Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Rejonowy w Wąbrzeźnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016 r. w Wąbrzeźnie

sprawy z powództwa M. W. (1)

przeciwko J. W. (1), E. W. (1) i J. T. (1),

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

1.  uzgadnia treść księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że w dziale I”O” w miejsce działki nr (...) nakazuje wpisać działkę (...), a w dziale II w miejsce wpisu: „E. W. (1) córka J. i A. P. (...)” nakazuje wpisać: J. W. (1) syn J. i E. P. (...) oraz M. W. (1) córka S. i J. P. (...) po ½ (jednej drugiej) części,

2.  w pozostałej części powództwo oddala w stosunku do wszystkich pozwanych,

3.  zasądza od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie na rzecz adw. M. G. kwotę 8.856 (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć) złotych brutto tytułem pomocy prawnej ustanowionej z urzędu,

4.  zasądza od E. W. (1) na rzecz M. W. (1) kwotę 3.608,50 (trzy tysiące sześćset osiem 50/100) złotych tytułem zwrotu połowy kosztów procesu,

5.  zasądza od J. W. (1) na rzecz M. W. (1) kwotę 3.608,50 (trzy tysiące sześćset osiem 50/100) złotych tytułem zwrotu połowy kosztów procesu,

6.  ustala, że pozwany J. T. (1) ponosi we własnym zakresie koszty niniejszego postępowania.

SSR Hanna Woźniak

Sygn. akt I Ns 34/15

UZASADNIENIE

18 czerwca 2015r. M. W. (1) złożyła pozew (wraz z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa) przeciwko J. W. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr Kw (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chełmnie (obecnie w W.) z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, by w dziale II w miejsce wpisu (...) widniał wpis „J. W. (1) oraz M. W. (1) we wspólności ustawowej”. W uzasadnieniu powódka podała, że w dniu 29 kwietnia 1989r. zawarła związek małżeński z J. W. (1), a w dniu 19 maja 1990r. rodzice męża przekazali tylko jemu nieodpłatnie własność gospodarstwa rolnego położonego w Z.. Powódka powołała się na uchwałę Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 25 listopada 2005r. III CZP 59/05.

W dniu 28 lipca 2015r. powódka złożyła wniosek o wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanej E. W. (1) (matki J. W. (1)) oraz zmodyfikowała pozew w ten sposób, by uzgodnienie polegało na wpisie w dziale II w miejsce wpisu (...) – „J. W. (1) oraz M. W. (1) we wspólności ustawowej” albowiem 20 czerwca 2015r. J. W. (1) darował przedmiotową nieruchomość swojej matce.

Oboje pozwani wnieśli o oddalenie powództwa powołując się na fakt, że wolą darczyńców było przekazanie gospodarstwa wyłącznie do majątku odrębnego syna.

W dniu 01 sierpnia 2016r. powódka złożyła wniosek o wezwanie do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego J. T. (1) oraz zmodyfikowała pozew w ten sposób, by uzgodnienie polegało na wpisie w dziale II księgi wieczystej Kw (...) w miejsce wpisu (...) – „J. W. (1) oraz M. W. (1) po ½ części” oraz w działach II ksiąg wieczystych (...) w miejsce wpisów (...) – „J. W. (1) oraz M. W. (1) po ½ części” albowiem w trakcie niniejszego procesu J. W. (1) oraz M. W. (1) rozwiedli się, a E. W. (1) sprzedała część przedmiotowej nieruchomości J. T. (1).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 29 kwietnia 1989r. M. C. zawarła związek małżeński z J. W. (1). Małżeństwo to zostało prawomocnie rozwiązane przez rozwód przed wydaniem wyroku w niniejszej sprawie (bezsporne).

W dniu 17 maja 1990 roku w Państwowym Biurze Notarialnym w T. Oddział w W. J. W. (2) i E. W. (1) umową przekazania gospodarstwa rolnego zawartą na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 24, poz.133 ze zmianą wynikającą z ustawy z dnia 24 lutego 1990r. Dz.U. Nr 14, poz.90) przenieśli własność nieruchomości o pow. 5,35.00 ha położonej w Z. na swego syna J. W. (1) w zamian za przyznane im przez (...) Oddział w G. decyzjami z dnia 10 kwietnia 1990r. wcześniejsze emerytury. J. W. (1) ustanowił na rzecz rodziców na przejętej nieruchomości bezpłatną dożywotnią służebność mieszkania oraz bezpłatne prawo użytkowania części nieruchomości o pow. 0,30.00 ha. J. W. (1) oświadczył, że pozostaje w związku małżeńskim z M. W. (1), z którą umowy majątkowej małżeńskiej nie zawierał, a ich stosunki majątkowe podlegają wspólności ustawowej (dowód: odpis umowy – k.16-19).

M. W. (1) przez cały czas małżeństwa ciężko pracowała na przedmiotowym gospodarstwie rolnym. Zwoziła siano, pracowała przy burakach, ziemniakach, przy żniwach, doiła ręcznie krowy. Zajmowała się dziećmi. Gdy mąż czasowo przebywał w areszcie oraz później, gdy zdecydował się zatrudnić do pracy poza rolnictwem, przejęła na siebie ciężar prowadzenia gospodarstwa. Jest postrzegana w środowisku jako osoba bardzo pracowita. Gdy również powódka zdecydowała się podjąć pracę poza rolnictwem, gospodarstwo zostało wydzierżawione (dowód: zeznania świadków: A. W. (1) – k.355v-366v, A. W. (2) – k.356v-357, M. B. – k.357v, częściowo I. W. – k.358v).

Małżonkowie W. uzyskali rozwód w październiku 2015r. Wcześniej zaistniał miedzy nimi konflikt nie tylko w sprawach osobistych, ale także co do prawa własności gospodarstwa rolnego (bezsporne).

Umową darowizny z dnia 20 czerwca 2015r. zawartą w kancelarii notariusza M. W. (2) w W. J. W. (1) przekazał całe gospodarstwo rolne o pow. 5,35.00 ha położone w Z. swej 80-letniej matce E. W. (1) (dowód: umowa darowizny – k.12-14 akt księgi wieczystej (...)

Dwiema umowami sprzedaży z dnia 24 sierpnia 2015r. i 08 października 2015r. zawartymi w kancelarii notariusz A. W. (3) w G. E. W. (1) sprzedała J. T. (1) łącznie 4,77.13 ha niezabudowanej ziemi rolnej za łączną kwotę 247.000 zł (dowód: umowa sprzedaży – k.2-5 akt księgi wieczystej (...), umowa sprzedaży – k.2-5 akt księgi wieczystej (...)).

12 sierpnia 2015r. do księgi wieczystej (...) wpłynął wniosek M. W. (1) o wpis ostrzeżenia o toczącym się procesie przeciwko J. W. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, który oddalono w dniu 28 sierpnia 2015r. albowiem od dnia 20 czerwca 2015r. J. W. (1) nie był już właścicielem tej nieruchomości (dowód: wniosek i postanowienie – k.28-33, 36-37 i 38 akt księgi wieczystej (...)).

09 października 2015r. do księgi wieczystej (...) wpłynął wniosek M. W. (1) o wpis ostrzeżenia o toczącym się procesie przeciwko J. W. (1) i E. W. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, który uwzględniono w dniu 27 października 2015r. (dowód: wniosek i zawiadomienie o wpisie – k.77-83 i 90 akt księgi wieczystej (...)).

12 stycznia 2016r. E. W. (1) złożyła oświadczenie synowi i byłej synowej o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o przekazaniu gospodarstwa rolnego synowi umową notarialną z dnia 17 maja 1990r., jednakże tylko na wypadek, gdyby czynność z 17 maja 1990r. doprowadziła do wejścia przedmiotowego gospodarstwa w skład majątku wspólnego syna i synowej. W przeciwnym wypadku oświadczenie to należy uznać za pozbawione znaczenia (dowód: oświadczenie i potwierdzenie odbioru – k.241-242)

Sąd zważył, co następuje:

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków, powódki i pozwanego J. T. (z wyjątkiem przeważającej części zeznań świadka I. W.) albowiem są one logiczne, spójne, wzajemnie się pokrywają i uzupełniają, znajdują oparcie we wskazaniach logiki i doświadczenia życiowego. Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanych J. W. (1) i E. W. (1) oraz przeważającej części zeznań świadka I. W.. W ocenie Sądu pozwani J. i E. W. oraz siostra pozwanego mają jednoznacznie negatywny stosunek do powódki, co zapewne wypływa z ich wieloletnich subiektywnie postrzeganych relacji rodzinnych zakończonych rozwodem J. i M. W. (1) i takie też subiektywne, niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, z logiką i doświadczeniem życiowym, swoje spostrzeżenia przekazali Sądowi.

Sąd dał wiarę treści dokumentów i odpisów dokumentów, na których oparł się, ustalając stan faktyczny. Żadna ze stron nie podważała ani formalnej ani materialnej prawdziwości tych dokumentów.

Oświadczenie złożone przez pozwaną E. W. (1) k.241 Sąd uznał za bezskuteczne. Zostało ono złożone dopiero w toku procesu sądowego, który ujawnił niezwykle silny antagonizm istniejący obecnie pomiędzy M. W. (1) a E. W. (1). Nie można jednak tracić z pola widzenia faktu, że podstawowym celem umowy z 1990r., do którego osiągnięcia zmierzali J. i E. małż. W., było uzyskanie emerytur z ZUS-u, do czego warunkiem koniecznym było wyzbycie się własności gospodarstwa rolnego. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z dnia 20 listopada 2013r. II Ca 887/13 (LEX nr 1715550), uprawniony może uchylić się od skutków wadliwego oświadczenia woli i doprowadzić do nieważności umowy jako całości, nie może natomiast uchylić się jedynie od niektórych postanowień umowy z zamiarem pozostawienia w mocy pozostałych; działający pod wpływem błędu nie może skutecznie dążyć do doprowadzenia przez takie oświadczenie do obowiązywania czynności prawnej takiej treści, jakiej życzyłby sobie, gdyby błędu nie popełnił. Z kolei, podzielając pogląd Sadu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażony w wyroku z dnia 25 stycznia 2013r. V ACa 1025/12 (LEX nr 1316183), należy stwierdzić że wyodrębniona ustawowo swoistość umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy wynika z przyczyny jej zawarcia, którą jest dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, której następstwem jest wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń ubezpieczeniowych, polegająca na tym, że utrata mocy jednej z tych czynności pociąga za sobą utratę mocy także drugiej. W ocenie Sądu, gdyby głównym celem J. i E. małż. W. było przysporzenie majątkowe tylko na rzecz syna, mogli skorzystać z umowy darowizny z tym zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny ma wejść tylko do majątku odrębnego J. W. (1) oraz z tym zastrzeżeniem, że będzie on dożywotnio utrzymywał rodziców, względnie z umowy o dożywocie. Okoliczności zawarcia umowy z 17 maja 1990r. wskazują jednoznacznie (jak wyżej wspomniano), iż podstawowym i najważniejszym celem tej umowy, do którego osiągnięcia zmierzali J. i E. małż. W., było uzyskanie emerytur z ZUS-u. Do tego skutku umowy (w kontekście uchylenia się od wszystkich skutków prawnych, by uchylenie się było skuteczne), E. W. (1) w ogóle nie odniosła się w swoim oświadczeniu z 16 stycznia 2016r. Nadto, gdyby nawet uznać to oświadczenie za skuteczne, dotyczyłoby ono tylko połowy gospodarstwa rolnego objętego umową z 17 maja 1990r. albowiem J. W. (2) takiego oświadczenia za życia nie złożył.

W realiach niniejszej sprawy nie sposób oprzeć się wrażeniu, że pośpieszne zawarcie umowy darowizny w dniu 20 czerwca 2015r. oraz dwóch umów sprzedaży z dnia 24 sierpnia 2015r. i 08 października 2015r. miało na celu li tylko uniemożliwienie powódce osiągnięcie przez nią skutku, jakiego oczekiwała w związku z wytoczeniem niniejszego powództwa, a zatem, że zarówno J. W. (1) jak i E. W. (1) działali z zamiarem pokrzywdzenia M. W. (1). Jednakże, orzekając w przedmiocie uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, Sąd nie jest związany warstwą motywacyjną stron wyżej wskazanych czynności, natomiast ma obowiązek wziąć pod uwagę istniejący obiektywnie, a nie mający odzwierciedlenia w księdze wieczystej, stan prawny nieruchomości w chwili wyrokowania.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w całości podziela zapatrywania Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 25 listopada 2005r. III CZP 59/05, potwierdzone następnie w uchwale w składzie 3 sędziów z dnia 28 listopada 2012r. III CZP 68/12 (LEX nr 1230048), iż gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Jak słusznie zauważył bowiem Sąd Najwyższy (przywołując jednocześnie bogate wcześniejsze orzecznictwo), umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego jest umową nazwaną o swoistym charakterze, unormowaną poza kodeksem cywilnym, której celem nie jest obdarowanie następcy, lecz uzyskanie świadczenia od państwa. Tym samym nie mają do niej zastosowania, także w drodze analogii, przepisy kodeksu cywilnego oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące darowizny. Skoro zatem krio przesądza przynależność składnika majątkowego nabytego w trakcie trwania wspólności majątkowej przez któregokolwiek z małżonków do wspólności majątkowej małżeńskiej, dotyczy to także nabycia gospodarstwa rolnego w drodze umowy przekazania w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Przyjmując zatem powyższe za punkt wyjścia należy stwierdzić, że umowa darowizny z dnia 20 czerwca 2015r., którą J. W. (1) przekazał całe gospodarstwo rolne o pow. 5,35.00 ha położone w Z. swej matce E. W. (1), jest nieważna, gdyż dotyczy składnika majątkowego objętego wspólnością majątkową małżeńską, a została zawarta bez zgody współmałżonka (art.36, art.37 krio). Nie doszło zatem do nabycia własności przedmiotowego gospodarstwa rolnego przez E. W. (1).

Z kolei dokonany przez sąd wieczystoksięgowy wpis własności na rzecz E. W. (1) w księdze wieczystej (...) pozostawał aż do dnia 09 października 2015r. pod ochroną rękojmi wiary ksiąg publicznych albowiem wpisana w dniu 12 sierpnia 2015r. w dziale III tej księgi wzmianka o wniosku nie dotyczyła prawa własności E. W. (1), a sam wniosek, którego dotyczyła owa wzmianka, został oddalony w dniu 28 sierpnia 2015r. (z data prawomocności 18 grudnia 2015r.).W tej sytuacji należało uznać, że J. T. (1), kupując część przedmiotowej nieruchomości w dniu 24 sierpnia 2015r. od osoby wpisanej jako właściciel, pozostawał pod ochroną rękojmi wiary ksiąg publicznych, zatem doszło do przeniesienia własności na jego rzecz. Również w dniu zawarcia drugiej umowy sprzedaży, to jest 08 października 2015r. (gdy żadna wzmianka przeciwko prawu własności E. W. (1) nie była ujawniona), J. T. (1) chroniła rękojmia wiary ksiąg publicznych i nabycie dalszej części nieruchomości od E. W. (1) również doprowadziło do przeniesienia własności na jego rzecz.

W tej sytuacji, w dniu wyrokowania w niniejszej sprawie przedmiotem pozytywnego, zgodnego z żądaniem pozwu, rozstrzygnięcia mogła być tylko nieruchomość o pow. 0,57.87 Objęta księgą wieczystą (...) Sądu Rejonowego w W., czemu Sąd dal wyraz w pkt.1 i 2 wyroku.

O kosztach orzeczono stosownie do wyniku procesu na podstawie art.98 kpc oraz na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. 2013 poz.461z późn.zm.).

SSR Hanna Woźniak