Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2016 r. w Szczecinie

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do świadczenia przedemerytalnego

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 7 października 2015 r. sygn. akt VI U 639/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od ubezpieczonej M. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Anna Polak

III A Ua 958/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 lipca 2015 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił M. K. prawa do świadczenia przedemerytalnego wskazując, że do wniosku o świadczenie przedemerytalne należy dołączyć dowody uzasadniające prawo do tego świadczenia, a więc między innymi świadectwo pracy zawierające podstawę rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego, dokument pozwalający na ustalenie przyczyn uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy, jeżeli świadectwo pracy nie będzie potwierdzało tych okoliczności, postanowienie Sądu o ogłoszeniu upadłości – w przypadku osób, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą. Mając na uwadze, że ubezpieczona nie przedłożyła postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości ZUS odmówił wnioskodawczyni prawa do świadczenia przedemerytalnego.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. K. wskazała, że prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą – gabinet kosmetyczny oraz iż ze względu na sytuację ekonomiczną powstałą po zakończeniu okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego (przyznanego po artroskopii kolana lewego), zmuszona była do ponownego podjęcia zatrudnienia. Z uwagi na brak klientów, duże koszty związane z prowadzeniem działalności oraz zły stan zdrowia zlikwidowała prowadzoną działalność gospodarczą. Ubezpieczona wskazała, że aktualnie jest osobą bezrobotną. Prowadząc działalność od 1 stycznia 1999 r. do 16 grudnia 2014 r. nie zalegała nigdy ze składkami, a obecnie nie stać jej na przeprowadzenie upadłości sądowej.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości, z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 7 października 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

M. K. urodziła się w dniu (...), w dniu (...) ukończyła 60 rok życia.

W dniu 16 czerwca 2015 r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek o świadczenie przedemerytalne, a na dzień złożenia wniosku ubezpieczona udowodniła 36 lat, 5 miesięcy i 3 dni okresów ubezpieczenia, w tym, 32 lata i 23 dni okresów składkowych oraz 4 lata, 4 miesiące i 10 dni okresów nieskładkowych.

W okresie od 31 grudnia 1998 r. do 15 grudnia 2014 r. M. K. podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej – gabinetu kosmetyki leczniczej. Prowadzona przez ubezpieczoną działalność gospodarczą została zlikwidowana z uwagi na duże koszty jej prowadzenia, brak klientów oraz zły stan zdrowia. Wnioskodawczyni nie wszczęła procedury ogłoszenia upadłości. Wnioskodawczyni opłaciła składki na ubezpieczenie społeczne za okres od 1 stycznia 1999 r. do 30 listopada 2014 r.

Wyrokiem z dnia 7 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy Szczecin Centrum w Szczecinie oddalił odwołanie ubezpieczonej od decyzji z dnia 16 kwietnia 2013 r. odmawiającej jej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. Sąd ustalił, że po dniu 28 marca 2013 r. M. K. odzyskała zdolność do pracy. Wyrokiem z dnia 19 września 2014 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację ubezpieczonej od wyroku z dnia 7 stycznia 2014 r.

Od dnia 16 grudnia 2014 r. ubezpieczona jest zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. nr 120, poz. 1252 ze zm.) Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego na podstawie przepisów wskazanej ustawy uzależnione jest od łącznego spełnienia wszystkich przesłanek. Natomiast w niniejszej sprawie wniosek M. K. jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 15 grudnia 2014 r. winień być rozpatrywany pod kątem regulacji art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.

Sąd Okręgowy wskazał, że przedsiębiorca może otrzymać świadczenie przedemerytalne tylko w jednym przypadku: jeżeli ogłosi upadłość. Nie wystarczy, że wyrejestruje firmę z powodu nieopłacalności i potwierdzi ten fakt zaświadczeniem z odpowiedniej ewidencji, rejestru, czy urzędu skarbowego. Osoby, które prowadziły pozarolniczą działalność muszą do wniosku o przyznanie świadczenia przedemerytalnego dołączyć postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości. Aby ogłosić upadłość, przedsiębiorca musi być niewypłacalny, co oznacza, że nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Dłużnika będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej, ale wyposażoną w zdolność prawną uważa się za niewypłacalnego również wtedy, gdy jego zobowiązania przekraczają wartość jego majątku, nawet wtedy, gdy wykonuje je na bieżąco (art. 11 prawa upadłościowego i naprawczego).

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w sprawie bezspornym jest, iż odwołująca się, urodzona w dniu (...) ukończyła 56 rok życia, posiada 36 lat, 5 miesięcy i 3 dni okresów uprawniających do otrzymania emerytury, od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 15 grudnia 2014 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą – gabinet kosmetyki leczniczej. Następnie zaś zarejestrowała się jako osoba bezrobotna od dnia 16 grudnia 2014 r. i od tego dnia pobiera zasiłek dla bezrobotnych. Poza sporem jest również, że wnioskodawczyni nie legitymuje się postanowieniem Sądu o ogłoszeniu upadłości prowadzonej przez nią pozarolniczej działalności gospodarczej.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że w wyroku z dnia 23 maja 2012 r., I UK 437/11, Sąd Najwyższy wskazał, iż osoba określona w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych prowadząca pozarolniczą działalność po rozwiązaniu stosunku pracy, która uzyskała status bezrobotnego dopiero po zaprzestaniu prowadzenia tej działalności, nie nabywa prawa do świadczenia przedemerytalnego, jeżeli nie zostaną spełnione warunki określone w art. 2 ust. 1 pkt 3 tej ustawy. Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że celem świadczenia przedemerytalnego, jako jednego ze środków zapobiegania bezrobociu, jest pomoc osobom, które w określonych okolicznościach bez swojej woli utraciły zatrudnienie lub inne źródło utrzymania i - ze względu na wiek oraz odpowiednio długi staż ubezpieczeniowy - z jednej strony nie mają szans na kontynuowanie aktywności zawodowej na rynku pracy, a z drugiej strony w niedługim czasie będą mogły ubiegać się o emeryturę. Przy czym sąd meriti podkreślił, że podstawową przesłanką ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Sąd ten miał na uwadze, że z wyjaśnień ubezpieczonej wynika, iż podjęła ona decyzje o zakończeniu działalności gospodarczej uznając ją za nierentowną oraz kierując się stanem zdrowia. W tej sytuacji oczywistym jest, że nie wystąpiła przesłanka, która mogłaby skutkować ogłoszeniem upadłości. Samo zaś zakończenie działalności gospodarczej nie jest tożsame z ogłoszeniem upadłości, a treść przepisu art. 2 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy jest jednoznaczna i wymaga ogłoszenia upadłości (wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 11 grudnia 2013 r., III U 1617/13).

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że w zakresie art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 listopada 2006 r. ( SK 66/06 OTK-A 2006/10/152, Dz.U.2006/220/1612) stwierdził zgodność tego przepisu z art. 67 ust. 2, art. 32 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Oceniając uzależnienie prawa do świadczenia przedemerytalnego od ogłoszenia upadłości Trybunał podkreślał właśnie problemy jakie pojawiłyby się, gdyby prawo do świadczenia uzależnić od rentowności, która jest pojęciem trudnym do zdefiniowania. Trybunał wskazał zatem, że ustawodawca przyjął rozwiązanie znacznie prostsze, opierające się na istniejących już instytucjach prawnych i procedurach: wprowadził wymaganie ogłoszenia upadłości, zakładając, że w tym wypadku przyczyna zaprzestania działalności gospodarczej i - tym samym - pozostawania bez pracy osoby ubiegającej się o świadczenie przedemerytalne będzie obiektywna, taka sama w wypadku wszystkich prowadzących działalność gospodarczą, a jej wystąpienie zostanie sprawdzone przez sąd rozpatrujący wniosek o ogłoszenie upadłości.

Jednocześnie sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że stan faktyczny w niniejszej sprawie ustalono na podstawie niebudzących wątpliwości tego sądu oraz niekwestionowanych przez strony dowodów z dokumentów.

Rozważywszy powyższe, wobec braku jednej z ustawowych przesłanek umożliwiających w przedmiotowej sprawie nabycie prawa do świadczenia przedemerytalnego, sąd pierwszej instancji w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodziła się M. K., która w wywiedzionej apelacji wskazała, że ukończyła 60 rok życia, udowodniła 36 lat, 5 miesięcy i 3 dni ubezpieczenia, jest osobą bezrobotną zarejestrowaną w Powiatowym Urzędzie Pracy, a brak postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości dyskryminuje ją. Zdaniem skarżącej wykładnia funkcjonalna art. 2 ust. 1 pkt. 4 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych uwzględniająca zasady sprawiedliwości społecznej i słuszności oraz konsekwencje społeczne i ekonomiczne pozwala przyjąć, że przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego jest dopuszczalne także bez ogłoszenia upadłości w przypadku stwierdzenia niewypłacalności podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Apelująca podniosła, że kondycja jej jednoosobowej firmy załamała się po zabiegu artroskopii i okresie pobierania zasiłku rehabilitacyjnego. W tym czasie nastąpił odpływ klientów, a nadto stan zdrowia ubezpieczonej uniemożliwił jej efektywną pracę. Dalej skarżąca wskazała, że brak dochodów w ostatnim czasie spowodował decyzję o likwidacji działalności, aby nie doprowadzić do wyniszczenia rodziny skarżącej i całkowitego upadku.

Apelująca wniosła o przyznanie świadczenia przedemerytalnego.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania przed sądem drugiej instancji, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Zdaniem organu rentowego stan faktyczny sprawy został ustalony przez sąd pierwszej instancji w sposób wszechstronny, rzetelny i prawidłowy w oparciu o przedłożone dokumenty. Nadto Sąd dokonał prawidłowej analizy przepisów, a wnioski przedstawił w uzasadnieniu wyroku, z którym organ rentowy w pełni się zgodził. Zatem przepisy prawa materialnego i procesowego zostały prawidłowo zastosowane i dlatego też podnoszone zarzuty nie mogą zostać uwzględnione.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, prawidłowo też ustalił stan faktyczny sprawy, który między stronami jest bezsporny. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia sądu pierwszej instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania obecnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303).

Natomiast spór między stronami dotyczył interpretacji spełnienia przesłanki określonej w art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, który stanowi, że prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych", i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat - kobieta i 61 lat - mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Sąd Okręgowy przedstawił podstawy prawne rozstrzygnięcia oraz rozważył ich zastosowanie do stanu faktycznego niniejszej sprawy, argumentując dlaczego skłoniły go one do oddalenia odwołania od zaskarżonej decyzji. W ocenie Sądu Apelacyjnego rozważania te są trafne i nie naruszają prawa materialnego. Sąd odwoławczy nie znalazł przy tym podstaw do uznania słuszności zarzutów apelacji stanowiącej jedynie polemikę z prawidłowymi i wnikliwie uargumentowanymi motywami zapadłego orzeczenia.

Apelująca domaga się uznania, że bez sądowego postanowienia o ogłoszeniu upadłości prowadzonej przez nią działalności gospodarczej możliwie jest uznanie, że spełniła sporny warunek. Bezspornym bowiem jest, że ubezpieczona takim postanowieniem się nie legitymuje. Zakończyła prowadzoną przez siebie działalność z uwagi na duże koszty jej prowadzenia, brak klientów oraz zły stan zdrowia. Sąd Okręgowy szczegółowo ustosunkował się do stanowiska ubezpieczonej, przytaczając nie tylko utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, którego wyrazem jest wyrok tego Sądu z dnia 23 maja 2012 r., I UK 437/11 i sądów powszechnych (np. wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 11 grudnia 2013 r., III U 1617/13), ale także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 listopada 2006 r., SK 66/05), który jednoznacznie uznał, że stawiony wymóg jest zgodny z art. 2, 32 i 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i nie stanowi naruszenia zasady demokratycznego państwa prawa czy zasady równości, a także prawa ustawodawcy do kształtowania warunków wypłacania świadczeń przedemerytalnych.

W odpowiedzi na zarzuty apelacji wskazać należy, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 tycznia 2014 r., I UK 370/13 (LEX nr 1646126), podtrzymując dotychczasową linię orzecznictwa wyjaśnił, że w przypadku świadczenia przedemerytalnego dla przedsiębiorcy (pracodawcy) prowadzącego działalność gospodarczą znaczenie ma upadłość w rozumieniu przepisów powszechnych o upadłości, a nie likwidacja działalności z własnej woli (art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych). Natomiast Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 27 sierpnia 2013 r., III A Ua 189/13 (LEX nr 1362647) podkreślił, że dopiero w sytuacji niewypłacalności można uznać, iż osoba prowadząca działalność gospodarczą utraciła źródło utrzymania. Samo pojęcie nierentowności działalności gospodarczej jest pojęciem nieprecyzyjnym, uzależnionym również od czynników nieobiektywnych. Z kolei, Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 25 października 2012 r., III A Ua 329/12 (OSA 2013/4/88-93) uznał, że ogłoszenie upadłości prowadzonej działalności stanowi jedną z niezbędnych przesłanek do nabycia świadczenia przedemerytalnego. Za niewystarczające do spełnienia tego warunku uznać należy samo zaprzestanie prowadzenia działalności i wyrejestrowanie jej z ewidencji działalności gospodarczej. Ustawodawca przewidział bowiem inny warunek wiążący się z niewypłacalnością dłużnika (por. art. 10 i art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze - tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1112). Ocena, czy taki stan rzeczywiście zachodzi, może nastąpić dopiero po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Podzielając powyższe stanowiska w całości Sąd Apelacyjny podkreśla, że od lat nie budzi żadnych wątpliwości, że osoby ubiegające się o świadczenie przedemerytalne, które prowadziły działalność gospodarczą muszą legitymować się postanowieniem sądowym w przedmiocie ogłoszenia upadłości tej działalności. Skoro apelująca nie spełnia tego warunku to jej wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego nie może zostać uwzględniony.

Okoliczność, że ubezpieczona czuje się dyskryminowana takim uregulowaniem, pomijając zajęcie stanowiska właśnie w tym zakresie przez Trybunał Konstytucyjny w powołanym już wyroku z dnia 20 listopada 2006 r., nie może doprowadzić do uwzględnienia wniosków apelacji. M. K. pomija oczywistą okoliczność, że wymóg uzyskania postanowienia sądowego w przedmiocie ogłoszenia upadłości przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą obowiązuje od dnia wejścia w życie ustawy o świadczeniach przedemerytalnych tj. od 1 czerwca 2004 r. Zatem ubezpieczona nie została zaskoczona tym warunkiem ubiegając się o świadczenie w 2015 r. Jednocześnie należy podkreślić, że nie jest też dopuszczalna wykładnia przepisów prawa ubezpieczeń społecznych z punktu widzenia przewidzianej w art. 5 k.c. klauzuli generalnej tj. zasad współżycia społecznego z uwagi na to, że są to przepisy prawa publicznego cechujące się niezbędnym rygoryzmem. Powyższe potwierdza zaś ugruntowana już w tej mierze bogata judykatura Sądu Najwyższego, jak też sądów powszechnych (por. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, OSNP 2010/21-22/267; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2008 r., II UK 71/08, LEX nr 519959, czy z dnia 11 grudnia 2014 r., I UK 145/14, LEX nr 1622302, a także wyroki sądów apelacyjnych, jak na przykład wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 lutego 2013 r., III A Ua 1555/12, LEX nr 1293068, czy wyroki Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 18 marca 2015 r., III A Ua 938/14, LEX nr 1667617, czy z dnia 28 października 2015 r., III A Ua 602/15, LEX nr 1923892).

Zatem, skoro ubezpieczona nie spełniła jednego z koniecznych ustawowych warunków przyznania wnioskowanego świadczenia zarówno zaskarżona decyzja z dnia 10 lipca 2015 r., jak i zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 października 2015 r., okazały się prawidłowe, uwzględniające obowiązujące przepisy prawa.

Uwzględniając powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację M. K. jako nieuzasadnioną (punkt 1).

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie, z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), przy czym Sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Do celowych kosztów postępowania należy, między innymi, koszt ustanowienia zastępstwa procesowego, który w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia społecznego, wynosi 60 zł, zgodnie z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j. t. Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.) w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804). Zatem, skoro oddalono apelację ubezpieczonej, uznać należało, że przegrała ona postępowanie odwoławcze w całości, a wobec tego, zasądzono od apelującej na rzecz organu rentowego zwrot kosztów zastępstwa procesowego w całości – 120 zł, zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 2 powołanego rozporządzenia z 2002 r. (punkt 2).

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Anna Polak