Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 223/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. K.
przeciwko Ministerstwu […]
o uchylenie lub zmianę oceny okresowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Powód J. K. wniósł odwołanie od oceny okresowej członka korpusu służby
cywilnej sporządzonej 24 marca 2011 r., zaskarżając ocenę w zakresie sześciu
ocen cząstkowych i odpowiadających im kryteriów, z wyjątkiem oceny odnoszącej
się do kryterium „umiejętności analityczne”. Ostatecznie powód domagał się
2
uchylenia zaskarżonej oceny i nakazania pozwanemu sporządzenie jej po raz
drugi. Twierdził, że ocena, którą otrzymał jest zbyt niska i niesprawiedliwa oraz, iż
inny pracownik Departamentu – M. D. otrzymała wyższą ocenę, mimo że
wykonywała pracę o porównywalnej jakości i ilości co on, czym naruszono zasadę
równego oceniania.
Wyrokiem z 31 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił odwołanie
powoda. Sąd ustalił, że powód był pracownikiem Ministerstwa […] od 16 grudnia
1999 r., a od 22 września 2005 r. pracował w Departamencie […]zajmując
jednoosobowo „wieloosobowe stanowisko pracy ds. […]” jako główny specjalista.
Do 20 września 2010 r. razem z powodem na tym stanowisku pracowała M. D.,
która przeszła do Departamentu […]. 1 lipca 2009 r. sporządzono opis stanowiska
powoda. Powód zapoznał się z opisem stanowiska 13 sierpnia 2009 r., a 19
sierpnia 2009 r. powód został zapoznany przez przełożoną A. G. z kryteriami i
terminem sporządzenia oceny okresowej. Jako kryteria obowiązkowe wskazano:
rzetelność i terminowość, wiedzę specjalistyczną i umiejętność jej wykorzystania,
zorientowanie na osiąganie celów oraz doskonalenie zawodowe. Jako kryteria
wybrane przez oceniającego: skuteczną komunikację, samodzielność i inicjatywę
oraz umiejętności analityczne. 24 marca 2011 r. bezpośrednia przełożona
przeprowadziła z powodem rozmowę oraz sporządziła arkusz A oceny okresowej
powoda za okres od 19 sierpnia 2009 r. do 24 marca 2011 r. poprzez wystawienie
następujących ocen cząstkowych: 1) na poziomie oczekiwań za rzetelność i
terminowość, z adnotacją, że pracownik rzetelnie i terminowo załatwiał powierzone
sprawy; 2) na poziomie oczekiwań za wiedzę specjalistyczną i umiejętność jej
wykorzystania, z adnotacją, że pracownik we właściwy i przydatny dla
Departamentu sposób wykorzystuje posiadaną wiedzę […]; 3) na poziomie
oczekiwań za zorientowanie na osiąganie celów, z adnotacją, że pracownik
rozumie cele postawione przed Departamentem oraz związane z zajmowanym
stanowiskiem, realizuje zadania w stopniu oczekiwanym; 4) na poziomie oczekiwań
za doskonalenie zawodowe, z adnotacją, że pracownik wykorzystuje możliwość
doskonalenia zawodowego zarówno dzięki kontaktom ze współpracownikami, jak i
zleceniom; 5) na poziomie oczekiwań za skuteczną komunikację, z adnotacją, że
pracownik w sposób umiejętny i skuteczny komunikuje się z klientami
3
wewnętrznymi i zewnętrznymi; 6) na poziomie oczekiwań za samodzielność i
inicjatywę, z adnotacją, że pracownik wykazuje właściwy poziom samodzielności i
inicjatywy w załatwianiu powierzonych spraw; 7) powyżej oczekiwań za
umiejętności analityczne, z adnotacją, że pracownik w stopniu przekraczającym
oczekiwania wykazuje umiejętności analizy załatwianych spraw. Średnia
arytmetyczna ze wszystkich ocen cząstkowych przyznanych za poszczególne
kryteria oceny wyniosła 3,14. Ogólny poziom spełniania kryteriów oceny był na
poziomie oczekiwań i powodowi przyznano ocenę pozytywną. Oceniająca w
podsumowaniu oceny okresowej wskazała, że powód w sposób prawidłowy
wykonywał powierzone mu obowiązki, realizując w stopniu oczekiwanym kryteria
oceny. Nie stronił od prezentowania osobistego poglądu w sprawach
wymagających indywidualnego podejścia; ponadto jest doświadczonym
pracownikiem administracji publicznej, potrafiącym wykorzystać posiadaną wiedzę i
doświadczenie oraz cenionym przez współpracowników członkiem zespołu.
Wnioski oceny okresowej dotyczące indywidualnego programu rozwoju
zawodowego obejmowały zalecenie pogłębiania wiedzy specjalistycznej z zakresu
[...], szczególnie w obszarach, w których będą pojawiać się nowe, wymagające
uzupełnienia wiedzy, elementy. Jako proponowane formy i metody rozwoju
zawodowego wskazano samokształcenie i szkolenie zewnętrzne.
Według stanu na dzień 26 kwietnia 2012 r. spośród 19 pracowników
Departamentu […] 15 pracowników uzyskało oceny okresowe powyżej oczekiwań,
pozostali zaś na poziomie oczekiwań. Spośród tych ostatnich niższą średnią
arytmetyczną ocen cząstkowych od powoda miał jeden pracownik. M. D., z którą
porównywał się powód uzyskała średnią arytmetyczną ocen cząstkowych na
poziomie 3,28.
6 kwietnia 2011 r. powód złożył sprzeciw od otrzymanej oceny okresowej.
Wskazał, że nie aprobuje zaskakująco niskiej, w jego ocenie, nieadekwatnej do
przebiegu i efektów pracy, nieobiektywnej i niesprawiedliwej oceny okresowej.
Wnosił o sporządzenie nowej oceny, która uwzględniałaby wszystkie istotne
okoliczności mające wpływ na jej prawidłowy wynik, wśród których wskazał na
znaczne zwiększenie liczby zlecanych mu spraw ze względu na niepełną obsadę
etatową wieloosobowego stanowiska pracy ds. […]. Przypominał, że od pół roku
4
zadania przypisane tej komórce wykonywał sam, rzetelnie, bezstronnie, sprawnie i
terminowo. Dyrektor Generalny odmówił uwzględnienia sprzeciwu, uznając, że
przyznana powodowi pozytywna ocena okresowa – na poziomie oczekiwań –
świadczy o właściwym wykonywaniu przez niego obowiązków, a także o braku
istotnych zastrzeżeń do realizowanych przez niego zadań.
Uwzględniając powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał
powództwo za bezzasadne. Odnosząc się do formalnej poprawność oceny
okresowej z 24 marca 2011 r. ocenił, że została sporządzona prawidłowo, zgodnie
z wymogami określonymi w art. 81 ust. 1 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie
cywilnej oraz rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 8 maja 2009 r. w sprawie
warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby
cywilnej, za wyjątkiem uchybienia § 3 ust. 4 tego rozporządzenia. Uchybienie to
polegało na nie omówieniu z powodem oczekiwań co do sposobu spełnienia
kryteriów oceny, ponieważ oceniający odsyłał w tym zakresie do ww.
rozporządzenia oraz załącznika nr 1 do tego rozporządzenia. Sąd stwierdził jednak,
że wiedza o okolicznościach wskazanych w § 3 ust. 4 rozporządzenia została
przekazana powodowi na piśmie na samym początku okresu polegającego ocenie,
w konsekwencji brak jej ustnego przekazania nie stanowił uchybienia
dyskwalifikującego ocenę okresową. Sąd nie dopatrzył się sprzeczności pomiędzy
ocenami cząstkowymi a ich opisem. Wskazał, że oceny cząstkowe na poziomie
oczekiwań są ocenami pozytywnymi i świadczą o prawidłowym realizowaniu przez
powoda jego obowiązków pracowniczych. Jeżeli oceny te miałyby być wyższe, to,
zdaniem Sądu, powód powinien wykazać, że wykonywana przez niego praca w
zakresie ocenianych kryteriów wykraczała ponad oczekiwania. W ocenie Sądu
powód okoliczności tych nie wykazał. Sąd nie uwzględnił zarzutu powoda, że inny
pracownik otrzymał wyższą ocenę, mimo że wykonywał pracę w porównywalnej
jakości i ilości co skarżący. Sąd stwierdził, że opisy stanowisk powoda i tej
pracownicy nie były tożsame, ponieważ różnił je udział niektórych czynności w
ogólnych obowiązkach pracowniczych. Ponadto, do obowiązków powoda nie
należało, przed odejściem M. D. do Departamentu […], rozpatrywanie skarg i
wniosków. Różne również było usytuowanie porównywanych stanowisk w
strukturze Departamentu; M. D. była podwładną powoda. Ze względu na te
5
okoliczności, Sąd stwierdził, że stanowiska powoda i M. D. na potrzeby tej sprawy
są nieporównywalnymi.
Sąd uwzględnił okoliczność, że po odejściu M. D. powód przejął jej
obowiązki i od 20 września 2010 r. sam zajmował jednoosobowe wieloosobowe
stanowisko pracy ds. […] jako główny specjalista. Ocenił, że okoliczność ta nie
miała zasadniczego wpływu na wartościowanie pracy powoda, ponieważ
pracodawca nie zarzucił powodowi nieterminowości wykonywania obowiązków.
Sąd podkreślił ponadto, że opiniowanie pracownika pozostaje w gestii
przełożonego i kierownika zakładu pracy, zaś kontrola sądowa ogranicza się do
przypadków niezgodności oceny z przedstawionymi faktami, a nie oczekiwaniami
ocenianego. Dostrzegając brak regulacji wskazującej typy rozstrzygnięć, jakie może
podjąć Sąd w wyniku odwołania od oceny okresowej, uznał, że Sąd jest uprawniony
do zmiany okresowej oceny pracownika jedynie wyjątkowo, w sytuacjach gdy
zapisy, których wykreślenia żąda pracownik są w sposób oczywisty niezgodne z
prawdą, a zapisy, o których wpisanie wnosi pracownik, wynikają precyzyjnie z
dokumentów. Sąd stwierdził, że w tej sprawie nie wystąpiły sprzeczności między
opisami ocen a ostateczną punktacją. W ocenie Sądu materiał dowodowy
zgromadzony w sprawie nie pozwolił na podwyższenie oceny okresowej do
oczekiwanego przez powoda pułapu średniej ocen. Wobec czego żądanie powoda
uznał za nieuzasadnione i oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 17 grudnia 2013 r. uwzględnił apelację powoda i
zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego, uchylając ocenę okresową powoda z
24 marca 2011 r. Za podstawę rozstrzygnięcia przyjął ustalenia faktyczne
poczynione przez Sąd Okręgowy, uzupełnione o dowód z zeznań świadka S. K.,
pełniącego w okresie sporządzania przedmiotowej oceny okresowej funkcję
dyrektora Departamentu […], który został dopuszczony na okoliczność zasad i
kryteriów wystawiania ocen okresowych o pracownikach pozwanego. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego zeznania tego świadka potwierdziły, że w Departamencie […]
nie wypracowano zasad dokonywania ocen okresowych przy zastosowaniu
obiektywnych, zdefiniowanych i ujednoliconych kryteriów. Wniosek ten, według
Sądu Apelacyjnego, potwierdzały również zeznania świadka A. G. oraz
przesłuchanej w charakterze strony pozwanej E. M.
6
Oceniając zgromadzony materiał dowodowy, Sąd Apelacyjny uznał, że
sformułowane przez Sąd Okręgowy wnioski częściowo nie znajdują oparcia w treści
zebranych w sprawie dowodów. Nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego, że
pozwany nie dopuścił się naruszenia zasad w zakresie sformułowania ocen w
ramach poszczególnych kryteriów, oraz, iż powód, domagając się uchylenia oceny
okresowej, powinien wykazać, że wykonywana przez niego praca w zakresie
kryteriów poddanych w ocenie wykraczała ponad oczekiwania pracodawcy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji należy rozróżnić sytuację, w której pracownik
domaga się uchylenia zastosowanej oceny od takiej, w której żąda zmiany jej treści.
Ciężar dowodu w procesie, w którym pracownik domaga się zmiany oceny poprzez
zastąpienie użytych w ocenie okresowej sformułowań proponowanymi przez
pracownika, stosownie do art. 6 Kodeksu cywilnego, wymaga wykazania przez
pracownika zasadności tak sformułowanego powództwa. W przedmiotowej sprawie
powód nie sformułował jednak powództwa w taki sposób.
Sąd Apelacyjny ustalił, że oczekiwania pozwanego w zakresie wskazania,
jakie warunki powinien spełnić pracownik, aby otrzymać ocenę pozytywną „na
poziomie oczekiwań”, jakie wymagania powinien spełnić, aby uzyskać ocenę
„powyżej oczekiwań” i jakie, chcąc otrzymać ocenę najwyższą tj. „znacznie powyżej
oczekiwań”, nie zostały zdefiniowane. Zarówno bezpośredni, jak też pośredni
przełożony powoda nie sformułowali takiego jednoznacznie brzmiącego przekazu
co do oczekiwań, w sytuacji, gdy tryb postępowania przy sporządzaniu opinii i jej
formułowaniu, zdaniem Sądu, tego wymaga. Opierając się na § 11 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 8 maja 2009r. w sprawie warunków i
sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej
(Dz.U. z 2009 r. Nr 74, poz. 633 ze zm.), Sąd wywnioskował, że określony w
rozporządzeniu sposób przeprowadzania ocen okresowych wyklucza możliwość
dowolności po stronie pracodawcy, a ciężar dowodu w zakresie treści zawartych w
ocenie okresowej sformułowań, ich zasadności merytorycznej i zastosowanego
stopniowania ocen (zróżnicowanej punktacji) w ramach poszczególnych kryteriów,
obciąża pracodawcę. W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedmiotowym procesie
pozwany z tego obowiązku nie wywiązał się, ponieważ nie wykazał, że treść oceny
7
w zakresie kwestionowanym przez powoda znalazła oparcie w obiektywnej ocenie
jego postawy wobec powierzonych mu obowiązków służbowych.
Uwzględniając całokształt trybu odwoławczego, o którym mowa w art. 83
ustawy o służbie cywilnej, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie ma żadnych podstaw
do stwierdzenia, że kompetencje sądu pracy rozpatrującego spór w omawianym
przedmiocie zostały przez ustawodawcę zakreślone w sposób węższy niż
kompetencje organu uprawnionego do rozpatrzenia sprzeciwu. Sąd stwierdził, że
intencją ustawodawcy sąd pracy uprawniony jest bądź to do uchylenia oceny,
uznając, że doszło do uchybień o charakterze formalnym czy merytorycznym, bądź
to do jej zmiany przy zaistnieniu uzasadnionych do tego podstaw. Zauważając, że
ustawodawca nie wskazał konkretnych rozstrzygnięć, które mogą zapaść przed
sądem powszechnym na skutek rozpoznania odwołania od oceny, Sąd uznał, że
tym samym ustawodawca pozostawił sądowi sposób rozstrzygnięcia zależny od
wyniku postępowania w konkretnej, indywidualnej sprawie. Ponadto, iż
ustawodawca, ustanawiając tryb odwoławczy od oceny okresowej nie ograniczył
kompetencji sądu do badania jedynie formalnej prawidłowości jej wystawienia; tym
samym sąd jest uprawniony także do badania merytorycznej zasadności oceny
okresowej i zawartych w niej sformułowań.
Sąd Apelacyjny nie zgodził się również ze stanowiskiem Sądu Okręgowego,
że analogii do wykładni przepisów dotyczących odwołania od oceny okresowej
należy poszukiwać w uchylonych i nieobowiązujących obecnie przepisach kodeksu
pracy dotyczących opinii o pracowniku po rozwiązaniu stosunku pracy. Podkreślił,
że zupełnie odmienny jest cel wprowadzenia trybu odwoławczego od oceny
okresowej od celu, jakiemu służyć miała możliwość zakwestionowania w drodze
postępowania sądowego treści opinii sporządzonej przez pracodawcę o
pracowniku.
Sąd Apelacyjny wskazał, że skoro w ramach każdego z kryteriów możliwe
jest sformułowanie oceny cząstkowej dotyczącej poziomu spełniania danego
kryterium w ramach pięciostopniowej skali, w obrębie której zawarto trzy oceny
pozytywne, a dwie negatywne, to konieczne jest uzasadnienie dla zastosowania
jednej z wybranych ocen, także jednej z pozytywnych ocen, która jest w tej skali
najniższa. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, niezależnie od uzasadnienia zastosowanej
8
przez oceniającego oceny, o którym mowa w § 11 ust. 1 pkt 2 w/w rozporządzenia
(które ma znaczenie także dla formalnej prawidłowości oceny okresowej), dla
potrzeb postępowania sądowego obowiązkiem pracodawcy jest wykazanie
zasadności każdego stopnia sformułowanej oceny, skoro ustawodawca ustanowił
jej kontrolę przed sądem. Pozwany tymczasem nie wykazał, z jakich przyczyn
ocena okresowa powoda w zakresie rzetelności i terminowości, wiedzy
specjalistycznej i umiejętności jej wykorzystania, zorientowania na osiąganie celów
i doskonalenia zawodowego zasługuje na 3 punkty tj. „na poziomie oczekiwań”, w
sytuacji gdy ocena pozytywna przewiduje trzy skale i trzy możliwości zastosowania
różnych punktacji: „znacznie powyżej oczekiwań” - 5 punktów, „powyżej oczekiwań”
- 4 punkty, „na poziomie oczekiwań” - 3 punkty. Sąd Apelacyjny stwierdził również,
że pozwany nie wykazał merytorycznej zasadności treści sformułowań zawartych w
ocenie okresowej powoda z 24 marca 2011 r. w zakresie zastosowanych stopni w
poszczególnych kryteriach, jak również nie wykazał spójności pomiędzy opisową
częścią oceny w ramach każdego z zastosowanych kryteriów a przypisaną
punktacją.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny, odnosząc się do wątpliwości
podniesionych przez pozwanego, wyjaśnił, że uchylenie oceny okresowej w drodze
postępowania sądowego, skutkuje koniecznością jej ponownego sporządzenia w
sposób umożliwiający nie tylko formalną jej prawidłowość, ale także merytoryczną
zasadność.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości pozwany. W skardze
kasacyjnej zarzucono naruszenia prawa materialnego, tj:
„art. 6 KC w zw. z art. 300 KP w zw. z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada
2008 roku o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.), przez ich
niewłaściwe zastosowanie przez Sąd drugiej instancji i błędne przyjęcie, iż w
sprawie postępowań sądowych w przedmiocie odwołań od ocen okresowych
członków korpusu służby cywilnej ciężar udowodnienia prawidłowości procesu
ocennego i zasadności wystawionych w ocenie okresowej ocen spoczywa
wyłącznie na sporządzającym daną ocenę pracodawcy (bezpośrednim
przełożonym), a nie na ocenianym (powodzie w niniejszej sprawie), który poprzez
odwołanie kwestionuje przedmiotową ocenę okresową, wskazuje co do niej zarzuty,
9
zarazem wiążąc z tym określone skutki prawne dla swojej sytuacji pracowniczej; w
ocenie skarżącego główny ciężar dowodu w tego rodzaju sprawach spoczywa na
osobie wnoszącej odwołanie - ocenianym członku korpusu służby cywilnej;
naruszenie art. 83 ust. 3 i 4 w zw. z art. 83 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej
poprzez błędne przyjęcie przez Sąd drugiej instancji, że sąd rozpoznający
odwołanie członka korpusu służby cywilnej ma prawo ocenę okresową członka
korpusu służby cywilnej zarówno uchylić jak i zmienić, albowiem przysługują mu
analogiczne uprawnienia jak dyrektorowi generalnemu urzędu rozpoznającemu
sprzeciw w ramach postępowania wewnętrznego u pracodawcy; zdaniem
skarżącego sąd może jedynie zaskarżoną ocenę okresową utrzymać (oddalić
odwołanie), ewentualnie uchylić, nie może jednak oceny okresowej zmienić,
albowiem wówczas sąd wkraczałby w kompetencje ocenne przyznane przez
ustawę jedynie pracodawcy - tj. bezpośredniemu przełożonemu, ewentualnie
dyrektorowi generalnemu urzędu rozpoznającemu sprzeciw; ponadto przez błędne
przyjęcie, że sąd rozpoznający odwołanie członka korpusu służby cywilnej ma
prawo badania prawidłowości oceny okresowej zarówno pod względem
formalnoprawnym jak i merytorycznym oraz, przy brzmieniu sentencji orzeczenia, z
której wynika jedynie uchylenie oceny okresowej członka korpusu służby cywilnej,
że skutkiem takiego orzeczenia jest konieczność ponownego sporządzenia oceny
okresowej przez pracodawcę;
art. 81 i 82 ustawy o służbie cywilnej w zw. z § 11 ust. 1 pkt 1, 2 i 3 oraz ust.
2 i 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 maja 2009 roku w sprawie
warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby
cywilnej (Dz.U. Nr 74, poz. 633), poprzez błędne przyjęcie, iż sporządzoną przez
pracodawcę ocenę okresową powoda z 24 marca 2011 roku cechuje
niedopuszczalna dowolność oraz, że wystawienie przez oceniającego oceny
cząstkowej „na poziomie oczekiwań” powinno zawierać szczegółowe, pisemne
uzasadnienie jej przyznania, wbrew literalnym brzmieniom ww. przepisów (§ 11 ust.
1 pkt 2 ww. rozporządzenia)”;
Skarżący zarzucił również naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233, art.
316 § 1, art. 328 § 2 oraz art. 378 § 1 k.p.c., wskazując że Sąd Apelacyjny nie
dokonał wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, błędnie
10
zinterpretował ciężar ciężaru dowodu i jego skutki procesowe w niniejszej sprawie
dla stron postępowania sądowego, bezpodstawnie przerzucając go w całości na
pozwanego; ponadto, że nie zawarł szczegółowego uzasadnienia swojego
stanowiska (m.in. wskazania podstaw prawnych) w zakresie przyjęcia, że skutkiem
orzeczenia w przedmiocie uchylenia oceny okresowej jest konieczność jej
ponownego sporządzenia przez pracodawcę.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego z 17 grudnia 2013 r. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi, który wydał zaskarżone orzeczenie wraz z rozstrzygnięciem o
kosztach postępowania w sprawie; a w przypadku uznania przez Sąd Najwyższy, iż
zarzuty naruszenia przepisów postępowania cywilnego są nieuzasadnione - o
uchylenie w całości skarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez
oddalenie apelacji strony powodowej i utrzymanie w mocy wyroku Sądu
Okręgowego z 31 stycznia 2013 r., oddalającego w całości powództwo powoda;
ponadto o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów
postępowania w sprawie, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna w części dotyczącej naruszenia prawa
materialnego.
Przystępując w pierwszej kolejności do oceny zarzutów naruszenia
przepisów prawa procesowego, należy stwierdzić, że zarzuty te są bezpodstawne.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawy skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Przepis ten wprawdzie nie
wymienia konkretnych przepisów postępowania, których naruszenie nie może być
przedmiotem zarzutów w ramach drugiej postawy kasacyjnej, jednak w utrwalonym
orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie jednak przyjmuje się, że art. 233 k.p.c.,
który określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów, nie może być
przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną (por.
przykładowo postanowienie SN z 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006
11
nr 4, poz. 76; wyroki SN: z 19 października 2010 r., II PK 96/10, LEX nr 687025; z
24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX nr 707405; z 24 listopada 2010 r., I PK
107/10, LEX nr 737366; postanowienie SN z 7 września 2012 r., V CSK 529/11,
LEX nr 1222170). Uwzględniając powyższe oraz to, że zarzut skargi kasacyjnej
naruszenia art. 233 k.p.c. sprowadza się do ogólnikowego zakwestionowania
dokonanej przez Sąd drugiej instancji oceny materiału dowodowego, zarzut ten
uchyla się spod kontroli Sądu Najwyższego.
Również bezpodstawne okazały się pozostałe zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. Na wstępie należy zauważyć, że zarzuty naruszenia art. 316 oraz
328 k.p.c., skierowane wobec wyroku Sądu drugiej instancji, zostały sformułowane
bez powiązania ich z art. 391 § 1 k.p.c. Skarżący nie sprecyzował ponadto
uchybień, które uzasadniałyby te zarzuty. Celowym jest również przypomnienie, że
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę skargi
kasacyjnej w wyjątkowych sytuacjach, gdy treść uzasadniania sądu drugiej instancji
uniemożliwia ocenę toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia, w
efekcie uniemożliwia kontrolę kasacyjną (por. wyroki SN z 5 czerwca 2009 r. I UK
21/09, LEX nr 515699; z 4 marca 2009 r., II PK 210/08, LEX nr 607360, oraz z 7
stycznia 2010 r., II UK 148/09, LEX nr 577847). Taki stan rzeczy nie zachodzi w tej
sprawie. Uzasadnienie wyroku Sądu drugiej instancji odpowiada wymogom
określonym w art. 328 § 2 k.p.c. Odnośnie natomiast zarzutu naruszenia art. 378 §
1 k.p.c., skarżący nie wskazał i nie uzasadnił, w czym dopatruje się naruszenia
przez Sąd drugiej instancji art. 378 § 1 k.p.c., a także odpowiednio nie wyjaśnił, jaki
wpływ naruszenie tego przepisu miało na wynik postępowania.
Zasadne natomiast okazały się zarzuty naruszenia art. 83 ust. 3 i 4 w zw. z
art. 83 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej oraz art. 81 i 82 ustawy o służbie cywilnej w
zw. z § 11 ust. 1 pkt 1, 2, i 3 oraz ust. 2 i 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów
z 8 maja 2009 r. w sprawie warunków i sposobu przeprowadzenia ocen
okresowych członków korpusu służby cywilnej.
W wyroku z 17 czerwca 2014 r. w sprawie II PK 246/13 (niepubl.), Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, że sąd rozpatrujący odwołanie od oceny okresowej nie
jest uprawniony do podwyższenia pozytywnej oceny kwalifikacyjnej („na poziomie
oczekiwań”) na „jeszcze bardziej” pozytywną. Wskazał, że w sytuacji uznania, że
12
ocena nie została dokonana na podstawie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów,
sąd nie zmienia oceny okresowej, a jedynie działa kasatoryjnie (uchyla ją), co
obliguje pracodawcę do jej ponownego sporządzenia. W uzasadnieniu tego wyroku
Sąd Najwyższy podkreślił również, że kontroli sądu podlega zachowanie przez
pracodawcę standardów, jakie wyznacza art. 94 pkt 9 k.p., zgodnie z którymi
pracodawca jest zobowiązany stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny
pracowników oraz wyników ich pracy. W odniesieniu do członków korpusu służby
cywilnej standardy te zapewnia ujęcie oceny okresowej w ramach określonej
procedury wynikającej z rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 maja
2009 r. w sprawie warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych
członków korpusu służby cywilnej. W konsekwencji rozpatrując odwołanie od oceny
okresowej, sąd bada, czy dochowano przepisanego trybu oceny, a stwierdziwszy w
tym zakresie uchybienia, rozważa, czy naruszenie przepisów powyższego
rozporządzenia było tego rodzaju, że kryteria oceny okazały się dowolne.
Zaznaczył również, rozpatrując zarzut naruszenia § 3 ust. 4 ww. rozporządzenia, że
obowiązek omówienia oczekiwań co do sposobu spełniania kryteriów oceny, a
także celów do osiągnięcia w okresie, w którym oceniany podlega ocenie oraz
sposobu realizacji tych celów z natury rzeczy nie może mieć charakteru
szczegółowego wyliczenia pożądanych zachowań pracownika w ściśle
sprecyzowanych sytuacjach, które przecież mają zaistnieć w przyszłości.
W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 r., II PK
274/10, LEX nr 829121, w sprawie dotyczącej uchylenia okresowej oceny
kwalifikacyjnej pracownika samorządowego, wskazano, że okresowa ocena
kwalifikacyjna jest zbiorem określonych ocen (opinii) wyrażanych według
określonych kryteriów, co z jednej strony w założeniu ma walor obiektywizmu, lecz
z drugiej strony nie jest wolne od dozwolonych indywidualnych ocen przełożonych;
sąd nie może jej kontrolować w zakresie oceny, jaka dozwolona jest pracodawcy.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie aprobuje te konstatacje. Odnosząc
powyższe poglądy do okoliczności obecnej skargi kasacyjnej należy stwierdzić, że
Sąd Apelacyjny niewłaściwie przyjął, że sąd rozpatrujący odwołanie członka
korpusu służby cywilnej ma prawo ocenę okresową zarówno uchylić jak i zmienić, a
także, iż uprawniony jest do badania nie tylko prawidłowości oceny okresowej pod
13
względem formalnoprawnym, tj. zgodności z przepisami ustawy o służbie cywilnej
oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 8 maja 2009 r. w sprawie warunków i
sposobu przeprowadzenia ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego przyjęte w zaskarżonym wyroku pomija, że ocena
okresowa nie jest wolna od subiektywnego osądu osoby oceniającej, a zakres
swobody pracodawcy (osoby oceniającej) co do oceny wykonywania przez
pracownika obowiązków wynikających z opisu stanowiska, w okresie podlegającym
ocenie, wyznaczają przepisy prawa dotyczące oceny okresowej, które, jak wskazał
Sąd Najwyższy w wyroku z 30 października 2013 r., II PK 32/13, OSNP 2014 nr 9,
poz. 128, należy rozumieć ściśle.
W kontekście tej sprawy należy zauważyć, że prawodawca nie nakłada na
pracodawcę obowiązku sprecyzowania, jakie warunki pracownik powinien spełnić,
aby otrzymać ocenę pozytywną „na poziomie oczekiwań”, odpowiednio „powyżej
oczekiwań” czy „znacznie powyżej oczekiwań”. Ogranicza się w tej kwestii do
obowiązku oceniającego indywidualnego omówienia z ocenianym głównych
obowiązków wynikających z opisu zajmowanego stanowiska pracy, oczekiwań co
do sposobu spełniania kryteriów oceny, celów do osiągnięcia w okresie
podlegającym ocenie oraz sposobu realizacji tych celów (§ 3 ust. 4 ww.
rozporządzenia). Wobec braku obowiązku standaryzacji poziomu oczekiwań w
ramach urzędu, obciążenie pracodawcy niekorzystnymi skutkami tego rodzaju
braków nie znajduje podstawy w przepisach prawa.
Podkreślić należy, że Sąd Apelacyjny nie uwzględnił unormowania § 11
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 8 maja 2009 r. w sprawie warunków i
sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej,
zgodnie z którym prawodawca nie nałożył na osobę oceniającą obowiązku
sporządzenia uzasadnienia ocen cząstkowych innych niż dotyczących ocen:
„znacznie poniżej oczekiwań”, „poniżej oczekiwań” lub „znacznie powyżej
oczekiwań”. Brak takiego uzasadnienia oceny pozytywnej nie stanowi zatem
uchybienia trybowi sporządzenia oceny okresowej, co odpowiednio wyklucza
ocenę, czy ze względu na brak takiego uzasadnienia kryteria oceny zastosowane
przez pracodawcę (oceniającego) okazały się dowolne.
14
Zwrócić też należy uwagę na nowe, obowiązujące od 27 sierpnia 2015 r.
rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 lipca 2015 r. w sprawie
warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby
cywilnej (Dz.U. 2015, poz. 1143), które w § 12 w punktach 3-5 stanowi, iż
oceniający obligatoryjnie sporządza uzasadnienie przyznanej oceny jedynie w
przypadku przyznania oceny negatywnej. Oceniający może sporządzić
uzasadnienie przyznanej oceny w przypadku przyznania oceny pozytywnej. W
przypadku przyznania oceny pozytywnej ocenianemu będącemu urzędnikiem
służby cywilnej oceniający może sporządzić umotywowany wniosek o przyznanie
ocenianemu kolejnego stopnia służbowego, wypełniając część IV arkusza A albo
część III arkusza B lub C.
Zmiana tego rozporządzenia utrwaliła więc stanowisko, że pracodawca nie
jest zobligowany do sporządzania pisemnego uzasadnienia oceny pozytywnej. W
kontekście tych unormowań nie można zaaprobować poglądu Sądu Apelacyjnego,
że pozwany miał obowiązek sporządzenia szczegółowego uzasadnienia oceny
pozytywnej „na poziomie oczekiwań”. W myśl cytowanych przepisów uzasadnienia
takiego w ogóle nie musiał sporządzać. Intencją omawianej zmiany rozporządzenia
była myśl, że przełożeni powinni skupiać się na wykonywaniu zadań i nie
angażować zbyt wiele czasu na dodatkowe czynności. Wskazane wyżej przepisy
nie nakładają także na pracodawcę obowiązku udowodnienia przed sądem
słuszności oceny „na poziomie oczekiwań”. Ciężar dowodu w takich sprawach
ciąży, zgodnie z ogólną regułą dowodową, na powodzie, który powinien wykazać,
że przysługiwała mu wyższa ocena. Zasadny więc okazał się zarzut skargi
kasacyjnej naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 300 k.p. w zw. z art. 9 ust. 1 ustawy z
dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej przez niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, iż w sprawie postępowań sądowych w przedmiocie
odwołań od ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej ciężar
udowodnienia prawidłowości procesu ocennego i zasadności wystawionych w
ocenie okresowej ocen spoczywa wyłącznie na sporządzającym daną ocenę
pracodawcy (bezpośrednim przełożonym), a nie na ocenianym członku korpusu
cywilnego.
15
W ocenie Sądu Najwyższego weryfikacja obiektywnych kryteriów oraz
subiektywnej oceny spełnienia oczekiwań pracodawcy stosownie do art. 81 i 82
ustawy o służbie cywilnej oraz rozporządzenia z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie
warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby
cywilnej powoduje, że w przypadku uzyskania przez pracownika służby cywilnej
pozytywnej oceny okresowej uchylenie przez Sąd zaskarżonej oceny i nakazanie
pracodawcy przeprowadzenia oceny ponownie może nastąpić tylko w szczególnie
uzasadnionych okolicznościach.
Uwzględniając powyższe, przyjęta przez Sąd Apelacyjny wykładnia art. 83
oraz 81 i 82 ustawy o służbie cywilnej w zw. z § 11 ust. 1 pkt 1, 2, i 3 oaz ust. 2 i 3
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie warunków
i sposobu przeprowadzenia ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej
była wadliwa. Wykładnia ta determinowała zakres i kierunek przeprowadzenia
postępowania dowodowego, co z kolei uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie Sądowi Apelacyjnemu sprawy do ponownego rozpoznania.
Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art.
39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.