Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 17/15
POSTANOWIENIE
Dnia 18 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z wniosku Dyrektora Szpitala Specjalistycznego […]przy uczestnictwie J.
J. i B. J.
o umieszczenie w domu pomocy społecznej B. J. bez zgody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki B. J.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 15 maja 2014 r.4,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 15 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
uczestniczki B. J. od postanowienia Sądu Rejonowego orzekającego umieszczenie
uczestniczki w domu pomocy społecznej o profilu psychiatrycznym, bez jej zgody.
Sąd Okręgowy zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, z których
wynikało, że B. J. od 2001 r. przebywa w Szpitalu Specjalistycznym […] na mocy
postanowienia wydanego w sprawie IX K …/10/K orzekającego wobec niej środek
zabezpieczający w postaci detencji; postanowienia tej treści wydawane są co pół
roku. Uczestniczka, mimo że od wielu lat zdradzała zaburzenia psychiczne, jest
leczona psychiatrycznie dopiero od 2005 r. Sąd w Austrii skazał uczestniczkę za
popełnione na terenie Austrii przestępstwo na karę 18 lat pozbawienia wolności,
jednakże z uwagi na jej stan zdrowia i wiek, po trzech latach odstąpił od dalszego
wykonywania kary. W postępowaniu o umieszczenie uczestniczki w domu pomocy
społecznej wszczętym na wniosek Szpitala, w którym przebywa, został
przeprowadzony dowód z opinii biegłego psychiatry. Biegły rozpoznał u
uczestniczki otępienie umiarkowanego stopnia, organiczne zaburzenia urojeniowe
powodujące dezorientację w czasie i w sytuacji. Wskazał, że otępieniu towarzyszą
zaburzenia myślenia o charakterze urojeń, obecnie, dzięki leczeniu, w fazie remisji.
Głębokość zaburzeń czyni jednak uczestniczkę całkowicie niezdolną do
samodzielnej egzystencji, wymaga ona stałej opieki i pielęgnacji, a brak takich
starań zagrażałby jej życiu. Z opinii biegłego, której wnioski podzielił również Sąd
Okręgowy, wynikało nadto, że obecnie uczestniczka nie wymaga leczenia
szpitalnego. Ta okoliczność nie mogła być jednak utożsamiana z brakiem potrzeby
specjalistycznej opieki, a także opieki związanej z wiekiem uczestniczki, jej
ogólnym stanem zdrowia i zagrożeniem nawrotu choroby w przypadku zaniechania
przyjmowania leków. Takiej opieki nie zapewniłby uczestniczce jej syn, J. J.,
uczestnik postępowania, który w toku postępowania wyrażał wolę objęcia matki
stałą opieką. Sąd jego deklarację opieki nad matką uznał za niewystarczającą,
wskazując przy tym, że nie ma on ku temu odpowiednich kwalifikacji. Zauważył też,
że stanowisko uczestnika mogło być oceniane tylko w płaszczyźnie żądania
oddalenia wniosku Szpitala, ponieważ przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o
ochronie zdrowia psychicznego nie przewidują umieszczenia osoby chorej
psychicznie pod opieką osoby prywatnej.
3
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., uczestniczka, w ramach podstawy naruszenia
prawa materialnego zarzuciła naruszenie art. 39 ust. 2 w związku z art. 39 ust. 1
i art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego
(jedn. tekst Dz.U. z 2011 r., poz. 1375 ze zm. - dalej jako u.o.z.p.). W ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania w sposób mogący mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, zarzuciła naruszenie art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1
i art. 13 § 2, art. 382 w związku z art. 378 i art. 13 § 2 oraz art. 328 § 2 w związku
z art. 391 i art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 42 u.o.z.p., a także art. 233 § 1 k.p.c.
(w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
We wnioskach kasacyjnych skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego
postanowienia i poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego
i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie
uchylenia zaskarżonego postanowienia i oddalenia wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Badając trafność zarzutów procesowych trzeba w pierwszej kolejności
przypomnieć, że zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Jeżeli zatem
skarżąca w podstawie procesowej zarzuca naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. dowodząc,
że Sąd dokonał ustaleń opierając się na dowolnej ocenie zgromadzonego
materiału dowodowego to tak skonstruowany zarzut uchyla się spod kontroli
kasacyjnej. Podobnie ocenić należy zarzut naruszenia art. 316 § 1 (w związku
z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.) skoro w uzasadnieniu tego zarzutu skarżąca
odwołuje się do faktów, których, jak dowodzi, Sąd Okręgowy nie uwzględnił.
Za nietrafny uznać też należy zarzut naruszenia art. 382 § 2 k.p.c. w związku
z art. 378 § 1 k.p.c. (i art. 13 § 2 k.p.c.). Jeżeli bowiem skarżąca twierdzi,
że do naruszenia tych przepisów doszło przez „nieustosunkowanie się do zarzutów
podniesionych w apelacji”, to art. 382 k.p.c., wskazany jako naruszonego,
nie pozostaje w żadnym związku z takim uzasadnieniem. W związku natomiast
pozostaje art. 378 k.p.c., który jednak powinien był zostać powołany samodzielnie,
co nie nastąpiło. Ponadto obowiązkiem skarżącej było wskazanie, do jakich
4
zarzutów apelacji Sąd drugiej instancji nie odniósł się; zaniechanie tego powoduje,
że i ten zarzut uchyla się spod kontroli kasacyjnej. Nietrafny jest też zarzut
niewyjaśnienia/niewskazania podstawy prawnej rozstrzygnięcia. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się, że jeżeli sąd drugiej instancji oddala apelację,
akceptując zarówno dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne,
jak i przyjętą przez ten sąd podstawę prawną zaskarżonego orzeczenia,
to przytoczenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji, jako
podstawy prawnej rozstrzygnięcia art. 385 k.p.c. jest wystarczające (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 1998 r. II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60).
Oceniając trafność zarzutu naruszenia art. 39 ust. 2 w związku z art. 39
ust. 1 i art. 38 u.o.z.p., zgodzić się należy ze skarżącą, że Sąd powołane
przepisy zastosował do niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego. Przesłanką
uwzględnienia wniosku szpitala psychiatrycznego złożonego w trybie art. 39 ust. 2
u.o.z.p., o przyjęcie do domu pomocy społecznej, jest nie tylko choroba psychiczna
(lub upośledzenie umysłowe) danej osoby, nie wymagająca dalszego leczenia, ale
nadto niezdolność tej osoby do samodzielnego zaspokajania podstawowych
potrzeb życiowych i brak możliwości korzystania z opieki innych osób, a ponadto
potrzeba po stronie takiej osoby stałej opieki i pielęgnacji. Należy podzielić
stanowisko skarżącej, że dla przyjęcia, iż w okolicznościach sprawy wystąpiła
przesłanka braku możliwości korzystania z opieki innych osób, niezbędne
było ustalenia czy stwierdzony stan zdrowia uczestniczki wymaga opieki
specjalistycznej, na czym miałaby ona polegać i jakie są przy tego rodzaju opiece
oczekiwane/pożądane kwalifikacje. Sąd Okręgowy bez przeprowadzenia
jakichkolwiek w tym zakresie dowodów stwierdził potrzebę opieki specjalistycznej
i wykluczył możliwość jej wykonywania przez syna uczestniczki. W tej, więc sytuacji
skarżąca trafnie zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie art. 39 ust. 2 w związku z art. 39 ust. 1 i art. 38 u.o.z.p. Podkreślić
należy, że o prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero
wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku
pozwalają na ocenę tego zastosowania. Brak stosownych ustaleń uzasadnia zatem
zarzut naruszenia prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie
(zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00,
5
IC 2003, nr 12, s. 46; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 27 czerwca 2013 r. III CSK
270/12; z dnia 15 maja 2009 r. II CSK 708/08; z dnia 27 czerwca 2013 r. III CSK
270/12; nie publ.; dnia 5 września 2012 r., IV CSK 76/12, Glosa 2013/1/14)
i prowadzi do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Ponadto zwrócić należy uwagę, że jak wynika z ustaleń Sądu,
umieszczenie uczestniczki w szpitalu psychiatrycznym nastąpiło w wykonaniu
postanowienia sądu wydanego w sprawie karnej. Orzekając w sprawie, Sądy nie
rozważyły kompetencji sądu karnego w zakresie uchylenia orzeczonego środka
zabezpieczenia, co następuje w razie stwierdzenia, że dalsze jego stosowanie nie
jest już konieczne.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
kc