Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 39/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski
SSN Rafał Malarski (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie podmiotu zbiorowego T. Sp. z o.o. z siedzibą w K.,
pociągniętego do odpowiedzialności na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28
października 2002r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 17 marca 2016r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego, na korzyść podmiotu
zbiorowego,
od wyroku Sądu Rejonowego w W.
z dnia 11 marca 2009r., sygn. akt XII K …/08,
1) uchyla zaskarżony wyrok i uniewinnia podmiot zbiorowy T. Sp.
z o.o. z siedzibą w K.;
2) obciąża Skarb Państwa kosztami procesu w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Prawomocnym wyrokiem z 24 kwietnia 2008 r. Sąd Rejonowy uznał J. W.,
pełniącego funkcję Prezesa Zarządu T. Sp. z o. o., za winnego popełnienia
przestępstwa skarbowego z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s., za które
wymierzył mu karę grzywny w wysokości 50 stawek dziennych, określając
wysokość jednej stawki na kwotę 50 zł, oraz wykroczenia skarbowego z art. 57 § 2
k.k.s., za które wymierzył mu grzywnę w kwocie 10 000 zł. Wyrok ten stał się
podstawą do złożenia przez prokuratora wniosku o pociągnięcie wskazanej spółki
kapitałowej do odpowiedzialności za czyn zabroniony pod groźbą kary. Po
rozpoznaniu wniosku Sąd Rejonowy, wyrokiem z 11 marca 2009 r., na podstawie
art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary – Dz. U. z 2012 r., poz. 768 ze
zm. (dalej: u.o.p.z.) orzekł wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości
1000 zł oraz zwolnił go od kosztów procesu.
Kasację od prawomocnego wyroku z 11 marca 2009 r. złożył w trybie art.
521 § 1 k.p.k. i art. 40 u.o.p.z. na korzyść podmiotu zbiorowego Prokurator
Generalny. Podnosząc zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku
naruszenia prawa materialnego, to jest art. 5 u.o.p.z., przez wyrażenie błędnego
poglądu prawnego, że przepis ten mógł stanowić podstawę odpowiedzialności
podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez osobę
działającą w imieniu i na rzecz spółki jako Prezes Zarządu – wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi właściwemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jako wniesiona na korzyść podmiotu zbiorowego zasługiwała w
całości na uwzględnienie na posiedzeniu bez udziału stron z racji swej oczywistej
zasadności.(art. 535 § 5 k.p.k.).
Nie budzi wątpliwości, że na dzień wyrokowania, do którego doszło 11 marca
2009 r., zostały spełnione dwie pierwsze przesłanki odpowiedzialności podmiotu
zbiorowego określone w art. 3 pkt 1 i 2 u.o.p.z., gdyż J. W. był Prezesem Zarządu
spółki z o. o., a więc należał do osób działających w imieniu i na rzecz tego
podmiotu, a fakt popełnienia przez niego przestępstwa skarbowego został
potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym. Nie został natomiast spełniony
3
trzeci z warunków przewidziany w art. 5 u.o.p.z.; przepis ten wówczas całkowicie
pomijał swoistą przesłankę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny
zabronione przez osoby wskazane w art. 3 pkt 1 u.o.p.z., ustanawiając w sposób
zupełnie jednoznaczny przesłankę zawinienia podmiotu zbiorowego dla osób
wskazanych w pkt 2 i 3 tego artykułu. W odniesieniu do winy podmiotu zbiorowego
można zatem mówić tylko o winie w wyborze i nadzorze, ale jedynie wobec osób
wymienionych w pkt 2 i 3 art. 3 ustawy. Podmiot zbiorowy nie ponosił natomiast
odpowiedzialności organizacyjnej za działania osób wymienionych w art. 3 pkt 1
u.o.p.z.
Z rozważań tych wynika, ze popełnienie czynu zabronionego przez osoby,
które w strukturze podmiotu zbiorowego działają w jego imieniu lub w jego interesie
w ramach własnego uprawnienia lub obowiązku, nie stanowiło podstawy prawnej
do orzeczenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod
groźbą kary. Przedstawione zapatrywanie było już wielokrotnie potwierdzane w
szeregu judykatach i nie budzi kontrowersji (zob. m. in. wyroki SN: z 6 kwietnia
2011 r., V KK 15/11, OSNKW 2011, z. 8, poz. 72; z 7 marca 2012 r., III KK 265/11;
z 25 czerwca 2013 r., V KK 93/13; z 18 września 2013 r., V KK 187/13).
O ile nie budziła kontrowersji w orzecznictwie konieczność uchylenia
dotkniętych wskazaną wadliwością orzeczeń, o tyle sporna była postać tzw.
orzeczenia następczego. W części orzeczeń wyrażono pogląd, że w wypadku
negatywnego rozpoznania wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu
zbiorowego winno dojść do oddalenia tego wniosku i że w związku z tym – z uwagi
na treść art. 537 § 2 k.p.k. – nie wolno w postępowaniu kasacyjnym wydawać
takiego orzeczenia reformatoryjnego, tylko należy po uchyleniu kwestionowanego
wyroku, przypisującego odpowiedzialność podmiotowi zbiorowemu, przekazać
sprawę sądowi właściwemu do ponownego rozpoznania (zob. m. in. wyroki SN: z
25 czerwca 2013 r., V KK 93/13; z 18 września 2013 r., V KK 187/13). W innych
judykatach prezentowano potrzebę wydania w takiej sytuacji orzeczenia
uniewinniającego podmiot zbiorowy (zob. wyroki SN: z 4 lipca 2013 r., V KK 149/13,
OSNKW 2013, z. 10, poz. 90; z 5 grudnia 2013 r., V KK 335/15).
Rozpoznający niniejszą sprawę skład Sądu Najwyższego opowiedział się za
koncepcją dopuszczającą wydanie wyroków uniewinniających w stosunku do
4
podmiotów zbiorowych, odwołując się do wszechstronnej i wyczerpującej
argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 4 lipca
2013 r. Warto jedynie podkreślić, że taki pogląd daje podmiotowi zbiorowemu, a w
gruncie rzeczy osobom fizycznym w nim zatrudnionym, taką samą satysfakcję, jaką
niesie dla oskarżonego wyrok uniewinniający. Wprawdzie na gruncie komentowanej
ustawy nie chodzi o popełnienie czynu zabronionego, lecz o dopuszczenie do jego
popełnienia w następstwie niedołożenia należytej staranności w wyborze lub
nadzorze nad podległą temu podmiotowi osobą fizyczną, która dopuściła się
takiego czynu, niemniej jest to zachowanie przybierające formę zaniechania, znaną
prawu karnemu materialnemu.
W konsekwencji Sąd Najwyższy, stwierdzając, że przypisanie in concreto
odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu było oczywiście niesłuszne, uchylił
zaskarżony wyrok i – stosownie do art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 22 u.o.p.z. –
wydał orzeczenie uniewinniające. Wypada tu odnotować, że przytoczonemu
rozstrzygnięciu nie stała na przeszkodzie treści art. 535 § 5 k.p.k., jako że użyty w
tym przepisie zwrot „w całości” oznacza uwzględnienie wszystkich podniesionych w
kasacji zarzutów, a nie sformułowanego w niej wniosku.
O kosztach procesu orzeczono po myśli art. 632 pkt 2 k.p.k.
kc
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13