Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 1079/14
POSTANOWIENIE
Dnia 15 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
w sprawie z wniosku D. Z., G. Z. i A. Z.
przy uczestnictwie C.K., J. K. i G. K.
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni A. Z.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 26 lutego 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
We wniosku z 5 listopada 2011 r. A. Z., D. Z. i G. Z. wnieśli o zmianę
postanowienia Sądu Rejonowego w W. w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
po S. Z. i W. Z. oraz stwierdzenie - po odtworzeniu treści zaginionego lub
zniszczonego testamentu S. Z. - że spadek po niej nabyli D. Z., G. Z., G. K. i J. K.-
S. w częściach po ¼.
Postępowanie toczyło się z udziałem C. K., J. K.-S. i G. K.
Postanowieniem z 21 września 2011 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił wniosek.
Sąd Rejonowy ustalił, że postanowieniem z 10 października 1989 r., …
1270/89, Sąd Rejonowy w W. stwierdził, że spadek po W. Z. na mocy ustawy nabyli
żona S. Z. oraz dzieci C. K., N. Z.-O. i S. Z. po ¼ części, z wyłączeniem udziału
spadkodawcy w majątku wspólnym, który dziedziczą dzieci po 1/3 części oraz
stwierdził, że spadek po S. Z. na mocy ustawy nabyli C. K., N. Z.-O. i St. Z. po 1/3
części.
Osoby, które uczestniczyły w zakończonym postępowaniu o stwierdzenie
nabycia spadku we wniosku o uchylenie lub zmianę kończącego go postanowienia
nie mogą powoływać się na okoliczności, które były im znane i mogły być
podniesione w postępowaniu prowadzonym z ich udziałem (art. 679 zdanie drugie
k.p.c.). Zdaniem Sądu Rejonowego, wniosek o uchylenie postanowienia
o stwierdzenie nabycia spadku złożony dopiero 5 listopada 2011 r., był spóźniony
i dlatego podlegał oddaleniu. Wobec niedotrzymania terminu wskazanego w art.
679 § 2 k.p.c. Sąd nie badał, czy S. Z. rzeczywiście zostawiła testament, o którym
mowa we wniosku, gdyż z samego wniosku wynika, że z jego istnienia zdawał
sobie sprawę poprzednik wnioskodawców – St. Z. i nie było przeszkód, by ujawnił
ten fakt w postępowaniu spadkowym lub po wydaniu mu odpisu postanowienia
zapadłego w tamtej sprawie, co miało miejsce 30 października 2007 r.
Postanowieniem z 26 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację
wnioskodawczyni A. Z. od postanowienia Sądu Rejonowego. Sąd Okręgowy uznał,
że zarzuty apelacji sprowadzają się do kwestionowania ustaleń i oceny dowodów
dokonanej przez Sąd Rejonowy. Skarżąca mogła domagać się zmiany
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyby żądanie
opierała na podstawie, której nie mogła powołać w zakończonym postępowaniu. W
3
celu doprowadzenia do zmiany lub uchylenia na podstawie art. 679 k.p.c.
prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie spadku uczestnik powinien
wykazać, że nie znał okoliczności mających wpływ na krąg spadkobierców lub
wielkość przysługujących mu udziałów w spadku, a wiedzę o tym uzyskał po
uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Postępowanie
przewidziane w art. 679 k.p.c. nie może służyć naprawie błędów popełnionych w
toku postępowania przez jego uczestników czy nawet przez sąd.
Skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego z 26 lutego 2013 r.
wniosła A. Z. i zarzuciła, że postanowienie to zapadało z naruszeniem prawa
procesowego (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), to jest: - art. 227 k.p.c. w związku z art.
217 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. poprzez nieuzasadnione oddalenie
wniosków dowodowych zawartych w jej apelacji od postanowienia Sądu
Rejonowego, zmierzających do ustalenia okoliczności mających istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy; - art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
poprzez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego postanowienia bez wskazania
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia; - art. 382 k.p.c. w zw. art. 679 § 1 k.p.c.
poprzez zaniechanie dokonania przez Sąd Okręgowy kontroli instancyjnej ustaleń
dokonanych przez Sąd Rejonowy w zakresie podstaw i terminu do złożenia
wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocenę zasadności skargi kasacyjnej trzeba poprzedzić wskazaniem, że
wniosek rozpoznany przez Sądy meriti w niniejszej sprawie zmierzał do wzruszenia
prawomocnego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Z., zapadłego 10
października 1989 r. Ustawodawca nie zezwala na występowanie z tego rodzaju
żądaniami na innej drodze, jak tylko w postępowaniu prowadzonym na podstawie
art. 679 k.p.c. Wniosek o wydanie takiego orzeczenia może zgłosić każdy
zainteresowany (art. 679 § 2 k.p.c.), ale okoliczności, na które może powołać się
ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku są istotnie
ograniczone. Z art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c. wynika bowiem, że mogą to być
wyłącznie okoliczności, których uczestnik poprzedniego postępowania nie mógł
4
powołać w prawomocnie zakończonym postępowaniu, a sam wniosek o zmianę
postanowienia powinien zgłosić przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę
możliwość.
W postanowieniu z 13 grudnia 2012 r., IV CSK 183/12 (nie publ.) Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że postępowanie przewidziane w art. 679 k.p.c. nie służy i nie
może być wykorzystywane, jako środek do usunięcia skutków bezczynności lub
błędów uczestników postępowania spadkowego, czy też skutków ich nieznajomości
prawa ani nawet błędów sądu. Chociaż jest ono postępowaniem autonomicznym,
ma jednak charakter „wznowieniowy”, co uwidacznia się przede wszystkim w tym,
że uczestnik postępowania spadkowego tylko wtedy może skutecznie żądać na
podstawie art. 679 § 1 k.p.c. zmiany postanowienia spadkowego, jeżeli wykaże, jak
przy wznowieniu postępowania, szczególne przesłanki swojego żądania, czyli
podstawę, której nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu oraz zachowanie
rocznego terminu określonego w tym przepisie. Obowiązany jest wykazać istnienie
przeszkody obiektywnej, uniemożliwiającej mu powołanie w sprawie spadkowej
okoliczności uzasadniającej odmienną podstawę lub porządek dziedziczenia.
Te same zasady dotyczą następców prawnych uczestnika postępowania
spadkowego, który nie ujawnił w postępowaniu spadkowym istnienia testamentu.
W takim przypadku zarówno on, jak i jego spadkobierca, podlegają takim samym
ograniczeniom i zasadom przy zgłoszeniu wniosku na podstawie art. 679 k.p.c.
Na spadkobiercę uczestnika postępowania spadkowego przechodzą bowiem także
konsekwencje prawne wynikające z nieujawnienia testamentu przez uczestnika
(por. też postanowienie Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00,
OSNC 2001, nr 7-8, poz. 118 i uchwałę Sądu Najwyższego z 21 marca 2001 r.,
III CZP 4/01, OSNC 2001, nr 10, poz. 144).
A. Z., D. Z. i G. Z. wystąpili z wnioskiem o zmianę postanowienia o
stwierdzeniu nabycia spadku po S. Z. z powołaniem się na to, że są następcami
prawnymi jednego ze spadkobierców ustawowych S. Z. - jej syna St. Z. D. Z. i G. Z.
swoje zainteresowanie zmianą postanowienia spadkowego po S. Z. mogli
wprawdzie tłumaczyć także tym, że jako wnuki spadkodawczyni mieli być jej
spadkobiercami testamentowi według zniszczonego lub zaginionego testamentu, o
którego istnieniu mowa we wniosku. Osoby o takim statusie, o ile nie brały udziału
5
w prawomocnie zakończonym postępowaniu spadkowym, nie podlegają
ograniczeniom ustalonym w art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 11 października 2013 r., I CSK 6/13, nie publ.), ale D. Z. i G.
Z. ostatecznie nie kwestionują ani postanowienia Sądu Rejonowego, ani
postanowienia Sądu Okręgowego, w których Sądy te oceniły ich wniosek o zmianę
postanowienia spadkowego jako spóźniony.
A. Z., która zaskarżyła postanowienie Sądu Rejonowego z 21 września
2011 r. i prawomocne postanowienie Sądu Okręgowego z 26 lutego 2013 r., swoje
zainteresowanie sprawą mogła tłumaczyć i tłumaczyła wyłącznie tym, że jest
spadkobiercą St. Z. Do skarżącej muszą zatem znajdować zastosowanie
ograniczenia przesłanek wniosku ustanowione w art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c.
Wnioskodawczyni twierdziła wprawdzie, że St. Z. przed śmiercią miał
wyrażać zdziwienie tym, iż zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe po
jego matce i zaprzeczać temu, by brał udział w czynnościach procesowych w takim
postępowaniu, ale z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że był on uczestnikiem
postępowania spadkowego, brał udział w rozprawie, a jego tożsamość była
weryfikowana przez Sąd prowadzący postępowanie na podstawie dowodu
osobistego. Odpis postanowienia spadkowego został wydany St. Z. na jego
wniosek 30 października 2007 r, a zatem ostatecznie w tej dacie dowiedział się on
o prawomocnym zakończeniu postępowania spadkowego po rodzicach.
Przytoczonymi ustaleniami Sąd Najwyższy przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej
pozostaje związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Ma rację skarżąca, że Sąd Okręgowy bardzo lakonicznie przedstawił motywy
rozstrzygnięcia, które zapadło w wyniku rozpoznania apelacji wnioskodawczyni od
postanowienia Sądu Rejonowego, ale z uzasadnienia tego postanowienia
niewątpliwie wynika, że Sąd Okręgowy podzielił ustalenia i wnioski Sądu
Rejonowego co do tego, iż wnioskodawczyni z uwagi na swój status następcy
prawnego St. Z. podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 679 § 1 zdanie
drugie k.p.c., gdy chodzi o przyczynę oraz termin do wystąpienia o zmianę
postanowienia spadkowego. Niewątpliwie też z samej treści wniosku wynika, że St.
Z. dowiedział się o testamencie, który miała pozostawić jego matka niedługo po jej
śmierci. Wnioskodawczyni nie modyfikowała tych twierdzeń w toku postępowania w
6
sprawie, przed jej prawomocnym zakończeniem, a zatem nie można zarzucić
Sądowi Okręgowemu, że ten pominął wnioski dowodowe zgłoszone w apelacji.
Takie działanie nie prowadziło do naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 217 §
1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.
eb