Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Cierpiał

SSA Małgorzata Aleksandrowicz

Protokolant: st. sekr. sądowy Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2017 r. w Poznaniu

sprawy J. S.

przeciwko (...) SA z siedzibą w T.

o zapłatę

na skutek apelacji (...) S.A. z siedzibą w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 7 grudnia 2016 r. sygn. akt VIII P 29/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 20.000 zł (słownie: dwadzieścia tysięcy złotych), z ustawowymi odsetkami od dnia
16 czerwca 2015r.;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 4 i zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.080 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

3.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 5 w ten sposób, że nakazuje ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 1.000 zł tytułem opłaty od pozwu oraz kwotę 142,60 zł tytułem wydatków;

4.  w pozostałym zakresie oddala apelację;

5.  nie obciąża powoda kosztami sądowymi w postępowaniu odwoławczym;

6.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.620 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powód J. S. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w T. kwoty 100.000 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu, w tym zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy w Poznaniu, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie o sygn. akt VIII P 29/15:

1.  zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.333,23 zł tytułem odszkodowania w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 16.06.2015r. do dnia zapłaty,

2.  zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 96.000 zł tytułem zadośćuczynienia w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 16.06.2015r. do dnia zapłaty,

3.  w pozostałym zakresie powództwa oddalił,

4.  zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

5.  kosztami sądowymi obciążył pozwaną i nakazał pobrać od niej na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Poznaniu kwotę:

- 5.000 zł tytułem opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony

- 713 zł tytułem poniesionych wydatków na opinie biegłego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) S.A. z siedzibą w T. (dawniej Z., (...) S.A. i (...) S.A.) zajmuje się sprzedażą hurtową materiałów budowlanych i wyposażenia sanitarnego, sprzedażą hurtową odpadów i złomu, unieszkodliwianiem odpadów.

J. S. świadczył na rzecz pozwanej pracę w okresach od 7 stycznia 1969r.
do 17 lutego 1970 roku oraz od 15 stycznia 1971r. do 6 maja 1971r. w pełnym wymiarze pracy, jak również w nadgodzinach. W okresie zatrudnienia wykonywał pracę robotnika załadunkowego i wyładunkowego oraz robotnika transportu. W tym okresie firma prowadziła działalność w zakresie produkcji wyrobów azbestowo-cementowych oraz wełny mineralnej. Prace powoda związane były z rozładunkiem azbestu, cementu, desek, miału węglowego i wełny mineralnej oraz załadunkiem płyt azbestowych, co narażało pracowników pozwanej na kontakt ze szkodliwym pyłem azbestowym. Powód nie wykonywał innych prac. Zapylenie azbestem było różne, zależne od warunków atmosferycznych, a pracodawca nie prowadził pomiarów w tym zakresie, bo w danym momencie wiedza o szkodliwości azbestu nie była powszechna. Pracownicy dostawali od pracodawcy obuwie oraz ubranie robocze, czapkę i rękawice. Niejednokrotnie powód pracował po godzinach, po 12-13 godzin na dobę, a czasami i 20, gdyż firma początkowo posiadała tylko jedną brygadę składającą się z 6 osób. Cztery osoby rozładowywały wagony kolejowe, a dwie worki z azbestem na hali. Z czasem wprowadzono system 4 brygadowy. Oprócz W. K. pozostali pracownicy pozwanej z brygady J. S. nie żyją i to w większości z uwagi na kontakt u pozwanej z azbestem.

W latach 1971-1972 powód pracował w krochmalni w Przedsiębiorstwie (...) w T.. Od kwietnia 1972 roku był zatrudniony w Spółdzielni Kółek Rolniczych (później Spółdzielnia Usług Rolniczych z siedzibą w M.) początkowo jako kierowca ciągnika, a od 1983 roku jako pracownik umysłowy – członek zarządu, kierownik zakładu rolniczego, a na końcu likwidator.

Decyzją z dnia 3 sierpnia 2010 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. przyznał odwołującemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 8.07.2010r. (od zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego) na stałe z powodu reumatoidalnego zapalania stawów.

Decyzją z 27 listopada 2014 roku, nr (...) na podstawie orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby zawodowej z narażenia w latach 1969 – 1971 Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w G. stwierdził u powoda chorobę zawodową w postaci choroby opłucnej lub osierdzia wywołanej pyłem azbestu: rozległe zgrubienie opłucnej. Orzeczeniem z dnia 14 stycznia 2015 roku Lekarz Orzecznik ZUS stwierdził u odwołującego 30% stały uszczerbek na zdrowiu spowodowany skutkami choroby zawodowej stwierdzonej przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w G.. Orzeczeniem z 14 stycznia 2015r. Lekarz Orzecznik ZUS orzekł, iż odwołujący jest trwale częściowo niezdolny do pracy, a niezdolność ta pozostaje w związku z chorobą zawodową. Decyzją z dnia 24 lutego 2015 roku, znak(...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. przyznał powodowi prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej w wysokości odpowiadającej 30% stałego uszczerbku na zdrowiu, z którego to tytułu wypłacono powodowi 21.900 zł. Z kolei decyzją z dnia 30 stycznia 2015r. znak (...), organ rentowy przyznał J. S. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od 9 grudnia 2014r. (data wniosku) na stałe.

Odwołujący od sierpnia 2009 roku leczy się u lekarzy pulmonologów. Pierwszym lekarzem, który leczył odwołującego był W. W. w Przychodni Lekarzy (...) w G.. Powód później dwukrotnie zmieniał lekarza w ramach państwowej służby zdrowia, co związane było z podpisywaniem umów z NFZ z przychodniami, do których należał. Nadto prywatnie nadal leczy się u doktora W. W.. Lekarza odwiedza co 2-3 miesiące. Często choruje, cierpi na napady kaszlu, odczuwa boleści w płucach. Bierze leki A., A., Z., S. z powodu choroby płuc. Zgodnie z przedstawionymi fakturami za lata 2013-2015 zapłacił 1.333,23 zł za leki związane z chorobą. Powód nigdy nie palił tytoniu.

Ponadto powód leczy się u kardiologa, neurologa, urologa, cierpi na dnę moczanową i POCHP.

Sąd Okręgowy dopuścił na wniosek powoda dowód z opinii biegłego pulmonologa na okoliczność tego, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy warunkami pracy powoda w przedsiębiorstwie (...) w latach 1969-1971, a obecnym stanem zdrowia powoda, w szczególności ze stwierdzoną u niego chorobą zawodową.

Biegły pulmonolog stwierdził u powoda rozległe zgrubienia opłucnej - choroba zawodowa w przebiegu narażenia na włókna azbestu, rozstrzenia oskrzeli oraz zespół nakładania - astmę oskrzelową/przewlekłą obturacyjną chorobę płuc - ZNAP.

Biegły pulmonolog zdefiniował jednostki chorobowe na jakie cierpi odwołujący. Biegły wyjaśnił, że zgrubienia lub zwłóknienia opłucnej ściennej lub trzewnej ze zwapnieniami lub bez nich związane są z narażeniem na azbest. Występują w postaci umiejscowionych w opłucnej lub osierdziu w postaci: odgraniczonych blaszek lub rozlanych zgrubień. Jako czynniki ryzyka biegły wskazał mało intensywne narażenie na azbest. Wg biegłego okres utajenia objawów wynosi 15-30 lat. Ich swoistość dla narażenia na azbest biegły ocenił na 80-90%. Nadto biegły wyjaśnił, że rozlane zgrubienia opłucnej powstają na skutek znaczniejszego narażenia na azbest. Biegły stwierdził, że mogą być przyczyną duszności; zmian osłuchowych w postaci osłabienia szmerów oddechowych oraz przytłumienia odgłosu opukowego. Biegły wyjaśnił, że przewlekła obturacyjna choroba płuc jest schorzeniem charakteryzującym się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to jest zwykle postępujące i wiąże się z nieprawidłową odpowiedzią zapalną płuc na szkodliwe pyły i gazy.

Biegły pulmonolog stwierdził, iż w wyniku wieloletniej ekspozycji powoda na pył zawierający azbest w środowisku pracy doszło u niego do rozwoju rozległego zgrubienia opłucnej. Jako powikłanie schorzenia związanego ze szkodliwym wpływem azbestu u powoda mogło dojść do rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc/astmy oskrzelowej u powoda, który nigdy nie palił. Biegły podkreślił, że powód wykonując czynności zawodowe w okresie zatrudnienia u pozwanej, w znaczącym wymiarze czasu pracy był narażony na kontakt z włóknami azbestu. Biegły opierając się na fakcie ekspozycji na pył azbestu w trakcie pracy stwierdził, że praca w Przedsiębiorstwie (...) (obecnie (...) S.A.) stwarzała podwyższone ryzyko wystąpienia chorób związanych z działaniem pyłów azbestu na układ oddechowy człowieka. W ocenie biegłego związek przyczynowo skutkowy w wystarczającym stopniu został udowodniony w orzeczeniu lekarskim o rozpoznaniu choroby zawodowej wystawionym przez (...) Centrum Medycyny Pracy - Poradnię Konsultacyjną i Chorób Zawodowych w P. z dnia 29.10.2014r. i potwierdzony decyzją Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w G. z dnia 27.11.2014r. o stwierdzeniu choroby zawodowej choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu: rozległe zgrubienia opłucnej.

W opinii uzupełniającej z dnia 20 stycznia 2016 roku biegły pulmonolog wyjaśnił, że przewlekła obturacyjna choroba płuc jest schorzeniem charakteryzującym się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to jest zwykle postępujące i wiąże się z nieprawidłową odpowiedzią zapalną płuc na szkodliwe pyły i gazy. Biegły wskazał, iż nie ma ono podstaw autoimmunologicznych i powstaje w przebiegu przewlekłego stanu zapalnego w drogach oddechowych w wyniku drażniącego działania dymu papierosowego, pyłów, gazów.

Obecnie powód liczy 67 lat. Oprócz chorób zawodowych cierpi na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, ma nadciśnienie, leczy się u urologa, laryngologa, kardiologa. Do pulmonologa chodzi co 2 – 3 miesiące. J. S. boi się, że zachoruje na raka, podobnie jak jego koledzy z pracy. Powód męczy się, ma trudności w chodzeniu po schodach, nie może chodzić na dłuższe spacery, nie może dźwigać. Jego samopoczucie nie jest dobre. Ma trudności ze snem, gdyż ma wtedy napady kaszlu, „leci z niego flegma”, jest uczuleniowcem.

Na podstawie powyżej przedstawionego stanu faktycznego, Sąd I instancji wydał powyższy wyrok.

Zgodnie z art. 444 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. W powyższych wypadkach sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 k.c.).

Sąd Okręgowy podniósł, że bezsporne było, iż w trakcie świadczenia w latach 1969 – 1971 u poprzednika prawnego pozwanego, pracy powód miał bezpośredni kontakt z azbestem. Okoliczność tę potwierdził jako pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych warunkach w wystawionym w 2003 roku świadectwie pracy PPHU (...) S.A.

Sąd I instancji wskazał, że strona powodowa uzasadniając dochodzone w niniejszej sprawie odszkodowanie w wysokości 4.000 zł przywoływała koszty związane z leczeniem, dojazdami do lekarza, zakupem leków, lecz w toku procesu została wykazana kwota 1.333,23 zł i to przedłożonymi fakturami z aptek wraz z zestawieniem wydatków na zakup leków pulmonologicznych. Ze względu na powyższe Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego ww. kwotę z odsetkami ustawowymi liczonymi od następnego po dniu doręczenia pozwu. W pozostałym zakresie roszczenie o odszkodowanie zostało oddalono jako niewykazane zgodnie z art. 6 k.c.

Sąd I instancji uznał, że zaistniały także przesłanki do zasądzenia zadośćuczynienia i to w wysokości określonej w pozwie. Podkreślono, że redakcja przepisu art. 445 k.c. nie zawiera przy tym żadnych reguł ani kryteriów, w oparciu o które, sądy rozstrzygając konkretne sprawy, mogłyby ustalać wysokość sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia. Jedyną wskazówką ustawodawcy jest określenie by suma ta była "odpowiednia". Ustalanie przez sąd odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez poszkodowanego szkodę niemajątkową, z uwagi na jej charakter, tj. ścisłą zależność od indywidualnych przeżyć, niejednokrotnie trudność w wyrażeniu jej rozmiaru przez samego poszkodowanego oraz brak możliwości przedstawienia wartości niemajątkowej w kategoriach finansowych oraz wycenienia doznanego cierpienia fizycznego i psychicznego, powodują niewątpliwą trudność. Z braku szczegółowych kryteriów zwartych w samej ustawie, przy ustalaniu odpowiedniej sumy należy uwzględniać wszelkie okoliczności sprawy mogące mieć wpływ na wielkość doznanej przez poszkodowanego krzywdy; wszystkie pozostałe czynniki mają znaczenie wówczas, gdy wpływają na odczuwane cierpienia. Przy czym obok kryteriów obiektywnych uwzględnić należy również indywidualną sytuację poszkodowanego; uszczerbek o charakterze niemajątkowym dotyka przecież psychiki człowieka w sposób szczególny, na jego rozmiar wpływ ma indywidualna wrażliwość, cechy charakteru. (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 8 maja 2013r. III APa 4/13)

W ocenie tego Sądu pozwana nie zakwestionowała wysokości zadośćuczynienia, którego zasądzenia domagał się powód, co doprowadziło do wniosku, iż uznała tę sumę za adekwatną. Sąd Okręgowy ustalił, iż warunki pracy powoda w istocie były związane z chorobą powoda, a w konsekwencji z doznaną przez niego krzywdą. Orzekając o zadośćuczynieniu adekwatnym do krzywdy doznanej przez powoda, Sąd ten wziął pod uwagę wszelkie cierpienia fizyczne jakie spotkały powoda w związku ze schorzeniami wywołanymi przez kontakt z azbestem. Wskazano, że w życiu codziennym męczą go trudności z oddychaniem, kaszel oraz plwocina, którą musi odkrztuszać. Skutkuje to niedoborami snu, gdyż powód wielokrotnie budzi się w nocy. Uznano to za pogorszenie jakości życia, które skutkuje nie tylko bólem i trudnościami związanymi z fizyczną manifestacją choroby, ale też wyczerpaniem fizycznym i psychicznym. Podkreślono, że powód jest osobą, która obecnie jest słabsza fizycznie, gdyż jego płuca nie są w stanie sprostać jakiemukolwiek wysiłkowi fizycznemu np. wejściu po schodach. Sprawia to, iż wymaga pomocy osób trzecich na dużo wcześniejszym etapie swojego życia, niż gdyby nie chorował.

Sąd I instancji uwzględnił również krzywdę polegającą na cierpieniu psychicznym. Powód leczy się już od 7 lat, wizytuje różnych lekarzy. Wymaga pomocy i opieki osób trzecich, co może wiązać się z poczuciem upokorzenia. Jednocześnie powód jest świadom iż jego stan nie rokuje poprawy, wręcz przeciwnie – powód żyję w ciągłym lęku, iż jego stan zdrowia ulegnie pogorszeniu poprzez potencjalną chorobę nowotworową. W istocie, włókna azbestu są nieusuwalne z płuc powoda i mogą wywołać u niego nowotwór.

W rezultacie Sąd I instancji uznał, że kwota dochodzona przez powoda jako zadośćuczynienie nie była kwotą wygórowaną i dlatego też zasądził ją na rzecz powoda od pozwanej w całości.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. i art. 300 k.p., zasądzając je od dnia następnego po doręczeniu pozwu jako wezwania do zapłaty i oddalając żądanie za okres wcześniejszy

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c., a rozstrzygając o kosztach zastępstwa procesowego Sąd ten miał na uwadze § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t.).

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana (...) S.A., zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi pozwana zarzuciła:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd oceny materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego w wyniku uznania, iż biegły sądowy ustalił istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy warunkami pracy powoda w przedsiębiorstwie (...) (poprzednik prawny (...) S.A.) w latach 1969-1971, a obecnym stanem zdrowia powoda poprzez powołanie się na orzeczenie lekarskie z dnia 29.10.2014r. o rozpoznaniu choroby zawodowej wystawione przez (...) Centrum Medycyny Pracy (dalej: (...)) oraz decyzję Państwowego Inspektora Sanitarnego (dalej: (...)) w G. z dnia 27.11.2014r. o stwierdzeniu choroby zawodowej z których według biegłego wynika ten związek i braku wezwania przez Sąd biegłego sądowego do uzupełnienia opinii w zakresie ustalenia związku przyczynowego, podczas gdy warunkiem ustalenia odpowiedzialności pozwanego na gruncie prawa cywilnego tytułem roszczeń uzupełniających za rozstrój zdrowia powoda jest ustalenie istnienia związku przyczynowo - skutkowego w postępowaniu przed Sądem, a nie oparcie jego istnienia na wcześniejszych ustaleniach innych podmiotów,

2.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd oceny materiału dowodowego w sposób wybiórczy i sprzeczny z rzeczywistym przebiegiem postępowania, a w szczególności poprzez uznanie przez tut. Sąd, iż pozwany nie kwestionował wysokości żądanego przez powoda zadośćuczynienia za krzywdę powstałą w związku z wystąpieniem choroby zawodowej, podczas gdy pozwany już w odpowiedzi na pozew z dnia 24 czerwca 2015r. wniósł o oddalenie powództwa w całości, a ponadto w uzasadnieniu wskazał wprost, iż powód nie udowodnił zasadności kwoty tytułem zadośćuczynienia za doznana krzywdę w związku z powstałą chorobą zawodową oraz, że żądane przez powoda kwoty są wygórowane,

3.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd oceny materiału dowodowego z naruszeniem zasady wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego, a w szczególności poprzez uznanie, iż krzywda powoda w postaci rozstroju zdrowia stanowiąca podstawę zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia w kwocie 96.000 zł jest spowodowana wyłączenie wystąpieniem choroby zawodowej, podczas gdy pozwany choruje na szereg innych chorób,

4.  art. 233 § 1 k.p.c., art. 232 §1 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez niewszechstronną ocenę materiału dowodowego, z którego nie wynikał rozmiar krzywdy psychicznej powoda, co powinno zostać wykazane przez stronę powodową w drodze wniesienia
o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychologii/traumatologii, a także nieuwzględnienie przy ustalaniu kwoty zadośćuczynienia kwoty jednorazowego odszkodowania przyznanego i wypłaconego powodowi przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych,

5.  art. 415 w zw. z 445 § 1 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i zasądzenie na rzecz powoda kwoty tytułem zadośćuczynienia bez uwzględnienia istotnej okoliczności dla ustalenia jego wysokości, w szczególności bez uwzględnienia faktu i wysokości wypłaconego powodowi przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej w wysokości
21.900,00 zł,

6.  art. 445 § 1 k.c. poprzez błędną interpretację niniejszego przepisu i uznanie przez tut. Sąd, iż zasądzona w wyroku kwota jest „odpowiednią sumą zadośćuczynienia”.

Mając na uwadze powyższe, apelujący wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w całości,

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu w postępowaniu w I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelacje, powód wniósł o:

1.  oddalenie apelacji w całości,

2.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty okazały się trafne.

Przystępując do analizy wywiedzionych przez pozwaną zarzutów, w pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy rozpoznając sporne kwestie w sposób błędny ustalił, że pozwana spółka nie zakwestionowała wysokości dochodzonego przez powoda w niniejszej sprawie zadośćuczynienia. Podkreślić bowiem należy, że pozwana nie zakwestionowała swej odpowiedzialności za powstanie u powoda rozstroju zdrowia wywołanego pyłem azbestu (rozległe zgrubienie opłucnej) co do zasady. Jednakże strona pozwana już w wywiedzionej odpowiedzi na pozew podniosła, że kwota żądanego zadośćuczynienia jest kwotą zbyt wygórowaną, natomiast odnosząc się do roszczenia odszkodowawczego w zakresie kosztów leczenia pozwana podniosła, że nie zostało wykazane ich rzeczywiste poniesienie przez powoda. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, bezsporne jest, że Sąd Okręgowy, który przyjął wysokość dochodzonej kwoty zgodnej z żądaniem pozwu, jako niezakwestionowanej nie przeprowadził stosowanej analizy kontrolowanej sprawy pod względem wystąpienia przesłanek faktycznych i prawnych do zasądzenia dochodzonego roszczenia w całości.

Podkreślić przy tym należy, że postępowanie apelacyjne, jakkolwiek jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednakże zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że Sąd odwoławczy ma pełną swobodę jurysdykcyjną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. Podkreślić też należy, że Sąd ten nie może poprzestać jedynie na ustosunkowaniu się do zarzutów apelacyjnych. Merytoryczny bowiem charakter orzekania Sądu II instancji polega na tym, że ma on obowiązek poczynić własne ustalenia i ocenić je samodzielnie z punktu widzenia prawa materialnego, a więc dokonać subsumcji. Z tego też względu Sąd ten może, a jeżeli je dostrzeże - powinien, naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia prawa materialnego popełnione przez Sąd I instancji i to niezależnie od tego, czy zostały one podniesione w apelacji, jeśli tylko mieszczą się w granicach zaskarżenia (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000r., III CKN 812/98). Ponadto Sąd II instancji orzeka nie tylko na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd I instancji, ale także w postępowaniu apelacyjnym.

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że powód ponad wszelką wątpliwość wykazał, że wyłącznym czynnikiem szkodliwym, odpowiedzialnym za powstanie u niego choroby zawodowej był pył azbestu, stanowiący podstawowy surowiec produkcyjny w pozwanej spółce. Pozwana nie zakwestionowała, że co do zasady ponosi odpowiedzialność za wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Sądowi odwoławczemu znane są wcześniejsze rozstrzygnięcia w sprawach pracowniczych przeciwko pozwanej, jednakże zwraca uwagę, że ze względu na tożsamość roszczeń i występowanie po stronie pozwanej tego samego podmiotu gospodarczego, nie można stosować automatyzmu prawnego i rozstrzygać danej sprawy z góry przyjętym założeniem, zastosowanym w innej sprawie.

Sąd Apelacyjny uznał, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż u powoda wystąpił uszczerbek na zdrowiu w związku z chorobą zawodową, a także wystąpiła po jego stronie krzywda. Powód wykazał, iż doszło do wyrządzenia przez pracodawcę, którego następcą prawnym jest pozwana, szkody, która pozostaje w związku przyczynowym w postaci conditio sine qua non z działalnością przedsiębiorstwa. W ocenie Sądu II instancji, wstąpiły podstawy do dochodzenia przez powoda zadośćuczynienia, lecz w wysokości o wiele niższej, aniżeli przyjął Sąd Okręgowy.

Wobec żądania, z jakim wystąpił powód, wskazać należy, że odpowiedzialność deliktowa pracodawcy za chorobę zawodową, na którą zapadł pracownik, jest odpowiedzialnością subsydiarną, w stosunku do odpowiedzialności instytucji ubezpieczeniowej (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych), która odpowiada w razie spełnienia warunków (przesłanek) z ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.2009r., nr 167, poz. 1322).

Katalog świadczeń przysługujących pracownikowi z tytułu choroby zawodowej określony został w art. 6 ust. 1 powołanej ustawy. Pracownikowi przysługuje z ubezpieczenia wypadkowego między innymi jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, doznanego na skutek choroby zawodowej (art. 11 i art. 12 powołanej ustawy).

Pracownik poszkodowany na skutek choroby zawodowej uprawniony jest do dochodzenia roszczeń uzupełniających na podstawie przepisów prawa cywilnego, w zakresie szkód nie pokrytych odszkodowaniem z ustawy wypadkowej (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998r., II UKN 273/98). Podkreślenia wymaga również, że w związku z wypadkiem przy pracy poszkodowanemu pracownikowi przysługuje szereg roszczeń. W pierwszej kolejności są to jednak roszenia z ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U., nr 199, poz. 1673). Ponadto, poszkodowanemu pracownikowi przysługują roszczenia z Kodeksu cywilnego. Z takimi roszczeniami można wystąpić przeciwko pracodawcy. Są to jednak roszczenia uzupełniające. W wyroku z dnia 20 stycznia 2015r., I PK 148/14 Sąd Najwyższy podał, że dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadku przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (w tym art. 444 k.c. i art. 445 k.c.). Pracownik nie może dochodzić odszkodowania i renty uzupełniającej przed rozpoznaniem jego roszczeń o świadczenia przysługujące na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Natomiast świadczenia uzupełniające dochodzone na podstawie przepisów prawa cywilnego aktualizują się dopiero wówczas, jeżeli świadczenie, które pracownik poszkodowany już otrzymał na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych , w całości nie zaspokaja jego roszczenia .

Należy zatem przypomnieć, że powód uzyskał od ZUS - w oparciu o ocenę procentową stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, stanowiącą załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 954) - jednorazowe odszkodowanie w wysokości 21.900 zł, za 30% stałego uszczerbku na zdrowiu z tytułu choroby zawodowej, natomiast decyzją z dnia 30 stycznia 2015r. organ rentowy przyznał powodowi prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od 9 grudnia 2014r. na stałe.

Fakt rodzący ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą - w postaci wystąpienia choroby zawodowej - jest niewątpliwy. Spór zaś sprowadza się do wyznaczenia zakresu - tak oznaczonej - odpowiedzialności, czyli określenia rozmiaru krzywdy powoda, pozostającej
w związku przyczynowym z chorobą zawodową.

Wyjaśnienie przedstawionej wyżej kwestii wymagało wiadomości specjalnych i tak, Sądy obu instancji wykorzystały w tym celu dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu pulmonologii. Biegły ten rozpoznał u powoda rozległe zgrubienia opłucnej - choroba zawodowa w przebiegu narażenia na włókna azbestu, rozstrzenia oskrzeli oraz zespół nakładania - astmę oskrzelową/przewlekłą obturacyjną chorobę płuc - ZNAP. Biegły wyjaśnił, że przewlekła obturacyjna choroba płuc jest schorzeniem charakteryzującym się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to jest zwykle postępujące i wiąże się z nieprawidłową odpowiedzią zapalną płuc na szkodliwe pyły i gazy. Biegły wskazał, iż nie ma ono podstaw autoimmunologicznych i powstaje w przebiegu przewlekłego stanu zapalnego w drogach oddechowych w wyniku drażniącego działania dymu papierosowego, pyłów, gazów. Biegły wskazał, że rozległe zgrubienie opłucnej powstało w wyniku narażenia na działanie włókien azbestu w środowisku pracy.

Podkreślić należy, że strony skutecznie nie zakwestionowały wydanej opinii. Sąd Apelacyjny uznał, iż analizowana opinia wydana została przez biegłego odpowiedniej specjalności, odpowiada na pytania postawione w tezie dowodowej, spełnia kryteria zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, wydana została na podstawie, wskazanych przez sąd, przesłanek, przedstawia jednoznaczne wnioski. Ze względu na powyższe, omawiana opinia stanowiła nadrzędny dowód w sprawie, który uprawniał Sąd Apelacyjny do zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w omawianym zakresie.

Mając zatem na względzie, iż skoro występujące u powoda rozległe zgrubienie opłucnej – która nie ma wyniszczającego przebiegu, nie stwierdzono u powoda żadnych powikłań - manifestuje się ograniczeniem powietrza przez drogi oddechowe, zaś głównym
celem zadośćuczynienia jest przede wszystkim złagodzenie cierpień fizycznych
i psychicznych, które towarzyszą chorobie, Sąd Apelacyjny uznał, że brak podstaw
do obciążania pozwanej obowiązkiem wypłaty zadośćuczynienia za krzywdę, która byłaby zrekompensowana w zbyt wygórowanej wysokości, przy uwzględnieniu jednorazowego odszkodowania przewidzianego w cytowanym rozporządzeniu oraz przyznanego od dnia 9 grudnia 2014r. prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową.

Redakcja cyt. przepisu nie zawiera żadnych reguł ani kryteriów, w oparciu o które, sądy rozstrzygając konkretne sprawy, mogłyby ustalać wysokość sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia, a jedyną wskazówką ustawodawcy jest określenie by suma ta była „odpowiednia”. Ustalanie przez sąd odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez poszkodowanego szkodę niemajątkowa, z uwagi na jej charakter, tj. ścisłą zależność od indywidualnych przeżyć, niejednokrotnie trudność w wyrażeniu jej rozmiaru przez samego poszkodowanego oraz brak możliwości przedstawienia wartości niemajątkowej w kategoriach finansowych oraz wycenienia doznanego cierpienia fizycznego i psychicznego, powoduję niewątpliwą trudność.

W doktrynie i orzecznictwie sądów powszechnych przyjmuje się, iż z braku szczegółowych kryteriów zwartych w samej ustawie, przy ustalaniu odpowiedniej sumy należy uwzględniać wszelkie okoliczności sprawy mogące mieć wpływ na wielkość doznanej przez poszkodowanego krzywdy; wszystkie pozostałe czynniki mają znaczenie wówczas, gdy wpływają na odczuwane cierpienia. Przy czym obok kryteriów obiektywnych uwzględnić należy również indywidualną sytuację poszkodowanego; uszczerbek o charakterze niemajątkowym dotyka przecież psychiki człowieka w sposób szczególny, na jego rozmiar wpływ ma indywidualna wrażliwość, cechy charakteru. Nadto orzecznictwo, w tym Sądu Najwyższego, pomocne jest w realiach konkretnej sprawy i zaistniałego w niej stanu faktycznego.

Podkreślenia wymaga, że kryteria, którymi kierują się sądy przy określaniu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia, pozostają w ścisłej zależności od rodzaju naruszonego dobra. Na szczycie ustalonej przez orzecznictwo (również Trybunału Konstytucyjnego) hierarchii umieścić można życie, zdrowie i godność osobistą. Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lipca 1997r., w sprawie II CKN 273/97 uznał, że zdrowie jest dobrem szczególnie cennym; przyjmowanie niskich kwot zadośćuczynienia w przypadkach ciężkich uszkodzeń ciała prowadzi do niepożądanej deprecjacji tego dobra. W tezie wyroku z 13 grudnia 2007 roku, w sprawie I CSK 384/07 Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia nie może oznaczać przyzwolenia na lekceważenie tak bezcennych wartości, jak zdrowie czy integralność cielesna.

Kierując się powyższymi dyrektywami Sąd II instancji uwzględnił z jednej strony ustalony orzeczeniem z dnia 14 stycznia 2015r. rozmiar trwałego uszczerbku na zdrowiu powoda, z drugiej wziął także pod uwagę współistniejące schorzenie jakim jest rozległe zgrubienie opłucnej wywołane pyłem azbestu, wiek powoda a w szczególności fakt, że dotychczas stwierdzona u niego choroba zawodowa nie powodowała konieczności podjęcia leczenia w szpitalu, interwencji chirurgicznej pozwalają na uznanie, że przyznanie świadczenia w kwocie 20.000 zł, będzie wystarczającym wyrównaniem krzywdy. Sąd Apelacyjny zwraca przy tym uwagę na fakt, że przeanalizował historię choroby powoda i całą dokumentację medyczną przedłożoną do akt niniejszej sprawy. W szczególności zbadał odbytą przez powoda hospitalizację w różnych placówkach medycznych, co pozwoliło na stwierdzenie, że wprawdzie powód przebywał w szpitalu, ale na oddziale internistycznym, reumatologii, okulistyki i neurologii (k. 23). Podkreślić jednak należy, że powód tylko jeden raz przebywał na oddziale pulmonologicznym, tj. w okresie od dnia 26 listopada 2014r. do 5 grudnia 2014r. (k. 25). Nie sposób zatem uznać, by stwierdzona u niego choroba zawodowa powodowała konieczności podjęcia długotrwałego leczenia w szpitalu.

Sąd II instancji nie znalazł także podstaw, aby roszczenie uznać za zasadne do kwoty zasądzonej przez Sąd I instancji z uwagi na samo przeświadczenie, bez podstaw medycznych stwierdzonych chociażby w sporządzonej w niniejszej sprawie opinii biegłego, w jaki sposób choroba może się rozwinąć. Pozwana nie może zostać obarczona odpowiedzialnością za samo przeświadczenie, co do ewentualnego rozwoju choroby, które było uzasadniane losem kolegów z pracy, u których choroba zawodowa miała znacznie poważniejszy przebieg. Sąd Najwyższy w wyroku z 3 listopada 1976 roku w sprawie IV CR 433/76 wskazał, że przepis art. 445 § 1 k.c. uprawnia sąd do przyznania (powyższego) zadośćuczynienia "w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia", wtedy tylko (jednak), gdy ze względu na rodzaj, przebieg i skutki doznanego uszkodzenia lub rozstroju zdrowia krzywda poszkodowanego jest realna i istotna.

W konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że ustalone w sprawie okoliczności faktyczne nie usprawiedliwiały zasądzenia zadośćuczynienia w wysokości przyjętej przez Sąd I instancji i z tego względu Sąd Apelacyjny (art. 386 § 1 k.p.c.) obniżył kwotę 96.000 zł do kwoty 20.000 zł. W pozostałym zakresie apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Konsekwencją tej zmiany było rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, o których orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., rozdzielając je stosunkowo stosownie do wyniku sprawy. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności Sąd odwoławczy obciążył powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej, w części w jakiej przegrał postępowanie przed Sądem I instancji. Pozwana wygrała to postępowanie w 80%. Do kosztów, które poniosła pozwana należy zaliczyć koszty zastępstwa procesowego w kwocie 1.800 zł zgodnie z § 6 pkt 6 w zw. z § 11 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002, poz. 1349 ze zm.), przy czym powód jest zobowiązany zwrócić tylko część tego wynagrodzenia w stosunku, w jakim przegrał proces, tj. w kwocie 1.080 zł.

O kosztach postępowania sądowego powstałymi przed Sądem Okręgowym, Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Pozwana przegrała sprawę w 20%, stąd powinna ponieść 20% nieuiszczonych w tej sprawie kosztów sądowych. Wobec tego nakazano pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 1.000 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu (20% z 5.000 zł) oraz tytułem zwrotu wydatków wyłożonych tymczasowo przez ten Sąd na poczet sporządzonych opinii biegłego pulmonologa w kwocie 142,60 zł (20% z 713 zł).

O kosztach sądowych w postępowaniu odwoławczym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Stosownie do powoływanego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Regulacja ta ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Jednocześnie nie konkretyzuje ona przesłanki uzasadniającej jej zastosowanie, uzależniając ją od wystąpienia wypadków szczególnie uzasadnionych, a więc pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi. Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy zastosowaniu tej regulacji zaliczyć można zarówno te związane z samym przebiegiem postępowania, jak też dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Mając powyższe uwagi na względzie w ocenie Sądu Apelacyjnego w okolicznościach rozpatrywanej sprawy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 k.p.c., który może stanowić podstawę do częściowego odstępstwa od zasady odpowiedzialności za wynik postępowania. Przemawia za tym zarówno charakter dochodzonego przez J. S. roszczenia uzupełniającego związanego z chorobą zawodową, za którą strona pozwana ponosi odpowiedzialność prawną, jak też sytuacja materialna powoda, skutkująca zwolnieniem go przez Sąd I instancji od kosztów sądowych w całości. W tym stanie rzeczy zdaniem Sądu odwoławczego uzasadnionym jest odstąpienie od obciążenia powoda kosztami sądowymi w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Apelacyjny postanowił jednak obciążyć powoda kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej w postępowaniu odwoławczym, w części w jakiej przegrał postępowanie przed Sądem II instancji. Powód wygrał postępowanie apelacyjne w 20%. Do kosztów, które poniosła pozwana należy zaliczyć koszty zastępstwa procesowego w kwocie 2.700 zł zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015r., poz. 1804), przy czym powód jest zobowiązany zwrócić tylko część tego wynagrodzenia w stosunku, w jakim przegrał proces, tj. w kwocie 1.620 zł.