Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach - II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Rafał Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2017 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki z o. o. z siedzibą w W.

przeciwko Ł. Ż.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Końskich z dnia 16 listopada 2016 r., sygn. akt I C 418/16

1. zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie I (pierwszym) w całości i oddala powództwo,

- w punkcie II (drugim) poprzez jego uchylenie;

2. oddala apelację w pozostałej części;

3. przyznaje kuratorowi dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Ł. Ż. - adwokat K. C. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Końskich wynagrodzenie w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 166,05 zł (sto sześćdziesiąt sześć złotych pięć groszy);

4. nakazuje pobrać od (...) Spółki z o. o. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Końskich kwotę 196,05 zł (sto dziewięćdziesiąt sześć złotych pięć groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

Sygn. akt II Ca 105/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w Końskich zasądził od pozwanego Ł. Ż. (nr P. (...)) na rzecz strony powodowej (...) Sp. z o. o. z siedzibą w W. kwotę 583,28 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (punkt I); zasądził od pozwanego Ł. Ż. (nr P. (...)) na rzecz strony powodowej (...) Sp. z o. o.
z siedzibą w W. kwotę 445,80 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę
360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II); przyznał od Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Końskich) na rzecz adwokata K. C.
kwotę 442,80 zł tytułem kosztów nieopłaconych, w całości lub części, czynności
kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Ł. Ż. (punkt III).

Pozwany wniósł apelację od powyższego wyroku. Zaskarżył orzeczenie Sądu Rejonowego w całości. Zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1198, ze zmianami)
poprzez jego niezasadne niezastosowanie i błędne przyjęcie, że do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi edukacyjne, zawartych przed dniem wejścia
w życie naruszonej ustawy nie stosuje się przepisu art. 160 a ust. 7 ustawy w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, podczas gdy przepis ten znajduje zastosowanie
- co skutkowało nieprawidłowym uwzględnieniem powództwa.

Wskazując na powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, a także domagał się zasądzenia
od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów postępowania za pierwszą i drugą instancję oraz przyznania od Skarbu Państwa na rzecz adwokat K. C. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu
w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji, bowiem nie zostały one opłacone
w całości ani w części.

W odpowiedzi na apelację, strona powodowa domagała się oddalenia apelacji i zasądzenia od Ł. Ż. na rzecz (...) Sp. z o. o. z siedzibą w W.
zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu odwoławczym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, o ile prowadzi do zmiany zaskarżonego
wyroku i oddalenia powództwa na skutek zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia.

Stanowiąca źródło roszczenia strony powodowej umowa o studiowanie Ł. Ż. w Wyższej Szkole (...). E. L. w K. została zawarta w dniu 8 października 2004 r. (k. 18), a zatem pod rządami ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 65, poz. 385, ze zmianami). W ustawie tej brak było jakiejkolwiek odrębnej regulacji umowy o świadczenie usług edukacyjnych czy umowy o warunkach odpłatności za studia niestacjonarne, w szczególności ustawa nie zawierała odpowiednika art. 160 ust. 3 obowiązującej od dnia 1 września 2005 r., czyli niemającej zastosowania
w rozpoznawanej sprawie, ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie
wyższym (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz. 1842, ze zmianami). Do przedmiotowej umowy miały więc odpowiednie zastosowanie przepisy art. 751 pkt 2 k.c.
w zw. z art. 750 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażane jest stanowisko,
że granicę stosowania art. 750 k.c. stanowi określony stopień intensywności
uregulowania danego stosunku prawnego w przepisach odrębnych, wystarczający
do zidentyfikowania co najmniej elementów przedmiotowo istotnych tego stosunku
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK 267/06,
OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 14; uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 7 maja 2009 r.,
III CZP 20/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 12 i z dnia 22 listopada 2007 r., III CZP 109/07,
OSNC 2008, nr 11, poz. 128). Przepis art. 751 pkt 2 k.c. obejmuje wszelkie roszczenia
z tytułu nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi
czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady przeznaczone na ten cel. Wprawdzie uczelnia nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu kodeksu cywilnego i nie prowadzi działalności gospodarczej, ale w przepisie art. 751 pkt 2 k.c. chodzi o podmioty
trudniące się „zawodowo” wykonywaniem wymienionych tam czynności; zastosowanie
tego przepisu nie jest więc uwarunkowane posiadaniem statusu przedsiębiorcy,
lecz zajmowaniem się wskazanymi czynnościami w sposób profesjonalny, fachowy,
a nie okazjonalny czy incydentalny. W niniejszej sprawie data płatności czesnego,
ustalana przez rektora uczelni, przypadała na piąty dzień miesiąca (ustęp VII punkt 3 umowy - k. 18v), najpóźniej wymagalna kwota czesnego – 290 zł była płatna do dnia
5 listopada 2008 r. (k. 50), zatem należności te – stosownie do art. 751 pkt 2 k.c., przewidującego dwuletni termin przedawnienia roszczeń – przedawniły się najpóźniej
w dniu 5 listopada 2010 r., natomiast pozew został wniesiony do Sądu w dniu
28 stycznia 2016 r. Ł. Ż. mógł więc skutecznie uchylić się od zaspokojenia roszczenia dochodzonego pozwem, podnosząc zarzut przedawnienia – co też uczynił.

Przywołana przez stronę powodową argumentacja odwołująca się do stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 października 2015 r. w sprawie III CZP 67/15 (OSNC 2016, nr 10, poz. 116), iż do przedawnienia roszczenia o opłatę za studia określoną w umowie zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 października 2009 r. (Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz. 1365), w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014, poz. 1198), miał zastosowanie dziesięcioletni termin przewidziany w art. 118 k.c., nie może odnosić
się do stanu faktycznego w niniejszej sprawie. Jak wcześniej podniesiono, umowa
o studiowanie z Ł. Ż. została zawarta jeszcze przed dniem
1 września 2005 r., czyli przed datą wejścia w życie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r.
Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz. 1842,
ze zmianami), na tle której została wydana wymieniona wcześniej uchwała Sądu Najwyższego. Tym samym umowa ta nie miała charakteru nazwanego, gdyż taki rodzaj umowy wprowadziła dopiero ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Niczego nie zmienia
w tej kwestii fakt, że w dniu 22 kwietnia 2008 r. został zawarty aneks do umowy
o studiowanie, w którym wskazano nową nazwę uczelni – Wyższa Szkoła (...)
i Prawa i dodano regulację dotyczącą obowiązku ubezpieczenia się studenta w zakresie (...) na własny koszt przez cały okres studiów (k. 19).

W stanie faktycznym sprawy miały zatem zastosowanie przepisy art. 750 k.c. i art. 751 pkt 2 k.c., przewidujące dwuletni termin przedawnienia roszczenia objętego postępowaniem, a nie wskazany w apelacji przepis art. 160 a ust. 7 ustawy
z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r.,
poz. 1842, ze zmianami), który wszedł w życie z dniem 1 października 2014 r.
na podstawie art. 1 pkt 105 i art. 57 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy
Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r.,
poz. 1198, ze zmianami) i na mocy art. 32 ustawy zmieniającej miał zastosowanie
do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi edukacyjne, zawartych wprawdzie przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, ale jedynie
pod rządami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym,
a nie na podstawie wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 65, poz. 385, ze zmianami). Dodatkowo wypada zauważyć, iż roszczenie dochodzone przez stronę powodową nie ma charakteru
okresowego, ani nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Opłata za studia (czesne) nie jest świadczeniem okresowym w rozumieniu
art. 118 in medio k.c. Świadczenie okresowe charakteryzuje się tym, że jego
przedmiotem są pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku; jest ono realizowane
przez zobowiązanego systematycznie, w periodycznych odstępach czasu w ramach
jednego i tego samego stosunku prawnego o charakterze ciągłym; świadczenia te nie składają się na pewną z góry określoną całość. Do roszczeń o świadczenia okresowe
należą przykładowo roszczenia o zapłatę alimentów, świadczeń rentowych, z tytułu
umowy najmu, dzierżawy, leasingu, o odsetki. Czesne jest natomiast świadczeniem pieniężnym o oznaczonej z góry przez właściwy organ uczelni (w niniejszej sprawie
rektora) wysokości, które stosownie do umowy między uczelnią wyższą a studentem
może być uiszczone jednorazowo lub w uzgodnionych między stronami częściach. Rozłożenie tego rodzaju świadczenia pieniężnego na raty nie czyni go jednak
świadczeniem okresowym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
2 października 1998 r., III CKN 578/98, LEX nr 1214910 i z dnia 6 kwietnia 2005 r.,
III CK 656/04, Biuletyn Sądu Najwyższego 2005, nr 10, poz. 12).

Kodeks cywilny nie zawiera definicji działalności gospodarczej, chociaż wielokrotnie posługuje się tym pojęciem (por. art. 22 ¹ k.c., art. 43 ¹ k.c., art. 118 k.c.,
art. 355 § 2 k.c., art. 449 ¹ § 1 k.c.). Definicja działalności gospodarczej znajduje się natomiast w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz. 1829, ze zmianami), zgodnie z którym jest nią zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa,
wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Prowadzenie przez uczelnię wyższą działalności dydaktycznej nie stanowi więc działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów tej ustawy, a umowa z dnia 8 października 2004 r., będąca źródłem żądania strony powodowej, dotyczy czesnego, zatem wynagrodzenia przysługującego z tytułu prowadzonej przez uczelnię działalności dydaktycznej. Skoro nie jest to działalność gospodarcza, to zgłoszone roszczenie nie może być uznane za związane z działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 118 in fine k.c.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I w całości i oddalił powództwo.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu, określoną
w art. 98 § 1 k.p.c., uchyleniu podlegało zawarte w punkcie II wyroku Sądu
Rejonowego rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

Apelacja co do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie III wyroku Sądu
Rejonowego podlegała oddaleniu jako bezzasadna – na podstawie art. 385 k.p.c.
Pozwany nie poniósł w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji żadnych
kosztów procesu, zatem nie mogły one być zasądzone na jego rzecz od strony
powodowej. Orzekając o kosztach procesu, sąd uwzględnia wyłącznie koszty faktycznie poniesione przez strony; nie wlicza do nich kosztów sądowych, od których strona
(strony) była zwolniona z mocy ustawy czy też na podstawie zwolnienia udzielonego
przez sąd. O tych kosztach sądowych sąd rozstrzyga na podstawie art. 113 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity
Dz. U. z 2016 r., poz. 623, ze zmianami - dalej powoływana jako u.k.s.c.).

Odnosząc się do zawartego w apelacji wniosku o przyznanie od Skarbu Państwa na rzecz adwokat K. C. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji należy wskazać, że ogólne zasady ponoszenia wydatków i przyznawania kuratorowi
wynagrodzenia w postępowaniu cywilnym wynikają z przepisów art. 130 ⁴ k.p.c.
oraz art. 83 i art. 113 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c., a szczegółowe regulacje w tym przedmiocie zawiera rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu
wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej
(Dz. U. z 2013 r., poz. 1476). Wynagrodzenie to nie może przekraczać stawek
minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności
adwokackie, a w przypadku gdy kuratorem jest radca prawny, przepisami określającymi opłaty za czynności radców prawnych (§ 1 ust. 1 rozporządzenia). Pomimo odesłania
do przepisów o opłatach za czynności adwokackie bądź czynności radców prawnych,
w przypadku kuratora ustanowionego na podstawie art. 144 k.p.c. nie można więc
mówić o „kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu”. Na podstawie § 1 ust. 1 i 3 wyżej wymienionego rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w zw. z § 2 pkt 2 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800, ze zmianami),
Sąd Okręgowy przyznał zatem kuratorowi dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego Ł. Ż. - adwokat K. C. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Końskich wynagrodzenie w postępowaniu apelacyjnym w kwocie
166,05 zł (135 zł + 23 % VAT).

Sąd Okręgowy na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od (...) Spółki z o. o. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Końskich kwotę 196,05 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym. Na koszty te złożyło
się wynagrodzenie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego
w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji w kwocie 166,05 zł oraz nieuiszczona
opłata od apelacji w kwocie 30 zł (art. 28 pkt 1 u.k.s.c.).

O nieuiszczonych kosztach sądowych dotyczących postępowania przed Sądem pierwszej instancji (wynagrodzenie kuratora przyznane w punkcie III zaskarżonego
wyroku) rozstrzygnie Sąd Rejonowy, stosownie do art. 108 ¹ k.p.c.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)

(...)