Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 143/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dawid Miąsik (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania M. S.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 10 października 2014 r. Sąd Okręgowy w L. oddalił
odwołanie ubezpieczonej M. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 18
2
czerwca 2012 r., odmawiającej wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że M. S., urodzona w dniu 22 sierpnia 1958 r.,
z wykształcenia jest technikiem ekonomistą. W latach 1977-1990 była zatrudniona
na stanowiskach: mechanika napraw pojazdów samochodowych oraz
samodzielnego referenta do spraw rozliczeń i do spraw osobowych. Obecnie jest
uznana na stałe za niepełnosprawną w stopniu lekkim z ustaleniem, że
niepełnosprawność istnieje od 1993 r. Jako symbol przyczyny niepełnosprawności
wskazano „06-E” i 05-R”, a zatem epilepsję i upośledzenie narządu ruchu. Od dnia
1 lipca 1993 r. wnioskodawczyni była uprawniona do renty inwalidzkiej drugiej
grupy inwalidów, a następnie do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy do
dnia 31 stycznia 2003 r. i ponownie od dnia 1 maja 2004 r. do dnia 30 kwietnia
2012 r. Podstawą wydania ostatniej decyzji z 7 maja 2010 r. ustalającej prawo do
renty było orzeczenie Lekarza Orzecznika stwierdzające dalszą częściową
niezdolność wnioskodawczyni do pracy z uwagi na padaczkę z napadami
gromadnymi w wywiadzie, niedomogę bólowo-ruchową kręgosłupa L-S z powodu
zmian dyskopatycznych i zwyrodnieniowych, stan po usunięciu łąkotek obu kolan
oraz przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Z kolejnym wnioskiem rentowym
ubezpieczona wystąpiła w dniu 16 kwietnia 2012 r. Lekarz Orzecznik ZUS
rozpoznając u badanej padaczkę, zespół bólowy kręgosłupa L-S na tle zmian
zwyrodnieniowych i dyskopatycznych, stan po usunięciu łąkotek obu kolan oraz
przewlekłą obturacyjną chorobę płuc stwierdził, że schorzenia te nie czynią
wnioskodawczyni niezdolną do pracy. Komisja Lekarska ZUS podzieliła stanowisko
Lekarz Orzecznika. Biegli sądowi lekarze specjaliści z zakresu neurologii, ortopedii i
chorób płuc w łącznej opinii nie uznali odwołujące się za niezdolną do pracy z
powodu diagnozowanych u niej schorzeń: padaczki, przewlekłego zespołu
bólowego lędźwiowego w przebiegu zmian zwyrodnieniowych i dyskopatii L3-L4 w
okresie remisji objawów klinicznych, zmian zwyrodnieniowych szyjnych i dyskopatii
C6-C7, zmian zwyrodnieniowych nadgarstków, zmian zwyrodnieniowych kolan,
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc oraz zmniejszenia rezerw wentylacyjnych
płuc średniego stopnia. W uzasadnieniu opinii wskazano, że od około 20 lat u
wnioskodawczyni okresowo, ze zmienną częstotliwością, występują napady
3
padaczkowe. Mają one charakter napadów ogniskowych, częściowych, prostych i
złożonych. Badanie EEG z dnia 10 kwietnia 2012 r. nie ujawniało zmian
napadowych, zaś badaniem neurologicznym nie stwierdzono objawów
ogniskowego uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Mimo wieloletniego
przebiegu choroby, nigdy nie było przeprowadzone badanie psychologiczne, a w
terapii stosowano tylko niewielkie dawki leku przeciwpadaczkowego. W ocenie
biegłego neurologa, występująca u wnioskodawczyni napadowość nie stanowi
ograniczenia do wykonywania pracy umysłowej. Zdaniem biegłych neurologa i
ortopedy, podawane przez wnioskodawczynię skargi na bóle w okolicy lędźwiowej
nie znajdowały potwierdzenia w bezpośrednim badaniu, a rozpoznawane w
badaniu radiologicznym zmiany zwyrodnieniowe i dyskopatyczne kręgosłupa
szyjnego i lędźwiowego, same w sobie niekorespondujące ze stanem klinicznym,
nie decydują o niezdolności do pracy. Stwierdzone schorzenia narządów ruchu,
przy obecnym stopniu zaawansowania, nie powodują niezdolności do pracy
zgodnej z kwalifikacjami badanej. Biegły lekarz specjalista chorób płuc również
uznał, że obecne u badanej choroby układu oddechowego nie wpływają ujemnie na
zdolność ubezpieczonej do pracy. Tę ocenę podzielił kolejny zespół biegłych z
zakresu chorób płuc i neurologii. Rozpoznając u wnioskodawczyni padaczkę,
przewlekłą, obturacyjną chorobę płuc oraz przewlekły zespół bólowy kręgosłupa
lędźwiowego i szyjnego w przebiegu zmian zwyrodnieniowo-dyskopatycznych bez
objawów korzeniowych i ubytkowych, autorzy opinii wykluczyli niezdolność badanej
do pracy i wyjaśnili, że wnioskodawczyni od około 20 lat jest leczona z powodu
występujących najczęściej raz w miesiącu napadów padaczkowych o charakterze
ogniskowym, niekiedy uogólnionym. Z tego powodu była hospitalizowana w
oddziale neurologicznym w latach 1981, 2006 i 2008. Przeprowadzone w 2012 r.
badanie EEG nie wykazuje zmian napadowych. Biegli nie stwierdzili też objawów
ogniskowego uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Napady padaczkowe
nie są przeciwwskazaniem do pracy ubezpieczonej w wyuczonym zawodzie.
Zgłaszane dolegliwości bólowe kręgosłupa nie powodują dysfunkcji ruchowych,
objawów korzeniowych, czy ubytkowych w obwodowym układzie nerwowym.
Wprawdzie przedstawiona dokumentacja radiologiczna obrazująca kręgosłup
wykazuje zmiany zwyrodnieniowe i dyskopatyczne na poziomie L4-S1 i C5-C7,
4
które mogą być przyczyną odczuwanych dolegliwości bólowych, ale nie mają one
potwierdzenia w badaniu klinicznym. Podali również, że przewlekła obturacyjna
choroba płuc, bez objawów niewydolności oddechowej, u osoby pracującej
umysłowo nie sprowadza niezdolności do pracy, tym bardziej, iż schorzenie nie
wymagało dotychczas hospitalizacji. Także kolejny biegły lekarz ortopeda w swojej
opinii rozpoznał u wnioskodawczyni zmiany zwyrodnieniowo-dyskopatyczne
kręgosłupa bez objawów czynnego zespołu bólowego i bez objawów niewydolności
narządu osiowego oraz początkowe zmiany zwyrodnieniowe stawów obwodowych
bez upośledzenia czynnościowego. W jego ocenie, stan morfotyczno-czynnościowy
narządów ruchu nie wskazuje na istnienie schorzenia, które naruszałoby
prawidłowe funkcjonowanie organizmu w stopniu powodującym ograniczenie
zdolności do pracy. Wyjaśnił, że zmiany zwyrodnieniowe stawów obwodowych
mają charakter początkowy, nie powodują ograniczenia ruchomości i ograniczenia
funkcji ruchowych. Stopień zaawansowania zmian zwyrodnieniowo-
zniekształcających i dyskopatycznych w obrębie kręgosłupa jest niewielki i nie ma
wpływu na ograniczenie zdolności do pracy. Jak dotąd zespoły bólowe kręgosłupa
mają przebieg dość łagodny, bez objawów korzeniowych i ubytkowych.
Obrazowane badaniami diagnostycznymi zmiany nie powodują niewydolności
narządu osiowego i są dobrze kompensowane w sposób naturalny oraz z pomocą
leków. Wreszcie powołani w sprawie biegli lekarze psychiatra i psycholog
rozpoznali u wnioskodawczyni zaburzenia adaptacyjne oraz cechy organicznego
uszkodzenia centralnego układu nerwowego w przebiegu padaczki i uznali badaną
za zdolną do pracy. Podkreślili, że wnioskodawczyni nie była dotychczas leczona
psychiatrycznie. Jednorazowym badaniem psychiatrycznym nie stwierdzili objawów
choroby psychicznej, ani istotnego upośledzenia funkcjonowania intelektualnego.
Zgłaszane przez wnioskodawczynię objawy i dolegliwości mają charakter zaburzeń
nerwicowych uwarunkowanych przewlekłą sytuacją stresową i nie sprowadzają one
niezdolności do pracy. Biegły psycholog stwierdził, że wnioskodawczyni funkcjonuje
poznawczo w granicach inteligencji przeciętnej. Zmiany organiczne w ośrodkowym
układzie nerwowym nieco obniżają funkcjonowanie poznawcze oraz wpływają na jej
funkcjonowanie emocjonalne, jednakże ich nasilenie nie powoduje w obecnym
stanie niezdolności do pracy zgodnej z kwalifikacjami. W opracowanych, po
5
przedłożeniu nowej dokumentacji medycznej, opiniach uzupełniających biegli
lekarze specjaliści chorób płuc, ortopedii i neurologii podtrzymali swoje stanowisko
o braku u wnioskodawczyni niezdolności do pracy.
Sąd Okręgowy podzielił wszystkie opinie, zauważając, że żaden z biegłych
sądowych, biorąc pod uwagę schorzenia tylko z zakresu jego specjalności, nie
uznał, aby powodowały one u wnioskodawczyni naruszenie sprawności organizmu
skutkujące niezdolnością do pracy zgodnej z wykształceniem technicznym
ekonomicznym i wykonywanej praktycznie przez cały okres aktywności zawodowej
ubezpieczonej jako pracownika biurowego. W konsekwencji Sąd ten wykluczył u
wnioskodawczyni niezdolność do pracy, o jakiej mowa w art. 12 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz. U z 2015 r., poz. 748 ze zm.; dalej jako: „ustawa o emeryturach
i rentach z FUS”). Oceny tej nie zmienia uznanie ubezpieczonej za
niepełnosprawną w stopniu lekkim w na podstawie przepisów ustawy z 27 sierpnia
1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.). Nie
każda bowiem osoba niepełnosprawna w rozumieniu art. 1 pkt. 1 ustawy o
rehabilitacji zawodowej jest jednocześnie osobą niezdolną do pracy w rozumieniu
art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skoro zaś wnioskodawczyni nie jest
niezdolna do pracy, to nie spełnia wszystkich warunków do nabycia prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy określonych w art. 57 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 marca 2015 r. oddalił apelację
ubezpieczonej od powyższego orzeczenia, podzielając i przyjmując za własne
ustalenia Sądu pierwszej instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski
prawne. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia podkreślono, że z wszystkich opinii
opracowanych przez lekarzy specjalistów dobranych do posiadanych przez
skarżącą schorzeń wynika, iż stopień zaawansowania występujących u
ubezpieczonej schorzeń nie powoduje znacznej utraty zdolności do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji do pracy umysłowej, jaką wykonywała ona
praktycznie przez całe życie zawodowe. Apelująca nie jest zatem częściowo
niezdolna do pracy w myśl art. 12 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
6
Powodująca od 1991 r. początkowo inwalidztwo II grupy inwalidów a następnie
częściową niezdolność do pracy padaczka wymaga korekty leczenia, ponieważ
zalecane dawki leków mają charakter nieterapeutyczny. Napady padaczkowe
występują najczęściej raz na miesiąc, a badanie EEG nie wykazuje zmian
napadowych. Rozpoznawany od 2004 r. zespół bólowy lędźwiowy w przebiegu
dyskopatii L3-L4, L5-S1, a od 2006 r. zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego
nie były przyczyną stwierdzanej częściowej niezdolności do pracy wnioskodawczyni
i taki stan nadal się utrzymuje. Podobnie przewlekła obturacyjna choroba płuc,
zaburzenia adaptacyjne i schorzenia natury ortopedycznej nie stanowiły i nie są
podstawą do zakwalifikowania skarżącej do osób częściowo niezdolnych do pracy.
Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawczyni jest osobą chorą i wymaga
systematycznego leczenia. Jednakże istnienie schorzeń powodujących
konieczność pozostawania w stałym leczeniu nie stanowi samodzielnej przyczyny
uznania częściowej niezdolności do pracy, chociaż w pewnych okresach
ubezpieczona wymaga czasowych zwolnień lekarskich.
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną przez ubezpieczoną.
Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego: art. 12 ust.
1 i 3 oraz 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez ich niewłaściwe
zastosowanie. Ponadto skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia
przepisów postępowania - art. 285 § 2 k.p.c. w związku z art. 286 k.p.c., przez
niedopuszczenie i nieprzeprowadzenie dowodu z opinii łącznej biegłych lekarzy na
okoliczność, czy wszystkie schorzenia wnioskodawczyni ocenianie łącznie, nie
powodują niezdolności do pracy, gdy w okolicznościach sprawy zasięgnięcie takiej
opinii było konieczne. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, a ponadto pełnomocnik ubezpieczonej
wniósł o przyznanie na jego rzecz kosztów za nieopłaconą pomoc prawną
udzieloną stronie z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, albowiem uzasadniony jest
zarzut obrazy przepisów postępowania, a w konsekwencji naruszenia prawa
materialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku.
Analizę prawidłowości zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia rozpocząć
wypada od przypomnienia, że ubezpieczona M. S. wywodzi swoje roszczenia
rentowe z przepisu art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który
wśród przesłanek nabycia prawa do sporego świadczenia wymienia stwierdzenie u
wnioskodawcy niezdolności do pracy. Samo pojęcie niezdolności do pracy i jej
rodzaje (wraz z przesłankami orzekania o niej) zdefiniowane zostały w art. 12 oraz
art. 13 tego aktu. W myśl pierwszego z powołanych przepisów, niezdolną do pracy
jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z
powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po
przekwalifikowaniu, przy czym niezdolność jest całkowita, gdy oznacza utratę
możności wykonywania jakiejkolwiek pracy, tj. w innych warunkach niż specjalnie
stworzone na stanowisku pracy odpowiednio przystosowanym do stopnia i
charakteru naruszenia sprawności organizmu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
grudnia 2000 r., II UKN 134/00, OSNAPiUS 2002 nr 15, poz. 359) i częściowa, gdy
ogranicza się do utraty w znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji. Ustawodawca odróżnia zatem dwa aspekty
niezdolności do pracy, tj. ekonomiczny (obiektywne pozbawienie danej osoby
możliwości zarobkowania w drodze wykonywania jakiejkolwiek pracy lub pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji) oraz biologiczny (stan organizmu
dotkniętego schorzeniem naruszającym jego sprawność). Dopiero koniunkcja tych
dwóch elementów pozwala na uznanie danej osoby za niezdolną do pracy. W
konsekwencji nie oznacza niezdolności do pracy niemożność wykonywania
zatrudnienia spowodowana innymi przyczynami niż naruszenie sprawności
organizmu i odwrotnie - nie jest ową niezdolnością biologiczny stan kalectwa lub
choroby nieimplikujący wskazanych wyłączeń lub ograniczeń w świadczeniu pracy
(wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 167/03, OSNP 2004 nr
18, poz. 320; z dnia 14 czerwca 2005 r., I UK 278/04, LEX nr 375618; z dnia 18
maja 2006 r., II UK 156/05, LEX nr 1001299; z dnia 3 grudnia 2008 r., I UK 54/08,
8
LEX nr 1001284; z dnia 8 czerwca 2010 r., II UK 399/09, LEX nr 611421 i z dnia 24
sierpnia 2010 r., I UK 64/10, LEX nr 653663).
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przy ocenie
stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do
odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia
niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;
2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy
oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i
charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i
predyspozycje psychofizyczne.
Ostateczna konkluzja na temat tego, czy ubezpieczony jest, czy nie jest
zdolny do pracy, musi więc uwzględniać – poza naruszeniem sprawności
organizmu – także inne, wymienione w przepisie elementy. Ocena zdolność M. S.
do pracy nie mogła zatem być dokonana in abstracto, lecz w odniesieniu do
kwalifikacji formalnych ubezpieczonej (wykształcenia technika ekonomisty) oraz
faktycznych (charakteru dotychczas wykonywanej pracy na stanowiskach
mechanika napraw pojazdów mechanicznych oraz samodzielnego referenta do
spraw rozliczeń i do spraw osobowych), przy uwzględnieniu dodatkowej
okoliczności, jaką jest 20-letnia przerwa w aktywności zawodowej wnioskodawczyni
spowodowana pobieraniem renty w tytułu niezdolności do pracy. Odniesienie
stopnia naruszenia sprawności organizmu ubezpieczonej do tak rozumianych
kwalifikacji formalnych i faktycznych, przy uwzględnieniu wieku i predyspozycji
psychofizycznych wnioskodawczyni i wzięciu pod uwagę wspomnianej długoletniej
przerwy w zatrudnieniu, powinno pozwolić na odpowiedź na pytanie o możliwość
wykonywania przez odwołującą się dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy
oraz o celowość przekwalifikowania zawodowego, a w konsekwencji tego – na
ustalenie spełniania przez skarżącą ustawowej przesłanki przyznania prawa do
renty na dalszy czasookres, jaką jest niezdolność do pracy.
Decydujące znaczenie dla prawidłowego zastosowania przez Sądy
orzekające w niniejszej sprawie prawa materialnego miało dokonanie niezbędnych
ustaleń faktycznych, a ściślej wyjaśnienie, czy po zakończeniu okresu, na jaki
9
uprzednio przyznano ubezpieczonej prawo do renty, odwołująca się była nadal
osobą niezdolną do pracy. Ustalenie tej okoliczności wymagało zaś wiadomości
specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. W judykaturze akcentuje się
konieczność zasięgania w sporach o rentę z tytułu niezdolności do pracy opinii
biegłych lekarzy specjalności właściwych do oceny stanu zdrowia ubezpieczonych
z punktu widzenia możliwości wykonywania zatrudnienia (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2007 r., I UK 304/06, LEX nr 898844; z dnia 8 maja
2008 r., I UK 356/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 234; z dnia 5 czerwca 2008 r.,
III UK 9/08, LEX nr 494139; z dnia 3 września 2009 r., III UK 30/09, LEX nr
537018; z dnia 15 września 2009 r., II UK 1/09, LEX nr 574538; z dnia 13
października 2009 r., II UK 106/09, LEX nr 558589; z dnia 12 stycznia 2010 r., I UK
204/09, LEX nr 577813). Wynikające z powołanego przepisu ograniczenie
samodzielności sądu w zakresie dokonywania ustaleń wymagających wiadomości
specjalnych obejmuje w sprawie o rentę ocenę etiologii, aktualnego stopnia
nasilenia diagnozowanych u wnioskodawcy schorzeń, ich wzajemnych powiązań i
wpływu na możliwość świadczenia pracy zarobkowej. Jak słusznie zauważył autor
skargi kasacyjnej (powołując się na stanowisko wyrażone w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 26 lipca 2011 r., I UK 29/11, LEX nr 1026622), sąd nie ma też
kompetencji do samodzielnego ustalenia, że równoczesne występowanie u
ubezpieczonego licznych schorzeń nie powoduje jego niezdolności do pracy tylko z
tej przyczyny, że schorzenia te nie są obecnie na tyle zaawansowane, aby każde z
nich oceniane z osobna stanowiło podstawę do przyjęcia owej niezdolności.
Konieczna jest więc stanowcza konkluzja sądu rozstrzygającego sprawę, że „suma”
stwierdzonych u ubezpieczonego schorzeń, ich natężenie i wzajemne
oddziaływanie, powoduje skutek (bądź nie powoduje takiego skutku) w postaci
niezdolności do pracy. Do kompleksowej oceny stanu zdrowia osoby cierpiącej na
wiele schorzeń niezbędne jest zasięgnięcie łącznej opinii lekarzy właściwych dla
tych schorzeń specjalności (art. 285 § 2 k.p.c.) albo zasięgnięcie opinii innego
(kolejnego) biegłego (lub innych biegłych – art. 286 k.p.c.) – na przykład specjalisty
z zakresu medycyny pracy – który po przeanalizowaniu dotychczas wydanych opinii
biegłych, i opierając się na ich wnioskach, wydałby całościową ocenę stanu zdrowia
strony i jej zdolności do pracy. Przy dokonywaniu wykładni art. 286 k.p.c., według
10
którego sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych,
trzeba pamiętać, że zwrot „może” nie oznacza w tym przypadku przypisania sądowi
uprawnienia do podjęcia dyskrecjonalnej decyzji, lecz nałożenie obowiązku
przeprowadzenia dowodu z dodatkowej opinii wówczas, gdy kompleksowe
ustalenie powiązań występujących między już wyjaśnionymi (na podstawie opinii
biegłych) okolicznościami wymaga wiadomości specjalnych (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 listopada 2009 r., I UK 138/09 (LEX nr 570122, z dnia 14
stycznia 2011 r., II UK 160/10 i z dnia 16 października 2014 r., II UK 36,14, LEX nr
1548261). Taki sposób interpretacji art. 285 § 2 k.p.c. i art. 286 k.p.c. jest utrwalony
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie podkreślał integralność
organizmu ludzkiego i potrzebę wszechstronnej, kompleksowej oceny stanu
zdrowia ubezpieczonego, uznając za niewystarczające wycinkowe, ograniczone do
poszczególnych organów lub funkcji, badanie sprawności organizmu. Integralność
ludzkiego organizmu wyklucza badanie jego dolegliwości w taki sposób, aby
wypowiadali się o nich odrębnie specjaliści z różnych dziedzin wiedzy medycznej i
każdy z nich w swoim tylko zakresie oceniał stopień uszczerbku na zdrowiu i jego
wpływ na pracowniczą zdolność do zarobkowania (wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 7 kwietnia 1994 r., II URN 12/94, OSNAPiUS 1994 nr 4, poz. 71, z dnia 3
października 1997 r., II UKN 288/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 459 oraz z dnia
21 maja 2009 r., I UK 3/09, LEX nr 509029).
Warto przypomnieć, że przyczyną uznawania M. S. za osobę niezdolną do
pracy i i przyznania jej z tego tytułu prawa do renty była głównie padaczka z
napadami gromadnymi oraz (dodatkowo) niedomoga bólowo – ruchowa kręgosłupa
L-S z powodu zmian dyskopatycznych i zwyrodnieniowych, stan po usunięciu
łąkotek obu kolan oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc. Schorzenia te są
nadal diagnozowane u wnioskodawczyni, a nadto dołączyły do nich dalsze w
postaci zmian zwyrodnieniowo – dyskopatycznych kręgosłupa szyjnego i zmian
zwyrodnieniowych nadgarstków. Każda z tych chorób wymagała zatem oceny
przeprowadzonej przez biegłego właściwej specjalności. Niektóre schorzenia
bywają przy tym przedmiotem zainteresowania różnych dziedzin medycyny, a
nawet różnych nauk. W niniejszym przypadku w odniesieniu do głównego
schorzenia, na jakie cierpi ubezpieczona, tj. padaczki, celowe było zasięgnięcie
11
łącznej opinii biegłych z zakresu psychiatrii, neurologii, a także – z uwagi na
możliwość organicznego podłoża zmian w OUN – psychologii klinicznej. Takiej
opinii jednak zabrakło, gdyż wspomniane schorzenie było przedmiotem odrębnej
analizy neurologicznej oraz psychiatryczno-psychologicznej. Sama padaczką
powinna zaś być jednym z aspektów oceny zdolności ubezpieczonej do pracy,
analizowanym łącznie z pozostałymi dolegliwościami zdrowotnymi
wnioskodawczyni o podłożu ortopedyczno-neurologicznym i pulmonologicznym.
Biegli powinni przy tym wyjaśnić, czy z uwagi na tożsamość obecnie
diagnozowanych u ubezpieczonej schorzeń z tymi, które były przyczyną
kwalifikowania jej do osób niezdolnych do pracy przez 20 lat, w stanie zdrowia
skarżącej nastąpił radykalna poprawa oznaczająca odzyskanie przez odwołującą
się możliwości wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji i
na czym ta poprawa polega. Celem opinii łącznej jest bowiem wyjaśnienie nie tylko
stopnia nasilenia każdego z diagnozowanych u badanego schorzeń i jego wpływu
na możliwość wykonywania pracy zarobkowej, ale także wspólne rozważenie przez
biegłych, czy z uwagi na wszystkie rozpoznane dolegliwości zdrowotne i ich
wzajemne powiązania, ubezpieczony jest zdolny do pracy w rozumieniu
powołanych przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skorzystanie przez
Sądy orzekające z możliwości, jakie dają przepisy art. 285 § 2 k.p.c. i art. 286
k.p.c., dla wyjaśnienia istotnych okoliczności i przeprowadzenie analizy zdolności
do pracy ubezpieczonej jako wypadkowej wszystkich rozpoznanych u nie schorzeń,
pozwala dopiero na dokonanie przez te Sądy subsumcji przepisów prawa
materialnego do pełnego stanu faktycznego, a w konsekwencji – do właściwego
zastosowania tych przepisów i wydania trafnego rozstrzygnięcia.
Podzielając zarzuty i wnioski kasacyjne, Sąd Najwyższy z mocy art. 39815
§
1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
kc
12