Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 133/15
POSTANOWIENIE
Dnia 20 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy uczestnictwie J. E. i
U.E.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 22 września 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 22 września 2014 r. Sąd Okręgowy
w B. oddalił apelację wnioskodawcy od postanowienia Sądu pierwszej instancji
oddalającego wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wpisanie w określonej
księdze wieczystej hipoteki przymusowej w kwocie 26 482,32 zł tytułem
zabezpieczenia spłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Jako podstawę wpisu
do wniosku dołączono dwie decyzje administracyjne z dnia 15 stycznia 2014 r.:
jedną na nazwisko J. E. stwierdzającą, że jest on dłużnikiem wnioskodawcy z tego
tytułu na kwotę 26 482,32 zł oraz drugą wystawioną na nazwisko U. E.
stwierdzającą, że płatnik składek J. E. jest dłużnikiem ZUS z powyższego tytułu na
wskazaną wyżej kwotę. Dołączono też dowody doręczenia tych decyzji J. E. i U. E.
Sądy obu instancji wskazały, że w księdze wieczystej ujawnieni są jako
współwłaściciele nieruchomości uczestnicy postępowania na prawach wspólności
ustawowej małżeńskiej. Z załączonych do wniosku dokumentów wynika, że
zobowiązany wobec wnioskodawcy jest jedynie uczestnik J. E., decyzja dotycząca
U. E. nie zawiera w części orzekającej żadnego rozstrzygnięcia wobec niej, a
jedynie stwierdza odpowiedzialność wobec ZUS J. E., zaś w uzasadnieniu
wskazuje na odpowiedzialność osób pozostających w związku małżeńskim z
majątku osobistego płatnika i z majątku wspólnego płatnika i jego małżonka.
Sądy stwierdziły, że podstawą uzyskania przez ZUS hipoteki przymusowej
na nieruchomości stanowiącej współwłasność zobowiązanego w oparciu
o doręczoną decyzję administracyjną jest art. 26 ust.3 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t: Dz. U. z 2013 r.,
poz. 1442, ze zm. – dalej: „u.s.u.s.”). Podzieliły stanowisko wyrażone
w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 r. III CSK 69/12
(OSNC 2013/7-8/93), że z uwagi na treść art. 26 ust. 3a pkt 3, 3c i 4 tej ustawy oraz
art. 27c ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji (j.t: Dz. U. z 2000 r., Nr 110, poz. 968, ze zm. – dalej: „u.p.e.a.”),
jak również art. 109 ust.1 i art. 119 u.k.w.h. – podstawą wpisu hipoteki przymusowej
na rzecz ZUS na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności łącznej
zobowiązanego i jego małżonka może stanowić tylko tytuł wykonawczy wystawiony
przeciwko obojgu małżonkom. Samo doręczenie uczestniczce postępowania
3
decyzji stwierdzającej istnienie zaległości składkowych uczestnika nie daje
podstawy do wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej ich majątkiem
wspólnym. Nie jest to bowiem decyzja odnosząca się do uczestniczki.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie wnioskodawca
zarzucił błędną wykładnię art. 110 u.k.w.h. w zw. z art. 26 ust.3 i 3a usus oraz art.
107 par. 1, art. 28 i art. 40 k.p.a. w zw. z art. 123 u.s.u.s. i art. 29 § 1 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja podatkowa (j.t: Dz. U. z 2012 r., poz. 749, ze zm. –
dalej: „Ord. pod.”), w zw. z art. 31 u.s.u.s. i bezpodstawne przyjęcie, że dołączona
do wniosku o wpis decyzja skierowana do uczestniczki postępowania nie może być
uznana za wydaną w stosunku do niej oraz że doręczona dłużnikowi i jego
małżonkowi decyzja administracyjna stwierdzająca istnienie zaległości składkowych
ZUS, nie może stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości
wchodzącej w skład majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po nowelizacji przepisów u.k.w.h. dokonanej ustawą z dnia 26 czerwca
2009r. (Dz. U. Nr 131, poz. 1075) w orzecznictwie powstała wątpliwość i w jej
wyniku rozbieżność stanowisk co do tego, czy doręczona zobowiązanemu decyzja
ZUS ustalająca wysokość jego należności z tytułu składek może być podstawą
wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku
wspólnego zobowiązanego i jego małżonka. Tak sformułowane zagadnienie
prawne przedstawił Sąd Najwyższy do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi
rozpoznając sprawę o identycznym stanie faktycznym i prawnym jak sprawa
niniejsza.
W dniu 10 października 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu
sędziów podjął w sprawie III CZP 28/14 uchwałę stwierdzającą, że decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych ustalająca wysokość należności z tytułu składek może
być podstawą wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład
majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka tylko wtedy, gdy została doręczona
obojgu małżonkom (OSNC 2015/2/14).
Wprawdzie uchwała ta nie jest wiążąca w rozpoznawanej sprawie, jednak
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela w całości wyrażone w niej stanowisko
i przedstawione w uzasadnieniu argumenty. Przytaczając najistotniejsze z nich
4
należy wskazać, że w wyniku reformy przepisów o hipotece dokonanej ustawą
nowelizującą z dnia 26 czerwca 2009 r., zniesiony został podział na hipotekę
zwykłą i kaucyjną, a w ich miejsce wprowadzona została jedna hipoteka oparta na
konstrukcji dotychczasowej hipoteki kaucyjnej. Wobec tego obecnie, inaczej niż
przed nowelizacją, wierzytelności stwierdzone tytułem wykonawczym
i wierzytelności określone nieostateczną decyzją administracyjną podlegają
zabezpieczeniu jednolitą konstrukcyjnie hipoteka przymusową.
Przepis art. 26 ust. 3 u.s.u.s. dotyczący jedynie wpisania hipoteki
przymusowej na nieruchomości dłużnika przewiduje, że podstawą wpisu jest
doręczona decyzja. Natomiast art. 26 ust. 3a pkt 2 u.s.u.s., dotyczący ustanowienia
hipoteki przymusowej na nieruchomości należącej do majątku wspólnego
małżonków, nie wskazuje podstawy wpisu tej hipoteki. Jednakże zawarte w zdaniu
pierwszym art. 26 ust. 3 u.s.u.s. odesłanie włączające ustępy 3a i 3b do treści
ustępu 3 tego artykułu pozwala przyjąć, że hipotekę przymusową na wymienionych
w art. 26 ust. 3a i 3b nieruchomościach można ustanowić również jedynie na
podstawie doręczonej decyzji.
Przepis art. 26 ust. 3 u.s.u.s. nie określa podmiotu, któremu należy decyzję
doręczyć. W tym zakresie w postępowaniu przed ZUS mają zastosowanie – na
podstawie odesłania przewidzianego w art. 123 u.s.u.s. - przepisy art. 28 i art. 40
k.p.a., bowiem ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie zawiera własnej
regulacji i nie odsyła też do stosowania art. 133 i art. 145 Ord. pod., co wynika z art.
31 u.s.u.s. Zgodnie z art. 40 § 1 k.p.a. pisma doręcza się stronie, a w świetle art. 28
k.p.a. stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy
postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny
lub obowiązek. Małżonek dłużnika mieści się w takim pojęciu strony, bowiem już
samo ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością
ustawową jest ingerencją w sferę jego praw, co wynika przede wszystkim
z odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania dłużnika (art. 29 § 1
Ord. pod. w zw. z art. 31 u.s.u.s.). Przewidziane zatem w art. 23 ust. 3 u.s.u.s.
wymaganie doręczenia decyzji stanowiącej podstawę wpisu hipoteki przymusowej,
obejmuje doręczenie jej także małżonkowi dłużnika.
5
Wobec zniesienia podziału hipoteki przymusowej na kaucyjną i zwykłą,
zdezaktualizowały się zasadnicze argumenty przedstawione w tej kwestii
w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października
2004 r. III CZP 33/04 (OSNC 2005/3/43), stwierdzającej, że podstawę wpisu
hipoteki przymusowej na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności
łącznej dłużnika i jego małżonka stanowi doręczona dłużnikowi decyzja ZUS
ustalająca wysokość należności z tytułu składek. Argumenty te bowiem odwoływały
się do nieistniejącego już podziału hipoteki.
Z drugiej jednak strony- jak stwierdził Sąd Najwyższy w omawianej uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 10 października 2014 r. III CZP 28/14 -
konsekwencje zniesienia powyższego podziału nie uzasadniają również poglądu
wyrażonego między innymi w powołanym przez Sądy w niniejszej sprawie
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 r. III CSK 69/12, że
w obecnym stanie prawnym podstawą wpisu hipoteki przymusowej na
nieruchomości objętej wspólnością ustawową, ustanowionej w celu zabezpieczenia
wierzytelności ZUS z tytułu składek może być tylko administracyjny tytuł
wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi i jego małżonkowi. Zmiana
konstrukcji hipoteki nie oznacza bowiem uchylenia możliwości ustanowienia
hipoteki przymusowej na podstawie art. 26 ust. 3 i ust. 3a pkt 2 u.s.u.s., ponieważ
dopuszczalność jej ustanowienia nie zależała przed nowelizacją ani po niej, od
charakteru hipoteki. Uchylony art. 111 u.k.w.h. określał jedynie charakter hipoteki
ustanowionej na jego podstawie, w tym na podstawie nieostatecznej decyzji,
określając ją jako hipotekę kaucyjną. Również obecnie, w świetle art. 26 ust. 3 i ust.
3a pkt 2 u.s.u.s., doręczona decyzja ZUS, ustalająca wysokość należności z tytułu
składek, stanowi podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej. Wykładnia
wymagająca, by podstawą wpisu hipoteki przymusowej w takiej sytuacji mógł być
jedynie administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi i jego
małżonkowi prowadziłaby do pozbawienia znaczenia prawnego przepisów art. 26
ust. 3 i ust. 3a pkt 2 u.s.u.s., jak również oznaczałaby, że mimo wymagania
przewidzianego w art. 26 ust. 3, ustanowienie hipoteki w stosunku do jednego ze
współwłaścicieli nieruchomości następowałoby na podstawie niedoręczonej decyzji
administracyjnej. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy art. 7431
i art.
6
9231
k.p.c. zapewniają małżonkowi dłużnika środki obrony w przewidzianych
w ustawie wypadkach dopuszczających podjęcie czynności związanych
z wykonaniem zabezpieczenia, a także z egzekucją z mienia wchodzącego
w skład majątku wspólnego prowadzoną na podstawie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia wydanego przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim.
W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał, że decyzja ZUS ustalająca
wysokość należności z tytułu składek może być podstawą wpisu hipoteki
przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego dłużnika
i jego małżonka jeżeli została doręczona obojgu małżonkom.
Ponieważ w rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji wyraziły odmienne
stanowisko, które stało się podstawą odmowy wpisu hipoteki, a bezsporne jest, że
wnioskodawca dołączył do wniosku o wpis decyzje administracyjne ustalające
wysokość należności dłużnika z tytułu składek doręczone obojgu małżonkom,
zarzuty skargi kasacyjnej należało uznać za uzasadnione, co prowadziło do
uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
kc