Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 6 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XVIII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Iwona Godlewska

Protokolant:sekretarz sądowy Iwona Kucemba

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2016 r. w P.

sprawy z powództwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

przeciwko P. R. i K. Ż.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 14.451 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Iwona Godlewska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 stycznia 2016 r. powód Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. wniósł o uznanie czynności prawnej w postaci umowy sprzedaży udziałów do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...) znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...), zawartej w dniu 19 czerwca 2015 r. przed notariuszem T. A. (nr rep. 4. (...)) pomiędzy M. B. i K. B. (1) a P. R. i K. Ż., za bezskuteczną względem powoda, nakazanie pozwanym, aby zezwolili na przeprowadzenie egzekucji z w/w nieruchomości na zaspokojenie wierzytelności przysługującej powodowi od M. B.. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanych zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Uzasadniając pozew powód wskazał, że M. B. prowadził działalność gospodarczą. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą nie opłacał wszystkich składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, doprowadzając do zadłużenia wobec organu rentowego na kwotę 821.527,07 zł. Decyzją z dnia 2 kwietnia 2015 r. powód określił wysokość zobowiązań wobec ZUS. Toczy się postępowanie egzekucyjne. W dniu 19 czerwca 2015 r. małżonkowie B. sprzedali pozwanym spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego przy ul. (...). Zdaniem powoda dłużnik działał z pełną świadomością pokrzywdzenia wierzyciela albowiem M. B. i K. B. (1) wiedzieli o istniejącym zadłużeniu wobec ZUS. Powód uznał, że przeniesienie prawa własności na rzecz pozwanych solidarnych stanowiło jedynie próbę uniknięcia odpowiedzialności za powstałe wobec powoda zobowiązanie (k. 2-3).

W odpowiedzi na pozew z dnia 5 maja 2016 r. pozwani K. Ż. oraz P. R., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika wnieśli o odrzucenie pozwu, ewentualnie oddalenie powództwa w całości, zasądzenie na rzecz pozwanej K. Ż. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego P. R. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 34 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa oraz pełnomocnictwa substytucyjnego.

W uzasadnieniu pozwani wskazali na brak legitymacji czynnej do wniesienia powództwa. Zdaniem pozwanych, powód nie występuje jako wierzyciel w rozumieniu prawa cywilnego i nie może skutecznie wytoczyć powództwa opartego na przepisie art. 527 k.c. Pozwani uznali, że powód, nie wykazał dopuszczalności zastosowania skargi pauliańskiej. W szczególności nie wykazał przesłanki wiedzy pozwanych odnośnie działania dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela. Podniesiono, że pozwani nie są osobami bliskimi z M. B. i K. B. (1), zaś wiedzę o ofercie sprzedaży zakupionego przez nich mieszkania powzięli z ogłoszenia internetowego. Ponadto pozwani ponieśli nakłady na remont mieszkania w wysokości 50.000 zł (k. 39-43).

Postanowieniem z dnia 19 maja 2016 r. Sąd oddalił wniosek pozwanych o odrzucenie pozwu (k. 156).

Sąd ustalił następujący s tan faktyczny:

M. B. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. M. B. pozostaje w związku małżeńskim z K. B. (1). W ich małżeństwie panuje ustrój wspólności majątkowej.

W związku z prowadzoną działalnością był zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy. Nie wywiązał się z tego obowiązku i w związku z tym doprowadził do powstania zadłużenia wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.. Decyzją z dnia 2 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w P., stwierdził, że M. B. jest dłużnikiem powoda z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy od maj 2011 r. do grudzień 2013 r. Łączna wysokość zadłużenia wraz z odsetkami za zwłokę wyniosła 183.806,93 zł. Następnie decyzją nr (...) z dnia 21 września 2015 r. powód określił wysokość zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okresy: 09/2002, 12/2002, 03/2003, 10/2003, 02/2004 oraz od 04/2004 do 12/2013 na łączną kwotę 821.527,07 zł. Decyzja została wystawiona na płatnika składek M. B. oraz jego małżonkę K. B. (1).

Dowód: decyzja nr (...) z dnia 21 września 2015 r. k. 10-11, decyzja z dnia 2 kwietnia 2015 r. wraz z załącznikiem k. 12-14, zeznania świadka M. B. k. 185-186 .

Małżonkowie K. B. (1) i M. B. byli właścicielami na prawach wspólności ustawowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ulicy (...), znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P..

Małżonkowie pod koniec 2014 r. podjęli decyzję o sprzedaży w/w mieszkania. Umieścili oferty sprzedaży mieszkania, m.in. na platformie internetowej „OLX”. Przed podjęciem decyzji o sprzedaży mieszkania nie posiadali wiedzy o wysokości zobowiązania wobec powoda z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. M. B. uważał, że zadłużenie wobec organu rentowego zostało umorzone. Nie prowadzono wobec niego postępowania egzekucyjnego.

Dowód: akt notarialny - umowa przedwstępna sprzedaży z dnia 5 maja 2015 r. k. 75-84, zeznania świadka M. B. k. 185-186 , zeznania świadka K. B. (1) k. 185.

K. Ż. i P. R. w 2015 r. podjęli decyzję o zakupie własnego mieszkania. W tym celu przeglądali ogłoszenia z ofertami sprzedaży mieszkań zamieszczonymi w Internecie. Wśród ofert sprzedaży, była oferta sprzedaży mieszkania należącego do M. i K. B. (1). Pozwani byli zainteresowani kupnem mieszkania małżonków B. i w tym celu umówili się z nimi w połowie kwietnia 2015 r. na oglądanie mieszkania. Małżonkowie B. nie znali wcześniej pozwanych. Pozwani dopytywali sprzedających o powody sprzedaży mieszkania oraz ewentualne zobowiązania finansowe. K. B. (1) i M. B. stwierdzili, że nie posiadają żadnych niespłaconych zobowiązań finansowych, poza zaległościami w płatności czynszu, który uregulowali w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. przed sprzedażą mieszkania. Pozwani nie znali wcześniej dłużników powoda.

W dniu 5 maja 2015 r. małżonkowie M. B. i K. B. (1) zawarli z P. R. i K. Ż. przedwstępną umowę sprzedaży przedmiotowej nieruchomości, na podstawie której zobowiązano się zawrzeć w dniu 19 czerwca 2015 r. przyrzeczoną umowę sprzedaży. Cenę zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu ustalono na kwotę 300.000 zł.

W dniu 19 czerwca 2015 r. doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży. P. R. i K. Ż. kupili od małżonków M. i K. B. (1) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w P. przy ulicy (...), znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. z siedzibą w P. wraz ze związanym z tym prawem wkładem budowlanym. Kupujący nabyli udziały wynoszące po ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do rzeczonego lokalu.

Pozwani uiścili całą należną kwotę tytułem kupna mieszkania, w tym 270.000 zł w dniu 19 czerwca 2015 r.

Dowód: akt notarialny - umowa przedwstępna sprzedaży z dnia 5 maja 2015 r. k. 75-84, akt notarialny - umowa sprzedaży z dnia 19 czerwca 2015 r. k. 85-94, potwierdzenie przelewu k. 95, zeznania świadka M. B. k. 185-186, zeznania świadka K. B. (1) k. 185 , zeznania pozwanego k. 171-172, zeznania pozwanej k. 172.

Transakcja zakupu poprzedzona była wywiadem w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. oraz u osób sprzedających (państwa B.) odnośnie stanu prawnego oraz istnienia ewentualnych ograniczeń w dysponowaniu tym prawem. Sprzedający oświadczyli, zarówno w umowie przedwstępnej, jak i umowie sprzedaży, iż stanowiące przedmiot umowy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu nie jest przedmiotem obciążeń, roszczeń, ani innych praw osób trzecich, nie wchodzi w skład masy upadłości, nie jest zajęte w postępowaniu egzekucyjnym i nie istnieją inne ograniczenia w rozporządzaniu nim. Pozwani zostali też zapewnieni, że małżonkowie B. nie mają żadnych zobowiązań skutkujących powstaniem hipoteki przymusowej, ani innych zaległości w opłatach związanych z eksploatacją przedmiotu umowy.

M. B. i K. B. (1) wymeldowali się z mieszkania położonego przy ul. (...) lok. 113.

W przedmiotowym mieszkaniu obecnie zameldowani są: K. Ż. oraz J. Ż..

Dowód: zaświadczenia ze spółdzielni mieszkaniowej k. 96-98, 151, zaświadczenia potwierdzające zameldowanie i wymeldowanie k. 99- 102, zeznania pozwanego k. 171-172.

Pozwani po zakupieniu mieszkania przeprowadzili w nim remont, oraz zakupili meble, aby móc dostosować go do swoich potrzeb mieszkaniowych. Na remont oraz meble łącznie wydatkowali kwotę 50.000 zł.

W dniu 5 maja 2015 r. pozwany P. R. kupił murowany boks garażowy nr 86 o pow. 19 m ², położony przy ul. (...) w P.. Następnie w dniu 4 grudnia 2015 r. pozwany wynajął od Miasta P. garaż murowany o pow. 19 m ² i teren przyległy o pow. 19 m ², położone przy ul. (...) w P., mieszczące się na działce (...)cz. oraz 35/14cz. w obrębie W..

Dowód: rachunki i faktury k. 48-74, 103-138, umowa kupna sprzedaży garażu k. 139, umowa najmu k. 140-144.

M. B. oraz K. B. (1) obecnie mieszkają pod P., w miejscowości S.. Pieniądze ze sprzedaży mieszkania przeznaczyli m.in. na leczenie ojca M. B. oraz na studia córki.

Dowód: zeznania świadka M. B. k. 185-186.

Powód w dniu 2 grudnia 2015 r. powziął informację od Naczelnika Urzędu Skarbowego P.-W., iż M. i K. B. (1) w dniu 19 czerwca 2015 r. sprzedali spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, położonego przy ul. (...) w P..

Bezsporne, a nadto dowód: pismo z dnia 24 listopada 2015 r. k. 9.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o: zeznania świadków: K. B. (1) – k. 185, M. B. – k. 185-186, zeznania pozwanego P. R. – k. 171-172, zeznania pozwanej K. Ż. – k. 172, dokumenty zebrane w aktach sprawy a wyszczególnione powyżej.

Dokumentom Sąd dał wiarę. Autentyczność dokumentów prywatnych i urzędowych oraz prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c. Także Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Tym samym okazały się one przydatne dla sprawy. Fakt, iż żadna ze stron nie kwestionowała treści kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach sprawy pozwolił na potraktowanie tych kopii jako dowodów pośrednich istnienia dokumentów o treści im odpowiadającej.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków K. B. (1) i M. B.. Zeznania te były szczere i logiczne. Świadkowie przedstawili swoją sytuację finansową oraz okoliczności sprzedaży mieszkania pozwanym. Ich zeznania korespondowały z zeznaniami pozwanego w zakresie sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Zeznaniom pozwanych P. R. i K. Ż. Sąd dał wiarę. Ich zeznania były spójne, logiczne, zgodne z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powód Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do niego umowy sprzedaży udziałów do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...) znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...), zawartej w dniu 19 czerwca 2015 r. przed notariuszem T. A. (nr rep. 4. (...)) pomiędzy M. B. i K. B. (1) a P. R. i K. Ż. oraz nakazania pozwanym, aby zezwolili na przeprowadzenie egzekucji z w/w nieruchomości na zaspokojenie wierzytelności przysługującej powodowi od M. B..

Legitymacja procesowa powoda budziła wątpliwości w ocenie strony pozwanej, która podnosiła, że powód występuje jako publicznoprawny organ państwowy, a nie jako wierzyciel w rozumieniu prawa cywilnego i tym samym nie jest uprawniony do żądania od innego podmiotu jakiegoś zachowania w ramach stosunku prawnego innego niż cywilnoprawny, np. zapłaty składki – nie jest wierzycielem w rozumieniu art. 527 k.c. i nie może skutecznie wytoczyć powództwa opartego na tej podstawie. Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie podzielił stanowiska pozwanych w tym zakresie. Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą dopuszczalna jest możliwość wykorzystania konstrukcji cywilistycznej skargi pauliańskiej do ochrony wierzytelności publicznoprawnych (podatków, składek ZUS itp.) przez zastosowanie przepisów art. 527 i n. k.c. na zasadzie analogiae legis (wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CK 41/02, OSP 2003, z. 2, poz. 22, z glosą krytyczną P. Machnikowskiego, OSP 2003, z. 2, poz. 22; wyrok SN z dnia 11 kwietnia 2003 r., III CZP 15/03, OSNC 2004, nr 3, poz. 32; uchwała SN (7) z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, nr 10, poz. 129, z glosą częściowo krytyczną M. Jasińskiej, Mon. Praw. 2004, nr 17, s. 811 i n.; wyrok SN z dnia 13 maja 2005 r., I CK 677/04, Pr. Bank. 2004, nr 9, s. 10, z glosą krytyczną K. Radzikowskiego, POP 2007, nr 3, s. 218 i n.; wyrok SN z dnia 27 lipca 2006 r., III CSK 57/06, LEX nr 195391; wyrok SN z dnia 28 października 2010 r., II CSK 227/10, OSNC-ZD 2011, nr 1, poz. 3; wyrok SN z dnia 1 czerwca 2011 r., II CSK 513/10, LEX nr 960505). I tak m.in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CK 41/02 (OSP 2003/2/22), wskazano, że dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony należności z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne.

Tym samym Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Odział w P. posiada legitymację czynną do wytoczenia powództwa opartego na skardze pauliańskiej. W związku z tym wniosek pozwanych o odrzucenie pozwu podlegał oddaleniu.

Powód wywodził swoje roszczenie na podstawie art. 527 k.c. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Paragraf 2 wskazanego przepisu wyjaśnia z kolei, że czynność prawna dokonana jest z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeśli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż przed dokonaniem czynności. Obowiązujące przepisy ustanawiają także domniemanie prawne, że jeśli na podstawie zaskarżonej czynności korzyść majątkową uzyskała osoba pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem (art. 527 § 3 k.c.) domniemywa się, że kontrahent dłużnika wiedział, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej dłużnik odpowiada za zobowiązanie zasadniczo całym swoim majątkiem – zarówno obecnym, jak i przyszłym, z tym że w praktyce wierzyciel może liczyć na zaspokojenie swojej należności tylko z majątku dłużnika istniejącego w chwili realizacji roszczenia. Zaciągnięcie zobowiązania nie wpływa na swobodę dłużnika w dysponowaniu swoim majątkiem. Pomimo istnienia długów może on nadal rozporządzać swoimi prawami majątkowymi, jak również zaciągać nowe zobowiązania. Wskutek takich działań majątek dłużnika może jednak zostać doprowadzony do stanu uniemożliwiającego lub zagrażającego zaspokojeniu wierzyciela, który w związku z tym ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika (A. Ohanowicz (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 944).

Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego (czy wręcz nieuczciwego) postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania, i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności (M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.). Celem skargi pauliańskiej jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia się ze składnika majątkowego, który na skutek dokonanej z jego pokrzywdzeniem czynności prawnej wyszedł z majątku dłużnika. Powództwo o uznanie tej czynności za bezskuteczną wobec wierzyciela tak długo znajduje uzasadnienie, jak długo ów składnik majątkowy istnieje (wyrok SA w Katowicach z dnia 6 sierpnia 2010 r., I ACa 392/10, LEX nr 785440).

Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, tj.: dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli, działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią. Ciężar udowodnienia wszystkich przesłanek co do zasady – zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. – obciąża wierzyciela, który jest uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika.

W związku z tym, że przedmiotem niniejszego procesu było uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży udziałów do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego dokonanej przez dłużników na rzecz pozwanych P. R. i K. Ż., powód winien wykazać, że na skutek powyższej czynności pozwani uzyskali korzyść majątkową z majątku dłużnika, zaś sam dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności, przy czym dłużnik powinien działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wykazał, że powód posiada wierzytelność wobec dłużników M. B. i K. B. (1) z tytułu należności z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Ubezpieczeń Zdrowotnych oraz Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w związku z nieopłaceniem składek na łączną kwotę 821.527,07 zł. M. B. oraz K. B. (1) sprzedali pozwanym w dniu 19 czerwca 2015 r. lokal mieszkalny. W toku postępowania ustalono, że pozwani P. R. oraz K. Ż. nie posiadali wiedzy odnośnie zachowania dłużników, którzy mieliby działać (sprzedać mieszkanie) z zamiarem pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela.

Pozwani chcieli kupić mieszkanie w P. na rynku wtórnym. W tym celu przeglądali ogłoszenia z ofertami sprzedaży mieszkań. Znaleźli tam ofertę sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu należącego do M. B. i K. B. (1). Po obejrzeniu mieszkania i ustaleniu warunków kupna-sprzedaży lokalu doszło do zawarcia umowy sprzedaży, poprzedzonej przedwstępną umową sprzedaży. Pozwani dołożyli należytej staranności, aby sprawdzić, dlaczego właściciele mieszkania chcieli je sprzedać, czy mieli jakieś niespłacone zobowiązania finansowe. W tym celu udali się do spółdzielni mieszkaniowej, aby sprawdzić stan prawny mieszkania oraz ewentualne ograniczenia w dysponowaniu prawem do tego lokalu. Rozmawiali także ze sprzedającymi, którzy zapewnili pozwanych, że nie posiadają żadnych długów.

Pozwani nie są osobami bliskimi z M. i K. B. (1) oraz wcześniej nie znali sprzedających. Ponadto pozwani po zakupie mieszkania, zamieszkali w nim i dokonali jego remontu. Zakupili też nowe meble do pokoi. Wynajęli garaż oraz kupili boks garażowy przy ul. (...). Tym samym pozwani podjęli wszelkie działania, mające na celu sprawdzenie stanu prawnego spółdzielczego mieszkania.

W ocenie Sądu powód nie wykazał, aby podejmował względem dłużnika oraz jego małżonki jakiekolwiek działania mające na celu ujawnienie swoich roszczeń w stosunku do przedmiotu umowy sprzedaży. Pozwanym nie można więc przypisać nie tylko złej wiary, ale także braku zachowania należytej staranności umożliwiającej uzyskanie wiedzy, że M. B. jako dłużnik, wraz z małżonką, działali z pokrzywdzeniem powoda. Nie została zatem spełniona jedna z koniecznych przesłanek skargi pauliańskiej, stanowiącej podstawę wytoczonego powództwa.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie sądu nie zostały spełnione wszystkie przesłanki z art. 527 k.c. w związku z czym, powództwo nie mogło zostać uwzględnione. Tym samym, Sąd w punkcie 1 wyroku oddalił powództwo.

O kosztach postępowania orzeczono w pkt 2 sentencji wyroku. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). W myśl § 3 w/w przepisu do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

W niniejszej sprawie po stronie pozwanej występowali P. R. i K. Ż.. W pierwszej kolejności należało ustalić rodzaj współuczestnictwa występującego po ich stronie.

Zgodnie z art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo materialne). W myśl § 2, jeżeli przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie (współuczestnictwo konieczne), przepis paragrafu poprzedzającego stosuje się także do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie w postępowaniu odrębnym.

Współuczestnictwo materialne charakteryzuje istnienie materialnoprawnej więzi między współuczestnikami, która występuje zawsze (ale nie tylko), gdy stanowią oni wielopodmiotową stronę stosunku prawnomaterialnego, pozostającego w związku z przedmiotem sporu. Wyróżniamy dwa rodzaje współuczestnictwa materialnego: wynikające ze wspólności praw lub obowiązków (np. w procesie przeciwko współwłaścicielom rzeczy, dłużnikom solidarnym lub odpowiadającym in solidum, o eksmisję współnajemców) albo wynikające tylko z tej samej zasady faktycznej i prawnej (np. w procesie przeciwko pożyczkobiorcom, którzy nie odpowiadają solidarnie oraz w procesie przeciwko pracownikom, którzy umownie przyjęli wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się - postanowienie SN z dnia 17 stycznia 1997 r., I PKN 65/96, OSNP 1997, nr 17, poz. 317).

Współuczestnictwo konieczne stanowi odmianę współuczestnictwa materialnego, ponieważ konieczność współwystępowania w sporze kilku podmiotów po stronie powodowej lub pozwanej występuje wtedy, gdy normy prawnomaterialne legitymują ich tylko do wspólnego dochodzenia roszczeń lub łącznej obrony swoich praw po stronie pozwanej. Brak któregokolwiek ze współuczestników koniecznych stanowi więc brak legitymacji procesowej łącznej. W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że współuczestnictwo konieczne (art. 72 § 2 k.p.c.) stanowi kwalifikowaną postać współuczestnictwa materialnego (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.), a jego źródłem może być istota spornego stosunku prawnego lub odpowiedni przepis ustawy. Analiza istoty spornego stosunku prawnego, przesądzającego współuczestnictwo konieczne, powinna być dokonywana z punktu widzenia prawa materialnego (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 15/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 12, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., I CK 109/02, OSNC 2004, nr 5, poz. 73 i z dnia 7 lutego 2007 r., III CSK 227/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz. 19,).

Ponadto powództwo paulińskie należy do kategorii powództw o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Przesądza to występowanie po stronie pozwanej obojga obdarowanych małżonków jako współuczestników koniecznych w rozumieniu art. 72 § 2 k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i literaturze przyjmuje się, że powództwo na podstawie art. 527 k.c. stanowi właśnie przykład powództwa o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1997 r., III CZ 176/97, "Prokuratura i Prawo" 1998, nr 6, poz. 35). W odniesieniu do stosunków obligacyjnych, których źródłem jest umowa, legitymacja procesowa powiązana zostaje z reguły z wszystkimi podmiotami mającymi status stron tej umowy (zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1969 r., III CZP 65/69, OSNCP 1970, nr 2, poz. 28). Stanowisko takie można uznać za regułę w zakresie wielopodmiotowych stosunków obligacyjnych powstających ex concractu.

Tym samym po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne. Na tym tle należało rozważyć wysokość wynagrodzenia przysługującego ich pełnomocnikom – w związku z tym, że pozwanym jako stronie wygrywającej przysługuje zwrot kosztów procesu.

Pozwany P. R. udzielił pełnomocnictwa procesowego radcy prawnemu K. B. (2), zaś pozwana K. Ż. udzieliła pełnomocnictwa radcy prawnemu P. K.. Następnie radca prawny K. B. (2) udzieliła pełnomocnictwa substytucyjnego radcy prawnemu P. K. do występowania w niniejszej w sprawie. Pozwani wnieśli o zwrot kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, każdy oddzielnie.

Zdaniem Sądu wniosek pozwanych o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, oddzielnie dla każdego pełnomocnika nie zasługiwał na uwzględnienie. Sąd miał na uwadze, iż w niniejszym procesie formalnie występowało dwóch profesjonalnych pełnomocników, reprezentujących oddzielnie każdego pozwanego. W istocie jednak strony były reprezentowane przez jednego pełnomocnika – r. pr. P. K..

Radca prawny K. B. (2) poza tym, że podjęła się reprezentowania pozwanego P. R., nie dokonała jako pełnomocnik żadnych merytorycznych czynności na rzecz swojego klienta. Ustanowiła tylko pełnomocnika substytucyjnego, który reprezentował ją w niniejszym postępowaniu w imieniu pozwanego P. R.. Pełnomocnictwo substytucyjne udzieliła r. pr. P. K..

Radca prawny P. K., który w rzeczywistości reprezentował oboje pozwanych wniósł odpowiedź na pozew, dwa pisma procesowe w toku postępowania oraz uczestniczył w 4 rozprawach. Tym samym ostatecznie tylko jeden pełnomocnik reprezentował interesy pozwanych, a udzielenie pełnomocnictwa procesowego r.pr. K. B. (2) miało na celu nie reprezentowanie pozwanego P. R., tylko podjęcie próby zwiększenia kosztów zastępstwa procesowego. Takie działanie nie może zasługiwać na aprobatę Sądu, gdyż jest sprzeczne z postulatem zwrotu tylko kosztów niezbędnych do celowej obrony wynikającym z art. 98 par. 1 kpc . Z akt sprawy nie wynika, aby r.pr. K. B. (2) wykonała jakąkolwiek czynność, zmierzająca do obrony pozwanego.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CZ 142/10 (LEX nr 785282), wskazano, iż wygrywającym proces współuczestnikom reprezentowanym przez tego samego adwokata sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika, biorąc pod uwagę, zgodnie z art. 109 § 2 k.p.c., celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy, a w sytuacji reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika, także niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

W świetle powyższego należy zważyć, iż opierając się na art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c., brak było przesłanek do zasądzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego dla obu pełnomocników procesowych, skoro de facto tylko jeden reprezentował strony. Sąd mając również na uwadze ekonomikę procesową cytowany wyżej przepis art. 98 kpc doszedł do przekonania, że nie można mnożyć kosztów w postępowaniu, tylko należy wziąć pod uwagę niezbędne koszty do celowej obrony praw pozwanych. Takim niezbędnym kosztem jest wynagrodzenie tylko jednego pełnomocnika procesowego wraz z opłatami skarbowymi od pełnomocnictwa procesowego i substytucyjnego. W orzecznictwie wskazuje się, iż w aktualnym stanie prawnym nie ma podstaw, by każdemu z wygrywających proces współuczestników reprezentowanych przez tego samego adwokata lub radcę prawnego, sąd winien zasądzić zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości wynagrodzenia jednego pełnomocnika (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 maja 2016 r., I ACa 94/16, LEX nr 2061986).

Reasumując, Sąd stwierdził, iż na koszty procesu poniesione przez pozwanych celem obrony ich praw składają się: wynagrodzenie jednego pełnomocnika procesowego ustalone w oparciu o § 2 pkt 7 Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 1804) w wysokości 14.400 zł oraz opłata skarbowa o pełnomocnictw procesowych i pełnomocnictwa substytucyjnego w łącznej kwocie 51 zł. Łącznie zatem po stronie pozwanej na koszty procesu składa się kwota 14.451 zł. Zasądzona od powoda na rzecz pozwanych kwota 14.451 zł stanowi celowe w rozumieniu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. koszty procesu poniesione przez pozwanych celem obrony ich praw.

SSO Iwona Godlewska