Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 12/15
POSTANOWIENIE
Dnia 25 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dawid Miąsik (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Z. T.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o wyrównanie świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2016 r.,
zażalenia odwołującego się na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 lutego 2015 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 3 lutego 2015 r. odrzucił złożoną przez ubezpieczonego Z. T. skargę o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 listopada 2011 r. oraz poprzedzającym go wyrokiem Sądu
Okręgowego w K. z dnia 6 maja 2011 r.
Sąd Apelacyjny zauważył, że ubezpieczony wskazał jako podstawę prawną
wznowienia postępowania art. 403 § 2 k.p.c., który dotyczy sytuacji, gdy fakty w
dacie wydania orzeczenia są stronie nieznane i pozostają dla niej niedostępne,
natomiast jako podstawę faktyczną powołał dokument w postaci pisma KRUS
z dnia 30 czerwca 2014 r., w którym stwierdzono, że organ ten jako instytucja
2
przejmująca dane dotyczące rolników opłacających składki na ubezpieczenie
rolnicze nie otrzymała z Urzędu Gminy Ś. ani z ZUS dokumentacji potwierdzającej
okresy ubezpieczeniowe skarżącego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w sprawie było jednak bezsporne, że
ubezpieczony był w posiadaniu informacji o podleganiu ubezpieczeniu
społecznemu rolników w latach 1977-1988 i to zarówno w chwili składania wniosku
o przyznanie świadczenia emerytalnego (to jest w 1995 r.), jak też w okresie
późniejszym. Okoliczność tę zgłosił natomiast w ZUS dopiero w 2009 r., występując
z wnioskiem o przeliczenie świadczenia i ponowne ustalenie jego wysokości.
Okoliczności te wyraźnie wskazują więc, że pismo KRUS z dnia 30 czerwca 2014 r.
nie jest nowym dowodem w sprawie w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c., bowiem nie
istniało przed prawomocnym zakończeniem sprawy (tj. przed dniem 22 listopada
2012 r.), ale co najistotniejsze, dotyczy ono okoliczności, które były znane sądom
obu instancji w toku rozstrzygania sprawy. Także z przesłuchania ubezpieczonego
wynika, że w momencie składania wniosku o świadczenie emerytalne, miał on
wiedzę o tym, że w latach 1977-1988 opłacał składki na Fundusz Emerytalny
Rolników, a jedynie nie zdawał sobie sprawy, że okoliczność tę musi przedstawić
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, błędnie uznając, że jest ona znana organowi
rentowemu z urzędu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z powyższego jednoznacznie wynika, iż
powołany dowód nie mógł mieć wpływu na wynik sprawy, a więc ubezpieczony nie
mógł opierać skargi o wznowienie postępowania na podstawie określonej w art. 403
§ 2 k.p.c., która w rzeczywistości nie występowała.
Ubezpieczony Z.T. wniósł do Sądu Najwyższego zażalenie na postanowienie
Sądu Apelacyjnego z dnia 3 lutego 2015 r., zaskarżając to postanowienie w całości
i zarzucając mu naruszenie art. 403 § 2 k.p.c., przez błędne przyjęcie, iż pismo
KRUS z dnia 30 czerwca 2014 r. nie jest nowym dowodem i nie prowadzi do
wykrycia takich okoliczności faktycznych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy
zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 22 listopada 2011
r.
Powołując się na tak sformułowany zarzut, żalący się wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
3
Sądowi Apelacyjnemu oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów
zastępstwa procesowego.
W ocenie żalącego się, wydane orzeczenie, z uwagi na rażące naruszenie
art. 403 § 2 k.p.c., nie może się ostać. Zgodnie z obecnie panującym w doktrynie
poglądem „wykrycie” środków dowodowych, z których strona nie mogła skorzystać
w postępowaniu, odnosi się bowiem nie tylko do dowodów wówczas istniejących,
lecz nieznanych stronom, ale także dowodów, których w czasie poprzedniego
postępowania nie można było powołać. Dokument KRUS z dnia 30 czerwca 2014 r,
jest zaś dokumentem, z którego, co niewątpliwe, żalący się nie mógł skorzystać w
prawomocnie zakończonym postępowaniu i który zawiera informacje dotyczące
okoliczności, które pozostają w związku przyczynowym z wynikiem sprawy. Z
przedmiotowego dokumentu - pisma KRUS - wynika bowiem wprost, iż w
dokumentacja dotycząca okresów, w jakich żalący się podlegał ubezpieczeniu
społecznemu dla rolników, wpłynęła do wymienionego organu dopiero po
zakończeniu sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym, a następnie przed
Sądem Apelacyjnym. Nadto, z uwagi na powyższe, w 1995 r. (a więc w momencie
składania przez żalącego się wniosku o stwierdzenie nabycia praw do świadczenia
emerytalnego) nie było możliwe wydanie mu „zaświadczenia o podleganiu
ubezpieczeniu społecznemu dla rolników, okresów zaliczenia oraz wysokości
opłaconych składek”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie Sąd Najwyższy uznaje za konieczne przypomnieć, że zgodnie z
art. 399 § 1 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania, które zostało
zakończone prawomocnym wyrokiem, a na podstawie określonej w art. 4011
k.p.c.
również w razie zakończenia go postanowieniem (art. 399 § 2 k.p.c.), jednakże
tylko w wypadkach przewidzianych w dziale VI Kodeksu postępowania cywilnego.
Wynika to stąd, iż skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym
środkiem pozwalającym na wzruszenie prawomocnych orzeczeń sądowych,
korzystających co do zasady z powagi rzeczy osądzonej (vide: art. 366 k.p.c.)
i wiążących nie tylko strony postępowania i sąd, który wydał to orzeczenie, ale
4
również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a
w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1 k.p.c.).
Dlatego skarga o wznowienie postępowania musi podlegać szczególnym rygorom,
zarówno w zakresie formy, jak i treści (zawartości). Jak bowiem trafnie stwierdził
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lipca 2006 r., I PK 5/06 (Wokanda 2006 nr 11,
poz. 33), skarga o wznowienie postępowania nie jest narzędziem służącym
zapewnianiu jednolitości orzeczeń, nawet w sprawach o roszczenia oparte na
jednakowych podstawach faktycznych i prawnych. Możliwość ponownego
rozpoznania prawomocnie zakończonej sprawy na skutek skargi o wznowienie
postępowania otwiera się tylko wówczas, gdy zaistnieje jedna z ustawowych
podstaw wymienionych w Kodeksie postępowania cywilnego.
Stosownie do art. 409 k.p.c., skarga o wznowienie postępowania powinna
czynić zadość warunkom pozwu oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego
orzeczenia, podstawę wznowienia i jej uzasadnienie, okoliczności stwierdzające
zachowanie terminu do wniesienia skargi oraz wniosek o uchylenie lub zmianę
zaskarżonego orzeczenia. Sąd właściwy do rozpoznania skargi w pierwszej
kolejności dokonuje oceny, czy wymienione wymogi formalne skargi zostały
spełnione, a następnie na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. odrzuca ją, jeżeli została
wniesiona po upływie przepisanego terminu, była niedopuszczalna lub nieoparta na
ustawowej podstawie. Warunkiem możliwości rozpatrywania zasadności skargi jest
przy tym łączne spełnienie wszystkich warunków wskazanych w cytowanym
przepisie. Brak nawet jednego z nich sprawia zaś, że rozpatrywanie sprawy nie jest
możliwe. Dlatego też stwierdzenie braku choćby jednego z tych warunków
powoduje odrzucenie skargi.
Ustawowe podstawy wznowienia postępowania zostały wymienione w art.
401 k.p.c., art. 4011
k.p.c. oraz art. 403 k.p.c., przy czym pierwszy z tych przepisów
wskazuje na przypadki nieważności postępowania, drugi na niekonstytucyjność
aktu prawnego będącego podstawą orzeczenia stwierdzoną orzeczeniem
Trybunału Konstytucyjnego, trzeci natomiast na tzw. właściwe przyczyny
restytucyjne, z których dwie pierwsze są związane z oparciem zaskarżonego
wyroku na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku
karnym, następnie uchylonym oraz na uzyskaniu owego wyroku za pomocą
5
przestępstwa, a kolejne z późniejszym wykryciem prawomocnego wyroku
dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo takich okoliczności faktycznych
lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu.
Żalący się jako podstawę zaskarżenia wskazał naruszenie przez Sąd
Apelacyjny podstawy wznowienia postępowania, o której mowa w art. 403 § 2 k.p.c.
Trzeba zatem stwierdzić, że przepis ten kładzie nacisk na to, iż wykrycie
wymienionych w nim okoliczności faktycznych lub środków dowodowych musi być
późniejsze, co oznacza, że musi do niego dojść po uprawomocnieniu się wyroku, a
więc w sytuacji, w której powoływanie się na okoliczności faktyczne lub środki
dowodowe było już niemożliwe. Wykrycie należy z kolei rozumieć jako dowiedzenie
się o istnieniu tych okoliczności lub środków dowodowych w zakresie
umożliwiającym powoływanie się na nie. Owe okoliczności i środki dowodowe, aby
zostać wykryte, muszą jednakże (co wymaga szczególnego podkreślenia) istnieć w
sensie obiektywnym już w czasie trwania postępowania zakończonego
zaskarżonym wyrokiem. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 21 lutego 1969 r., III PZP 63/68 (OSNC 1969 nr 12, poz.
208), środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie stanowi
podstawy wznowienia postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c.
Analogiczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 13
października 2005 r., IV CZ 96/05 oraz z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05 (OSNP
2007 nr 3-4, poz. 48), przy czym w pierwszym z wymienionych orzeczeń Sąd
Najwyższy dodał także, iż w świetle art. 403 § 2 k.p.c. możliwość powoływania
nowych faktów i dowodów jest ograniczona jedynie do tych okoliczności i środków
dowodowych, które istniały już w okresie trwania zakończonego postępowania.
W postanowieniu z dnia 16 maja 2008 r., III CZ 20/08 (LEX nr 420807) Sąd
Najwyższy wyjaśnił natomiast, iż w art. 403 § 2 k.p.c. chodzi o późniejsze wykrycie
faktów i dowodów dla strony nie tylko nieznanych w toku poprzedniego
postępowania, lecz których także nie mogła znać, choć istniały już w toku tego
postępowania, ale nie były objęte materiałem sprawy. Dodać w tym miejscu
wypada, że z końcowego zwrotu art. 403 § 2 k.p.c. wynika nadto, że „wykrycie”
odnosi się do okoliczności i dowodów w poprzednim postępowaniu w ogóle
6
nieujawnionych i wtedy nieujawnialnych, bo nieznanych stronom. Strona może więc
powołać się na nie jedynie wówczas, gdy nie mogła z nich skorzystać przed
rozstrzygnięciem, albowiem wymieniony przepis obejmuje wyłącznie fakty
nieujawnialne albo stronie nieznane i dla niej niedostępne. Fakty natomiast
ujawnialne, czyli te, które strona powinna znać, tj. miała możliwość dostępu do nich,
nie są objęte hipotezą tego przepisu (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 11 kwietnia 2008 r., I ACa 172/08, OSA 2009 nr 5, poz. 60 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., III CZP 134/04, LEX nr
151652). Nie można również oprzeć skargi o wznowienie postępowania na
rzekomym „wykryciu” okoliczności faktycznej i środka dowodowego znanych
stronie, a pominiętych przez Sąd drugiej instancji na podstawie art. 381 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2007 r., II UZ 3/07, OSNP
2008 nr 11-12, poz. 178). Niezależnie od poglądów zawartych w przedstawionych
orzeczeniach, które Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym zażalenie
ubezpieczonego w pełni podziela, należy dodatkowo zauważyć, że w
postanowieniu z dnia 10 stycznia 1977 r., I CO 5/76, Sąd Najwyższy wyjaśnił
wprost, iż nie stanowi podstawy wznowienia postępowania według art. 403 § 2
k.p.c. opinia biegłego sporządzona w innej sprawie po prawomocnym zakończeniu
procesu, którego wznowienia dotyczy skarga o wznowienie postępowania. Z kolei,
w postanowieniu z dnia 12 listopada 1998 r., II UKN 306/98 (OSNP-wkł. 1999 nr 3,
poz. 3) Sąd Najwyższy stwierdził, że orzeczenie lekarskie, które zostało wydane po
dacie uprawomocnienia się wyroku, nie stanowi podstawy wznowienia
postępowania przewidzianej w art. 403 § 2 k.p.c. Również w postanowieniu z dnia
20 kwietnia 2000 r., II UKN 167/00 (PPiPS 2001 nr 6, poz. 70) Sąd Najwyższy
uznał, iż uzyskanie po prawomocnym zakończeniu sprawy nowego zaświadczenia
lekarskiego nie jest ustawową podstawą wznowienia postępowania przewidzianą w
art. 403 § 2 k.p.c. Analogiczne stanowisko zajmował Sąd Najwyższy także w
nowszym orzecznictwie, którego przykładami mogą być postanowienia: z dnia 15
grudnia 2009 r., II PZ 24/09 (LEX nr 577836), czy też z dnia 19 marca 2010 r.,
II PZ 5/10 (LEX nr 583798).
Odnosząc przedstawione wyżej rozważania do stanu faktycznego
charakterystycznego dla rozpoznawanej sprawy, Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd
7
Apelacyjny słusznie uznał, iż skarga żalącego się nie została oparta na ustawowej
podstawie wznowienia dlatego, że dokument w postaci pisma Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w K. z dnia 30 czerwca 2014
r., na którym (jako środku dowodowym) skarga została oparta, powstał po
zakończeniu postępowania i uprawomocnieniu się zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 listopada 2011 r.
Ponadto, Sąd Najwyższy jest zdania, że ma rację Sąd Apelacyjny, uznając,
iż okoliczności, które wynikają z tego dokumentu, nie mają cech nowości w
rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c., gdyż z całą pewnością były znane, zarówno
żalącemu się, jak i sądom obu instancji w toku rozstrzygania sprawy w
postępowaniu, którego wznowienia żalący się domaga. Już choćby z zeznań
żalącego się wynika bowiem, że w momencie składania wniosku o świadczenie
emerytalne, miał on wiedzę o tym, że w latach 1977-1988 opłacał składki na
Fundusz Emerytalny Rolników, a jedynie nie zdawał sobie sprawy, że okoliczność
tę musi przedstawić Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, błędnie uznając, że jest
ona znana temu organowi rentowemu z urzędu.
Wypada też dodać, że ZUS uzyskał dane dotyczące podlegania przez
żalącego się ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz opłacania przez niego
składek na to ubezpieczenie dopiero po przedłożeniu mu pisma Urzędu Gminy w
Świeszynie z dnia 3 grudnia 2009 r., które złożył sam żalący się. Również pismo
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w K. z dnia
30 czerwca 2014 r. stanowiło efekt przedłożenia temu organowi przez żalącego się
w dniu 2 sierpnia 2012 r. dokumentacji dotyczącej okresów podlegania
ubezpieczeniu społecznemu rolników, okresów podlegających zaliczeniu i
wysokości opłaconych składek, której wcześniej ani Urząd Gminy Ś., ani ZUS nie
przekazały do KRUS. Tym samym, w kontekście podstawy wznowienia
postępowania z art. 403 § 2 k.p.c. z całą pewnością nie można mówić o spełnieniu
warunku zaistnienia okoliczności „nieujawnionych i nieujawnialnych”. Wspomniane
pismo KRUS wyjaśniało bowiem jedynie przyczyny niewiedzy tego organu co do
okoliczności mających wpływ na wysokość świadczenia należnego żalącemu się,
nie zawierało zaś żadnych nowych danych w tym zakresie, które można by uznać
8
za okoliczności faktyczne mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a z których żalący
się nie mógł skorzystać w postępowaniu, o którego wznowienie wnosił.
Kierując się wskazanymi wyżej motywami, Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że zażalenie ubezpieczonego nie było uzasadnione, albowiem jego
skarga o wznowienie postępowania została wniesiona w okolicznościach, w których
– jak trafne uznał Sąd drugiej instancji – wskazana w tej skardze podstawa prawna
wznowienia postępowania w rzeczywistości nie występowała. W takiej natomiast
sytuacji zaistniały warunki do zastosowania art. 410 § 1 k.p.c. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., IV CO 6/05).
Mając to na uwadze oraz opierając się na treści art. 39814
k.p.c. w związku z
art. 3941
§ 3 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
kc