Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I KZP 18/15
POSTANOWIENIE
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
Dnia 25 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Tomasz Artymiuk (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gierszon
SSN Jerzy Grubba
SSN Rafał Malarski
SSN Jarosław Matras
SSN Andrzej Ryński
Protokolant Michał Dymiński
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Lucjana Nowakowskiego
oraz przedstawiciela Rzecznika Praw Obywatelskich Tomasza Rychlickiego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 25 lutego 2016 r.,
przedstawionego na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r.
o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1648 ze zm.) oraz art.
60 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz. U. z 2013
r., poz. 499 ze zm.), wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 27
października 2015 r. o rozstrzygnięcie przez skład siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa występujących w orzecznictwie sądów
powszechnych w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego:
„Czy dopuszczalne jest na podstawie art. 462 § 1 k.p.k.
wstrzymanie wykonania orzeczenia o tymczasowym
aresztowaniu z zastrzeżeniem jego uchylenia w przypadku
złożenia poręczenia, już po spełnieniu tego warunku, czy też z
chwilą wpłaty kwoty poręczenia, tymczasowo aresztowany
2
powinien być natychmiast zwolniony na podstawie art. 257 § 2
k.p.k. niezależnie od złożonego zażalenia przez prokuratora, a
wstrzymanie wykonania takiego orzeczenia jest
niedopuszczalne?”
postanowił:
odmówić podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
W petitum wniosku z dnia 27 października 2015 r. Rzecznik Praw
Obywatelskich – zaznaczając, że wniosek ten ma związek z ujawnionymi w
orzecznictwie sądowym rozbieżnościami w wykładni art. 257 § 2 k.p.k. w zw. z art.
462 § 1 k.p.k. i wskazując jako jego podstawę art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 15
lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1648 ze
zm. – dalej u.r.p.o.) oraz art. 60 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 499 ze zm. – dalej u.s.n.) – wniósł o
rozstrzygnięcie sformułowanego na wstępie zagadnienia prawnego.
Zdaniem Rzecznika, z poddanego analizie orzecznictwa sądowego oraz
poglądów wyrażonych w odpowiedziach na jego wystąpienie przez prezesów
sądów powszechnych wynikać ma różne podejście do kwestii możliwości
wstrzymania wykonania postanowienia o zastosowaniu (przedłużeniu okresu
stosowania) tymczasowego aresztowania z zastrzeżeniem, że ulegnie ono
zamianie na poręczenie majątkowe po wpłaceniu sumy tego poręczenia.
Jak to wywiedziono w uzasadnieniu wystąpienia, z jednej strony
prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym z chwilą wpłaty sumy poręczenia
majątkowego, tymczasowe aresztowanie zostaje uchylone i wykonania takiego
postanowienia o uchyleniu tymczasowego aresztowania nie można wstrzymać (pkt
I uzasadnienia wniosku). Pogląd powyższy autor wniosku wywodzi z uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP
20/10 (OSNKW 2010, z. 11, poz. 94), a wspierać ma go również dołączone do
wniosku postanowienie Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 18 czerwca 2014 r., V
Kz 376/14, w którym stwierdzono m.in., że „zastosowanie przez Sąd Rejonowy
3
instytucji prawa procesowego z art. 257 § 2 k.p.k., który pozwala na zastrzeżenie,
że tymczasowe aresztowanie ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w
wyznaczonym terminie, określonego poręczenia – jest w istocie decyzją o uchyleniu
tymczasowego aresztowania z jednoczesnym zastosowaniem poręczenia
majątkowego. Wydanie takiego postanowienia oraz wykonanie go przez
podejrzanego poprzez wpłatę kwoty poręczenia wywołuje dwa w/w skutki
procesowe”.
Stanowisko zbieżne z przedstawionym na wstępie zawarte zostało, jak to
stwierdzono we wniosku, również w niektórych pismach kierowanych do Rzecznika
Praw Obywatelskich, w odpowiedzi na jego wystąpienie, przez prezesów sądów
powszechnych i przewodniczących wydziałów w tych sądach (pisma:
Wiceprezesów Sądów Apelacyjnych w Białymstoku i w Łodzi, Prezesów Sądów
Okręgowych w Lublinie i w Poznaniu, Prezesa Sądu Rejonowego w Piotrkowie
Trybunalskim, a także Przewodniczącej Wydziału V Karnego Odwoławczego Sądu
Okręgowego w Lublinie).
Z drugiej strony, w orzecznictwie ma być wypowiadany, zdaniem podmiotu
inicjującego niniejsze postępowanie, pogląd przeciwny (pkt II pisemnych motywów
wystąpienia). W tej mierze Rzecznik wskazał na postanowienie Sądu Rejonowego
w Nowym Sączu z dnia 20 grudnia 2013 r., II Kp 424/13, utrzymane w mocy
postanowieniem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 2 stycznia 2014 r., IV
Kz 277/13 (w samym wniosku omyłkowo wskazano postanowienie Sądu
Okręgowego w Krakowie z dnia 22 października 2013 r., IV Kz 658/13) oraz
postanowienie tegoż Sądu Okręgowego z dnia 24 grudnia 2013 r., IV Kz 277/13, z
których – jak podkreślono we wniosku – ma wynikać, że „sąd może wstrzymać
wykonanie tzw. orzeczenia o warunkowym tymczasowym aresztowaniu w
przypadku złożenia poręczenia, już po spełnieniu tego warunku”.
We wniosku odwołano się także do orzeczeń Sądu Rejonowego dla Krakowa
– Śródmieścia w Krakowie (dwóch z dnia 26 sierpnia 2015 r., XIV Kp 842/15/S:
pierwszego – o zastosowaniu tymczasowego aresztowania z zastrzeżeniem jego
zmiany w razie złożenia poręczenia majątkowego i drugiego o wstrzymaniu
pierwszego postanowienia w części dotyczącej poręczenia majątkowego do czasu
4
rozpoznania zażalenia na to postanowienie) oraz Sądu Okręgowego w Krakowie (z
dnia 23 września 2015 r., IV Kz 552/15, którym uchylono pierwsze z powołanych
wyżej postanowień Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie w
zakresie dotyczącym poręczenia majątkowego, zaznaczając w uzasadnieniu, iż
Sąd ten „nie aprobuje poglądu prezentowanego przez obrońców w złożonym
zażaleniu, że trwające pozbawienie wolności podejrzanego jest pozbawione
podstawy prawnej z uwagi na fakt wpłacenia poręczenia majątkowego”).
Rzecznik wskazał, że pogląd taki wypowiadano także w pismach prezesów
niektórych sądów (Prezesa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, Wiceprezesa Sądu
Apelacyjnego w Warszawie).
Uzasadniając potrzebę udzielenia odpowiedzi na postawione w petitum
wniosku pytanie (pkt III uzasadnienia wniosku) podmiot inicjujący odwołał się do
charakteru problematyki będącej przedmiotem wystąpienia, jako nawiązującej do
ustanowionego w art. 41 ust. 1 zd. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wymogu
ustawowej określoności przesłanek i trybu pozbawienia wolności jednostki,
wspierając to ostatnie spostrzeżenie licznymi orzeczeniami tak Trybunału
Konstytucyjnego, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W tym kontekście
stwierdzone – jego zdaniem – rozbieżności w zapatrywaniach sędziów
orzekających o pozbawieniu wolności są nie do zaakceptowania, natomiast
przyjęcie stanowiska opisanego w pkt II uzasadnienia wniosku może wręcz
prowadzić do niezgodności tak rozumianej normy prawnej z zasadą wolności
osobistej, jak i zasadą rzetelnego postępowania, a w szczególności zasadą
sprawiedliwej procedury sądowej i lojalności procesowej. W ocenie Rzecznika nie
jest dopuszczalne, na podstawie art. 262 § 1 k.p.k., wstrzymanie wykonania
orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu z zastrzeżeniem jego uchylenia w
przypadku złożenia poręczenia, już po spełnieniu tego warunku. Jest on zdania, że
z chwilą wpłaty kwoty poręczenia tymczasowo aresztowany powinien być
natychmiast zwolniony na podstawie art. 257 § 2 k.p.k., niezależnie od złożonego
przez prokuratora zażalenia oraz tego, czy poręczenie zostało przyjęte z
zachowaniem formy określonej w art. 143 § 1 pkt 9 k.p.k. (w pisemnym wniosku
omyłkowo wskazano art. 145 pkt 9 k.p.k.). Dla skutecznego złożenia poręczenia
5
majątkowego – jak to ujmuje Rzecznik – wystarczające jest bowiem, aby doszło do
wpłaty sumy poręczenia oraz do otrzymania informacji o tym fakcie przez organ
procesowy. Powołując się na wyrażony w piśmiennictwie pogląd, w myśl którego z
tą właśnie chwilą tymczasowe aresztowanie „przekształca się” w poręczenie
majątkowe, wywodzi, że dalsza detencja oskarżonego (podejrzanego) od tego
momentu byłaby pozbawieniem wolności bez podstawy prawnej, ponieważ z chwilą
wpływu przedmiotu poręczenia majątkowego rozpoczyna się wykonywanie tego
ostatniego środka zapobiegawczego. Wsparcie dla tego stanowiska znajduje
wnioskodawca w zakazie kumulacji nieizolacyjnych środków zapobiegawczych i
tymczasowego aresztowania w ujęciu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22
stycznia 2003 r., I KZP 36/02 (OSNKW 2003, z. 1-2, poz. 2).
W końcowej części uzasadnienia swojego wniosku Rzecznik odwołał się
także do stanowiska Ministra Sprawiedliwości, zawartego w odpowiedzi z dnia 3
lipca 2015 r. na wystąpienia Rzecznika z dnia 8 czerwca 2015 r. Zgodnie z
zawartym w tym piśmie poglądem „nie jest możliwe wstrzymanie wykonania
postanowienia o zmianie tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe,
po złożeniu sumy poręczenia majątkowego, albowiem złożenie poręczenia
majątkowego powoduje wyeliminowanie z obrotu prawnego rozstrzygnięcia o
stosowaniu tymczasowego aresztowania. Z chwilą złożenia poręczenia
majątkowego następuje ex lege zmiana środka zapobiegawczego z tymczasowego
aresztowania na poręczenie majątkowe, a zatem nastąpiło już wykonanie takiego
postanowienia i z natury rzeczy nie można już wstrzymać jego wykonania” (s. 3
pisma Ministra Sprawiedliwości).
W piśmie z dnia 8 grudnia 2015 r. prokurator Prokuratury Generalnej wniosła
o odmowę podjęcia uchwały.
W uzasadnieniu swojego stanowiska zauważyła, że Rzecznik Praw
Obywatelskich nie wykazał, stosownie do art. 60 u.s.n., aby w orzecznictwie
ujawniły się rozbieżności w wykładni art. 257 § 2 k.p.k. czy też art. 462 § 1 k.p.k., a
znacząca część orzeczeń powołanych w tym wniosku nie dotyczy ani problemu, ani
układu procesowego, do których odnosi się przekazane Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne. Na marginesie zaznaczono, że wątpliwości,
6
które są udziałem Rzecznika Praw Obywatelskich, wynikają z niezasadnego
utożsamiania sformułowań „złożenie poręczenia majątkowego” oraz „wpłaty sumy
poręczenia majątkowego”, podczas gdy pojęcia te są całkowicie różne. Analizując
obowiązujące i uchylone przepisy, a także stanowisko doktryny, prokurator
Prokuratury Generalnej stwierdziła, że złożenie poręczenia majątkowego, do
którego to momentu odwołuje się art. 257 § 2 k.p.k., niezależnie od jego przedmiotu
(pieniądze, papiery wartościowe, zastaw lub hipoteka), następuje z chwilą przyjęcia
tego poręczenia przez organ procesowy, utrwalonego protokołem (art. 143 § 1 pkt 9
k.p.k.). Z kolei, co do ewentualnego wstrzymania wykonania postanowienia w
części zastrzegającej zmianę tymczasowego aresztowania z chwilą złożenia
poręczenia majątkowego wskazano, że orzeczenie takie nie należy do kategorii
„niepodatnych na wstrzymanie wykonania ze swej istoty”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 60 § 2 u.s.n. wymienione w nim podmioty (w tym Rzecznik
Praw Obywatelskich) mogą wystąpić do Sądu Najwyższego z wnioskiem o
rozstrzygnięcie ujawnionych w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów
wojskowych lub Sądu Najwyższego rozbieżności w wykładni prawa (art. 60 § 1 tej
ustawy), natomiast skład Sądu Najwyższego podejmuje uchwałę wyłącznie
wówczas, gdy przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności
rozstrzygnięcia (art. 61 § 1 u.s.n.).
Zestawienie powołanych wyżej regulacji nie pozostawia wątpliwości, że
podstawową przesłanką przedmiotową zadania Sądowi Najwyższemu tzw.
abstrakcyjnego pytania prawnego, a następnie podjęcia uchwały, jest nie tylko
sama rozbieżność w orzecznictwie, w szczególności wynikająca z odmiennego
stosowania prawa, lecz wyłącznie rozbieżność co do wykładni określonego
przepisu lub przepisów (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2005
r., I KZP 24/05, OSNKW 2005, z. 10, poz. 89).
Zakreślony w przedstawionym na wstępie pytaniu problem nie spełnia
żadnego ze wskazanych wyżej warunków, ponieważ nie jest przedmiotem
rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, sądów powszechnych lub sądów
7
wojskowych, a nadto dotyczy w istocie nie wykładni prawa, lecz sposobu jego
zastosowania, podczas gdy potencjalna rozbieżność w stosowaniu prawa
(aczkolwiek i tego nie wykazano w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich o
czym w dalszej części rozważań), nie może stanowić przesłanki wniosku, o jakim
mowa w art. 60 u.s.n. (zob. postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 23 marca 2011 r., I KZP 1/11, OSNKW 2011, z. 5, poz. 38).
Po pierwsze, przedstawione przez autora wniosku poglądy prezesów sądów
(przewodniczących wydziałów), zawarte w pismach kierowanych do Rzecznika w
związku z jego wcześniejszym wystąpieniem, nie mogą być uznane za
orzecznictwo sądowe, a tylko w takim wypadku – jak to wskazano wyżej –
rozbieżność w wykładni pozwala na uruchomienie postępowania zmierzającego do
ujednolicenia orzecznictwa. Poglądy sędziów, wyrażane na różnych forach (czy to
w związku z pełnionymi przez nich funkcjami administracyjnymi w strukturach
władzy sądowniczej, zajmowanymi stanowiskami urzędniczymi w strukturach
władzy wykonawczej, czy też przedstawiane w ramach dyskursu naukowego)
niebędących orzeczniczym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, są
irrelewantne dla ustalenia ewentualnej rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Co
więcej, wszystkie powołane stanowiska prezesów sądów mają charakter
uogólniający oraz zaprzeczają, mniej lub bardziej kategorycznie, aby na obszarze
właściwości danego sądu doszło do wstrzymania wykonania, na podstawie art. 462
§ 1 k.p.k., postanowienia o tzw. warunkowym tymczasowym aresztowaniu, w części
dotyczącej zastrzeżenia przewidzianego w art. 257 § 2 k.p.k., mimo wpłaty sumy
poręczenia majątkowego, czy chociażby do rozważenia takiej ewentualności w
konkretnej sprawie, z urzędu lub na wniosek prokuratora, i rezygnacji z tej części
rozstrzygnięcia bądź wydania orzeczenia odmiennego. Jedynie w informacjach
Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach oraz Wiceprezesa Sądu Okręgowego w
Katowicach nadmienia się o pięciu wnioskach prokuratora w tym przedmiocie,
złożonych razem z zażaleniami, których nie uwzględniono, nie precyzując jednakże
powodów odmowy wstrzymania wykonania zaskarżonych zastrzeżeń.
Istnienia rozbieżności o charakterze określonym w art. 60 § 1 u.s.n. nie
można również doszukać się w orzeczeniach załączonych do wniosku oraz
8
powoływanych w jego części motywacyjnej. W szczególności nie przedłożono
żadnego orzeczenia, z którego wynikałby jednoznaczny pogląd o braku możliwości
wstrzymania – na podstawie art. 462 § 1 k.p.k. – wykonania postanowienia o
tymczasowym aresztowaniu wydanego z zastosowaniem art. 257 § 2 k.p.k., w
części zastrzegającej, iż z chwilą złożenia danego poręczenia majątkowego, nie
później niż w wyznaczonym terminie, tymczasowe aresztowanie ulegnie zamianie
na ten nieizolacyjny środek zapobiegawczy, po dokonaniu wpłaty przez
oskarżonego (podejrzanego), jego obrońcę lub inne osoby sumy poręczenia
majątkowego. Do tego rodzaju orzeczeń niewątpliwie nie można zaliczyć
powołanego we wstępnej części niniejszego uzasadnienia postanowienia Sądu
Okręgowego w Radomiu z dnia 18 czerwca 2014 r., V Kz 376/14, ponieważ
zapadło ono w układzie procesowym, w którym kwestia ta nie była podnoszona ani
rozpatrywana. Podobne spostrzeżenie odnieść należy do licznych orzeczeń
dołączonych do wniosku bez żadnego komentarza, stanowiących załączniki do
pism prezesów sądów powszechnych będących odpowiedziami na wystąpienie
Rzecznika, jak również wykorzystanych we wniosku, wyrwanych z kontekstu
fragmentów postanowień Sądu Apelacyjnego w Krakowie: z dnia 30 sierpnia 2000
r., II AKz 194/00 (KZS 2000, nr 9, poz. 37) i z dnia 9 lutego 2005 r., II AKz 45/05
(KZS 2005, nr 2, poz. 36), postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia
10 czerwca 2011, II AKz 230/11 (LEX nr 821162) oraz postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 27 lutego 2008 r., WZ 6/08 (LEX nr 609918). Odmiennej
problematyki dotyczy także wskazana przez wnioskującego i cytowana wyżej
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP 20/10, w
uzasadnieniu której art. 462 § 1 k.p.k. powoływany był wyłącznie w kontekście
wykonalności zaskarżonego postanowienia o zastosowaniu lub przedłużeniu
stosowania tymczasowego aresztowania (przeciwstawienie możliwości
pozbawienia wolności na podstawie postanowienia, które nie uzyskało cechy
prawomocności, orzeczeniom w których wniosku o zastosowanie tymczasowego
aresztowania nie uwzględniono lub też w których po wydaniu postanowienia o
tymczasowym aresztowaniu zostało ono następnie – w trybie kontroli instancyjnej –
uchylone).
9
Podstawy do sięgania po instrument ujednolicający orzecznictwo nie dają
również powołane z kolei w pkt II uzasadnienia wniosku Rzecznika orzeczenia
Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 24 grudnia 2013 r., II Kz 277/13, oraz
Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie z dnia 26 sierpnia 2015
r., XIV Kp 842/15/S (oba wstrzymujące wykonanie postanowień w części
zastrzegającej zmianę tymczasowego aresztowania w razie złożenia poręczenia
majątkowego), które mają charakter jednostkowy, a ponadto są niesprzeczne. Co
więcej, z powołanego wyżej postanowienia Sąd Okręgowego w Nowym Sączu, jak
również z drugiego wydanego przez ten Sąd w dniu 2 stycznia 2014 r. pod tą samą
sygnaturą postanowienia uwzględniającego zażalenie prokuratora nie wynika, aby
dokonane przez ten Sąd wstrzymanie wykonania postanowienia o zastosowaniu
tymczasowego aresztowania w części dotyczącej poręczenia majątkowego
nastąpiło po dokonaniu wpłaty sumy poręczenia.
Taki fakt mógł hipotetycznie mieć miejsce w sprawie XIV Kp 842/15/S Sądu
Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie, aczkolwiek i w tym wypadku
twierdzenie to oparto wyłącznie na fragmencie skargi skierowanej przez obrońcę
podejrzanego w tym postępowaniu do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz
następnie do Rzecznika Praw Obywatelskich w sytuacji, gdy pomiędzy
przedstawionym przez tego obrońcę stanem faktycznym a wynikającymi z
dokumentacji procesowej okolicznościami dotyczącymi daty wydania postanowienia
o tymczasowym aresztowaniu z zastrzeżeniem, o którym mowa w art. 257 § 2
k.p.k., istnieje oczywista sprzeczność (zdaniem obrońcy postanowienie wydano w
dniu 25 sierpnia 2015 r., podczas gdy postanowienie Sądu Rejonowego o
zastosowaniu środka zapobiegawczego nosi datę 26 sierpnia 2015 r. i tego też dnia
wydano postanowienie o wstrzymaniu powyższego postanowienia w zakresie
rozstrzygnięcia o poręczeniu majątkowym, co wynika z kolei z zapisu na s. 5
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 23 września 2015 r., IV Kz 552/15, gdyż
samego postanowienia o wstrzymaniu zapadłego z datą 26 sierpnia 2015 r. do
wniosku również nie dołączono).
W tym miejscu konieczne jest wreszcie przywołanie stanowiska samego
Rzecznika zawartego w skierowanym do Ministra Sprawiedliwości wystąpieniu z
10
dnia 8 czerwca 2015 r., II.517.4076.2014.MWa. W piśmie tym Rzecznik Praw
Obywatelskich wskazywał, że po przeprowadzonej analizie pism i stanowisk
prezesów sądów: „nie stwierdziłam rozbieżności w orzecznictwie potwierdzonych
stosowną ilością judykatów, co mogłoby uzasadniać wystąpienie przez Rzecznika z
pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego” (s. 3), a także „w analizowanej tu
sprawie brak jest przepisu będącego przedmiotem rozbieżności w jego wykładni.
Problem sprowadza się raczej do luki w tej regulacji prawnej, która wypełniana jest
w różny sposób przez sądy w drodze stosowania prawa (…). Nie ma zatem
substratu, wokół którego można by konstruować pytanie prawne. Nie został zatem
spełniony warunek wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 60 § 1 ustawy o
Sądzie Najwyższym” (ibidem). Wystąpienie to zakończone jest prośbą do Ministra
Sprawiedliwości o rozważenie podjęcia stosownej inicjatywy w kierunku
zaproponowania stosownych zmian normatywnych.
Nie może budzić wątpliwości, że pomiędzy wykładnią prawa, do której
odwołuje się art. 60 § 1 u.s.n., a jego stosowaniem, na co wskazuje Rzecznik w
cytowanym wyżej piśmie do Ministra Sprawiedliwości, istnieje zasadnicza różnica.
W pierwszym wypadku chodzi o ustalenie znaczenia danego przepisu prawnego,
czyli tego do jakich stanów faktycznych ma on zastosowanie, natomiast istota
drugiego to proces niejako odwrotny, nastawiony na ustalenie skutków prawnych
rozpatrywanego stanu faktycznego. Trafnie przy tym zauważyła w uzasadnieniu
swojego stanowiska prokurator Prokuratury Generalnej, że dla uznania, iż dane
orzeczenia są wzajemnie sprzeczne, niezbędne jest uwzględnienie całości
poczynionych w nich rozważań (por. A. Skoczylas: Działalność uchwałodawcza
Naczelnego Sądu Administracyjnego, Warszawa 2004, s. 123), a obowiązek
wykazania takiej sprzeczności, i to w wykładni prawa, spoczywa na podmiocie
występującym z inicjatywą, o jakiej mowa w art. 60 u.s.n. Jeżeli zatem uprawniony
wnioskodawca nie wykaże, że tak postrzegana rozbieżność interpretacyjna
rzeczywiście zaistniała w orzecznictwie sądowym i rzutowała na treść odmiennych
rozstrzygnięć w konkretnych sprawach, to uruchomienie formy nadzoru
judykacyjnego unormowanej w art. 60 § 1 u.s.n. jest niedopuszczalne (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 12 stycznia 2006 r., III CZP 76/05, LEX
nr 175463, z dnia 24 lutego 2006 r., III CZP 91/05, LEX nr 180669, z dnia 23 marca
11
2011 r., I KZP 1/11, z aprobującą glosą M. Kolendowskiej - Matejczuk, Palestra
2011, nr 11-12, s. 126-132 oraz z dnia 26 czerwca 2014 r., I KZP 9/14, OSNKW
2014, z. 8, poz. 60).
Po drugie, w części dyspozytywnej wniosku Rzecznik Praw Obywatelskich
jako jego podstawę powołał również art. 16 ust. 2 pkt 4 u.r.p.o. Rzecz w tym, że
przepis ten częściowo stracił swoją aktualność z dniem wejścia w życie art. 60
u.s.n. (por. powołane już postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 marca 2011
r., I KZP 1/11 i z dnia 26 czerwca 2014 r., I KZP 9/14 oraz S. Trociuk: Komentarz
do ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Warszawa 2014, s. 98-100; zob.
odmiennie, aczkolwiek nie do końca konsekwentnie R.A. Stefański, Glosa do
uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2012 r., I KZP
17/12, OSNKW 2012, z. 12, poz. 123, zamieszczona w Prok. i Pr. 2013, nr 9, s.
193-195), a nadto w samym petitum wniosku, jak i w jego części motywacyjnej,
wprost uczyniono jego merytoryczną podstawą „ujawnione w orzecznictwie
sądowym rozbieżności w wykładni art. 257 § 2 k.p.k. w zw. z art. 462 § 1 k.p.k.”, nie
odwołując się do tych przepisów, jako budzących wątpliwości w praktyce (na
marginesie, nie uściślając zresztą, w jakim zakresie i dlaczego wątpliwości te
występują).
Całokształt powyższych rozważań nie pozostawia wątpliwości, że wniosek
Rzecznika Praw Obywatelskich złożony w niniejszym postępowaniu nie daje
podstaw do podjęcia rozstrzygnięcia w formie uchwały, o jakiej mowa w art. 61 § 1
u.s.n.
Pomimo wydania postanowienia Sąd Najwyższy uznał za wskazane
poczynienie na gruncie poruszonej we wniosku problematyki kilku uwag, w
szczególności w celu wyjaśnienia nieścisłości, które pojawiły się w samym pytaniu
Rzecznika, jak i w jego uzasadnieniu.
Pierwsza, to stawianie przez autora wniosku znaku równości pomiędzy
takimi pojęciami, jak: „złożenie poręczenia majątkowego” oraz „wpłata sumy
poręczenia majątkowego”. Tymczasem są to pojęcia różne, a co więcej, drugie z
nich nie jest terminem ustawowym.
12
Wsparcia dla prezentowanej przez siebie tezy Rzecznik upatruje w
poglądach doktryny, odwołując się zresztą wyłącznie do jednego z komentarzy
(L.K. Paprzycki: Komentarz aktualizowany do art. 1 - 424 K.p.k., opublikowany
LEX/el. 2015, nr 470888), w którym wskazano, że „złożenie poręczenia
majątkowego w terminie określonym w postanowieniu o warunkowym
tymczasowym aresztowaniu, także gdy jest ono przedłużane, zobowiązuje sąd do
przyjęcia poręczenia (art. 266-270), o ile spełnione zostały wszystkie ustawowe
warunki dotyczące poręczenia, i do natychmiastowego uchylenia tymczasowego
aresztowania. Z tą chwilą warunkowe tymczasowe aresztowanie przekształca się w
poręczenie majątkowe, do którego mają zastosowanie jedynie przepisy dotyczące
tego środka zapobiegawczego (art. 266-270)”. Zdaniem Rzecznika stanowisko
powyższe nie pozostawia wątpliwości, że w takim wypadku „nie ma miejsca na
jakąkolwiek uznaniowość sądu co do przyjęcia poręczenia majątkowego. Sąd jest
zobowiązany do jego przyjęcia”, czego „konsekwencją jest (podkreślenie dodane
przez SN) natychmiastowe uchylenie tymczasowego aresztowania”. Już w tym
miejscu zauważyć należy niekonsekwencję w argumentacji samego
Wnioskodawcy, który skuteczność czynności złożenia poręczenia majątkowego
wiąże jednak z czynnością jego przyjęcia (do czego sąd jest zobowiązany), chociaż
w innym fragmencie swojego wystąpienia powyższe czynności procesowe
zdecydowanie rozróżnia. Uważne zapoznanie się z powołaną wyżej wypowiedzią
komentatora daje jednak pełną podstawę do uznania za trafną pierwszej z
wyrażonych we wniosku Rzecznika interpretacji, a więc, że ową „chwilą” jest jednak
czas następujący dopiero po przyjęciu poręczenia majątkowego przez uprawniony
organ w zgodzie z przepisami art. 266-270 k.p.k., przeto – jak to zauważono w
stanowisku Prokuratury Generalnej – „konkludentnie i art. 143 § 1 pkt 9 k.p.k.”, a
nie czas wpłaty sumy poręczenia na wskazany w postanowieniu sądu rachunek.
Do zbliżonego wniosku prowadzi analiza stanowisk wyrażonych – chociaż
bez bliższego wyjaśnienia i argumentacji – przez: R.A. Stefańskiego (Środki
zapobiegawcze w nowym kodeksie postępowania karnego, Warszawa 1998, s. 44-
45), J. Izydorczyka (Stosowanie tymczasowego aresztowania w polskim
postępowaniu karnym, Kraków 2002, s. 145, 147), W. Grzeszczyka (Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2014, s. 331) czy wreszcie K.
13
Eichstaedta (w: D. Świecki (red.): Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2015, t. I, s. 830-831). Nie można przy tym nie zauważyć, że wymienieni
wyżej autorzy pojęciem „złożenie poręczenia majątkowego” operują w sposób
generalizujący i nierzadko „mechaniczny”, nie wyjaśniając do końca, czy mają na
myśli wpłatę sumy poręczenia, czy też uzależniają to od świadomego przyjęcia
poręczenia przez organ procesowy w trybie przewidzianym obowiązującymi
przepisami.
Odmienne zapatrywanie, wszelako przy posłużeniu się pojęciem „złożenia
przedmiotu poręczenia”, wyrażone zostało z kolei – chociaż również bez bliższego
wyjaśnienia – m.in. przez: R.A. Stefańskiego (w: R.A. Stefański, S. Zabłocki (red.):
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, t. II, s. 89-90), K.
Boratyńską (w: A. Sakowicz (red.): Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2015, s. 587), J. Skorupkę (w: J. Skorupka (red.): Kodeks postępowania
karnego. Komentarz, Warszawa 2015, s. 599-560) oraz K.J. Pawelca (Środki
zapobiegawcze – nowe uregulowania w Kodeksie postępowania karnego.
Zagadnienie Podstawowe, Monitor Prawniczy 2015, nr 17, s. 910-911); podobnie P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2011, t. I, s. 1435).
W sposób kategoryczny i nie budzący jakichkolwiek wątpliwości wypowiada
się wyłącznie T. Grzegorczyk, który wskazuje, że warunkowe tymczasowe
aresztowanie, o jakim mowa w art. 257 § 2 k.p.k., ustaje z chwilą przyjęcia
poręczenia majątkowego (Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
2014, t. I, s. 920).
Taka rozbieżność wśród komentatorów nie pozwala, jak to czyni Autor
wniosku, na ograniczenie się, i to wybiórcze, do jednego z prezentowanych w
piśmiennictwie poglądów.
Kwestia, która wzbudziła wątpliwości Rzecznika Praw Obywatelskich
sprowadza się w gruncie rzeczy do udzielenia precyzyjnej, uniwersalnej odpowiedzi
na pytanie o znaczenie użytego w art. 257 § 2 k.p.k. wyrażenia „chwila złożenia (…)
określonego poręczenia majątkowego”, ponieważ to z tym właśnie momentem
14
środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania przekształca się w
poręczenie majątkowe.
Na wstępie, dla oczyszczenia przedpola, należy kategorycznie stwierdzić, że
poręczenie majątkowe, jako alternatywny środek zapobiegawczy przy warunkowym
tymczasowym aresztowaniu, o którym mowa w art. 257 § 2 k.p.k., to poręczenie
określone w przepisach art. 266-270 k.p.k. (L.K. Paprzycki: op. cit., teza 5 do art.
257; T. Grzegorczyk: op.cit., s. 920). Z tego względu nie można tego pojęcia
ograniczać wyłącznie do ”wpłaty kwoty poręczenia”, którym posługuje się
Wnioskodawca i które nie jest zresztą sformułowaniem ustawowym. Przedmiotem
poręczenia mogą być przecież zarówno pieniądze (polskie lub obce), papiery
wartościowe, zastaw, a także hipoteka (art. 266 § 1 k.p.k.), bowiem ustawodawca
na potrzeby art. 257 § 2 k.p.k. katalogu tego nie zawęża. Różne będą więc także
formy realizacji takiego poręczenia w zależności od jego przedmiotu.
Oczywiste jest również, że takim sformułowaniom jak „złożenie poręczenia
majątkowego” oraz „złożenie przedmiotu poręczenia”, nie można nadawać tego
samego znaczenie, czemu stoi na przeszkodzie reguła zakazu wykładni
synonimicznej (zob. L. Morawski: Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz,
Toruń 2002, s. 144-145). W związku z tym nie może budzić wątpliwości, że czym
innym jest pierwsze z wymienionych wyżej wyrażeń „złożenie poręczenia
majątkowego”, o którym mowa w art. 257 § 2 k.p.k., a czym innym zwrot „złożenie
przedmiotu poręczenia”, którym ustawodawca posługuje się w art. 266 § 2 k.p.k.
Za bezsporne uznać należy wreszcie, że skuteczne złożenie poręczenia
majątkowego, a więc w formie i terminie określonym w postanowieniu o jego
zastosowaniu, powoduje – w wypadku określonym w art. 257 § 2 k.p.k. –
przekształcenie tymczasowego aresztowania w nieizolacyjny środek
zapobiegawczy, a oba te środki nie mogą być wykonywane łącznie (zob. powołana
wyżej uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02). Tym
samym skutkiem złożenia poręczenia majątkowego z zachowaniem ustawowych
warunków musi być natychmiastowe zwolnienie oskarżonego (podejrzanego) z
aresztu.
15
Dla zdekodowania terminu „złożenie poręczenia majątkowego”, a w
szczególności uchwycenia chwili, w jakiej dochodzi do przekształcenia
tymczasowego aresztowania w nieizolacyjny środek zapobiegawczy nie wystarcza
odczytanie tekstu art. 257 § 2 k.p.k. z zastosowaniem samych reguł semantycznych
języka polskiego, ponieważ – jak to obrazują powoływane wyżej wypowiedzi
komentatorów – prowadzić to może do wniosków nieracjonalnych.
Do jednoznacznego rezultatu końcowego prowadzą natomiast reguły
wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Z zestawienia treści art. 257 § 2 k.p.k. i art. 266 § 2 k.p.k. wynika, że termin
„złożenie przedmiotu poręczenia” to działanie faktyczne oskarżonego lub osoby
trzeciej, będące wyrazem ich woli, stanowiące element poręczenia majątkowego i
będące warunkiem sine qua non ustanowienia środka zapobiegawczego w postaci
takiego poręczenia. Niewątpliwie jego przeciwieństwem jest cofnięcie poręczenia,
które dla swojej skuteczności wymaga – co jednoznacznie wynika z regulacji art.
269 § 3 k.p.k. – dodatkowych czynności. Staje się ono bowiem skuteczne z chwilą
przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka
zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania takiego środka. Skoro więc
skuteczność cofnięcia poręczenia, poza oświadczeniem woli osoby składającej
poręczenie, wymaga określonego działania ze strony organu procesowego, to tym
bardziej wymóg taki odnosić należy do czynności „złożenia poręczenia
majątkowego”, które również poprzedzane jest swoistym oświadczeniem woli w
postaci „złożenia przedmiotu poręczenia”. Taką czynnością jest bez wątpienia jego
przyjęcie, a więc czynność organu wymagająca utrwalenia protokolarnego (art. 143
§ 1 pkt 9 k.p.k.).
Kontekst systemowy rozstrzyga zatem w sposób jednoznaczny, że chwilą
„złożenia określonego poręczenia majątkowego” (dla którego skuteczności
konieczne jest oświadczenie woli osoby składającej poręczenie mające postać
czynności faktycznej, jaką stanowi „złożenie przedmiotu poręczenia”), jest
zakończenie procedury sporządzania protokołu przyjęcia poręczenia, który – co ma
przecież w takim wypadku niebagatelne znaczenie – podpisują wszystkie osoby
biorące w tej czynności udział (art. 150 § 1 k.p.k.).
16
Taki rezultat wykładni systemowej znajduje niewątpliwie wsparcie w regułach
wykładni funkcjonalnej.
Zasadniczym celem stosowania wszystkich środków zapobiegawczych jest
zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania (art. 249 § 1 in principio k.p.k.).
Musi być więc to środek skuteczny. Dla skuteczności poręczenia majątkowego w
dowolnej postaci, mającego być – stosownie do treści art. 257 § 2 k.p.k. –
alternatywą dla tymczasowego aresztowania, bezwzględnie konieczne jest jego
przyjęcie przez właściwy organ w formie protokolarnej, o czym przesądza powołany
wyżej art. 143 § 1 pkt 9 k.p.k. Należy przypomnieć, że o skuteczności poręczenia
majątkowego można mówić wyłącznie wówczas, gdy istnieje – w wypadkach
określonych w art. 268 § 1 k.p.k. lub art. 269 § 2 zd. 2 k.p.k. – możliwość
orzeczenia przepadku albo ściągnięcia wartości majątkowych lub zobowiązań
będących przedmiotem tego poręczenia. Dla wydania postanowienia, o którym
mowa w art. 270 § 1 k.p.k., wymagane jest pouczenie osoby składającej poręczenie
majątkowe (a nie tylko przedmiot poręczenia majątkowego) o treści art. 268 § 1
k.p.k. oraz art. 269 k.p.k. Dopiero z tą chwilą na osobę składającą poręczenie
majątkowe przechodzi ryzyko utraty przedmiotu poręczenia, gdy okaże się, że
osoba – za którą poręczyła –ucieknie lub ukryje się, utrudniać będzie w inny sposób
postępowanie karne albo nie zgłosi się na wezwanie do odbycia kary. Brak takiego
pouczenia nie pozwala na orzeczenie przepadku przedmiotu poręczenia nawet
wtedy, gdy sąd orzekający miał podstawę przyjęcia, że poręczający znał treść
odpowiednich przepisów (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca
2001 r., V KKN 543/00, LEX nr 51924). Jeżeli więc poręczenie majątkowe ma
dawać realną gwarancję zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
karnego, pozwalającą na zastąpienie tymczasowego aresztowania (art. 257 § 1
k.p.k.), to nastąpi to tylko w takim wypadku, gdy istnieć będzie prawem
dopuszczona możliwość orzeczenia przepadku jego przedmiotu. To ostatnie
aktualizuje się nie z chwilą złożenia przedmiotu poręczenia majątkowego, a z
momentem jego przyjęcia, którego elementem jest pouczenie składającego
poręczenie. Zakończenie tych czynności, utrwalone protokołem, który wraz z
nakazem zwolnienia doręcza się jednostce penitencjarnej, skutkuje zwolnieniem
tymczasowo aresztowanego (§ 119 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra
17
Sprawiedliwości z dnia 23 czerwca 2015 r. w sprawie czynności administracyjnych
związanych z wykonaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków
przymusu skutkujących pozbawieniem wolności oraz dokumentowania tych
czynności – Dz. U. z 2015 r., poz. 927).
Podsumowując stwierdzić należy, że dopóki nie dojdzie do czynności
przyjęcia poręczenia majątkowego, utrwalonej w protokole, o którym mowa w art.
143 § 1 pkt 9 k.p.k., dopóty deklaracja złożenia poręczenia majątkowego, tak samo
jak złożenie przedmiotu poręczenia (efektywna wpłata sumy poręczenia na
przeznaczony do tego rachunek bankowy, złożenie papierów wartościowych do
depozytu, ustanowienie hipoteki itd.), sprowadza się do jednostronnej czynności
oskarżonego (podejrzanego), jego obrońcy lub innej osoby składającej poręczenie
w imieniu oskarżonego (podejrzanego), bądź za niego. Jest to więc pierwszy krok
ze strony składającego poręczenie majątkowe po wydaniu postanowienia o
zastosowaniu poręczenia majątkowego, który zyskuje walor skutecznego złożenia
poręczenia majątkowego z chwilą, gdy poręczenie to zostanie przyjęte przez organ
procesowy i zostanie to utrwalone w wymaganym w takim wypadku protokole,
którego załącznik stanowią: pokwitowanie przyjęcia do depozytu, dowód wpłaty na
rachunek wskazany przez sąd, odpis księgi wieczystej stwierdzający dokonanie
wpisu hipoteki z tytułu poręczenia (zob. § 300 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów
powszechnych, Dz. U. z 2015 r., poz. 925).
Interpretacja powyższa umożliwia ustalenie jednakowego terminu
końcowego tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania, czyli dnia, w którym
musi nastąpić zwolnienie osoby pozbawionej wolności, niezależnie od rodzaju
zastosowanego zamiennie poręczenia majątkowego. Nie ulega przy tym
wątpliwości, że należy uczynić to (zwolnić tymczasowo aresztowanego)
bezzwłocznie przez wystawienie i przekazanie do administracji zakładu karnego lub
aresztu śledczego nakazu zwolnienia (§ 299 powołanego wyżej Regulaminu
urzędowania sądów powszechnych), z dołączonym protokołem przyjęcia
poręczenia (§ 119 ust. 2 pkt 3 cytowanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
18
z dnia 23 czerwca 2015 r.), który w takim wypadku zastępuje postanowienie o
uchyleniu tymczasowego aresztowania.
Zdekodowanie terminu „złożenie poręczenia majątkowego”, a w
szczególności określenie chwili, w której to złożenie następuje, pozwala odnieść się
z kolei do drugiej z kwestii będącej przedmiotem wystąpienia Rzecznika Praw
Obywatelskich, a więc odpowiedzi na pytanie, czy możliwe jest wstrzymanie – na
podstawie art. 462 § 1 k.p.k. – wykonania postanowienia o tzw. warunkowym
tymczasowym aresztowaniu (art. 257 § 2 k.p.k.), a jeżeli tak, to do kiedy decyzja o
takim wstrzymaniu może być wydana. Nie można przy tym zapominać, że
omawiane tu wstrzymanie wykonania dotyczyć ma jedynie zastrzeżenia, że
tymczasowe aresztowanie ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w
wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego.
Zgodnie z art. 462 § 1 k.p.k. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zażalenie nie
wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia, jednak sąd, który je wydał, lub
sąd powołany do rozpoznania zażalenia może wstrzymać wykonanie
postanowienia.
Treść omawianego przepisu jednoznacznie przesądza o tym, że
wstrzymanie wykonania postanowienia odnosi się tylko do postanowień
podlegających zaskarżeniu (art. 459 § 1 i 2 k.p.k.). Nie jest zatem dopuszczalne
wstrzymanie wykonania postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie, gdyż
jest ono prawomocne z chwilą wydania. Tak będzie w sytuacji, gdy zastrzeżenie
określone w art. 257 § 2 k.p.k. stanie się elementem rozstrzygnięcia sądu
odwoławczego o utrzymaniu w mocy postanowienia o zastosowaniu tymczasowego
aresztowania (przedłużeniu stosowania tego środka zapobiegawczego), które
zaskarżono wyłącznie na korzyść oskarżonego (podejrzanego) – arg. a contrario z
art. 426 § 2 k.p.k..
Co do zasady jednak postanowienie o zastosowaniu poręczenia
majątkowego w warunkach określonych w art. 257 § 2 k.p.k., jako zaskarżalne, bez
wątpienia należy do postanowień, których wykonanie można wstrzymać z urzędu
lub na wniosek. Nie można go zaliczyć do katalogu orzeczeń, których wykonanie
19
wstrzymuje samo wniesienie zażalenia (art. 237 § 2 k.p.k., art. 290 § 3 k.p.k., art.
292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 742 § 3 k.p.c.). Nie jest też rozstrzygnięciem
niepodatnym na wstrzymanie wykonania ze swej istoty, jak postanowienie o
uchyleniu tymczasowego aresztowania, gdyż byłoby to w istocie równoznaczne z
ponownym zastosowaniem tego środka, pomimo jego uchylenia (zob. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP 20/10; tak też J. Grajewski, S.
Steinborn (w:) L.K. Paprzycki (red.): Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2013, t. II s. 168-169), czy też postanowienie o nieuwzględnieniu
wniosku o uchylenie tymczasowego aresztowania, co oznaczałoby de facto
uwzględnienie tego wniosku i uchylenie aresztu (D. Świecki (w:) D. Świecki (red.):
Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2015, t. II, s. 310) lub
zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego (art. 429 § 1 k.p.k.),
ponieważ wstrzymanie wykonania tego zarządzenia równałoby się przyjęciu środka
(J. Grajewski, S. Steinborn: op. cit, s. 169).
Oczywiste też jest, że nie tyle niedopuszczalne, co bezprzedmiotowe byłoby
wstrzymanie omawianego zastrzeżenia z art. 257 § 2 k.p.k., po prawidłowym
przyjęciu przez organ procesowy poręczenia majątkowego, złożonego w terminie
wyznaczonym przez sąd, ponieważ wtedy, w związku ze zamianą ex lege środka
zapobiegawczego z tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe, w
obrocie prawnym funkcjonuje już wyłącznie postanowienie o zastosowaniu
poręczenia majątkowego, a tym samym brakuje substratu rozstrzygnięcia, którego
wykonanie można wstrzymać.
Przepis art. 462 § 1 k.p.k. daje możliwość wstrzymania wykonania
postanowienia (lub jego części – zob. J. Grajewski, S. Steinborn: op. cit., s. 169; D.
Świecki: op. cit., s. 310) w okresie oczekiwania na jego uprawomocnienie, przy
czym może to nastąpić już z chwilą jego wydania, a więc w czasie przed
wniesieniem zażalenia albo w związku z wniesieniem zażalenia – do czasu jego
rozpoznania. Nie jest więc możliwe wstrzymanie wykonania postanowienia po jego
uprawomocnieniu się, a więc po upływie terminu wniesienia zażalenia albo w
związku z orzeczeniem sądu odwoławczego oraz wówczas, gdy – jak w sytuacji
20
określonej w art. 257 § 2 k.p.k. – w związku ze złożeniem poręczenia majątkowego
będzie już wyłącznie wykonywany ten właśnie środek zapobiegawczy.
Podsumowując rezultat przedstawionych rozważań zasadne jest
stwierdzenie, że wykonanie zastrzeżenia przewidzianego w art. 257 § 2 k.p.k.
można wstrzymać, w oparciu o art. 462 § 1 in fine k.p.k., również po złożeniu
przedmiotu poręczenia (wpłacie określonej sumy poręczenia, złożeniu
przedmiotu poręczenia do depozytu, ustanowieniu hipoteki lub obciążeniu
praw majątkowych tytułem poręczenie w inny sposób), do czasu złożenia
poręczenia majątkowego, tj. przyjęcia poręczenia w formie określonej w art.
143 § 1 pkt 9 k.p.k.
Taki wynik wykładni omawianych przepisów pozwala uznać za spełniony
konstytucyjny i konwencyjny wymóg określoności materialnych i procesowych
przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania, zapewniając realizację
zarówno standardu sprawiedliwej procedury karnej, jak i lojalności procesowej.
Na marginesie, zgodzić należy się z podmiotem inicjującym niniejsze
postępowanie, że sąd odwoławczy, rozpoznając zażalenie na postanowienie o
stosowaniu (przedłużeniu stosowania) tymczasowego aresztowania z
zastrzeżeniem jego zmiany na poręczenie majątkowe, jednak nie po złożeniu
odpowiedniej sumy tytułem poręczenia majątkowego, lecz po skutecznym złożeniu
poręczenia majątkowego w rozumieniu niniejszego postanowienia, rozstrzyga de
iure wyłącznie o losach środka zapobiegawczego w postaci poręczenia
majątkowego. Jeżeli więc sąd ten, w trakcie rozpoznawania zażalenia, uzna, że
stosowanie środka nieizolacyjnego nie znajduje uzasadnienia i konieczne jest
zastosowanie izolacyjnego środka przymusu, powinien wydać postanowienie o
ponownym zastosowaniu tymczasowego aresztowania, na które – zgodnie z
przepisem art. 426 § 2 k.p.k. – przysługuje zażalenie do innego równorzędnego
składu sądu odwoławczego.
Mając na uwadze powyższe, poszerzony skład Sądu Najwyższego orzekł,
jak na wstępie.
21