Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 882/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa M. S.A. z siedzibą w Ł.
przeciwko Szpitalowi Klinicznemu w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 16 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 lutego 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej
na rzecz strony pozwanej kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset
złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód dochodzi należności głównej w wysokości 300.718,96 zł, wywodząc
roszczenie z umów o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania
poręczeń, zawartych ze wskazanymi wierzycielami strony pozwanej.
Sąd I instancji oddalił powództwo, natomiast Sąd odwoławczy, w wyniku
częściowego uwzględnienia apelacji powoda, wyrokiem reformatoryjnym
uwzględnił powództwo do wysokości kwoty 182.031,55 zł wraz z odsetkami,
a w pozostałym zakresie powództwo oddalił oraz oddalił w pozostałym zakresie
apelację powoda, orzekając o kosztach postępowania stosownie do takiego wyniku
rozstrzygnięcia.
Dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne uznał Sąd Apelacyjny
za zasadniczo prawidłowe, uzupełniając je ustaleniami określającymi konkretne
daty zawarcia przez pozwanego umów z jego dostawcami (wierzycielami),
w odniesieniu do umów zawartych przed dniem 22 grudnia 2010 r.
Uznał zarazem, że pozostałe wierzytelności objęte pozwem wynikają już
z umów zawartych przez pozwanego po dniu 22 grudnia 2010 r., do których będzie
miał zastosowanie art. 53 ust. 6 i 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (zwanej dalej „ustawą”) w brzmieniu obowiązującym od dnia
22 grudnia 2010 r., a którego zastosowanie do wierzytelności wynikających z tych
umów skutkuje oddaleniem powództwa.
W ocenie Sądu odwoławczego przepis art. 53 ust. 6 ustawy odnosi się do
wszystkich czynności prawnych, których celem jest szeroko rozumiana zmiana
wierzyciela, a więc także do tych, których dalszym, a więc nie bezpośrednim
skutkiem może być zmiana wierzyciela, co wynika np. z art. 518 k.c. Sąd ten uznał,
że wolą ustawodawcy było ograniczenie dokonywania wszelkich czynności
prawnych mających na celu zmianę wierzyciela, nawet jeśli skutek ten nie wynikał
wprost z treści czynności prawnej.
Sąd Apelacyjny ocenił, że z treści umów poręczenia wynika, iż powodowa
Spółka staje się wierzycielem pozwanego w zakresie spłaconego przez nią
zobowiązania pozwanego, co daje podstawę do uznania, że celem umów
3
poręczenia było właśnie skorzystanie z instytucji uregulowanej w art. 518 k.c.,
a więc doprowadzenie do zmiany wierzyciela.
W konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że umowy poręczenia dotyczące
zobowiązań z umów zawartych po dniu 22 grudnia 2010 r., a zawarte bez zgody
wymaganej w art. 53 ust. 6 ustawy, są dotknięte sankcją bezskuteczności
zawieszonej, a nie nieważności bezwzględnej. Skutkuje to tym, że do czasu
potwierdzenia ich skuteczności zgodą wyrażoną przez uprawniony podmiot, powód
nie może powoływać się na ustawowe skutki wynikające z zawarcia umów
poręczenia i nie ma legitymacji czynnej do dochodzenia od pozwanego spłaty
wierzytelności. Konsekwencją powyższego było oddalenie apelacji powoda
w pozostałym zakresie.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej jego
apelację w pozostałym zakresie oraz w części orzekającej o kosztach
postępowania w każdej z instancji, opierając skargę kasacyjną na zarzutach
mieszczących się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Zarzucił skarżący niewłaściwe zastosowanie art. 4 ustawy z dnia
22 października 2010 r. o zmianie ustawy o z.o.z. (Dz.U. 2010, nr 230, poz. 1507)
i w konsekwencji wadliwe zastosowanie do części wierzytelności art. 53 ust. 6
ustawy o z o.o. w brzmieniu obowiązującym od dnia 22 grudnia 2010 r.
Zarzut niewłaściwego zastosowania art. 53 ust. 6 ustawy oraz art. 54 ust. 5
ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej uzasadniono ich
zastosowaniem do zawartej przez powoda umowy, która nie stanowiła czynności
prawnej mającej na celu zmianę wierzyciela, ani nie została wymieniona
w enumeratywnym katalogu czynności określonych w art. 53 ust. 7 ustawy.
Z kolei zarzut niewłaściwego zastosowania art. 53 ust. 6 ustawy oraz
art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej
uzasadniono wadliwym przyjęciem, że cel zmiany wierzyciela może być
wywiedziony jedynie z potencjalnego skutku danej czynności bez ustalenia strony
subiektywnej składanych oświadczeń woli, a w szczególności zamiaru stron przy
zawieraniu umów.
4
Strona skarżąca wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
ewentualnie o wydanie orzeczenia reformatoryjnego przez uwzględnienie
powództwa w części, w której zostało oddalone.
Pozwany Szpital w swej odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej
oddalenie w całości jako niezasadnej oraz o zasądzenie kosztów postępowania,
podnosząc argumenty mające zakwestionować zasadność zarzutów skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nietrafnym okazał się zarzut niewłaściwego zastosowania art. 4 ustawy
z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej
(Dz.U. 2010 r., nr 230, poz. 1507) i w konsekwencji zarzut wadliwego uznania,
że do części wierzytelności, a mianowicie tych powstałych po dniu 22 grudnia
2010 r., zastosowanie ma przepis art. 53 ust. 6 ustawy o z.o.z., w brzmieniu
obowiązującym od tego dnia.
Sąd Apelacyjny trafnie zastosował przepis intertemporalny art. 4 powołanej
wyżej ustawy, który określa czasowe ramy dokonywania subsumpcji art. 53 ust. 6
i 7 ustawy o z.o.z., w brzmieniu obowiązującym po dniu 22 grudnia 2010 r.
w odniesieniu do zobowiązań powstałych po tym dniu. Uzasadniając ten zarzut
skarżący błędnie przyjmuje, że należności wynikają z faktur (s. 6 skargi kasacyjnej),
podczas gdy dniem powstania zobowiązania jest dzień zawarcia umowy
stanowiącej jego źródło (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 20 kwietnia 2012 r.,
III CZP 10/12, OSNC 2012, nr 10, poz. 117), a nie dzień wystawienia faktury
(dwa wyroki SN z dnia 24 kwietnia 2015 r., II CSK 797/14 i II CSK 664/14,
oba niepubl.).
Sąd Apelacyjny, kierując się tym właściwym kryterium określenia daty
powstania zobowiązania (str. 5-7 uzasadnienia zaskarżonego wyroku), zasadnie
zasądził na rzecz powoda kwoty odpowiadające wysokości zobowiązań
wynikających z umów zawartych w okresie poprzedzającym nowelizację art. 53
ust. 6 i 7, nie stosując tego przepisu w brzmieniu obowiązującym dopiero po dniu
22 grudnia 2010 r. Natomiast pozostałe wierzytelności objęte pozwem określił jako
wynikające z umów zawartych przez pozwanego z jego dostawcami po dniu
5
22 grudnia 2010 r. i w tym zakresie powództwo oddalił, stosując art. 53 ust. 6
ustawy w brzmieniu obowiązującym po 22 grudnia 2010 r.
Strona pozwana nie zakwestionowała ustaleń Sądu Apelacyjnego
w odniesieniu do dat zawarcia umów będących źródłem zobowiązań, co do których
zastosowano art. 53 ust. 6 i 7 w brzmieniu sprzed nowelizacji obowiązującej od
dnia 22 grudnia 2010 r., co pozwalało na uwzględnienie w tej części powództwa.
Zarzut niewłaściwego zastosowania art. 4 powołanej ustawy, będącego
przepisem intertemporalnym, okazał się więc nieuzasadniony w przyjętym
przez Sąd Apelacyjny za podstawę orzekania stanie faktycznym sprawy
i niezakwestionowanym skutecznie przez powoda, wobec ograniczenia zarzutów
skargi do mieszczących się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Nie okazały się również uzasadnione zarzuty wadliwego zastosowania art.
53 ust. 6 ustawy o z.o.z. oraz art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r.
o działalności leczniczej, oparte na kwestionowaniu przez powoda oceny Sądu
Apelacyjnego, że umowy poręczenia miały na celu zmianę wierzyciela, a ponadto
nie zostały objęte enumeratywnym katalogiem czynności, o których mowa w art. 53
ust. 7 ustawy o z.o.z.
Tymczasem przesądzono już w judykaturze, że czynności prawnej mającej
na celu zmianę wierzyciela nie można ograniczać tylko do dokonania takiej zmiany
wyłącznie w następstwie zawarcia umowy przelewu wierzytelności, lub innej umowy,
ale tylko określonej w art. 53 ust. 7 ustawy o z.o.z. (dwa wyroki SN z dnia 6 lutego
2015 r., II CSK 238/14 i II CSK 319/14, oba niepubl.). Przepis art. 53 ust. 6 ustawy
o z.o.z. stanowi o wszelkich czynnościach prawnych mających określony w tym
przepisie cel, przy czym o wystąpieniu tego celu w dokonywanej czynności prawnej
rozstrzyga nie tylko sama wola stron, wyrażona w postanowieniach zawartej przez
nie umowy, ale także i wola ustawodawcy w zakresie wynikającym z art. 56 k.c.
Dlatego umowa poręczenia może być kwalifikowana jako czynność prawna mająca
na celu - określonym nie tylko brzmieniem jej postanowień, ale także wolą
ustawodawcy (art. 56 k.c.) - zmianę wierzyciela w następstwie określonego
zachowania się poręczyciela wynikającego z samej istoty umowy poręczenia ale
i w powiązaniu ze skutkami ustawowymi w postaci subrogacji z mocy art. 518 § 1
k.c. (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 6 lutego 2015 r., II CSK 238/14, niepubl.).
6
W konsekwencji Sąd Najwyższy przyjął za utrwalony pogląd, że przepis art.
53 ust. 6 ustawy o z.o.z., ze względu na skutek subrogacji określony w art. 518 § 1
pkt 1 k.c., obejmował swą hipotezą także poręczenie udzielone za zobowiązanie
zakładu opieki zdrowotnej i ma on zastosowanie nawet do takiej czynności prawnej
mającej na celu zmianę wierzyciela z.o.z., która jest umową o świadczenie przez
osobę trzecią (art. 391 k.c.) w postaci quasi - poręczenia (wyrok SN z dnia
24 kwietnia 2015 r., II CSK 546/14, niepubl.).
Okoliczność, że umowa poręczenia nie jest objęta wprost enumeratywnym
katalogiem czynności prawnych będących przedmiotem powództwa określonego
w art. 53 ust. 7 ustawy o z.o.z. nie oznacza, że nie jest ona dotknięta żadną
sankcją cywilnoprawną, którą to sankcję Sąd Apelacyjny zakwalifikował jako
sankcję bezskuteczności zawieszonej, a której to kwalifikacji strona skarżąca nie
zakwestionowała w skardze kasacyjnej adekwatnym zarzutem.
Ostatni spośród zarzutów niewłaściwego zastosowania art. 53 ust. 6 ustawy
o z.o.z. oraz art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności
leczniczej uzasadniono pominięciem przy badaniu celu czynności prawnej
subiektywnej strony składanych oświadczeń woli, w tym zamiaru stron,
z ograniczeniem się Sądu do zbadania jedynie potencjalnego skutku danej
czynności. Tak sformułowany zarzut sprowadza się, w istocie nie do niewłaściwego
zastosowania wskazanych w nim przepisów prawa materialnego, ale do
niezastosowania art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz do niewłaściwego zastosowania art. 56 k.c.
Oba ostatnio wymienione przepisy k.c. nie zostały jednak objęte zakresem
zaskarżenia w skardze kasacyjnej, a Sąd Najwyższy władny jest z mocy art. 39813
§ 1 k.p.c. rozpoznać skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach
podstaw, a z urzędu może brać pod rozwagę jedynie nieważność postępowania.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 1 i 3
k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 6 i § 13 ust. 4 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. 2013, poz. 461, ze zm.).
(eb)