Pełny tekst orzeczenia

Sygn.akt III AUa 279/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 sierpnia 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Piotr Prusinowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 sierpnia 2014 r. w B.

sprawy z odwołania S. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy S. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. akt V U 326/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

Sygn akt III AUa 279/14

UZASADNIENIE

S. K. zaskarżył decyzję (...) Oddział w B. z dnia 8 marca 2012 r o przeliczeniu wysokości świadczenia od dnia 01 kwietnia 2012 r. Nie zgadzał się z obniżeniem wysokości świadczenia z poprzednio ustalonej kwoty 1071,89 zł na kwotę 1039,11 zł.

ZUS wnosił o oddalenie odwołania. Organ rentowy wskazał, że zweryfikował wysokość okresów składkowych z tytułu zatrudnienia wnioskodawcy w M. (...) w O. od 1 listopada 1967 r. do 28 marca 1974 r. w oparciu o potwierdzenie Wydziału (...) i Składek. Z dokumentów znajdujących się w organie rentowym wynikało, że skarżący nie występuje w imiennych deklaracjach rozliczeniowych w okresie od listopada 1967 r. do września 1970 r. oraz za miesiąc styczeń 1971 r. W okresie od lutego 1971 roku do grudnia 1973 roku kółko rolnicze rozliczało się na deklaracjach bezimiennych, a od stycznia 1974 roku pracowników przejęła Spółdzielnia Kółek Rolniczych w H., która również rozliczała się na deklaracjach bezimiennych. Wobec stwierdzenia błędu ZUS zweryfikował okresy pracy i obniżył wysokość świadczenia.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że decyzją z dnia 02 lutego 1990 roku skarżącemu przyznano świadczenie w zbiegu tj. z tytułu renty inwalidzkiej przyznanej na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin oraz z tytułu renty przyznanej na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. KRUS wypłaca wnioskodawcy świadczenie zbiegowe w wysokości 50% renty rolniczej i 100% renty z tytułu niezdolności do pracy. Niewątpliwe było, że decyzją z dnia 01 marca 2012 roku ZUS przyznał po waloryzacji od 01 marca 2012 roku rentę w kwocie 1071,89 zł. Natomiast zaskarżoną obecnie decyzją z 08 marca 2012 roku ZUS ustalił od 01 kwietnia 2012 r. nową wysokość świadczenia w kwocie 1039,11 zł. Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie skarżącego od decyzji Prezesa KRUS z dnia 12 kwietnia 2012 roku ustalającej wysokość świadczenia zbiegowego należnego od 01 kwietnia 2012 roku, w tym w zakresie wysokości renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na kwotę 1039,11 zł.

Powyższy wyrok stał się prawomocny z dniem 25 lutego 2013 roku. W dniu 20 lutego 2013 r. S. K., złożył odwołanie od decyzji ZUS z dnia 8 marca 2012 r. wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia odwołania, twierdząc że nie otrzymał powyższej decyzji, a o obniżeniu wysokości świadczenia zbiegowego dowiedział się z decyzji KRUS z dnia 12 kwietnia 2012 roku. Zdaniem Sądu brak było w danym przypadku podstaw do odrzucenia odwołania w oparciu o przepis art. 477⁹ § 3 kpc, bowiem istotnie nie ma dowodu doręczenia skarżącemu decyzji ZUS z 08 marca 2012 roku, a o przyczynach zmniejszenia wysokości świadczenia dowiedział się z uzasadnienia wyroku z dnia 20 grudnia 2012 roku w sprawie VU 760/12.

Dodatkowo Sąd pierwszej instancji odniósł się do zeznań świadka G. G.. Uznał jednak, że nie wnoszą one do sprawy istotnych treści. Ostatecznie Sąd Okręgowy w Białymstoku oparł się na deklaracjach ZUS. Uznał, że ZUS prawidłowo ustalił wnioskodawcy okres zatrudnienia w (...) w O.. Zaliczył również okres zatrudnienia, w którym zakład pracy rozliczał się z ZUS na deklaracjach bezimiennych. Zatem również wysokość świadczenia została ustalona prawidłowo.

Apelacje wniósł S. K.

Nie formułując formalnych zarzutów i wniosków apelacyjnych powtórzył prezentowane wcześniej stanowisko. Zgodnie z nim był zatrudniony w M. (...) w O. w okresie od 1 listopada 1967 r. do dnia 28 marca 1973 r. Pracował stale i otrzymywał wynagrodzenie, od którego zakład pracy odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne. Z treści apelacji można wnioskować, że skarżący domaga się zmiany zaskarżonego wyroku i zaliczenia w całości okresu zatrudnienia.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja jest uzasadniona, gdyż Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Staje się to zrozumiałe, gdy uwzględni się, że organ rentowy decyzją z dnia 18 maja 1993 r. uznał wnioskodawcy staż składkowy wynoszący 20 lat. Potwierdza to również decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 maja 2007 r. Oznacza to, że organ rentowy przez wiele lat uznawał cały okres zatrudnienia w M. (...) w O. (od 1 listopada 1967 r. do 28 marca 1973 r.). Zaskarżona decyzja z dnia 8 marca 2012 r. zweryfikowała dotychczasowe stanowisko. Sąd pierwszej instancji nie odniósł się do możliwości dokonania takiej zmiany. Okoliczność ta ma pierwotne znaczenie względem oceny, czy odwołujący się faktycznie przez cały sporny okres pracował (podlegał ubezpieczeniu społecznemu). Podstawą prawną tego twierdzenia jest przepis art. 114 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Sąd ubezpieczeń społecznych jest związany decyzją organu rentowego, która uzyskała przymiot decyzji ostatecznej z tego względu, iż nie została zaskarżona do sądu. W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości aktów administracyjnych oraz zasadą uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją, od której strona nie wniosła odwołania w trybie art. 477⁹ k.p.c., ani nie podważyła jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób. Możność badania, a ściślej - kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczonym zakresie, w myśl wypracowanej w judykaturze Sądu Najwyższego koncepcji bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji administracyjnej, stanowi jedyne odstępstwo od zasady związania sądu cywilnego decyzją administracyjną. Poza tym sąd w postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności i jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. np. wyroki z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78; z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295; z dnia 7 kwietnia 2011 r., I UK 357/10, LEX nr 863946 oraz uzasadnienie uchwały z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252 i powołane w nich orzeczenia).

W prawie ubezpieczeń społecznych związanie sądu (a także organu rentowego) ostateczną decyzją nie ma charakteru bezwzględnego. Istnieje możliwość dokonania ponownych ustaleń warunkujących prawo lub wysokość przyznanego wcześniej świadczenia, jednak dopiero po spełnieniu przesłanek określonych w art. 114 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS albo wskazanych w art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (wyrok SN z dnia 13 czerwca 2013 r., I UK 20/13, LEX nr 1413493). Oznacza to, że zaskarżona decyzja (przeliczająca na niekorzyść wnioskodawcy świadczenie) została wydana na podstawie art. 114 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Okoliczność, że organ rentowy nie powołał tego przepisu nie zwalniała Sądu pierwszej instancji od dokonania takiej kwalifikacji. W rezultacie Sąd pierwszej instancji nie poczynił żadnych ustaleń pozwalających stwierdzić, czy po wydaniu ostatecznej decyzji przyznającej świadczenie (obliczone przy uwzględnieniu 20 lat stażu składkowego) zostały przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed jej wydaniem, które mają wpływ na jego wysokość. Brak ten wypełnia znamiona przepisu art. 386 § 4 k.p.c

W judykaturze pojęcie "nierozpoznania istoty sprawy" jest rozumiane jednolicie. W wyrokach: z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, Nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 845/00 (OSNP 2004, Nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00 (OSP, 2003 Nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02 (LexPolonica nr 405129), z dnia 24 marca 2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45) oraz z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199) przyjęto, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony(wyrok SN z dnia 13 lutego 2014 r., II PK 129/13).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji dokona wiążących ustaleń w zakresie spełnienia lub nie występowania przesłanek warunkujących ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Nie należy przy tym pominąć, że wykładnia i sposób (przesłanki) zastosowania art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS były przedmiotem licznych wypowiedzi w orzecznictwie (przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 Nr 19, poz. 341; OSP 2006 Nr 10, poz. 118, z glosą R. Babińskiej oraz z dnia 25 maja 2004 r., III UK 31/04, OSNP 2005 Nr 1, poz. 13, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2004 r., II UK 404/03, OSNP 2005 Nr 4, poz. 58; a na gruncie stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS - por. także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1997 r., III ZP 40/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 429) oraz w literaturze (w szczególności R. Babińska: Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007; K. Antonów (w:) K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki: Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, Warszawa 2009; K. Antonów: Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Pojęcie oraz właściwości postępowań przedsądowych i ochrony cywilnosądowej, Warszawa 2011; R. Babińska-Górecka: Uwagi na temat projektu nowelizacji art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (nowa podstawa i przesłanki wzruszalności prawomocnych decyzji rentowych), PiZS 2013 nr 11, s. 12). Dokonując pewnych uogólnień, przyjmuje się, że zwrot "przedłożenie nowych dowodów" użyty w treści art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia (jego wysokości). Natomiast użyty w tym przepisie termin "ujawnienie okoliczności", generalnie oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem przez organ rentowy prawa do emerytur (rent) lub wysokości tych świadczeń. Są to więc określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia i/lub jego wysokości (np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy), a także uchybienia normom prawa procesowego lub materialnego przez organ rentowy, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną zainteresowanych (wyrok SN z dnia 3 lutego 2014 r., I UK 322/13, LEX nr 1444596). Przy ocenie występowania przesłanek z art. 114 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS szczególnie pomocny może okazać wyrok SN z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 190/13, nie publikowany.

Dopiero tak dokonane ustalenia i ich ocena prawna pozwoli na stwierdzenie, czy organ rentowy miał prawo ingerować i dokonać ponownego przeliczenia świadczenia wnioskodawcy. W razie uznania, że zachodzą przesłanki określone w art. 114 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd pierwszej instancji dokona również wszechstronnej oceny materiału dowodowego, w szczególność odniesie się do świadectwa pracy wystawionego wnioskodawcy, a potwierdzającego sporny okres zatrudnienia. Możliwe, że zajdzie konieczność dopuszczenia dowodu z akt osobowych wnioskodawcy.

Mając na uwadze wskazane okoliczności Sąd Apelacyjny zgodnie z przepisem art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

III AUa 279/14

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE