Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Hupa-Dębska

Sędzia SO Tomasz Pawlik (spr.)

Sędzia SR del. Adam Dusza

Protokolant Iwona Reterska

po rozpoznaniu w dniu 12 kwietnia 2017 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R.

przeciwko J. F.

o eksmisję

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 27 lipca 2016 r., sygn. akt I C 1801/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  oddala powództwo;

b)  nie obciąża powódki kosztami postępowania;

c)  przyznaje adwokat U. L. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) w tym 27,60 zł (dwadzieścia siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu pozwanemu ;

2.  nie obciąża powódki kosztami postępowania odwoławczego;

3.  przyznaje adwokat U. L. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) w tym 27,60 zł (dwadzieścia siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu pozwanemu w postępowaniu odwoławczym.

SSR del. Adam Dusza SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Tomasz Pawlik

Sygn. akt III Ca 2026/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy nakazał pozwanemu opróżnienie i opuszczenie lokalu mieszkalnego położonego w R. przy ul. (...) i wydanie go powodowej Spółdzielni Mieszkaniowej w stanie wolnym od osób i rzeczy. Jednocześnie ustalił, że pozwanemu przysługuje uprawnienie do lokalu socjalnego i nakazał wstrzymanie wykonania orzeczonej eksmisji do czasu złożenia pozwanemu przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. Nie obciążył pozwanego kosztami postępowania i przyznał reprezentującemu go z urzędu adwokatowi wynagrodzenie od Skarbu Państwa.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany zajmuje lokal mieszkalny należący do powodowej Spółdzielni na podstawie umowy najmu z 27 maja 2005 r.. Pozwany nie regulował opłat z tytułu czynszu najmu, tak iż zaległość na koniec stycznia 2015 r. wynosiła 2 828, 75 zł. Pismem z 10 lutego 2015 r. powódka uprzedziła pozwanego o zamiarze wypowiedzenia umowy najmu oraz wyznaczyła mu dodatkowy miesięczny termin do dnia 31 marca 2015 r. do uregulowania zaległych i bieżących zaległości z pouczeniem, że w razie nieuiszczenia wymienionej w piśmie kwoty w wyznaczonym terminie nastąpi wypowiedzenie umowy najmu. Następnie pismem z 9 kwietnia 2015 r., w związku z brakiem wpłaty, powódka wypowiedziała pozwanemu umowę najmu z miesięcznym terminem wypowiedzenia na dzień 31 maja 2015 r.

Pozwany jest osobą niepełnosprawną i został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności. Pobiera rentę w wysokości 1760,90 zł brutto (1627,63 zł netto).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji ocenił, że powódka skutecznie wypowiedziała pozwanemu umowę najmu lokalu mieszkalnego, przy prawidłowym zastosowaniu art.11 ust.2 pkt 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego. Skoro pozwany utracił tytuł prawny do lokalu to zgodnie z art.675 § 1 k.c. zobowiązany był wydać go powódce.

Jednocześnie Sąd Rejonowy uznał, że brak było podstaw do uwzględnienie zarzutu sprzeczności żądania powódki z zasadami współżycia społecznego. W tym kontekście zauważył, że art.5 k.c. może być stosowany wyjątkowo tylko w takich sytuacjach, w których wykorzystywanie uprawnień wynikających z przepisów prawa prowadziłoby do skutku nieaprobowanego w społeczeństwie ze względu na przyjęte w społeczeństwie zasady współżycia społecznego. Mając to na uwadze stwierdził, że skuteczne podniesienie zarzutu z art.5 k.c. wymagało wskazania jaką konkretnie zasadę naruszyła powódka swoim zachowaniem, czego pozwany nie uczynił.

Sąd Rejonowy orzekł o uprawnieniu pozwanego do lokalu socjalnego na podstawie art.14 ust.3 i 4 pkt 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego, mając na uwadze trudną sytuację materialną pozwanego i jego niepełnosprawność. Uznał przy tym, że stanowi to dostateczną ochronę życiowych interesów pozwanego.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na zasadzie art.102 k.p.c. uznając, że zachodzi w sprawie szczególnie uzasadniony wypadek uzasadniający nie obciążanie pozwanego kosztami poniesionymi przez przeciwnika. Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu ustalił w oparciu o § 10 pkt 1. § 2 ust.1 i 3 oraz § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Od opisanego wyroku apelację wniósł pozwany, który zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie art.5 k.c. oraz obrazę art.233 § 1 k.p.c. w zw. z art.6 k.c., wniósł o jego zmianę i oddalenie powództwa, względnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Pełnomocnik z urzędu wniósł o przyznanie mu kosztów udzielonej pomocy prawnej, której pozwany nie poniósł w całości lub w części.

Skarżący podniósł, że mimo zaistnienia w procesie eksmisyjnym przesłanek z art.222 § 1 k.c. sąd winien oddalić powództwo na zasadzie art.5 k.c.. W tym zakresie zwrócono uwagę, że pozwany zamieszkuje w lokalu mieszkalnym od wielu lat, najpierw wspólnie z rodzicami, a po śmierci matki w 1997 r. samodzielnie. Nie ma osób bliskich i ze wszystkimi problemami musi sobie radzić samodzielnie. Pozwany jest osobą niepełnosprawną od urodzenia, poruszającą się o kulach, całkowicie niezdolną do pracy. Zadłużenie czynszowe powstało w wyniku „spirali zadłużenia”. Pozwany pragnąc bowiem dostosować funkcjonalność mieszkania do swoich specyficznych potrzeb i nie mogąc w tym względzie liczyć na pomoc Spółdzielni, podjął niewspółmierne zobowiązania kredytowe. Znaczny stopień niepełnosprawności pozwanego powoduje, że nie byłby on w stanie zorganizować sobie życia w innym miejscu niż dotychczas. Nie potrafiłby on sobie poradzić w lokalu socjalnym, gdyż na takie lokale przeznacza się lokale o obniżonym standardzie warunków bytowych i małym metrażu

Skarżący podkreślił także, że jego wolą jest uregulowanie zaległości oraz że przez wiele lat regulował terminowo należności czynszowe.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego. Nie przecząc ustaleniom Sądu Rejonowego i twierdzeniom apelacji podniosła, że trudna sytuacja pozwanego nie może pozbawiać jej prawa dochodzenia roszczeń. Stan zdrowia pozwanego uzasadniał, zdaniem powódki, jedynie przyznanie pozwanemu uprawnienia do lokalu socjalnego. Zastosowanie zasad współżycia społecznego w każdym podobnym wypadku skutkowałoby oddaleniem powództwa w znacznej części spraw eksmisyjnych.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego nie obejmowały szeregu okoliczności, podniesionych w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, które nie były między stronami sporne. Trafnie zatem podniesiono w apelacji, że rozważając zastosowanie w sprawie art.5 k.c., należało mieć na uwadze, że pozwany zamieszkuje w lokalu mieszkalnym od wielu lat, najpierw wspólnie z rodzicami, a po śmierci matki w 1997 r. samodzielnie. Nie ma osób bliskich i ze wszystkimi problemami musi sobie radzić samodzielnie, a jest osobą niepełnosprawną od urodzenia, poruszającą się o kulach, całkowicie niezdolną do pracy. Pragnąc dostosować funkcjonalność mieszkania do swoich specyficznych potrzeb i nie mogąc w tym względzie liczyć na pomoc, pozwany zaciągnął niewspółmierne zobowiązania kredytowe. Na skutek tego nie płacił regularnie należności czynszowych.

Ze znajdującego się w aktach sprawy na k.39 orzeczenia Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia wynika, że pozwany jest niepełnosprawny w stopniu znacznym od dzieciństwa i wymaga opieki innych osób. Uzasadnia to dostatecznie twierdzenie pozwanego, że nie byłby on w stanie zorganizować sobie życia w innym miejscu niż dotychczas. Nie potrafiłby sobie poradzić także w lokalu socjalnym, gdyż na takie lokale przeznacza się lokale o obniżonym standardzie warunków bytowych i małym metrażu.

Na rozprawie apelacyjnej pozwany oświadczył, że reguluje bieżące należności czynszowe. Nie jest jednak w stanie w chwili obecnej uregulować jednorazowo zaległości, gdyż toczy się wobec niego postępowanie egzekucyjne.

Wszystkie opisane wyżej okoliczności powodują, że zaskarżony wyrok nie mógł się ostać i podlegał zmianie poprzez oddalenie powództwa. Pomimo bowiem tego, że powodowa Spółdzielnia Mieszkaniowa skutecznie wypowiedziała pozwanemu umowę najmu lokalu mieszkalnego, wskutek czego nie ma on do niego tytułu prawnego, to żądanie przez nią wydania tego lokalu na podstawie art.222 § 1 k.c. jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art.5 k.c.).

W tym miejscu trzeba stwierdzić, że wbrew stanowisku Sądu Rejonowemu, wymogiem zastosowania przez sąd orzekający art.5 k.c. nie jest sprecyzowanie i oznaczenie naruszonej zasady współżycia społecznego. Aktualna judykatura odstąpiła od takiego stanowiska przyjmując, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa, a przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2014 r. V CSK 322/13, z dnia 4 października 2001 r., I CKN 458/00, nie publ., z dnia 28 listopada 2001 r., Iv CKN 1756/00, nie publ., z dnia 6 stycznia 2009 r., I PK 18/08, OSN 2010, nr 13-14, poz. 156, z dnia 16 czerwca 2009 r., I CSK 522/08, nie publ., z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12, nie publ.).

Nie można też pominąć, że wystąpienie z roszczeniem windykacyjnym stanowi wykonywanie uprawnień przez właściciela, a zatem podlega ocenie z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Nie można zatem wykluczyć możliwości oddalenia roszczenia windykacyjnego na podstawie art. 5 k.c. , choć niewątpliwie może to mieć miejsce jedynie wyjątkowo (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 417/07) .

Sąd drugiej instancji, wbrew stanowisku Sądu Rejonowego ocenił, że takie wyjątkowe okoliczności przemawiające za uznaniem roszczenia powoda za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w niniejszej sprawie zachodzą. Sąd Okręgowy podziela zatem stanowisko apelacji, iż powoda Spółdzielnia , jako właściciel przedmiotowego lokalu, miała prawo domagania się wydania przedmiotowego lokalu, jednak żądanie eksmisji pozwanego z tego lokalu – z uwagi na konkretne okoliczności niniejszej sprawy – nie może korzystać z ochrony prawnej. Eksmisja pozwanego z zajmowanego lokalu pozbawiłaby go w rzeczywistości nie tylko możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, ale powodowałaby także niewspółmierne ograniczenia możliwości funkcjonowania w społeczeństwie. Mając zatem na uwadze, że pozwany stara się regulować przynajmniej bieżące płatności, niehumanitarne byłoby stawianie go w sytuacji bez wyjścia, zwłaszcza, że jest on samotną osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności wymagającą pomocy osób trzecich.

Podkreślić przy tym należy, iż w okolicznościach niniejszej sprawy oddalenie powództwa windykacyjnego nie skutkuje unicestwieniem takiego roszczenia. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury (m.in. wyrok SN z dnia 11 września 1961 r., I CR 693/61, OSPiKA 1962, z. 11, poz. 290, poz. 31), podzielanym również w piśmiennictwie, udzielenie ochrony osobie dotkniętej nadużyciem prawa, wyrażającej się w oddaleniu powództwa uprawnionego nadużywającego prawa, ma jedynie charakter przejściowy. Osoba, której przysługuje określone prawo podmiotowe może skorzystać z niego w razie zmiany okoliczności. Wytoczone ponownie powództwo powinno wykazać, że jej żądanie nie jest już obecnie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. .

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art.102 k.p.c. w zw. z art.113 ust.1 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych, uznając, że nie byłoby słuszne obciążanie kosztami zastępstwa procesowego pozwanego i opłaty od apelacji, od uiszczenia której pozwany był zwolniony powodowej Spółdzielni w sytuacji gdy wykonywała ona uprawnienie wynikające z przepisów prawa, a dopiero okoliczności ujawnione w toku postępowania zadecydowały o oddaleniu powództwa na podstawie art.5 k.c. ze względu na szczególnie wyjątkowe okoliczności.

Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu przyznano od Skarbu Państwa przy zastosowaniu § 4 ust.1, § 13 pkt 1 i § 16 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSR (del.) Adam Dusza SSO Magdalena Hupa-Dębska SSO Tomasz Pawlik