza, usuwaniu usterek, zwłaszcza uzupełnieniu
kątowników, konserwacji fundamentów, wymianie uszkodzonych izolatorów oraz na
okresowej wycince zadrzewienia i krzewów z pasa linii. W 2000 roku został
wymieniony przewód odgromowy na światłowód i dokonano konserwacji uziemień
oraz fundamentów, a w latach 2007 – 2010 wymieniano izolację w przęsłach
skrzyżowaniowych.
Zgodnie z zarządzeniem nr 16 z dnia 12 sierpnia 1975 r. Naczelnego
Dyrektora Zjednoczenia Energetyki w sprawie dostosowania terenowej organizacji
energetyki do podziału administracyjnego państwa, Zakład Energetyczny w O.
rozpoczął działanie na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym,
obejmując obszar ówczesnego województwa […].; w skład powstałego
przedsiębiorstwa weszła przedmiotowa linia elektroenergetyczna. W wyniku
podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą P. Okręg Energetyczny w B.,
dokonanego na podstawie zarządzenia z dnia 30 grudnia 1989 r. nr 57 Prezesa
Rady Ministrów, utworzono na bazie Zakładu Energetycznego w O.
przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład Energetyczny O. z siedzibą w O.
4
Zarządzeniem z dnia 9 lipca 1993 r. nr […] Ministra Przemysłu i Handlu w
sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład Energetyczny
O. w O. w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa z dnia 12 lipca 1993 r., wydanym
na podstawie ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych
niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki
państwa (Dz.U. Nr 16, poz. 69), dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego
pod nazwą Zakład Energetyczny O. w O. w celu wniesienia przez Skarb Państwa
zorganizowanej części mienia przedsiębiorstwa do spółki akcyjnej Polskie Sieci
Elektroenergetyczne S.A. z siedzibą w W. oraz przekształcenia przedsiębiorstwa
państwowego pod nazwą Zakład Energetyczny O. w O. w jednoosobową spółkę
Skarbu Państwa pod nazwą Zakład Energetyczny O. S.A. w O. Jednym ze
składników majątkowych przekazanych na podstawie zarządzenia z dnia 9 lipca
1993 r. do Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. w W. była linia
elektroenergetyczna O. – O. o napięciu 220 kV i długości 73,17 km. Protokołem
zdawczo - odbiorczym z dnia 28 kwietnia 1993 r. Zakład Energetyczny O.
nieodpłatnie przekazał spółce Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. w W. linię
220 kV na odcinku o długości 73,17 km w granicach Br 1 - 184.
Z dniem 24 października 2007 r. spółka Polskie Sieci Elektroenergetyczne
S.A. w W. dokonała zmiany nazwy na PGE S.A. w W.
W dniu 5 grudnia 2007 r. walne zgromadzenie spółki pod firmą PSE – O. S.A.
w W. uchwaliło udział spółki PSE – O. S.A. w W. w podziale przez wydzielenie PGE
G. E. S.A., na podstawie którego PSE – O. S.A. nabył materialne i niematerialne
składniki majątkowe potrzebne do realizacji zadań operatora systemu
przesyłowego elektroenergetycznego stanowiące odrębne przedsiębiorstwo
w rozumieniu art. 551
k.c. – w tym linię elektroenergetyczną O. – O. 220 kV.
W dniu 11 grudnia 2008 r. w rejestrze przedsiębiorstw KRS została
zarejestrowana zmiana firmy i siedziby z dotychczasowej PSE – O. S.A. w W. na
Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. z siedzibą w K. Przy reorganizacji
energetyki nie wszystkie dokumenty związane z siecią przesyłową zostały wydane
Polskim Sieciom Elektroenergetycznym S.A. w W., jednak za każdym razem
doszło do przekazania linii, która była cały czas eksploatowana i konserwowana.
5
Sąd Rejonowy stwierdził, że żądanie wniosku podlega ocenie w świetle art.
292 k.c., ponieważ przepisy art. 3051
– 3054
k.c. o służebności przesyłu weszły
w życie w 2008 r., natomiast zasiedzenie w niniejszej sprawie mogło nastąpić
najpóźniej w 2002 r. Objęcie służebności w posiadanie nastąpiło najpóźniej w dniu
1 listopada 1972 r., jak bowiem stwierdzono w protokole odbioru dokonanego
w dniach 30 września - 5 października 1972 r. - linia została wykonana prawidłowo
i była gotowa do rozpoczęcia jej eksploatacji, a w lutym 1973 r. - jak wynika
z zeznań śwd. K. M. - była już eksploatowana. Od dnia 1 listopada 1972 r. Zakład
Energetyczny O., będący jednostką organizacyjną Skarbu Państwa wykonywał w
imieniu Skarbu Państwa posiadanie służebności. Co do zasady zarówno
wnioskodawczyni, jak i jej poprzednicy prawni mogli na podstawie art. 176 k.c.
doliczyć do okresu własnego posiadania okres posiadania służebności od 1972 r.
do 1 lutego 1989 r. przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa, warunkiem było
jednak przeniesienie posiadania służebności. Przy przeniesieniu posiadania
urządzeń przesyłowych trzeba uwzględnić ich specyfikę, w tym wypadku bowiem
przeniesienie posiadania zlewa się niejako z przeniesieniem samego prawa. W
niniejszej sprawie następstwo prawne zostało wykazane dokumentami, wobec
czego ciągłość prawna między wnioskodawczynią a jej poprzednikami prawnymi
nie budzi wątpliwości. Wnioskodawczyni ani jej poprzednikom nie można jednak
przypisać dobrej wiary, gdyż decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S.
z dnia 1 marca 1971 r. zezwalała jedynie na wybudowanie linii, a nie na ciągłe
korzystanie z nieruchomości bez wynagrodzenia, nie wykazano, że właścicielowi
gruntu doręczono odpis tej decyzji oraz że nadano jej klauzulę prawomocności. W
tej sytuacji, przyjmując posiadanie w złej wierze, trzeba stwierdzić, że 30 - letni
termin zasiedzenia upłynął z dniem 1 listopada 2002 r., wobec czego zasiedzenie
nastąpiło na rzecz spółki Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. w W.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji wnioskodawczyni oraz
uczestników Z. i G. małż. Z., Sąd Okręgowy w O. postanowieniem z dnia 31
stycznia 2014 r. zmienił zaskarżone postanowienie i stwierdził, że z dniem 1 marca
1983 r. Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie służebność gruntową, polegającą
na trwałym i nieodpłatnym korzystaniu z nieruchomości uczestników Z. i G. małż. Z.
położonych w N. i W., dla których prowadzone są księgi wieczyste nr […], […] i […],
6
oznaczoną kolorem żółtym na załącznikach nr 2, 3, 4 i 5 do opinii biegłego J. K.,
stanowiącej integralną części postanowienia, w zakresie używania posadowionych
na nieruchomościach urządzeń elektroenergetycznych poprzez prawo dostępu do
tych urządzeń, przechodu i przejazdu w celu wykonywania eksploatacji,
konserwacji, naprawy, modernizacji, remontów i usuwania awarii, oddalił apelację
wnioskodawczyni w pozostałej części, natomiast apelację uczestników - w całości
i - orzekł o kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji w kwestii
objęcia linii elektroenergetycznej w posiadanie już z dniem 1 listopada 1972 r.
Uznał, że miarodajne są w tym względzie zeznania śwd. K. M., według których w
lutym 1973 r. były wykonywane prace konserwacyjne, i na tej podstawie przyjął, że
linia była eksploatowana co najmniej od dnia 1 marca 1973 r. Zdaniem Sądu
Okręgowego, objęcie spornej linii w posiadanie nastąpiło w dobrej wierze, ponieważ
została ona wybudowana za zezwoleniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej
w O., wyrażonym w decyzji z dnia 2 kwietnia 1971 r., oraz Prezydium Powiatowej
Rady Narodowej w S., wyrażonym w decyzji z dnia 1 marca 1971 r., i decyzje te
zostały wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i
trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94 ze
zm. - dalej: „u.z.t.w.n.”). Objęcie przez przedsiębiorstwo państwowe cudzej
nieruchomości w posiadanie na podstawie art. 35 ust. 1 powołanej ustawy w celu
budowy urządzeń przesyłowych uzasadnia natomiast przyjęcie dobrej wiary tego
przedsiębiorstwa jako posiadacza służebności o treści odpowiadającej służebności
przesyłu. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, że 10 – letni termin zasiedzenia
upłynął z dniem 1 marca 1983 r. oraz że ze względu na obowiązującą wówczas
zasadę jednolitej własności państwowej nabycie służebności nastąpiło na rzecz
Skarbu Państwa.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego uczestnicy Z. i G.
Z., powołując się na obie podstawy przewidziane w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnieśli o
jego uchylenie w części zmieniającej postanowienie Sądu pierwszej instancji (pkt I),
oddalającej apelację uczestników (pkt III) oraz orzekającej o kosztach
postępowania (pkt IV) i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wskazali na naruszenie art.
7
292 w związku z art. 172 § 1 i 2, art. 336 i art. 352 § 1 k.c. przez przyjęcie, że z
decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n. wynika, iż Skarb Państwa
był samoistnym posiadaczem nieruchomości w dobrej wierze, podczas gdy decyzja
ta wyklucza uznanie, że Skarb Państwa posiadał sporną służebność, natomiast w
ramach drugiej podnieśli zarzut obrazy art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art.
382 k.p.c. przez niewskazanie, na jakiej podstawie uznano, iż decyzje wydane na
mocy art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n. są decyzjami ostatecznymi, art. 6 k.c. w związku z
art. 232 k.p.c. przez obciążenie skarżących ciężarem wykazania, że wspomniane
decyzje są ostateczne, art. 248 § 1 i art. 232 zdanie drugie w związku z art. 391
k.p.c. przez zaniechanie wezwania wnioskodawczyni lub Skarbu Państwa do
przedstawienia decyzji wywłaszczeniowych wydanych na podstawie art. 35 ust. 1 i
2 u.z.t.w.n. z klauzulą ostateczności lub innych dowodów prowadzących do
weryfikacji wiążącego charakteru tych decyzji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
niewyjaśnienie, na jakiej podstawie Sąd Okręgowy - odmiennie niż Sąd pierwszej
instancji – uznał decyzje wywłaszczeniowe wydane na podstawie art. 35 u.z.t.w.n.
za decyzje ostateczne, jest pozbawiony racji, uszło bowiem uwagi skarżących,
że Sąd Okręgowy wskazał motywy swojego stanowiska w tej kwestii.
Stwierdził, że zarzut niedoręczenia odnośnych decyzji poprzednikom prawnym
skarżących mógłby być podnoszony jedynie w postępowaniu administracyjnym,
w postępowaniu cywilnym natomiast decyzja administracyjna, która nie została
podważona we właściwym trybie, ma charakter wiążący, chyba że jest
bezwzględnie nieważna; wyjątek ten nie dotyczy jednak decyzji, o których mowa
w niniejszej sprawie.
Argumentacja ta nawiązuje do orzecznictwa Sądu Najwyższego, w którym
przyjmuje się zasadę uwzględnienia przez sądy powszechne skutków prawnych
orzeczeń organów administracyjnych, mającą swoje źródło w rozgraniczeniu drogi
sądowej i administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.
oraz art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. (zob. np. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 121,
z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64 i z dnia
8
9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 30, uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 21 października 1983 r., III CZP 48/83, OSNCP 1984, nr 5,
poz. 71, z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985, nr 8, poz. 108,
z dnia 27 września 1991 r., III CZP 90/91, OSNCP 1992, nr 5, poz. 72, z dnia
30 grudnia 1992 r., III CZP 157/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 84 i z dnia 18 maja
1994 r., III CZP 69/94, OSNCP 1994, nr 12, poz. 233, wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 14 kwietnia 1964 r., I PR 88/65, OSNCP 1966, nr 2, poz. 23, z dnia
30 czerwca 1970 r., I CR 195/70, OSNCP 1971, nr 4, poz. 69, z dnia 10 kwietnia
1974 r., I PR 19/74, OSNCP 1974, nr 12, poz. 220, z dnia 3 lutego 1976 r., II CR
732/75, OSNCP 1976, nr 12, poz. 263, z dnia 16 maja 2002 r., IV CKN 1071/00,
OSNC 2003, nr 9, poz. 120, z dnia 28 lipca 2004 r., III CK 296/03, Biul. SN 2005,
nr 1, s. 11, z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, PS 2006, nr 3, s. 113 i z dnia
30 stycznia 2007 r., IV CSK 350/06, M. Prawn. 2007, nr 5, s. 230, postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 949/00, OSNC 2000, nr 12,
poz. 228 i z dnia 30 czerwca 2000 r., III CKN 268/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 10).
Wyjątek od tej zasady dotyczy jedynie decyzji tzw. bezwzględnie nieważnych,
czyli dotkniętych wadami, które godzą w samą istotę decyzji jako aktu
administracyjnego. Za decyzje takie uznaje się decyzje wydane przez organ
oczywiście niewłaściwy lub z pominięciem wszelkiej procedury (zob. np. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981, nr 8,
poz. 142, orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1946 r., III C 217/46, OSN
1947, nr 1, poz. 25, z dnia 16 października 1951 r., C 653/51, OSN 1952, nr 3,
poz. 75, z dnia 29 czerwca 1958 r., II CR 499/57, OSN 1959, nr 3, poz. 88, z dnia
2 stycznia 1962 r., IV CR 445/61, OSNCP 1963, nr 4, poz. 82, wyroki Sadu
Najwyższego z dnia 12 maja 1964 r., II CR 185/64, OSNCP 1965, nr 3, poz. 41,
z dnia 20 czerwca 1964 r., I CR 635/63, OSNCP 1965, nr 7-8, poz. 116 i z dnia
12 marca 2004 r., II CK 47/03, nie publ., postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
7 marca 1964 r., II CR 560/61, OSN wyd. Prokuratury Generalnej 1964, nr 8,
poz. 60 i z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 54).
Wskazując na rozgraniczenie między drogą sądową i drogą administracyjną,
Sąd Okręgowy uznał za niedopuszczalne obciążanie wnioskodawczyni
obowiązkiem wykazania, że decyzje wydane w dniach 1 marca 1971 r., 15 marca
9
1971 r. i 2 kwietnia 1971 r. zostały doręczone poprzednikom prawnym skarżących.
Stwierdził, że okoliczność ta mogłaby podlegać badaniu wyłącznie w postępowaniu
administracyjnym i dlatego nie uwzględnił wniosków dowodowych skarżących,
zmierzających do roztrząsania tej kwestii w niniejszej sprawie.
Podnosząc zarzut naruszenia przepisów art. 232 zd. drugie w związku z art.
391 § 1 oraz art. 248 § 1 k.p.c. skarżący pomijają zarówno przytoczoną
argumentację, jak i regulację zawartą w art. 227 k.p.c., w świetle której
przedmiotem dowodu mogą być jedynie fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy
istotne znaczenie. Takiego znaczenia nie mają natomiast dowody zmierzające do
ustalenia, czy wspomniane decyzje zostały doręczone poprzednikom prawnym
skarżących i czy w związku z tym mogą one być uznane za decyzje ostateczne.
Sąd powszechny nie jest bowiem uprawniony do poddania kontroli prawidłowości
postępowania administracyjnego, w szczególności do badania, czy w postępowaniu
tym uczestniczyły wszystkie osoby zainteresowane i czy wszystkim tym osobom
doręczono odpis decyzji. Badając te kwestie sąd powszechny wkraczałby bowiem
w kompetencje właściwych organów administracyjnych i sądów administracyjnych
powołanych do kontroli prawidłowości i legalności decyzji administracyjnych
(zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r., II CK 47/03, nie publ.
oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., III CKN 268/00,
OSNC 2001, nr 1, poz. 10 i z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010,
nr 1, poz. 15). Powołanie się przez Sąd Okręgowy na autonomię postępowania
sądowego i postępowania administracyjnego było tym samym dostatecznym
wyjaśnieniem przyczyn pominięcia wniosków dowodowych.
Poza tym w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje
się, że doręczenie decyzji choćby tylko jednej ze stron postępowania powoduje,
iż decyzja wywołuje skutki prawne wobec jej wejścia do obrotu prawnego
(zob. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 lipca 1999 r., IV SA
703/97, nie publ., z dnia 27 sierpnia 1999 r., IV SA 1758/97, nie publ., z dnia
19 maja 2006 r., I OSK 1176/05, nie publ. i z dnia 22 czerwca 2007 r., II OSK
239/07, nie publ.).
Konkludując ten watek rozważań, trzeba stwierdzić, że - wbrew odmiennej
ocenie skarżących - Sąd Okręgowy nie naruszył wskazanych przez nich przepisów
10
postępowania i trafnie uznał, że decyzje wydane w dniach 1 marca
1971 r.,15 marca 1971 r. i 2 kwietnia 1971 r., które bezspornie zostały doręczone
poprzednikowi prawnemu wnioskodawczyni i tym samym weszły do obrotu
prawnego, były w niniejszej sprawie wiążące.
Przystępując do rozważenia zarzutów podniesionych w ramach podstawy
kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., trzeba przypomnieć, że według uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13
(OSNC 2014, nr 7-8, poz. 68) wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym
z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n., stanowiącej tytuł prawny
do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności
gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu.
W uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił, że tytuł do
wkroczenia na cudzą nieruchomość i jednorazowego wykorzystania jej
w określonym celu lub wykorzystywania jej w pewnych celach przez dłuższy czas
może wynikać nie tylko z ustawy lub z umowy z właścicielem nieruchomości, lecz
także z aktu administracyjnego. Artykuł 35 u.z.t.w.n., uznawany przez ustawodawcę
za szczególny rodzaj wywłaszczenia, stanowił, że organy administracji państwowej,
instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem naczelnika gminy,
prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy) zakładać i przeprowadzać na
nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi
drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności
oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne
lub naziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów
i urządzeń (ust. 1). Przeprowadzenie przewodów i urządzeń wiązało się
z zagwarantowaniem prawa dostępu do nich w celu wykonania czynności
związanych z konserwacją przez osoby upoważnione przez właściwy organ,
instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe (art. 35 ust. 2 u.z.w.t.n.). Po uchyleniu
ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości,
odpowiednikiem regulacji zawartej w jej art. 35 był art. 70 ustawy z dnia 29 kwietnia
1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U.
z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm. - dalej: „u.g.g.”), a od dnia 1 stycznia 1997 r. jest
nim art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
11
(jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.; obecnie: Dz.U. z 2015 r., poz.
782 ze zm. – dalej: „u.g.n.”). Decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n.
(art. 70 ust. 1 u.g.g., art. 124 ust. 1 u.g.n.) jako akt wywłaszczeniowy powoduje
trwałe ograniczenie prawa własności nieruchomości w celu wykonywania na niej
uprawnień o treści zbliżonej do tych, które są właściwe dla służebności przesyłowej.
Trwałość skutków takiej decyzji oznacza, że dotyczą one nie tylko osoby, która była
właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego
zakończonego wydaniem decyzji, lecz każdego kolejnego jej właściciela.
Na uprawnienia w stosunku do wywłaszczonej w ten sposób nieruchomości może
powołać się nie tylko przedsiębiorca wykorzystujący urządzenia przesyłowe, który
instalował je w związku z wydaniem decyzji, ale każdy kolejny, który uzyskał do
tych urządzeń tytuł i w związku z tym jest odpowiedzialny za ich utrzymanie
i eksploatację. Działania przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych,
które legalnie postawił na cudzej nieruchomości w związku z wywłaszczeniem jej
właściciela przez ograniczenie przysługującego mu prawa własności, polegające na
wstępie na tę nieruchomość i podejmowanie w stosunku do własnych urządzeń
działań koniecznych do zapewnienia im sprawności technicznej, jest
wykonywaniem uprawnień zagwarantowanych takiemu przedsiębiorcy w ustawie
albo w decyzji. Nie są to akty posiadania cudzej nieruchomości, skierowane
przeciwko jej właścicielowi, mogące doprowadzić do zasiedzenia służebności
gruntowej obejmującej uprawnienia do wykonywania w stosunku do nieruchomości
takich działań, na które pozwalają przedsiębiorcy ustawy wywłaszczeniowe.
Właścicielowi nieruchomości, na której urządzenia przesyłowe zostały umieszczone
bez tytułu prawnego, można po odpowiednio długim czasie korzystania w określony
sposób z jego nieruchomości postawić zarzut, że pozostał bierny wobec tych aktów,
co doprowadziło do obciążenia nieruchomości służebnością gruntową.
Takiego zarzutu nie można postawić właścicielowi nieruchomości legalnie zajętej
pod urządzenia przesyłowe. Ustawowe upoważnienie przedsiębiorcy
korzystającego z takich urządzeń do podejmowania w stosunku do nieruchomości,
na której je zainstalował, czynności zmierzających do utrzymania ich w należytym
stanie technicznym sprawia, że właściciel nieruchomości nie mógłby się im
12
skutecznie przeciwstawić, tamując przedsiębiorcy drogę do zasiedzenia
służebności cywilnoprawnej na jego nieruchomości.
Przytoczone stanowisko było podzielane także w późniejszym orzecznictwie
Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 9/14, Sąd
Najwyższy przyjął, że wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji
wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n., stanowiącej tytuł prawny do ich
wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej
odpowiadającej treści służebności przesyłu (zob. OSNC 2015, nr 3, poz. 30).
Pogląd taki został wyrażony m.in. w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia
29 maja 2014 r., V CSK 331/13 (nie publ.), z dnia 4 lipca 2014 r., II CSK 551/13
(Biuletyn SN 2014, nr 10, s. 10), z dnia 15 października 2014 r., V CSK 276/12
(nie publ.), z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 123/14 (nie publ.) oraz z dnia
13 lutego 2015 r., II CSK 330/14 (nie publ.) i podziela go również skład orzekający
w niniejszej sprawie.
Sąd Okręgowy w dotychczasowym postępowaniu w ogóle nie rozważał
sprawy pod tym kątem, w związku z czym nie poczynił ustaleń co do treści decyzji
wydanych na podstawie art. 35 u.z.t.w.n., pozwalających na dokonanie oceny, czy
decyzje te wywołały przewidziane w powołanym przepisie skutki w postaci trwałego
ograniczenia prawa własności skarżących.
W tej sytuacji podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia
przepisów art. 292 w związku z art. 172, art. 336 i art. 352 § 1 k.c. trzeba uznać za
trafny, z braku koniecznych ustaleń faktycznych nie można bowiem ocenić
prawidłowości zastosowania tych przepisów. Trzeba jednak zauważyć, że skarżący
błędnie przyjmują, iż przesłanką nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie
jest posiadanie samoistne. Jak wyjaśnił już Sąd Najwyższy w uchwałach składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11
(OSNC 2011, nr 12, poz. 129) oraz z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13,
nabycie służebności gruntowej przez zasiedzenie następuje na rzecz jej
posiadacza, a jest nim ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości
w zakresie odpowiadającym treści służebności (art. 352 k.c.). Do zasiedzenia
służebności gruntowej nie ma więc zastosowania wymaganie posiadania
samoistnego (art. 172 § 1 k.c.), znajdują natomiast odpowiednie zastosowanie
13
przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie dotyczące terminów
posiadania w zależności od dobrej lub złej wiary posiadacza (art. 172 § 1 i 2 k.c.),
biegu zasiedzenia w stosunku do małoletniego (art. 173 k.c.), biegu przedawnienia
roszczeń (art. 175 k.c.) oraz przepisy dotyczące możliwości doliczenia posiadania
poprzednika (art. 176 k.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108
§ 2 w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w części
zmieniającej postanowienie Sądu pierwszej instancji (pkt I), oddalającej apelację
uczestników (pkt III) oraz orzekającej o kosztach postępowania (pkt IV) i w tym
zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.