Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2013 r. w Krakowie

sprawy z wniosku W. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o odsetki

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 15 lutego 2013 r. sygn. akt VIII U 2038/12

z m i e n i a zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 678/13

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy - Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia 15 lutego 2013 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 6 sierpnia 2012 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy W. Ł. odsetki za okres od dnia 30 lipca 2011 r. do 4 czerwca 2012 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca W. Ł., ur. (...), w dniu 23 marca 2011 r. wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. o ustalenie prawa do emerytury. Wraz wnioskiem przedłożył świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 28 lutego 2008 r. wystawione przez (...) sp. k. w S. (dawne (...) Zakłady (...)), w którym poświadczono, że w okresie od 31 stycznia 1973 r. do 31 grudnia 1992 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku operatora urządzeń produkcyjnych (tj. pracę ujętą w wykazie A dział XIV poz. 11 będącym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.). Ostatecznie emerytura została przyznana wnioskodawcy wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 4 czerwca 2012 r. (VIII U 1790/11) od dnia 30 lipca 2011 r. Sąd ten rozstrzygając kwestię przyznania wnioskodawcy emerytury stwierdził m.in., że w powyższym okresie zatrudnienia faktycznie wykonywał on prace w szczególnych warunkach o jakich mowa w powołanym wyżej wykazie A dział XIV poz. 11. Wyrok ten został wykonany decyzją z dnia 4 lipca 2012 r., w wyniku której organ rentowy wypłacił wnioskodawcy świadczenie emerytalne za okres od 30 lipca 2011 r. do 30 czerwca 2012 r. (wraz ze świadczeniem za lipiec 2012 r.), ale bez odsetek.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy powołując się na treść 118 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) oraz art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) uznał, że domaganie się przez wnioskodawcę zapłaty odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie emerytury jest zasadne. Sąd Okręgowy wskazał, że przesłanką powstania obowiązku organu rentowego do wypłaty odsetek jest opóźnienie organu w ustaleniu prawa do świadczenia lub wypłaty tego świadczenia, a decyzja odmawiająca wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach była następstwem błędu, za który organ rentowy ponosi odpowiedzialność. Potwierdziło to postępowanie sądowe prowadzone do sygn. akt VIII U 1790/11 i zakończone wyrokiem z dnia 4 czerwca 2012 r., którym Sąd Okręgowy w Krakowie przyznał W. Ł. emeryturę stwierdzając, że wykonywał on prace w szczególnych warunkach w zakwestionowanym przez organ rentowy okresie. Dla odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w wypłacie świadczenia bez znaczenia jest, że w wyroku z dnia 4 czerwca 2012 r. (VIII U 1790/11) Sąd Okręgowy nie zamieścił żadnego rozstrzygnięcie w tym zakresie. Brak jakiegokolwiek rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie świadczenia nie jest bowiem jednoznaczne z negatywnym rozstrzygnięciem i nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia. Kierując się rozważaniami dokonanymi powyżej Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do odsetek za okres od dnia 30 lipca 2011 r. do 4 czerwca 2012 r.

Apelację od wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. zaskarżając wyrok w całości i zarzucając, że został on wydany z naruszeniem art. 117 ust. 1, art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) oraz § 22 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), a także art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Na podstawie tak postawionego zarzutu organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu wywodów apelacji organ rentowy wskazał, że przepisy § 22 ust. 1 i § 23 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe nie dają możliwości dopuszczenia w postępowaniu przed organem rentowym innych dowodów niż ze świadectwa pracy, zaświadczenia pracodawcy, legitymacji ubezpieczeniowej lub innej dokumentacji pracowniczej na okoliczność wykonywania pracy i jej charakteru, w tym w szczególności z zeznań świadków. Zaś przed wydaniem decyzji odmawiającej prawa do emerytury wnioskodawca przedłożył jedynie kserokopię świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, która nie mogła stanowić dowodu potwierdzającego, że w spornym okresie wykonywał on pracę w szczególnych warunkach. Ponadto świadectwo to było błędnie wypełnione. Organ rentowy uwypuklił, iż dopiero w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Krakowie prowadzonym do sygn. akt VIII U 1790/11 możliwe było przeprowadzenie postępowania dowodowego obejmującego zeznania świadków, którzy potwierdzili rzeczywisty charakter pracy wnioskodawcy w spornym okresie. Powyższe okoliczności przemawiają za tym, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w przyznaniu i wypłaceniu wnioskodawcy emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie rozważając odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania emerytury wnioskodawcy należy przede wszystkim zwrócić uwagę na treść art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), zgodnie z którym jeżeli organ rentowy nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach prawem przewidzianych, jest on obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego, przy czym nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Natomiast w myśl art. 118 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120. Istotna dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest także regulacja art. 118 ust. 1a tej ustawy, stosownie do której w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego prawidłowo podnosi organ rentowy w uzasadnieniu apelacji, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy o winie organu rentowego rodzącej odpowiedzialność za nieprzyznanie wnioskodawcy emerytury decyzją z dnia 6 września 2011 r. (a w zasadzie nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji o przyznaniu emerytury) można by mówić jedynie wówczas, gdyby już w oparciu o dostępne organowi rentowemu dowody można było jednoznacznie rozstrzygnąć o zasadności przyznania zawnioskowanego świadczenia. Taką interpretację omawianej regulacji potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 września 2007 r. (P 11/07, OTK-A 2007 nr 8, poz. 97) uznając za zgodny z Konstytucją RP art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozumiany w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy. Jak zauważył Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu tego wyroku, pojęcie użyte w art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych „wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do wydania decyzji” polegać może, m.in. na: przedłożeniu przez wnioskodawcę brakujących dowodów lub złożeniu stosownego oświadczenia, rozstrzygnięciu wątpliwości powstałych przy analizie dokumentacji, ocenie rozbieżności występujących w materiale dowodowym, uzyskanie orzeczenia lekarskiego w sprawie świadczeń, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, rachunkowym wyliczeniu świadczenia itp. Innymi słowy, wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej ustalenia lub wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki, od których uzależnione jest nabycie prawa do świadczenia, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP 2005 nr 19, poz. 308). Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że istotne znaczenie dla wykładni art. 118 ust. 1a (a w konsekwencji też art. 118 ust. 1) cytowanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach, ma także użycie w tym przepisie wyrazu „również” („za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego”). Znaczy to, że dzień doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu, w razie gdyby prawo do świadczenia zostało ustalone przez sąd, nie jest jedynym możliwym początkiem biegu terminu wydania przez organ rentowy decyzji w sprawie ustalenia prawa do świadczenia i wypłaty tego świadczenia. Początek biegu tego terminu można wskazać wcześniej, w szczególności byłby to dzień, w którym organ rentowy mógł ustalić to prawo, gdyby działał prawidłowo. Innymi słowy, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w sprawie świadczenia uznaje się dzień wpływu do organu rentowego prawomocnego orzeczenia sądu ustalającego prawo do tego świadczenia, o ile za nieustalenie tych okoliczności we wcześniejszym terminie nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy.

Przekładając te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że organ rentowy wydając decyzję z dnia 6 września 2011 r. odmawiającą wnioskodawcy prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach nie dysponował wymaganym materiałem dowodowym pozwalającym ustalić staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat, jak tego wymaga art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na okoliczność pracy w szczególnych warunkach w (...) Zakładach (...)(obecnie (...) sp. k. w S.) w okresie od 31 stycznia 1973 r. do 31 grudnia 1992 r. wnioskodawca przedłożył jedynie kserokopię błędnie wypełnionego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Na podstawie tego dowodu nie można było poczynić stanowczych ustaleń w zakresie charakteru pracy wnioskodawcy w tym okresie zatrudnienia. Decyzji tej nie można zatem uznać za błąd organu rentowego i stwierdzić, że już w tej dacie organ rentowy na podstawie dostępnych dowodów mógł wydać decyzję zgodną z prawem, co zostało potwierdzone dopiero późniejszym orzeczeniem Sądu Okręgowego w Krakowie. Jak podkreślił organ rentowy w apelacji, w postępowaniu dowodowym przed organem rentowym od dnia 22 listopada 2011 r. obowiązują określone w § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), ograniczenia co do środków dowodowych stwierdzających okresy zatrudnienia, a przed tą datą przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49). W praktyce oznacza to, że ubezpieczony nie może w postępowaniu przed organem rentowym wykazywać okoliczności wpływających na prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub jego wysokość (w tym w szczególności wykazywać okresów zatrudnienia i charakteru pracy) na podstawie dowodów innych niż świadectwo pracy, zaświadczenie pracodawcy albo legitymacja ubezpieczeniowa lub inne dokumenty pracownicze. Skoro zaś wnioskodawca domagając się przyznania emerytury wywodził, że posiada staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat, a poza kserokopią wypełnionego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, nie przedłożył innego dokumentu, który by potwierdził jego żądanie i udokumentował, iż w spornym okresie wykonywał pracę w szczególnych warunkach – to organ rentowy wobec powyższych ograniczeń dowodowych nie był władny dokonać stosownych ustaleń i wydać decyzji innej niż odmowna. Dopiero w postępowaniu sądowym, gdzie nie obowiązują żadne ograniczenia co do środków dowodowych, można wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą uprawnienia ubezpieczonych (np. okresy zatrudnienia i charakter pracy) także ponad osnowę dokumentu (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1995 r., III URN 23/95, OSNP 1996 nr 5, poz. 77). Takie też postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone przed Sądem Okręgowym w Krakowie do sygn. akt VIII U 1790/11. Sąd ten rozpoznając odwołanie wnioskodawcy od decyzji odmawiającej przyznania emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach przeprowadził wszechstronne postępowanie dowodowe, w tym z zeznań świadków i samego wnioskodawcy (a wiec dowodów nie istniejących na etapie postępowania przed organem rentowym), które potwierdziło, że w okresie zatrudnienia w (...)Zakładach (...)w okresie od 31 stycznia 1973 r. do 31 grudnia 1992 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach i posiada ponad 15 lat pracy w tym charakterze. Sytuacji takiej absolutnie nie można określić jako jednoznacznej już w dacie wydania przez organ rentowy decyzji z dnia 6 września 2011 r. i obarczać organu rentowego winą za wydanie odmiennego rozstrzygnięcia. Nie sposób bowiem przyjąć, że potwierdzenie 15 lat okresów zatrudnienia wnioskodawcy w szczególnych warunkach było, do czego sprowadza się stanowisko Sądu pierwszej instancji, niemalże oczywiste już w dacie złożenia wniosku o przyznanie emerytury i dlatego można organowi rentowemu przypisać błędną wykładnie przepisów prawa materialnego i niestaranność w odmowie przyznania świadczenia. Rację ma organ rentowy zarzucając, iż istotny był dopiero wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 4 czerwca 2012 r., który po przeprowadzonym w sprawie postępowaniu dowodowym przesądził o prawie wnioskodawcy do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. A zatem dopiero w tym postępowania uznano po raz pierwszy, iż zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące wnioskowane przez W. Ł. świadczenie. Brak było więc winy organu rentowego rodzącej odpowiedzialność za nieustalenie prawa do emerytury wnioskodawcy jeszcze w toku postępowania przed tym organem. Skoro braki w zakresie dowodów potwierdzających okres zatrudnienia wnioskodawcy w szczególnych warunkach nie mogły być uzupełnione w postępowaniu przed organem rentowym, to nie sposób przyjąć, że organ rentowy wydał bezprawną decyzję o odmowie przyznania emerytury w sytuacji, gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem. W tym stanie rzeczy błędnie Sąd pierwszej instancji uznał, iż zachodziły podstawy do przyznania wnioskodawcy odsetek z tytułu zwłoki w wypłacie świadczenia emerytalnego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 maja 2013 r., III AUa 326/13, LEX nr 1314714 oraz z dnia 7 marca 2013 r., III AUa 1539/12, LEX nr 1298887; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 kwietnia 2013 r., III AUa 1460/12, LEX nr 1311965 oraz z dnia 2 października 2012 r., III AUa 485/12, LEX nr 1223269; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 kwietnia 2013 r., III AUa 1316207).

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny podzielając zasadność zarzutów apelacji na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.