Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku Z. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o wysokość renty socjalnej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 15 czerwca 2015 r. sygn. akt VIII U 587/14

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 1338/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Krakowie – VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną przez Z. S. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 4 marca 2014 r.
w ten sposób, że ustalił wysokość zwaloryzowanej renty socjalnej Z. S. od 1 marca 2014 r. na kwotę 721,34 zł brutto (pkt I) oraz stwierdził, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II).

Sąd ustalił, że wnioskodawczyni Z. S. jest uprawniona do renty socjalnej. Decyzją z dnia 1 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. dokonał z urzędu od dnia 1 marca 2013 r. waloryzacji renty socjalnej wnioskodawczyni, ustalając jej wysokość na 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy tj. na kwotę 698,17 zł. Sąd Okręgowy w Krakowie prawomocnym wyrokiem z dnia 10 lutego 2014 r. zmienił w/w decyzję organu rentowego z dnia 1 marca 2013 r. i ustalił Z. S. wysokość zwaloryzowanej renty socjalnej od dnia 1 marca 2013 r. na kwotę 709,98 zł. Zaskarżoną decyzją z dnia 4 marca 2014 r. organ rentowy dokonał podwyższenia od dnia 1 marca 2014 r. przysługującej wnioskodawczyni renty socjalnej do kwoty 709,34 zł, tj. do wysokości 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Odwołując się do treści przepisów art. 6
ust. 2-3 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (tekst jedn.: Dz.U.
z 2013 r. poz. 982), Sąd zauważył, że rentę socjalną waloryzuje się na zasadach
i w trybie określonym dla emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
a dokonuje jej jednostka organizacyjna Zakładu lub organ emerytalno-rentowy. Przechodząc następnie do dyspozycji art. 88 oraz art. 89 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), Sąd Okręgowy podkreślił w szczególności, że waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji, który stanowi średnioroczny wskaźnik cen towarów
i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wskaźnik waloryzacji w 2014 r. został ogłoszony w komunikacie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 lutego 2014 r. (M.P. z 2014 r., poz. 150) i wynosi 101,6%. Mając powyższe na uwadze Sąd stwierdził, że wnioskodawczyni zgodnie z prawomocnym wyrokiem z dnia 10 lutego 2014 r. na dzień 28 lutego
2014 r. przysługiwała renta socjalna w wysokości 709,98 zł, zaś zgodnie z w/w przepisami wysokość przysługującego jej świadczenia po waloryzacji od dnia
1 marca 2014 r. winna wynosić 721,34 zł (wysokość świadczenia została ustalona poprzez pomnożenie kwoty świadczenia ustalonej na dzień 28 lutego 2014 r.
i wynoszącej 709,98 zł przez wskaźnik waloryzacji w wysokości 101,6 % tj. 709,98 zł x 101,6 % = 721,34 zł). Równocześnie Sąd Okręgowy w Krakowie nie stwierdził odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, ponieważ ustalenie wysokości renty socjalnej Z. S. było uzależnione od uprzedniego rozstrzygnięcia Sądu w sprawie o sygn. akt VIII U 695/13. W konkluzji Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd orzekł jak w pkt I i II sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. i zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu: naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 982 ze zm.).

W oparciu o tak sformułowany zarzut organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu wywodów apelacji organ rentowy zaakcentował w szczególności, że renta socjalna nie jest świadczeniem przyznawanym z systemu ubezpieczeń społecznych, lecz z budżetu państwa. Równocześnie organ rentowy uwydatnił, że waloryzacja renty socjalnej została wprowadzona jednorazowo w 2012 r. i nie została powtórzona w latach następnych, a zatem w 2014 r. zastosowano waloryzację przy pomocy wskaźnika waloryzacji z konsekwencjami wynikającymi z obowiązujących przepisów ustawy o rencie socjalnej, które jako szczególne powinny zostać zastosowane w pierwszej kolejności. Następnie, przywołując treść art. 6 ustawy o rencie socjalnej w brzmieniu obowiązującym do dnia 28 lutego 2015 r., organ rentowy zaznaczył, że przepis ten przewidywał wypłatę renty socjalnej ze środków budżetu państwa w kwocie gwarancyjnej stanowiącej 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a wypłacenie wnioskodawczyni renty w wysokości zasądzonej w zaskarżonym wyroku stanowi niedopuszczalne odstępstwo od tej zasady i prowadzi do sytuacji, w której będzie ona pobierała świadczenie wyższe niż pozostali świadczeniobiorcy renty socjalnej w kraju. Następnie organ rent zauważył, iż dostrzegając powyższy problem ustawodawca znowelizował z dniem 1 marca 2015 r. przepis art. 6 ustawy o rencie socjalnej, który aktualnie w ramach ust. 1 stanowi, że „renta socjalna wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”, a zatem 84% zwaloryzowanej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, co ma zapobiegać zróżnicowaniu wysokości renty socjalnej w zależności od daty przyznania. Mając powyższe na względzie organ rentowy stwierdził, iż w przedmiotowej sprawie poprzez zastosowanie przepisu art. 316 k.p.c. podstawę orzekania winien stanowić art. 6 ust. 1 w brzmieniu znowelizowanym od dnia 1 marca 2015 r. tj. nowy stan prawny, co potwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 21 października 2014 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 279/14, dotyczącej wyrównania emerytur zawieszonych od dnia 1 października 2011 r.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni Z. S. wniosła
o oddalenie apelacji jako bezzasadnej i podtrzymanie wyroku Sądu pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W rozpoznawanej sprawie, mając na uwadze zarzuty apelacji, w pierwszej kolejności podkreślić należy, że przy dokonywaniu oceny zaskarżonej decyzji należy wziąć pod uwagę stan faktyczny i prawny istniejący na datę jej wydania, a nie na datę zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c.). Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych wszczynane jest bowiem w rezultacie odwołania wniesionego przez ubezpieczonego czy płatnika składek od decyzji organu rentowego, a zatem ma charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem – zarówno w kontekście formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego/płatnika składek lub z urzędu. W tym aspekcie postępowanie sądowe jest postępowaniem kontrolnym. Jak wielokrotnie akcentował Sąd Najwyższy (zob. zwłaszcza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2013 r., I UK 55/13 oraz z dnia 9 października 2014 r., II UK 11/14), badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko i wyłącznie przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego
w chwili wydawania decyzji, a więc w chwili ustalania prawa do świadczenia (w tym jego wysokości). Wynika to z istoty postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w którym sąd dokonuje kontroli wyłącznie tych rozstrzygnięć o prawach i obowiązkach stron stosunku ubezpieczenia społecznego, które zostały uprzednio podjęte przez organ rentowy. Wprawdzie kontrola ta ma wymiar pełny i wszechstronny (w przeciwieństwie do kontroli sprawowanej przez sądownictwo administracyjne), a jednym z jej instrumentów jest możliwość prowadzenia przez sąd ubezpieczeń społecznych postępowania dowodowego na zasadach przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego, to jednak rozstrzygnięcie sprawy przez sąd ubezpieczeń społecznych (po przeanalizowaniu na nowo wszelkich okoliczności faktycznych i prawnych) musi odnosić się do przedmiotu objętego treścią decyzji organu rentowego. Innymi słowy, zakres kognicji sądu ubezpieczeń społecznych jest ściśle uzależniony od tego, co było przedmiotem rozstrzygnięcia organu rentowego. W drodze wyjątku od tej zasady, (który nie może być traktowany rozszerzająco), orzecznictwo dopuszcza możliwość uwzględniania przez sąd okoliczności niebędących przedmiotem decyzji organu rentowego. Podkreślić przy tym należy, że na podstawie art. 316 § 1 k.p.c. sąd ubezpieczeń społecznych - kierując się względami ekonomii procesowej - może wyjątkowo zmienić decyzję organu rentowego i przyznać prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, jeżeli podstawą odmowy przyznania świadczenia w postępowaniu przed organem rentowym było niespełnienie któregoś z wymaganych prawem warunków, a w toku postępowania sądowego warunek ten został niewątpliwie spełniony (przykładowo, gdy ubezpieczony ubiegający się o emeryturę osiągnął wiek emerytalny po wniesieniu odwołania do sądu). O naruszeniu art. 316 § 1 k.p.c.
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (w ramach wyjątku od reguły) można zatem mówić tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że przy zastosowaniu procedury obowiązującej w tych sprawach świadczenie bez żadnych wątpliwości zostałoby przyznane. W innych przypadkach (w tym w niniejszej sprawie) obowiązuje zasada oceny prawidłowości decyzji według stanu istniejącego w dacie jej wydania. Choć bowiem sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę merytorycznie na nowo, to jednak jako organ kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odniesienia się do stanu rzeczy istniejącego w dacie wydania decyzji. Z tej przyczyny obowiązująca w "klasycznym" procesie cywilnym reguła wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie
z którą sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, doznaje wyjątku w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ze względu na jego szczególny, odwoławczy charakter.

Reasumując stwierdzić należy, że skoro zgodnie z ukształtowanym w tym zakresie orzecznictwem Sądu Najwyższego (zob. zwłaszcza wyroki: z dnia 4 lipca 2000 r., II UKN 55/00, OSNAPiUS 2002 Nr 2, poz. 49; z dnia 18 kwietnia 2001 r.,
II UKN 335/00, OSNP 2003 Nr 1, poz. 19; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005 Nr 3, poz. 43; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 273; z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/2005, LEX nr 272581 i z dnia 2 sierpnia 2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293; OSP 2009 Nr 4, poz. 45),
w postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, to wbrew stanowisku organu rentowego, Sąd pierwszej, jak i drugiej instancji nie mógł uwzględnić zmian prawnych, które nastąpiły po wydaniu zaskarżonej decyzji (tj. po dniu 4 marca 2014 r.), a zatem zmian w treści art. 6 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 982 ze zm.), wprowadzonych w życie ustawą z dnia 23 października 2014 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1682). W ramach
art. 12 w/w ustawy zmieniającej (nowelizującej) przewidziano bowiem wprost, że ustawa ta wchodzi w życie z dniem 1 marca 2015 r. z wyjątkiem art. 10, który wchodzi w życie z dniem ogłoszenia (tj. z dniem 1 grudnia 2014 r.). Na podstawie ustawy nowelizującej z dnia 23 października 2014 r. zmiany do ustawy o rencie socjalnej zostały wprowadzone w ramach art. 4 (nowe brzmienie art. 6 ustawy
o rencie socjalnej zawierał art. 4 pkt 1, zaś pkt 2 ustawy nowelizującej odnosił się do art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej), a zatem bezspornym było, iż znowelizowane brzmienie art. 6 ustawy o rencie socjalnej uzyskało status powszechnie obowiązującego prawa dopiero z dniem 1 marca 2015 r. Nie może przy tym ujść z pola widzenia, że nowelizacja art. 6 ustawy o rencie socjalnej stanowi przykład regulacji przewidującej bezpośrednie działanie ustawy nowej, skoro znowelizowany przepis z dniem wejścia w życie nowelizacji wchodził w miejsce poprzedniego unormowania, a zatem ma zastosowanie od tej daty na przyszłość. Jak bowiem podkreśla się w literaturze, treść ustawy nowelizującej – z chwilą jej wejścia w życie – staje się treścią tej ustawy, którą ona zmienia, sama zaś ustawa nowelizująca ulega niejako „skonsumowaniu” (zob. więcej: S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004, s. 189 i n.). Skoro zatem znowelizowany przepis art. 6 ustawy o rencie socjalnej1 zastąpił dawną regulację (brzmienie art. 6 obowiązujące do dnia 28 lutego 2015 r.) dopiero z dniem wejścia w życie nowelizacji czyli z dniem 1 marca 2015 r. (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 marca 2014 r., II FSK 815/12), to tym samym uznać trzeba, że ocena zasadności zaskarżonej przez wnioskodawczynię decyzji organu rentowego z dnia 4 marca 2014 r. mogła być rozpatrywana tylko i wyłącznie przy uwzględnieniu treści art. 6 ustawy o rencie socjalnej w wersji obowiązującej w dniu jej wydania, a zatem w brzmieniu sprzed nowelizacją wprowadzoną ustawą z dnia 23 października 2014 r. Do zajęcia odmiennego stanowiska w niniejszej sprawie (tj. zastosowania w oparciu o art. 316 k.p.c. obowiązującego począwszy od dnia 1 marca 2015 r. brzmienia art. 6 ustawy o rencie socjalnej) nie mogła się również przyczynić - wskazywana przez organ rentowy w apelacji - treść uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 października 2014 r. (sygn. akt III AUa 279/14), skoro zaprezentowane tamże stanowisko odnosiło się do odmiennego stanu faktycznego, pociągającego za sobą konieczność jego oceny w świetle odmiennych unormowań prawa materialnego niż te, które znajdują zastosowanie w przypadku wnioskodawczyni. Oczywistym jest przy tym, że rozpoznając sprawę Sąd każdorazowo dokonuje własnych ustaleń faktycznych i prawnych, co wyklucza związanie tego Sądu ustaleniami faktycznymi i ich oceną prawną dokonaną przez inny sąd wydający rozstrzygnięcie w sprawie dotyczącej innej osoby.

Stosownie zaś do treści art. 6 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej w brzmieniu obowiązującym na dzień 4 marca 2014 r., renta socjalna wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy określonej w ustawie
o emeryturach i rentach z FUS, przy czym w myśl ust. 2, świadczenie to waloryzuje się na zasadach i w trybie określonych dla emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednoznaczne (bezpośrednie) odwołanie się przez ustawodawcę
w ramach w/w art. 6 ust. 2 ustawy o rencie socjalnej do zasad i sposobu waloryzacji przewidzianych dla emerytur i rent z FUS, nie pozostawia zatem jakichkolwiek wątpliwości co do konieczności zastosowania przy waloryzacji renty socjalnej dyspozycji art. 88, art. 89 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). Podzielając poczynione w powyższym zakresie wyliczenia Sądu pierwszej instancji stwierdzić należy, iż odwołując się do w/w regulacji ustawy
o emeryturach i rentach z FUS oraz wskaźnika waloryzacji wynoszącego w 2014 r. 101,6% (ogłoszonego w komunikacie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 lutego 2014 r.; M.P. z 2014 r., poz. 150), stwierdzić należy, iż w sposób jak najbardziej prawidłowy Sąd ten ustalił, iż skoro zgodnie z prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 10 lutego 2014 r., przysługująca wnioskodawczyni na dzień 28 lutego 2014 r. renta socjalna wynosiła 709,98 zł, to po waloryzacji tegoż świadczenia od dnia 1 marca 2014 r. – wysokość należnej jej renty socjalnej powinna odpowiadać kwocie 721,34 zł (709,98 zł x 101,6% = 721,34 zł).

Tak bowiem jak trafnie podkreślono to już w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawie o sygn. akt III AUa 600/14 (w którym rozpoznana została apelacja organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 10 lutego 2014 r.), jednorazowy charakter waloryzacji kwotowej w 2012 r. nie oznacza, że waloryzacja taka dotyczy tylko najbliższego roku i nie ma na celu zwiększenia kwoty świadczenia także na kolejne lata poprzez art. 6 ust. 2 ustawy o rencie socjalnej. Logicznym jest zatem, że w kolejnych latach przeprowadzania waloryzacji procentowej (2013, 2014) waloryzowana - czyli mnożona przez wskaźnik waloryzacji, który w 2014 r. wynosił 101,6% - musi być konkretna kwota świadczenia wypłacana w poprzednim roku (a zatem w niniejszej sprawie kwota 709,98 zł), albowiem wykładnia proponowana przez organ rentowy (powrót w 2014 r. do kwoty określonej w art. 6 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej) doprowadziłaby do udaremnienia wzrostu wysokości świadczenia, będącego wynikiem waloryzacji kwotowej z 2012 r. Potwierdza to wprost treść zaskarżonej decyzji ZUS z dnia 4 marca 2014 r., w świetle której od dnia 1 marca 2014 r. dokonano „podwyższenia” przysługującej dotychczas wnioskodawczyni renty socjalnej w wysokości 709,98 zł do kwoty 709,34 zł jako odpowiadającej wysokości 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Podzielając zatem stanowisko przyjęte w w/w sprawie o sygn. akt III AUa 600/14, podkreślić należy, iż na gruncie obowiązującego do dnia 28 lutego 2015 r. brzmienia art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o rencie socjalnej, przepis ust. 1 winien znajdować zastosowanie tylko do renty socjalnej przyznawanej po raz pierwszy po waloryzacji kwotowej z 2012 r., a nie do renty socjalnej przyznanej – tak jak w przypadku wnioskodawczyni - wcześniej, skoro waloryzacja kwotowa z 2012 r. spowodowała wzrost jej wysokości powyżej określonej w ust. 1, tj. powyżej 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji
na zasadzie art. 385 k.p.c.

1 Obowiązujący od dnia 1 marca 2015 r. (znowelizowany ustawą z dnia 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw) przepis art. 6 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej stanowi, że „renta socjalna wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”. W myśl ust. 2, „podwyższenia renty socjalnej dokonuje jednostka organizacyjna Zakładu lub organ emerytalno-rentowy”, zaś w ust. 3 przesądzono, że „podwyższenie renty socjalnej następuje z urzędu,
a jeżeli wypłata renty została wstrzymana - po jej wznowieniu”.