Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 230/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. B.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej budynku przy ul. B. […]
w K.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 lutego 2014 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części zmieniającej wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 21 sierpnia 2013 r. i oddala apelację
pozwanej od tego wyroku,
2. kosztami postępowania przed Sądem Apelacyjnym oraz
przed Sądem Najwyższym obciąża pozwaną Wspólnotę
Mieszkaniową pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie
referendarzowi sądowemu.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2013 r. Sąd Okręgowy w K. nakazał pozwanym
V. Sp. z o.o. w K. oraz Wspólnocie Mieszkaniowej przy ul. B. […] w K. prawidłowe
posadowienie szybów wentylacyjnych i oddymiania garażu w budynku przy ul. B.
[…] w K., które doprowadzi do redukcji hałasu w lokalu nr 47 położonym w tym
budynku, do poziomu zgodnego z normami, poprzez: przeniesienie istniejących
wentylatorów dachowych ze stropu nad lokalem mieszkalnym nr 47 i zamontowanie
ich nad szybem windowym na ruszcie wykonanym w taki sposób, aby jego belki
opierały się na ścianach szybu windowego za pośrednictwem wibroizolatorów oraz
z zastosowaniem wibroizolatorów także jako przekładki przy montażu wentylatorów
wraz ze znajdującymi się pod nimi skrzynkami rozprężnymi do rusztu; połączenie
zamontowanych na szybie windowym wentylatorów ze skrzynkami rozprężnymi za
pomocą rękawów elastycznych z pozostałą instalacją umieszczoną na dachu
budynku; założenie wibroizolatorów gumowych za istniejące podkładki gumowe
pomiędzy podstawą betonu (tzw. klockiem betonowym) oraz nóżkami stalowymi
mocującymi pozostałe elementy instalacji garażowej do płyty dachowej; dobranie
wibroizolatorów przy uwzględnieniu parametrów technicznych wentylatorów oraz
pozostałych elementów wentylacyjnych znajdujących się na dachu, sposobu ich
zamocowania, a w przypadku rusztu stalowego - sposobu jego zamocowania
do ścian szybu windowego; po zakończeniu robót - wyregulowanie instalacji
wentylacyjnej w taki sposób, aby wentylatory po załączeniu pracowały w tzw.
punkcie optymalnym; wymienienie istniejących nawiewników okiennych
znajdujących się w lokalu mieszkalnym nr 47 w budynku przy ul. B. […] w K. o
tłumieniu akustycznym 38 dB na nawiewniki o tłumieniu akustycznym 42 dB;
wszystko w terminie dwóch miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku, przy
czym wykonanie powyższego przez jedną ze stron pozwanych zwalnia w tym
zakresie drugą z nich. Ponadto Sąd zobowiązał pozwaną Wspólnotę Mieszkaniową
przy ul. B. […] do udostępnienia pozwanej V. Sp. z o.o. w K. nieruchomości przy ul.
B. […] w K. w celu wykonania nakazanych czynności. W pozostałym zakresie
powództwo powódki E. B., która domagała się także całkowitego usunięcia z dachu
instalacji oddymiająco-wentylacyjnej, zostało oddalone.
3
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka w 2007 r. kupiła od pozwanej V. Sp. z o.o.
mieszkanie nr 47, położone na najwyższej kondygnacji budynku w K. przy ul. B. […],
w sąsiedztwie szybu windowego i w pionie wentylacji mechanicznej podziemnego
parkingu. Na dachu nad mieszkaniem umieszczone są dwa wentylatory o wadze
549 kg każdy, przeznaczone do wentylowania i oddymiania podziemnych garaży,
odizolowane od betonowej podstawy jedynie cienką podkładką gumową dokręconą
do podłoża śrubami. Zamocowanie to jest nieprawidłowe. Praca wentylatorów
powoduje hałasy i wibracje przekraczające o 4-5 dB obowiązujące normy,
odczuwalne w zwiększonym stopniu nocą. Na skutek hałasu w mieszkaniu
powódka nie może spać, stała się nerwowa, ma kłopoty z błędnikiem, koordynacją i
słuchem, musi zażywać leki. Hałas i wibracje uniemożliwiają jej koncentrację i nie
pozwalają na pracę w mieszkaniu. Trwała redukcja hałasu i wibracji wymaga
wykonania prac wskazanych w wyroku, w tym przeniesienia wentylatorów i
zamocowania ich w innym miejscu i z użyciem odpowiednich przekładek
wytłumiających. Koszt nakazanych prac wyniesie 5-10 tys. zł.
Sąd Okręgowy wyjaśnił, że powódka nie skorzystała wprawdzie we
właściwym terminie z roszczeń z rękojmi, jednak przysługują jej w stosunku do
sprzedawcy roszczenia odszkodowawcze przewidziane w art. 471 i nast. k.c.,
ponieważ nabyła od V. Sp. z o.o. mieszkanie niespełniające wymagań w zakresie
ochrony przed hałasem. Niewłaściwe posadowienie instalacji wentylacyjnej
spowodowało uszczerbek na zdrowiu powódki i konieczność korzystania z innego
locum. Sąd stwierdził, że naprawienie szkody powinno polegać na doprowadzeniu
lokalu przez V. Sp. z o.o. do stanu zgodnego z umową. Sąd Okręgowy nie
dopatrzył się natomiast podstaw do przypisania tej pozwanej odpowiedzialności na
wskazywanej przez powódkę podstawie z art. 24 k.c., mimo niewątpliwego
naruszenia hałasem i wibracjami jej dóbr osobistych - zdrowia i niezakłóconego
korzystania z mieszkania - ponieważ to nie V. wywoływała hałas oddziaływujący na
powódkę. Odpowiedzialność pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej Sąd Okręgowy
oparł z kolei na podstawie deliktowej z art. 415 k.c., wskazując, że Wspólnota,
mimo wezwań ze strony powódki, nie wykonała obowiązków wynikających z
przepisów art. 61 pkt 1 w zw. z art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo
budowlane (jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 1049 ze zm. – dalej „pr. bud.”) w
4
zakresie utrzymania budynku w stanie zapewniającym ochronę przed hałasem. Za
zbiegająca się podstawę odpowiedzialności Wspólnoty uznał przepisy o ochronie
dóbr osobistych, z uwagi na naruszenie przez Wspólnotę zdrowia powódki i prawa
do niezakłóconego korzystania przez nią z mieszkania. Stwierdziwszy brak
podstaw do przypisania pozwanym odpowiedzialności solidarnej, Sąd Okręgowy
przyjął, że ponoszą wobec powódki odpowiedzialność in solidum. Jako
nieuzasadnione ocenił natomiast żądanie całkowitego usunięcia urządzeń
wentylacyjnych z dachu budynku.
Sąd Apelacyjny, rozpatrujący sprawę na skutek apelacji obydwu pozwanych
wyrokiem z dnia 11 lutego 2014 r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten
sposób, że oddalił powództwo w części nakazującej pozwanej Wspólnocie
Mieszkaniowej podjęcie in solidum z pozwaną V. Sp. z o.o. działań mających na
celu ulokowanie urządzeń wentylacyjnych w sposób zapewniający mieszkaniu
powódki właściwe warunki ochrony przed wibracjami i hałasem, pozostawiając
jedynie obowiązek umożliwienia przez Wspólnotę Mieszkaniową wykonania tych
prac przez V. Sp. z o.o. W pozostałej części oddalił apelację pozwanej Wspólnoty,
a apelację pozwanej V. sp. z o.o. oddalił w całości.
Sąd Apelacyjny uznał, że pozwana Wspólnota Mieszkaniowa dopuściła się
wprawdzie bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki nie wykonując
należycie obowiązków wynikających z art. 61 pkt 1 w zw. z art. 5 ust. 1 oraz art. 70
ust. 1 pr. bud.), jednak naruszenie miało charakter pośredni i polegało na
zaakceptowaniu faktu zainstalowania przez V. Sp. z o.o. wentylatorów w sposób
uniemożliwiający normalne korzystanie z mieszkania powódki i niereagowaniu na
informacje powódki w tej sprawie. Sąd podkreślił, że Wspólnota nie zamontowała
wentylatorów, ani nie zleciła ich montażu pozwanej V. Sp. z o.o. Jej obowiązkiem
było wprawdzie podjęcie działań mających na celu zniwelowanie oddziaływania
wadliwie zainstalowanych wentylatorów, jednak to uchybienie, zdaniem Sądu
odwoławczego, nie uzasadniało nałożenia na Wspólnotę takich samych
obowiązków, jak na pozwaną V. sp. z o.o. Do naruszenia dóbr osobistych powódki
doszło na skutek prac wykonanych przez V. Sp. z o.o., a nie przez Wspólnotę,
wobec czego jakkolwiek pozwana Wspólnota także dopuściła się bezprawnego
naruszenia dóbr osobistych powódki, jednak jej udział w tym naruszeniu był
5
nieznaczny i nie uzasadniał zobowiązana jej do przeprowadzenia prac
naprawczych, które powinny obciążać wyłącznie pierwotnego naruszyciela tj.
pozwaną V. Sp. z o.o. Pozwana Wspólnota powinna uczestniczyć w usuwaniu
skutków naruszenia dóbr osobistych powódki w zakresie, w jakim się dopuściła
tego naruszenia, to znaczy powinna udostępnić pozwanej V. Sp. z o.o. w K.
budynek w celu wykonania odpowiednich prac montażowych.
Sąd Apelacyjny zwrócił ubocznie uwagę, że w wypadku zobowiązania
pozwanej Wspólnoty do wykonania czynności żądanych przez powódkę, obciążona
byłaby nimi także powódka jako członek Wspólnoty Mieszkaniowej.
Powódka zaskarżyła skargą kasacyjną wyrok Sądu Apelacyjnego w części
uwzględniającej apelację pozwanej Wspólnoty. Skargę oparła na podstawie
naruszenia przepisów prawa materialnego i zgłosiła zarzut niewłaściwego
zastosowania art. 24 § 1 k.c. przez przyjęcie, że pomimo stwierdzenia
bezprawności działania pozwanej Wspólnoty została ona zwolniona od
konieczności usunięcia przyczyny wywołującej naruszenie dóbr osobistych powódki,
gdyż to nie ona wywołała ich pierwotną przyczynę, a jedynie wtórnie przyczyniała
się do trwałości ich naruszania, zarzuciła również niewłaściwe zastosowanie art. 6
oraz art. 17 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r.,
Nr 80, poz. 903 ze zm., dalej „u.w.l.”), polegające na uznaniu, że obciążenie
pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej obowiązkiem podjęcia czynności mających na
celu doprowadzenie do stanu zgodnego z prawem powodowałoby, że sama
powódka byłaby zobowiązana do usunięcia przyczyn wywołujących naruszenie
swoich dóbr osobistych.
We wnioskach skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku
i oddalenia apelacji pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej budynku przy ul. B. […] w
K. w całości oraz zasądzenia kosztów postępowania za obie instancje oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych wynika, że urządzenia
wentylacyjne umieszczone na dachu budynku, bezpośrednio nad mieszkaniem
zajmowanym przez powódkę, powodują hałas i wibracje o takim poziomie, który
6
przekracza dopuszczalne normy i wywołuje dolegliwości zdrowotne u powódki,
zarówno somatyczne jak i psychiczne, powodując zaburzenia błędnika, bezsenność,
uniemożliwiając skupienie się i wykonywanie pracy umysłowej w domu. Możliwe
jest znaczące zmniejszenie tych emisji i doprowadzenie instalacji do stanu
eliminującego ich szkodliwe oddziaływanie na osoby mieszkające w lokalu nr 47
w drodze przeniesienia wentylatorów na sąsiadujący z mieszkaniem szyb windy
i zastosowanie jednocześnie elementów tłumiących w miejscach mocowań
instalacji do stropu i szybu windy. Sąd Apelacyjny przyjął też, co powódka
akcentuje w skardze, że dbałość o zachowanie w budynku wymagań w zakresie
ochrony przed wibracjami i hałasem stanowi jeden z obowiązków pozwanej
Wspólnoty, a uchybienie obowiązkom w tym zakresie jest bezprawne.
Wspólnota mieszkaniowa, co zostało już wyjaśnione w orzecznictwie Sadu
Najwyższego (por. uchwałę składu 7 sędziów w dniu 21 grudnia 2007 r. III CZP
65/07, OSNC 2008/7-8/69, i wyrok z dnia 15 października 2008 r., I CSK 118/08,
nie publ. poza bazą Lex nr 658169), jest posiadającą zdolność prawną jednostką
organizacyjną, do której na podstawie art. 331
k.c. stosuje się odpowiednio przepisy
o osobach prawnych, wobec czego utożsamianie przez Sąd Apelacyjny powódki
ze wspólnotą może być rozumiane jedynie przenośnie. Do zadań Wspólnoty należy
wykonywanie praw i obowiązków związanych z zarządzaniem (gospodarowaniem,
administrowaniem) nieruchomością wspólną i - z mocy art. 17 u.w.l. - ciąży na niej
odpowiedzialność za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej.
Na wspólnocie spoczywają więc m. in. przewidziane w art. 61 pkt. 1 w zw. z art. 5
ust. 2 i ust. 1 pkt e pr. bud. obowiązki związane z utrzymywaniem i użytkowaniem
nieruchomości wspólnej zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 pr. bud.,
w tym zapewnienie, aby spełnione zostały podstawowe wymagania dotyczące
m.in. ochrony przed hałasem i drganiami. Nie dopełniając tych obowiązków
pozwana Wspólnota w drodze zaniechania dopuściła do długotrwałego emitowania
nadmiernego hałasu i drgań do mieszkania powódki, przy czym oddziaływanie to
nie tylko stanowiło niedopuszczalne immisje, ale również, ze względu na
negatywne konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego powódki,
naruszało jedno z jej najważniejszych dóbr osobistych. Podnoszony przez Sąd
Apelacyjny fakt, że pierwotną przyczyną emisji szkodliwych hałasów i wibracji były
7
błędy powstałe na etapie budowy nie uchyla odpowiedzialności pozwanej
Wspólnoty wobec powódki, wobec której odpowiada za szkodę poniesioną
w wyniku nienależytego wykonywania zarządu nad nieruchomością wspólną (zob.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2006 r., III CZP 5/06, OSNC
2007/1/6), co - nie wyłącza także jej odpowiedzialności za naruszenie dóbr
osobistych powódki, jeżeli - jak w rozpatrywanej sprawie - niewykonanie
obowiązków zarządcy doprowadziło do skutku w postaci naruszenia dóbr
osobistych, w tym wypadku zdrowia powódki. Nie można podzielić stanowiska
Sądu Apelacyjnego, że zaniechanie pozwanej Wspólnoty było uchybieniem
o nieznacznym ciężarze, jeśli zważyć, że powódka bezskutecznie domagała się od
tej pozwanej podjęcia kroków mających na celu usuniecie przyczyny naruszeń
przez okres kilkuletni i była zmuszona wystąpić na drogę procesu sądowego, mimo
że - jak wynika z ustaleń faktycznych, rozmiar i koszt koniecznych prac nie jest zbyt
wielki. Wbrew stanowisku Sądu odwoławczego, zachodziły więc podstawy do
nakazania także pozwanej Wspólnocie podjęcia działań koniecznych, aby
naruszenia dóbr osobistych powódki ustały. Tym samym uzasadniony okazał się
zarzut naruszenia art. 24 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na
uwolnieniu pozwanej wspólnoty od obowiązku wykonania czynności potrzebnych
do usunięcia stanu naruszeń dóbr osobistych. Zobowiązanie do udostepnienia
nieruchomości innemu podmiotowi w celu wykonania tych prac nie zapewnia
należytej ochrony powódce i nie może być uznane za odpowiedni środek
zapobieżenia dalszym naruszeniom.
Ponieważ zarzuty podniesione przez powódkę w skardze kasacyjnej okazały
się uzasadnione, a w sprawie miało miejsce jedynie naruszenie prawa
materialnego, zachodziły podstawy do uwzględnienia wniosku skarżącej
o uchylenie zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego i rozstrzygnięcie co do
istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji pozwanej Wspólnoty także w części
uwzględnionej przez Sąd odwoławczy (art. 39816
k.p.c.).
Orzeczenie o kosztach postępowania wynika z postanowień art. 39821
w zw.
z art. 391 § 1, art. 98 § 1 i 3 k.p.c., z pozostawieniem szczegółowego wyliczenia
kosztów referendarzowi sądowemu zgodnie z art. 108 § 1 in fine k.p.c.
8