Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 323/15
POSTANOWIENIE
Dnia 3 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Monika Koba
w sprawie z wniosku K. F.
przy uczestnictwie J. F.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w C.
z dnia 26 lutego 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części zmieniającej
postanowienie Sądu I instancji (pkt 1) i oddalającej apelację
wnioskodawczyni (pkt 2) oraz w części orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego (pkt 3) i w tym zakresie przekazuje
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w L., po rozpoznaniu sprawy z wniosku K. F. przy
uczestnictwie J. F. o podział majątku wspólnego, postanowieniem z dnia 14
października 2014 r. ustalił, że w skład majątku wspólnego uczestników wchodzą:
ruchomości wymienione w punkcie I. A. ppkt 1 - 75 sentencji, nakłady w kwocie
66 406,93 zł na nieruchomość położoną w L., stanowiącą własność uczestnika
postępowania wymienione w punkcie I. B sentencji, środki pieniężne posiadane
przez uczestnika i zgromadzone na rachunku bankowym w Banku Spółdzielczym w
[…] w kwocie 36 145,44 zł wymienione w punkcie I. C. ppkt 1 sentencji, środki
pieniężne pobrane w dniu 1 sierpnia 2005 r. przez wnioskodawczynię z rachunku
bankowego Banku […] w kwocie 50 000 zł oraz uzyskane ze sprzedaży samochodu
Cinquecento w kwocie 3 400 zł wymienione w punkcie I. C. ppkt 2 sentencji oraz
środki zgromadzone na rachunku I OFE wnioskodawczyni o wartości 31 799,82 zł
wymienione w punkcie I. D sentencji i dokonał podziału tego majątku w ten sposób,
że przyznał wnioskodawczyni na wyłączną własność ruchomości wymienione w
punkcie I. A w ppkt 9 - 59 oraz 62 - 75 sentencji oraz połowę środków
zgromadzonych na rachunku OFE wymienionych w punkcie I. D, a uczestnikowi
ruchomości wymienione w punkcie I. A w ppkt 1 - 8 oraz 60 - 61 sentencji, nakłady
wymienione w punkcie I. B oraz połowę środków zgromadzonych na rachunku OFE
wymienionych w punkcie I. D sentencji, zasądził od uczestnika na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 47 979 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14
października 2014 r., upoważnił każdego z uczestników do zamknięcia wspólnych
rachunków bankowych prowadzonych w Banku […] i orzekł o kosztach
postępowania.
Sąd ustalił, że w dniu 12 kwietnia 1997 r. uczestnicy zawarli związek
małżeński, który został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w C.
z dnia 13 czerwca 2006 r., utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 24 stycznia 2007 r. Ich stosunki majątkowe podlegały ustrojowi wspólności
ustawowej. W czasie jej trwania uczestnicy nabyli za środki pochodzące z majątku
wspólnego ruchomości wymienione w punkcie I. A ppkt 1 - 75 sentencji.
3
Sąd odmówił wiary twierdzeniom wnioskodawczyni, że środki na kupno
w dniu 26 kwietnia 2006 r. samochodu marki Renault Clio pochodziły
z zaciągniętych przez nią pożyczek, wnioskodawczyni posiadała bowiem bieżące
środki pozwalające na zakup samochodu, a sytuacja majątkowa osób rzekomo
udzielających pożyczek była znacznie gorsza niż wnioskodawczyni. Sąd nie zaliczył
też do majątku wspólnego nakładów na nieruchomość położoną w D., należącą do
majątku osobistego uczestnika, ponieważ uczestnicy nie poczynili na tę
nieruchomość nakładów z majątku wspólnego. Została ona nabyta przez
uczestnika w dniu 10 lipca 2001 r. za środki pochodzące ze sprzedaży przez niego
w dniu 17 kwietnia 2000 r. nieruchomości położonej w L., którą otrzymał od
rodziców. Cena sprzedaży w kwocie 194 519 zł została przekazana na rachunek
wspólny uczestników w Banku […]. Część tych środków wnioskodawczyni
ulokowała na swoim osobistym rachunku inwestycyjnym w S., do którego uczestnik
nie miał dostępu. Według stanu na dzień 31 grudnia 2003 r. na rachunku tym była
zgromadzona kwota 64 980,50 zł. Cena sprzedaży nieruchomości położonej w D.
została rozłożona na 5 rat rocznych, które uczestnik regulował do końca 2003 r. ze
wspólnego rachunku uczestników, a następnie ze środków wspólnych, ponieważ
był pozbawiony dostępu do środków pochodzących ze sprzedaży nieruchomości w
L., które stanowiły jego majątek osobisty. Z majątku wspólnego na pokrycie długu
uczestnika przeznaczona została jednak tylko kwota 14 228,36 zł, wobec czego
wnioskodawczyni należy się połowa tej kwoty.
Do majątku wspólnego Sąd zaliczył środki pieniężne w kwocie 36 145,44 zł
zgromadzone przez uczestnika na rachunku w Banku Spółdzielczym, ponieważ
uczestnik nie udowodnił, że wydatkował je przed uprawomocnieniem się wyroku
rozwodowego. W skład majątku wspólnego wchodziły też - zdaniem Sądu - środki
pieniężne w kwocie 50 000 zł pobrane przez wnioskodawczynię w dniu 1 sierpnia
2005 r. z rachunku w Banku […] oraz kwota 3 400 zł stanowiąca równowartość
samochodu Cinquecento. Pobrana kwota 50 000 zł stanowiła część środków
pochodzących ze sprzedaży przez uczestnika nieruchomości w L., ulokowanych
przez wnioskodawczynię na osobistym rachunku inwestycyjnym, a
wnioskodawczyni nie była w stanie wiarygodnie wyjaśnić, że kwotę tę wydatkowała
przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego. Samochód marki Cinquecento
4
został natomiast przez wnioskodawczynię podarowany i decyzję tę podjęła
samodzielnie, bez zgody uczestnika. Do majątku wspólnego Sąd zaliczył również
środki o wartości 31 799,82 zł zgromadzone na rachunku OFE.
Dokonując podziału majątku przez przyznanie uczestnikom na własność
ruchomości opisanych w sentencji, Sąd kierował się wnioskami uczestników, a gdy
były one sporne - brał pod uwagę rodzaj ruchomości i potrzeby uczestników.
Ze względu na różnicę wartości przyznanych składników majątku, zasądził od
uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 47 979 zł.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji obu stron, Sąd Okręgowy w C.
postanowieniem z dnia 26 lutego 2015 r. zmienił zaskarżone postanowienie w ten
sposób, że całość środków zgromadzonych na rachunku OFE przyznał na
wyłączną własność wnioskodawczyni i obniżył zasądzoną na jej rzecz kwotę 47 979
zł do kwoty 32 078,70 zł, oddalił obie apelacje w pozostałej części i orzekł o
kosztach postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji.
Przychylił się jedynie do wniosków uczestników zgłoszonych na rozprawie
apelacyjnej, według których środki zgromadzone na rachunku OFE powinny być
rozliczone w gotówce, wobec czego przyznał je wnioskodawczyni. Stwierdził, że
wnioskodawczyni otrzymała ruchomości o wartości 10 773,50 zł, środki pieniężne w
kwocie 53 400 zł oraz środki na rachunku OFE o wartości 31 799,82 zł, łącznie -
95 973,32 zł, uczestnik natomiast - ruchomości o wartości 43 350 zł, nakłady na
nieruchomość w L. w kwocie 66 406,93 zł oraz środki na rachunku bankowym w
kwocie 36 145,44 zł, łącznie - 145 902,37 zł. Wnioskodawczyni przysługuje zatem
kwota 24 964,52 zł, którą należy powiększyć o połowę kwoty przeznaczonej z
majątku wspólnego na nieruchomość uczestnika w D., czyli o kwotę 7 114,18 zł. W
konsekwencji, tytułem wyrównania wartości udziałów uczestników w majątku
wspólnym Sąd Okręgowy - po skorygowaniu zaskarżonego postanowienia w
zakresie środków zgromadzonych na rachunku OFE – zasądził od uczestnika na
rzecz wnioskodawczyni kwotę 32 078,70 zł, natomiast w pozostałej części obie
apelacje oddalił.
5
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego
wnioskodawczyni wniosła o jego uchylenie w części obniżającej spłatę do kwoty
32 078,70 zł, w części oddalającej jej apelację oraz orzekającej o kosztach
postępowania i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 13
§ 2 k.p.c. przez nieustosunkowanie się do wniosku o rozliczenie nakładów
z majątku wspólnego na zakup przez uczestnika nieruchomości rolnej w D.,
ewentualnie - w razie odmiennego poglądu co do charakteru jej własności -
o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi udział 4/5 w prawie własności
tej nieruchomości, którego wartość wyraża się kwotą 1 124 654,34 zł, pominięcie
kwestii rozliczenia kwoty 27 000 zł stanowiącej nakład wnioskodawczyni z jej
majątku osobistego na majątek osobisty uczestnika poniesiony w latach 2004 –
2007 na spłatę rat kapitałowych i odsetek z tytułu kredytów zaciągniętych przez
uczestnika w latach 2001 - 2003, pominięcie rozliczenia dochodów osiąganych
przez uczestnika z prowadzonego gospodarstwa rolnego oraz rozliczenia kosztów
związanych z pożyczką odnawialną wspólną i limitem na rachunku wspólnym, i art.
100 w związku z art. 520 i art. 13 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie przyczyn
obciążenia wyłącznie wnioskodawczyni kosztami opinii biegłego w kwocie 1 500 zł.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. wskazała na naruszenie
przepisów art. 126 w związku z art. 128 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r.
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r.,
poz. 989 ze zm. - dalej: „u.o.f.f.e.”) przez dokonanie kwotowego rozliczenia połowy
środków zgromadzonych na koncie emerytalnym w OFE zamiast przekazania
kwoty 15 899,91 zł na rachunek emerytalny uczestnika oraz art. 31 ust. 1 i 2
w związku z art. 33 pkt 10 i art. 45 k.r.o. przez przyjęcie, że pomimo obowiązywania
do dnia 24 stycznia 2007 r. wspólności ustawowej, środki na spłaty dokonywane
przez uczestnika w latach 2002 – 2006 w związku z nabyciem nieruchomości w D.
w łącznej kwocie 149 000 zł powinny być uznane za pochodzące z jego majątku
osobistego, że środki pieniężne w kwocie 50 000 zł pobrane przez
wnioskodawczynię w dniu 1 sierpnia 2005 r. z rachunku bankowego stanowią
majątek podlegający podziałowi, pomimo że zostały przeznaczone na utrzymanie,
że środki na zakup samochodu marki Renault Clio w kwocie 5 600 zł
6
nie pochodziły z darowizny na rzecz wnioskodawczyni, że kwota 3 400 zł,
stanowiąca równowartość tego samochodu powinna być zaliczona do majątku
podlegającego podziałowi, że kwoty związane z obsługą wspólnych rachunków
bankowych w kwocie 27 970,71 zł oraz nakłady finansowe wnioskodawczyni w
kwocie 27 000 zł z jej majątku osobistego poniesione w latach 2004 - 2007 nie
powinny być przyjęte do rozliczenia, że nie zachodzą podstawy do zaliczenia
w skład majątku wspólnego udziału 4/5 w prawie własności nieruchomości w D., i
wreszcie, że połowa środków zgromadzonych na koncie emerytalnym
wnioskodawczyni powinna być rozliczona kwotowo z uczestnikiem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdaniem skarżącej, Sąd Okręgowy nie rozważył wszystkich zarzutów
podniesionych przez nią w apelacji, ponieważ nie umotywował w sposób
wyczerpujący swojego stanowiska w przedmiocie wniosku o rozliczenie nakładów
z majątku wspólnego na kupno przez uczestnika nieruchomości w D.
oraz nakładów w kwocie 27 000 zł poczynionych w latach 2004 - 2007 z majątku
osobistego skarżącej na spłatę kredytów zaciągniętych przez uczestnika
na prowadzenie gospodarstwa, wniosku o otwarcie przez Sąd pierwszej instancji
rozprawy na nowo i przeprowadzenie zgłoszonych dowodów oraz w przedmiocie
rozliczenia po połowie kosztów związanych z pożyczką odnawialną i limitem
na rachunku wspólnym. Uchybienia te mają świadczyć o naruszeniu art. 328 § 2
w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że - wbrew odmiennej
ocenie skarżącej - odnośne zarzuty zostały przez Sąd Okręgowy rozważone.
Zarzut dotyczący niezaliczenia do majątku wspólnego udziału w prawie własności
nieruchomości w D., nabytej przez uczestnika w dniu 10 lipca 2001 r., bądź
rozliczenia nakładów na kupno tej nieruchomości został przez Sąd Okręgowy
uznany za pozbawiony racji, ponieważ skarżąca potwierdziła przed notariuszem,
że nabycie nieruchomości za cenę w kwocie 186 200 zł następuje za środki
pochodzące z majątku odrębnego uczestnika. Uczestnik w kwietniu 2000 r.
sprzedał otrzymaną od rodziców w 1991 r. nieruchomość w L., środki pochodzące
ze sprzedaży w kwocie 194 519 zł zostały przeznaczone na pokrycie ceny
7
nieruchomości w D., a z majątku wspólnego została na ten cel przeznaczona
jedynie kwota 14 228,36 zł. Za nieuzasadniony uznany został również zarzut braku
rozliczenia kwoty 27 000 zł, Sąd Okręgowy podzielił bowiem dokonaną przez Sąd
pierwszej instancji ocenę dowodów, według której pożyczki udzielone rzekomo
przez członków rodziny skarżącej były fikcyjne. Dodał, że przemawia za tym
zarówno zły status finansowy rzekomych pożyczkodawców, jak i fakt posiadania
przez skarżącą środków na rachunkach bankowych. Sąd Okręgowy zaaprobował
również pominięcie przez Sąd pierwszej instancji wniosku o otwarcie rozprawy na
nowo i przeprowadzenie dodatkowych dowodów, uznając te wnioski za spóźnione.
Podzielił też ustalenia Sądu pierwszej instancji, że operacje bankowe w Banku […]
wykonywała wyłącznie skarżąca, że w rzeczywistości spłata wspólnych zobowiązań
następowała ze środków wspólnych, a nie z rzekomo zaciągniętych pożyczek oraz
że brak podstaw do obciążania uczestnika kosztami operacji wykonywanych przez
skarżącą. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, niespełnienie wymagań
określonych w art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może być uznane za
uchybienie mogące mieć wpływ na wynik sprawy tylko wyjątkowo, gdy braki
w uzasadnieniu są tak znaczące, że uniemożliwiają kontrolę kasacyjną
zaskarżonego orzeczenia (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2000 r.,
I CKN 272/00, nie publ., z dnia 25 października 2000 r., IV CKN 142/00, nie publ.,
z dnia 7 lutego 2001 r., V CKN 606/00, nie publ., z dnia 28 lipca 2004 r.,
III CK 302/03, nie publ. i z dnia 18 lutego 2005 r., V CK 469/04, „Izba Cywilna” 2005,
nr 12, s. 59 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r., III CSK
293/12, OSNC 2012, nr 12, poz. 148). W niniejszej sprawie natomiast warstwa
motywacyjna zaskarżonego postanowienia została przedstawiona w sposób
umożliwiający dokonanie kontroli kasacyjnej, wobec czego zarzut naruszenia art.
328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. nie może odnieść zamierzonego skutku.
Sąd Okręgowy wyszedł trafnego założenia, że środki zgromadzone na
rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego
z małżonków należą do majątku wspólnego (art. 31 § 2 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu
ustalonym przez art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy -
Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 162,
poz. 1691 - dalej: „ustawa nowelizacyjna z 2004 r.”). Uszło jednak uwagi tego Sądu,
8
że zgodnie z art. 126 u.o.f.f.e., jeżeli małżeństwo członka otwartego funduszu
uległo rozwiązaniu przez rozwód lub zostało unieważnione, środki zgromadzone na
rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku
podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty
transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu.
Wypłata transferowa - jak stanowi art. 127 u.o.f.f.e. - jest dokonywana przez otwarty
fundusz w terminie, o którym mowa w art. 122, po przedstawieniu funduszowi
dowodu, że środki zgromadzone na rachunku członka funduszu przypadły byłemu
współmałżonkowi. Z kolei zgodnie z art. 128 u.o.f.f.e., jeżeli były współmałżonek
uprawniony nie posiada rachunku w otwartym funduszu i, w terminie 2 miesięcy
od dnia przedstawienia dowodu, o którym mowa w art. 127, nie wskaże rachunku
w jakimkolwiek otwartym funduszu, otwarty fundusz, do którego należy drugi
z byłych współmałżonków, niezwłocznie otworzy rachunek na nazwisko byłego
współmałżonka uprawnionego i przekaże na ten rachunek, w ramach wypłaty
transferowej, przypadające mu środki zgromadzone na rachunku jego byłego
współmałżonka. Z chwilą otwarcia rachunku były współmałżonek uprawniony
uzyskuje członkostwo w funduszu. Fundusz niezwłocznie potwierdza na piśmie
warunki członkostwa uprawnionego współmałżonka.
Zmieniając postanowienie Sądu pierwszej instancji i przyznając skarżącej
całość środków zgromadzonych na rachunku OFE o wartości 31 799,82 zł
z równoczesnym gotówkowym rozliczeniem ich połowy przez obniżenie dopłaty
należnej od uczestnika, Sąd Okręgowy nie uwzględnił przytoczonych regulacji,
wobec czego zarzut naruszenia art. 126 w związku z art. 128 tej ustawy trzeba
uznać za uzasadniony.
Pozostałe zarzuty wypełniające powołaną podstawę kasacyjną z art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c. zostały sformułowane sumarycznie jako naruszenie „art. 31 ust. 1 i 2
w zw. z art. 33 pkt 10 w zw. z art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego” przez
nieuzasadnione uznanie, że spłaty dokonane przez uczestnika w czasie trwania
wspólności ustawowej na pokrycie ceny nabycia nieruchomości w D. pochodziły z
jego majątku osobistego, że środki w kwocie 50 000 zł pobrane przez skarżącą z
rachunku bankowego w dniu 1 sierpnia 2005 r. stanowiły majątek podlegający
podziałowi, że środki na kupno samochodu marki Renault Clio w kwocie 5 600 zł
9
nie pochodziły z darowizny dokonanej na rzecz skarżącej, że kwota 3 400 zł
mająca odpowiadać wartości samochodu Cinqucento podlegała rozliczeniu, mimo
że strony o to nie wnosiły, że koszty związane z obsługą wspólnych rachunków
bankowych w kwocie 27 970,71 zł nie powinny podlegać rozliczeniu, że nie
należało uwzględnić nakładów z majątku osobistego skarżącej w postaci pożyczek
od rodziny w kwocie 27 000 zł, poczynionych na majątek osobisty uczestnika oraz
że nie ma podstaw do zaliczenia w skład majątku wspólnego udziału w wysokości
4/5 w prawie własności nieruchomości położonej w D., mimo że została ona nabyta
w czasie trwania wspólności ustawowej.
Większość tak ujętych zarzutów została podniesiona wbrew zakazowi
ustanowionemu w art. 3983
§ 3 k.p.c. Według tego przepisu, podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustaleń faktycznych lub oceny
dowodów. Za niedopuszczalne muszą być więc uznane zarzuty odnoszące się do
nakładów skarżącej, mających pochodzić z pożyczek zaciągniętych u członków jej
rodziny, przeznaczenia środków z majątku wspólnego w kwocie 149 000 zł na
kupno nieruchomości w D. oraz przeznaczenia pobranej przez skarżącą z rachunku
bankowego kwoty 50 000 zł. Zarzuty te łączą się bowiem z dokonaną przez Sądy
obu instancji oceną dowodów, która usuwa się spod kontroli kasacyjnej, i zmierzają
w istocie do podważenia ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego
postanowienia.
Sąd Okręgowy zaaprobował i uznał za własne ustalenie Sądu pierwszej
instancji, że koszt nabycia nieruchomości w D. wyniósł kwotę 186 200 zł,
zwiększoną o odsetki w kwocie 22 547,36 zł, i został pokryty do wysokości
kwoty 194 519 zł ze środków z majątku osobistego uczestnika, pochodzących
ze sprzedaży nieruchomości w L., natomiast różnica w kwocie 14 228,36 zł
stanowiła nakład z majątku wspólnego.
Problem, czy nieruchomość nabyta przez jednego z małżonków w czasie
trwania wspólności ustawowej częściowo przy użyciu środków pochodzących
z majątku wspólnego a częściowo z jego majątku osobistego powinna być
zaliczona w całości lub w odpowiednim ułamkowym udziale do majątku wspólnego,
czy też w całości do majątku osobistego tego małżonka był przedmiotem rozważań
10
Sądu Najwyższego pod rządem art. 31 § 1 i art. 33 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu
obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2004 r. Artykuł 32
§ 1 k.r.o. wówczas stanowił, że dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe
nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez
jednego z nich, a art. 33 pkt 1, 2 i 3 k.r.o., że odrębny majątek każdego
z małżonków stanowią: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem
wspólności ustawowej, 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis
lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił oraz
3) przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty
wymienione w punktach poprzedzających. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały
z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 53/09 (OSNC 2010, nr 2, poz. 28) podkreślił,
że celem surogacji przewidzianej w art. 33 pkt 3 k.r.o. było zachowanie wartości
majątku odrębnego, mimo zmiany jego poszczególnych składników.
W doktrynie nie było jednolitości zapatrywań co do tego, czy przesłanką
surogacji jest wymaganie, aby nabyty przedmiot majątkowy został uzyskany
w całości ze środków pochodzących z majątku odrębnego. Przez dłuższy czas
dominował pogląd, że jeżeli nic innego nie wynika z treści czynności prawnej,
nabyty przedmiot należy proporcjonalnie do wartości użytych dla jego uzyskania
środków z majątku odrębnego i z majątku wspólnego, w odpowiedniej ułamkowej
części do majątku odrębnego, w pozostałej zaś - do majątku wspólnego.
Treść czynności prawnej może jednak przesądzić, że nabywany przedmiot
wejdzie w skład jednego z majątków i w takim wypadku powstanie na rzecz
drugiego majątku należność z tytułu wydatków i nakładów (art. 45 k.r.o.).
Później w doktrynie zaprezentowano pogląd, że o zaliczeniu nabywanego
przedmiotu do majątku wspólnego lub odrębnego powinno decydować porównanie
wielkości środków użytych z każdego z tych majątków. W konsekwencji,
nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z majątków, z którego pochodzi
podstawowa część środków. Jeżeli środki z drugiego majątku są nieznaczne,
stanowią nakład rozliczany zgodnie z art. 45 k.r.o., jeżeli natomiast wskazane
kryterium nie może znaleźć zastosowania ze względu na brak daleko idącej różnicy
między zaangażowanymi środkami, to - w braku odmiennej woli małżonków –
nabyty przedmiot wchodzi do każdego z majątków w częściach ułamkowych
11
proporcjonalnych do wysokości zaangażowanych środków. Za koncepcją tą
opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 50/00
(nie publ.), w którym stwierdził, że jeżeli nabycie nastąpiło tylko częściowo
ze środków należących do majątku odrębnego, nasuwają się dwa rozwiązania.
Według jednego, należy przyjąć, że nabyte przedmioty wchodzą proporcjonalnie do
wartości użytych dla ich uzyskania środków z majątku odrębnego i z majątku
wspólnego, w odpowiedniej ułamkowej części do majątku odrębnego i do majątku
wspólnego. Natomiast według drugiego rozwiązania, należy porównać wielkość
środków zużytych z każdego z majątków i zaliczyć nabyte za nie przedmioty
do tego z tych majątków, z którego pokryto przeważającą część należności; środki
zaś pochodzące z drugiego majątku powinny być potraktowane jako wydatek
na majątek, do którego dokonano zaliczenia. Ostatnie rozwiązanie należy uznać
za uzasadnione, gdy między rozmiarami środków pochodzących z majątku
odrębnego i majątku wspólnego istnieje znaczna dysproporcja (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., V CSK 355/07, nie publ. oraz
postanowienie z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 521/12, OSNC-ZD 2013, nr D,
poz. 83).
Przeniesienie tych koncepcji na grunt art. 33 pkt 10 k.r.o., według którego do
majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte
w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi
inaczej, przemawia za trafnością stanowiska Sądu Okręgowego z dwóch powodów.
Po pierwsze, dlatego że między rozmiarami środków pochodzących z majątku
osobistego i majątku wspólnego istnieje znaczna dysproporcja, środki użyte
z majątku osobistego uczestnika stanowiły bowiem 93% całkowitych kosztów
nabycia nieruchomości. Po drugie, dlatego że przesądza o tym treść umowy
notarialnej z dnia 10 lipca 2001 r., w której oboje małżonkowie potwierdzili nabycie
nieruchomości przez uczestnika za środki pochodzące z jego majątku odrębnego.
Nie można natomiast odmówić racji zarzutom dotyczącym niezaliczenia do
majątku wspólnego kwoty 28 970,71 zł z tytułu kosztów związanych z obsługą
wspólnych rachunków bankowych. Sąd Okręgowy ustalił, że chodzi o koszty
operacji bankowych w Banku […], w którym pracowała wnioskodawczyni, i
skonstatował, że skoro operacje te wykonywała wyłącznie skarżąca, to brak
12
podstaw do obciążenia uczestnika związanymi z tym kosztami. Ustalenie to nie
pozwala na dokonanie oceny prawidłowości zastosowania prawa materialnego. O
prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego można bowiem mówić dopiero
wtedy, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia
pozwalają na ocenę tego zastosowania. Brak stosownych ustaleń uzasadnia więc
zarzut naruszenia prawa materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, „Izba
Cywilna” 2003, nr 12, s. 46).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art. 108
§ 2 w związku z art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w części
zmieniającej postanowienie Sądu pierwszej instancji (pkt 1) i oddalającej apelację
wnioskodawczyni (pkt 2) oraz w części orzekającej o kosztach postępowania
apelacyjnego (pkt 3) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania oraz do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
kc